This is a digital copy of a book that was preserved for generations on library shelves before it was carefully scanned by Google as part of a project
to make the world's books discoverable online.
It has survived long enough for the copyright to expire and the book to enter the public domain. A public domain book is one that was never subject
to copyright or whose legal copyright term has expired. Whether a book is in the pubHc domain may vary country to country. Public domain books
are our gateways to the past, representing a wealth of history, culture and knowledge thafs often difficult to discover.
Marks, notations and other marginaha present in the original volume will appear in this file - a reminder of this book's long journey from the
pubHsher to a Hbrary and finally to you.
Usage guidelines
Google is proud to partner with libraries to digitize pubHc domain materials and make them widely accessible. PubHc domain books belong to the
pubHc and we are merely their custodians. Nevertheless, this work is expensive, so in order to keep providing this resource, we have taken steps to
prevent abuse by commercial parties, including placing technical restrictions on automated querying.
We also ask that you:
+ Make non-commercial use of the files We designed Google Book Search for use by individuals, and we request that you use these files for
personal, non-commercial purposes.
+ Refrainfrom automated querying Do not send automated queries of any sort to Google's system: If you are conducting research on machine
translation, optical character recognition or other areas where access to a large amount of text is helpful, please contact us. We encourage the
use of public domain materials for these purposes and may be able to help.
+ Maintain attribution The Google "watermark" you see on each file is essential for informing people about this project and helping them find
additional materials through Google Book Search. Please do not remove it.
+ Keep it legal Whatever your use, remember that you are responsible for ensuring that what you are doing is legal. Do not assume that just
because we believe a book is in the public domain for users in the United States, that the work is also in the public domain for users in other
countries. Whether a book is still in copyright varies from country to country, and we can't offer guidance on whether any specific use of
any specific book is allowed. Please do not assume that a book's appearance in Google Book Search means it can be used in any manner
anywhere in the world. Copyright infringement liability can be quite severe.
About Google Book Search
Google's mission is to organize the world's information and to make it universally accessible and useful. Google Book Search helps readers
discover the world's books while helping authors and publishers reach new audiences. You can search through the full text of this book on the web
at http : //books . google . com/|
Digitized by
Google
Digitized by
Google
Digitized by
Google
^u^-fv
Digitized by
Google
M. VITRUVII POLLIONIS
DE ARCHITECTURA
LIBRI DECEM.
/
/
T O M U S I.
.; Digitized by
Google
( ,\ . : ; ! '; J 'L'j i ^/. -1^^:
r . V" ♦ , 1
'^^iT-
Digitized by
Google
MARCI VITRUVn POLLIONIS
A R C H I T° E C T U R A
LIBRI DECEM
OPE CODICIS GUELFERBYTANI,
EDITI0NI8 PRINCIPIS, CETERORUMQUE SUBSIDIORUM RECENSUIT,
ET GLOSSARIO IN QUO VOCABULA ARTIS PROPRIA GERM. ITAL. GALL. ET ANGL.
EXPLICANTUR^
ILI.U8TRAVIT
AUGUSTUS B. O D E
DESSAVIENSI8.
BEROLINI,
SUMPTIBUS AUGUSTI MYLII 180O.
Digitized by
Google
Digitized by
Google
']T^:':'^\
"> .
t ^
j ... . ' ' ■/ ; .^ .1 .' .. ":'j"» i^ • .
AUGUSTUS ROPE IjpCTURlS.
i I
:i >■ ; "i ,;. . r:r/: 'i
; V ,rp- — ; i
4r<)n^em, e quo elegantioiis vetenim Archijecturae cc^ni-;
:^nem hauiiamiis 3ion effe j)i;aeter Vitruvif |ibros> japtumi
«ft. .Hinc fac^xvaE^ ,fit ab eo tqmpor^ c^uo piimu^.iii; lucejiDi.
ijUii.reduc4 <^ent)^^b'<o]otui)i& >quibu$que aFchj.tect2S>afi[idua
lectione terec^n^r.; , ^p^eque ;nunc> cpu^haiic art^ proii-'
tentur, cx Vitruvii <CQfi3ufii9i>fi.:^i«^eri^t; t?|]^'^tinian<il.
7^men^|]opu»^;librqriam noa^^ili, '|-ar^ '4n lltetato-
rum paiiter ^^^ a2;^5)^:^#ftjir>r^Qp[tmWr.ji: CiMoqufl
vix Iit,^;,<^Gcgbs Rop).wipn;Bft . fqr^pt^ribus, quisquam, cujus {
reHqi^^er;.^i|On-co^plt(res^ iiunime clefpiciendas nactae Iint^
editix^nesi. i^ua^iai|i< tam,'ddyerfa fortuna factvim dicam, ut
Digitized by
Google
n AUGUSTUS RODE LECTURIS.
folus nojder ex hoc ntunero exemtns CLt? Qnem ab eo tem-
pore, cum Jo. de Laeb emn edidiiret (Amftelod. 1649),
-praeter Galianimif qni verlioni fuae Italicae anno 1768
editae latinum contextum comitem addidit, iterum prelo
committere dignatus ell nemo.
Fremit autem literas cultiores haec peni^ia; cui me-
deri apud me conltitui: qui non folum, ex quo germanice
ante aliquot annos, eosdem libros edidi, interiorem noftri
architecti cognitionem adeptus efle videorj fed cui pr^e^
terea ad manus] efir ex "Bibliobkeca Ducis' Guelferbybdm
codeXf qui qwmdam Marq. Gudii fuibf "vebuftiffimm ap-
timae nobae Thahu exorabus' necdum collatus; nec non
Editio qasm dicunt principera To. SulpiciL Debere igitur
hoc me rei publicae literatae credidi/ nti homm praeiidio-
rum fructnm cum ea consmiihicarem. - i
Adhibui in hat leditione iD^ c(u^ curatit GalidTtus,
ita tfmi^ utifiindamento litferer editioiie JotuTuii axmi i5ii.
Diyerfas porro ab ea fcripturto, veteremque, 'iiibicunque
cam defererem, varietates item quae alicujus nwWnenti vifae
funt Codicis Guelferhybani (hac fola nota: God. nm. Gre:
Digitized by
Google -
ilWr6T(7S RODE LECTUKIS. m
w. a Hie 4i$£gUlil3)' ut et FranecAeroTii, cnjas pleniorein
notitiam Fri^fltfnmthns' in SeMie^^^fin ^c^^^
gsain iiSa fWsBfl&gen) dedit, n^c nbn Edkionis SulpkU et
aUanuzi, in isaferioii paginarum mai^gine indicavi. Criticas
praeteiea. nota8»>ne pietinm ]ibri angerem» non adjed, prae-
fertim cnm de canlis praelatae « me lectioniSy in iK>ti8 ver-
Eoni meae germanicae adjectis> plenunque monuiirem.
Commentarii vero vices Gloffarium Vitruvianum
(quod verlioni meae olim Additum» ^emendatum hic ards-
que vocabuHs Gallicis, Italicis, et ^jtglicis auctum textui
fubjeci) quantum valet fultineat; cum> quod maxime doleo,
per librarios noifaros, fumptus perdere timentes> non Hceat
Tnihi icoues adjuugere» quae oculum qnaH alloquentes opti-
naiam praeltarent explanationem. Intenm tahulaef magno
ftudio ad ipfa antiqua monumenta mojdmam partem
delineatae, magnoque fumptu partta^ apud me funt$ qua-
nun editionem feliciora fortaile aliqnando tempora adjuva-
bunt. Quare delere non fullinui notulas in ipfo editionis
meae textu hic illic pofLtas, quae ad illas lectorem abl^ant,
quasque tum iuferueram} cum jucuuda adhuc nuUaque timi-
Digiti
zedbyGoOgle
j . Qm ^ V^trttfik vi^a jp^u^p: !^^0(dTO{«lfc^£Ui3dfifWB^
«juS VpJuiiiM^i4ifyii?^ws ea tCoUffcta <)J>eri j^^tfpoliii;} iaii«
dicem liifforicum 9sa^Qrii<Ji§ lofid iad>eci.. cB^d»inf Befidariaq
menfeiMarUo ^jmililVCDQCG. • ;,; '. [ Juij el) xkij:^ im^iJi
«(/ ...\ ;. ^v.M.[ ixxf»» .♦»:»»'> ^.^^-*^m1m'. Wi^^f f- ;f'*^rnrrn •f;-r>-*';^
"- .-; f, '^^ "f' ; c*^r:::r;/:*': f;*»*^»-t»yi n"-"'";! -1 -r :: ^'IIo ; ur
Digitized by
Google
NOTITf A LITEIVARIA
• DE ,
M. V 1 T R UT r O P O L L I O N E
EX JO. ALB. FABRICII BIBLIOTHECA LATINA
A JO. AU<5. ERNESTI AUCTIUS EDITA TOM. L C. «7.;
A^DDITIS. QUIBU^DAM SUPpifEMENTIS,
, ' ' Vitriivii nomen et aetas.
jVl. yitruvius ^'Pollidf patna Veronenjis^ ut maltis et probabilibus argum«ntis
demonfirat Seipio Maffaeus in FerOna illujfirata P. If. rcriptor non artis fnae tantum*
' modo in primis peritna, fed, quod ipCe in architecto requirit, alias quoque fcientias et
difciplinas doaus, et in Graecis fcriptoribus diligentdr verlktus^ etfi in dictione efus
plebeji quid notarunt eruditi, Julio Caefari fe architecturae fcientia innotuiire tefta*
tur praeEatione Jibiri I. Militavit in caftris Julii Caefaris , machinis beliicis praefectus,
ut ex lib. 7, cap, 4., et lib, lo, cap. 16. colligit in Almagefto Ricciolus* Alius fuit P^im
truvius Vaccius Fundaaus y cujus mentio apud Livium 8, 19, feq. Alius Vitruvins
Secunius api^d Lampridiiim in Commodo, ubi male GbfauboAilis Victorini /lomen re*
ponit« Vide Keinelium p. S^o. V^r, lect. Alciatus 8, 5.* pai-ergon ju^is, profert ek
V^rpne^fi lipide *) hanc infcriptionem: U VICl:ttUVltJ3''L. U (^ERDO AR-
i)' Praetibiiien iri ed. pr. et od. Flor. 1496. etc. JLucius eft: i« qitibasclam Italicii M. I^
Repertinn th etlam A, fed M. frequemi/IixB^ unde praefert etiam Pelenuf. ScribiHur et Viom
it-uviMt^ fUt niittain fttrcriptioneax pauUo poft ^Uauni >^ i|i «dd. pr^ Solpicii et Flor. Mei^u^.
Iiexti eijus f«cere « veteribns FliniuS) Se^iut^ fifidonius Apollinaris, ac, £ vera eR Reineliia
. ^endatio pag. iiS. Van L«ect. ut pro Btyfiiit» Btr^wUf legamus, Ifaacus TzetEa ad Lyicophro-
nem p. 164. Videtur etia^ illo ufus fuilfe Palladius In iino itemque altero loco librorum
de re ru/tica. ^ . , r
s) Veronae inter eruditos Veronenfes in fumma Curiae fronte primum locnm obtinet
Vitruvius tefte Onufrio Panyinio antiquitatt. Veronenf. lib.VLp.i47. qui-^amen Vcronenfem
arclutectum hunc L. Vitruvinm Cerdoncra^ Lucii libertum non diflitetur fe diverfum exiiti-
mare a fcriptore M. Vitruvio PoUione Romano ingenuo.
■ '■ (•) ■
Digitized by
Google
VI __.,_ .NOTXTIA^LITERARI^^^
CHITECTUS. Idem autem, inquit, eff Cerdo quod Fellia. Sed ille Vltruvius
Pellia, quem pra PoUlone Alciatus obtrudity recte a Philandro, a Barthio lib. L
Adv^rfar. c. lo. et Petjp^ ^i ^ B ifci^ ygpy | iqf T. JPft ^iy. p.^ttctlfiuri rerum Italicarum
cxploditur. MaiFaeo in Verona illuftr. probabile videtur, hunc Vitruvium Cerdonem
fuilTe libertum Vitruvii Architecti» De M.iVitruvii Epitaphio, quod prope Formias
iijfpc^xiit, p^ajuntj-AIpl^nlu^R^aj, mentia et^uLcPan^rm^n^^deiJocti^ Alph.I^Zl-y^
apud^AenJam Sylvilimp: ^-^^ O^. E^tocriA litiris Vitruvluu» prifecMte, atqwd ex
Mofe arcliitecturae praecepta , licet dillimulet, haufifle (modi velit Vilialpandus T. 2.
in EzecKreiem p. 4-5.) 'non magis Verlrimfle iitini VidcJtur,' quain ex Vrtnivfr praecep-
tionir{^S3ier|ni"kQed)1i IJie)rDf<|l!)npitanifii^ pt^dxefiiiiia Uce^^c fple^^il]^ma
illa ilt, a Viilalpando nobis explicari, quam aliam longe exhibent nobis Hebraeorum
filii. De plebit^tfe ftmtani^ latiiii,^ (juaifa tri Vttnhria- tlri erwliti -^fervarunt, notata
nonmilla exftant in Pihlmanni Romana bilingui five difl'. edita Upfaliae in 8. de
difFerentia linguae plebejae et ruflicae temporeXugufti a fermane honeftiore hominum
urbanorum. Vide memorias Trevoltinas a. 1711. p. 914. nec non Ja. Nicolaum Func-
cium de aetate virili J[^fcinae<& lin^ae Pf H^/^f^^ P» ^fi©* -^Wh ' VrtBm Vitruvii fcripfere
olimpluresy Daniel Barbarus, Philander et fiernar^inus Baldus. Baldi
vitiuu Jfc»oJenjis?df}i<jli.t;Jl^bf9 ^^ Vijl?n;y^i ^ejjd. c^nj ^fuditis p,9ti^fi^.^ I)ilig^i^iil]^^^
lUuf^ravit re^ Vitri:^yii^Mafeeiis ip Veifana ^^ P. IL ,
( r. . Liibii X^ deiariGltttecturs^ , n! ; ;
- ' ' t»i'ii: "i . . * jf.;;i'»' .* ■ i- ' ' >/io.-?l' ri ' J .; . ■ ' :^- .'"i L'*»;) t- . ;. •
Exdafit ejus de architectura zd Imp Aogultum libri^ X.^ ab. ^etate jain pro^
vecta ^), fcripti. /^rT/iae Iiy^ (rx^,<^«'r«? ,9".^® ^;"^^^!? ^^ calceipfingnlorumliliro^rum
fubjecill^ fe Vi^vius innui|, ut VIII. 6., cum magna lectofum^ jac^urrf intciccicleVurifc,
etfi ab edjto^ibus et^Pb,iian|drp p^rtpn ex ingenia reftituta. / piKribu|ionera
yerp capitunpi ii^ editi.gne Flojrentina, jquam'aliae fequuntur, niuKis in Joci? rrieptilli-
mam,^I]re,r e^ Vitraviuiij berTOUui oi^liwe libros fupf fqrijAilfe^ probe riot^vit^icleiii .
Philander. E latinis veteribus ante,Vitruvium de eodemargumerito ficriplerarit^ luifK-
tiu^, Terentius Varra,, ofeI?i>Jblm^ §Spt*??^.^r'^.9 f*?^^^^'*^^'^^ M§S^B^5^4r,nie-
4B0ranttir e Catalogo auctiohB Scipionis l?ettii Vitruvii Rafi^et £papbi;/Ox|il/|
•ArfehiteetoWfc^. .Nfiin iiitegtum^ittw Vkrimuiifcv fed tantuiiiiBflbdo libroTum. e>us
Erftoihen ,ta1iere,:put^bat Bartfaus ^XXJf^ 7. Adverfar. fed ttefdo qtiomoda vir itle
doictijs Wojius f^iit ad Epi1tonia& in veterum moriuiheritis fitie magiri^ csKiTa fubodb^-
randas. In praef. libri I. ait fe Vitruvius M, Aurelio et 1^.' Miriiclia O^S. Nuiiliclib)
et Q.n. C;9fnelip ad apjjar^tipnein balliftarum et fcorpionu^m, reliquoramc^ue tor-
3) Viuuvijws lib- 2. 'pr^cf. Mihi autein, InijpcTatdr, itaturain hbn iribTiit liiiixt^^ ticvirh
dcforniavit actas, valeiudo Jetraxit vircs. Libro Vlir. cap. /4. refert' hofpiiilo fub» ilfnio Cl'
Julium MaliiiiiTac F. qui cum Patre Caefare Julio miliuyit. ^ '' ' -'- i ^^
Digitized by
Google
DE JVJ.: ^i^^RUiy-JO/T^fJLIONE. ' vii
MljBniXpru^ ip^rfeftionem pra^9 fi^^ et Murenae mejt^o-
ifttiU, 8„;j P(Lyupi€ae£u^xp;^i 9^; £.,^q]^us^]^^ B^vfS c^px patre CaoTare i^iili-
tlTte,3;ift JiwifpifiP^WP:5«fti?^ Cum oWervaiTe^, pliMTe^ de arcliit^qtura^
pu«i|eftaryii^lin7nii^^e j^f^i|ordipa^ fe^ incepta, utl p^rticiji^s ^rrabiindas, reli(]i^ire^
praefat. 4.1 .<»rpMS Arohitifi^iirae fcribere fe profelTus lib. 2* cap. i* pr^Qio \oluipine
dfi ar<is o^P^ojtr^ditj atqu^ oxnniiu^ paene fcientiarum peritum vult eHe architectuiu
pedc^(l4 ^t coiiaum ^iqpjr apud Ath^4>ae^uvlX<t p, S^Q. S^i. fq. 40/). fq. ; fecundo de
^twr^bcp matefiaeTet^^iq^e^ habeant ufum: tertio^^tqttirto de aedibu^ facriij, et
de Dorids columnis Corinthiisque et Tufcanis atque lonfi^.; quinto de^locis publicis,
fofrft,; ^r^PP i^Mtt^er^ i^ia;, .the^t^q , p^rtipbus y balu^s , pala^ftris , %yfiia , portubus :
j^exto.de piriyatisaedifiai^urbanis rufticisque» €x ;iuore et ufu tum Koi^anoruiu tuii|
Gjeaecoruur: feptimo^cb expjilitiofiibus jad iirmitatem et omatum, ubi inulu «tiam de
xMa4oribus:,rpctavp4ieuaqi^s etaquaQ4i>ct^)i^^ ncooo de gnomonicis rationibus ^J^ cu-
^us Ubxi. prjae^tio in edfds )uftQ,ci^^sal^,u|npU^r;,^jp8 ^m pars funt adi^uc int^r^
«tia,Q$piLt8tpriou: ^e^:fii:^9. deniq}ip. de, tTiar>hina^Qfti)3ja3^ /
Cardani de Vitravii ingeiiio. judiciuin.
JEfronymus Pftrdanuef lih, 16. de fubtilitate^ Vitruvium annumerat duodeciui
Jiriris,:^^uq^ j^e^4:e.tef^^ip§eriii ^t inv^hiendi facultate valuifle exiiiiinat, qui funt
^dfiimejlef^f^ At^iftoteles^^ J^jiicUfLes^^ Scotiu , Jolian^es^ SuiJ^t cognomento Calcu-
J^g^ ^, ^^^Hpuius Fer^qf(Uf^^^chytas Ig^^^ Jbu Mofes^ Algebrai-
c^CV^ySfXitox^Alchindus^ Heber Hifpanus ^ Galeu^s^ et yitruviiis. Hunc vero po-
li|remuui4Unon.ultimfl|j ieA primo iojqo ponendumj 4 propria, non aiiena inventa
4X)nfcripIiffet. Idem Cardanus vfi libro^^e fcriptis propriis afFirmat, Ce couiinentariuui
.ffril^j^rj» coepiffe ii^ yitmyiaijn, ^ft?» reSj ^otJ(us^fectatui|ij non pauca Vitruviana ex-
jjUcaQC^ipHbrisdere^^^ , , ' > -
, ; , Editiones. . , ;
.'■,'■- •* '
\ Vitruvii libri primum reperti funt a Foggio in monaQerio 5. ^alli^ ut ipfe me-
«norat Epift. p, 34-6. Hujus cotfici^ mentio nuna eft i^ud Polenum, nec, is qno abie-
iit, reperi traditum. Nec vere^^^udicareaudeo, ^n ex eo cetera fcripta exemplaria rfu-
ierint oiiinia, cum ieorum varietatc?s et confenfus nbndum fatis cognita iint.
De ^ditionibus Operis Vitruviani et editoribus, unuis fatis diligenter fcripfit Jo.
Polenus proprio ConiuieuUrio, Patavii a. 1739. 4.. edito. Naui ipfe in animo habebat,
novam editionem jcurare. Hunc igitur in recenfendis iis feqnemur.
Princeps igitur editio eft Jo» Sulpicii Verulani, adjuncto Frontino de Aquaed.
, ' 4) Confer. Vqiliuin dc XciAntiis l^atll. c. 47, j. 1. p. 279* ;
Digitized by
Google
vm NOTITIA tlTERARIA
qtiae loci et inni notam non kabee, fed Romtfe fiictfl Tidetur, in rocletatmt Taboii^
vocato Pompoma Ldeta. Verba Oraeca (mgiTla latini» Itteris' exprefla fTjnt, ubi* pli*r»
erant ant verfns Graeci, vacunm fpiathml reirdtimi eft? xteni "ubi figttn» additts iidt
Vitnivius, omnino una tantuin figura ineft L. f. c, extr. Eam cum MSS« magi» quam
ceteras, notat FoleHus, qni et lectione^ ejus ceterxs praefert. Ceterum faaec editio ita
rara eft, ut de ea dubitaret Card. Qnirinu?, in Brixia literatirrX I.^.tSfl, Eju&ntm»
plum eft in Btbliocheca Senatus Lipf. hHbemusqne et ipfi. C(>ntra editio, quae Hieron*
Advocato tribuitur ab eodem Card. Qairino 1. <:. p« izo* ex loco epiftdla^ hy, Britannld^
nulli usquam vifa , eft commentitia^ ^
Secuta eft editro Floreiitina a. 24.96. f61« facta, addxtd Ftbtrthto '«t dpinlctilii
quibusdam PoHtiani , non conftat, a quo» In orthograpliia eft accuratior Sulpiciana^
in ceteris fere confentit : iiguras duas habet Anno poft Vcnetirs editus eft Vitruviua
apud Siin, PapienfemBivilagnam, repetita et Florentinar, fed mutato tamen itttcr-
dum textu, et addifis duabus aliis figuris. Iterum f^enctiis a.-i5iii fdl. apnd Joan. de
Tridino. Operi praefuit Jueunduf f^erojietifis ^ qui textum itt muhi^ mutavit, in
quibusdam eMSS. fed pluribus ex ingenio, ut ipfe indicat» addkis etlam fignris: bene
, ceterum de Vitrtrvi6 meritu^. ' £x had duct4 ^ft edido FlordHt. i5i3. i). apud Juutam ^
fed caftigata iterum a Jucundo: fed tamen ferme ubique cum Veneta confentit: unde
palet fruftra hanc editlonem a plerisque pro praecipua haberi. £a r^e^etita eft a« i523,
ilciu H i523. 8. Anno autem i52i. Vomi in fbl. prodiit '611111 verfiorie Italica ^
CommentariO auctdre Gaefare Caefdri&ua ^ de <^o Videiidils Polenus, jlivante Borto
iVIauro et Bened. Jovio, ut de ipfa hac verftone, quain Critico^ non negligendam fudi^
cat: alia Iimilis Veuetiis 1524.. fol, cum epiftola Jr, JLucii Durautini ^ repetita e Cae-
fariana. Figurae funt ex ed. Jfucuiidi. ^ed Ttalice iaepius poift editus eft Vitruvius,
de quibus videndus Folenus : nos la tinas edd« curamus.
Sequitur editro Argentor. iS^J. 4. fldjuncto Frontlnd cum tndice copiofo, ih
qua nihil e MSS. novt boni accellit. Axmo poft i544. -fiiim^ prinlum prodibr^ '^hL
landri Commentarii in Vitruvium, repetiti anno poft Parifiit 8. fed iine textu Vitru-
vii. li primum cum textu Vitruvir prodiere Argent^ i55o. 4. textus ^ft idcm qui anni
1543. Sed a. i552. cum iisdem prodiit Vitruvius Lugd. apud Tornaeftof^ 4. cui
editione ipfe Philander praefuit, fecutus teKtum ed. i5i3. a qup tamen interdum recef*
iit; ex ingenio nonnuUis muutis. Additae funt V. L. ed. Argent. Comiii^ntarius rfl
caftigatior et tertia parte anctior, ut titulus indicat. Tigurae fun^ dihgenter, xiec in-
eleganter factae; fed Uinen aliquot locis nullae lunt, ubi Vitruvius fe figurani aJffi.
dilTe dicit. Hanc editionem deligendam elfe, fi quis unam deligere ex omnibus velic,
judlcat Polenus. Ea repetlta eft a. i586^* . ;
Poft Lugdunenfem nulla fac^ eft editio ante ^. 15^7. quo prodiit Vitruvius f^e^
netiisj cum Z>/i/i.^ar^tf r/ Commcnfariis copiofis, /iguris multis et Indicibus. Textus
eft e Tornaeriana maxime, f«d quibusdam Uui^i lectionibus, ex ingenio, ut videtur.
Digitized by
Google
DE JM. VIXRUVIO POLJLIONE. ix
mutati^» nan aSmonlco Uctorc. In qoinmeptanis Q^mi^ explicare ftpdnitj ufus etiam
PluUii(iri fi^bibnidam noiifiif^utiipCe liioigiilif Ipcisrii^^^^i^ii cu^^ ]?li^ander difficiliora
jiiodaexpiicai^ifiAitadrit. Uldjaia» poftlongum inteKvatlutti, f^iiajpll qditix> AmAel.
•i64().!fo^iper.J^« <^tfXaa^^ AnlvcarpiiM^r^i^, q^^j^vq^g^^qpffpiaaiivOc^azM;, Icil. prop-
ter fplendosem chartanlm. Textnui fe dicit Laetus £e^cy,tmn a* i5$24 j^ fed id non eft
dili^eilfterrififtUBf iicut nec PbilandrL Notfe im^ae SaxjXp ut pi;o|i|ittitur.in titulo.
Omnino ille parum diligenter in tota re , in excerpendis aliorum fcriptis , ut Barbari»
6aima£i9!Terlatiis eft. ' Acoeflere.£l^^nti| Architectur^e.pollecta ab Henr. Wottono^
.Sdldi £aadi;^f^lfru9»anumi\^ef^m decuctatum), ^usdem Sqimilli impfires Vitru*
^rlaniV dte Piiotunt L.^UL Z^mis.PapHftat de Alp^r^isx, de Sculptura Excerpta e
-Pomp. Qaui^ici Dialogo; , Ludpv. Dtmontiofi, Comni. d^. Sjcalptim^ et Pict^ra, et Ift*
-dices Varii: qoae plenaque p64e«amomkti, ,cumia<iiyi^wviiflpws i^^ prc^i^ .
Qno magia ^t optandam^ xxlJo, ^qUi^,^ qui poft abfolutum Frontinum
edere Vitxtxvium cogilibat,, ab&4veret opaa iivftitH^mxi: «d quod ^uam paratus a doc-
'trina necdfacia fuer^, rFyOntii^i ^4itio docet| quaj^ ab Mbris fcr«,et ^dd. iisque dili-
genter exculH.s, ,comt«MiUariu3 de,^44» Aemqnftfat, }^ quo et de Cpdd, fcriptis, quo-
rrumnotitiam habebat;:<^tiam|exceipUy ^it inde.a pag. :(5o. Nam yere queritur P.
WkrelingOlif.I, 16. .pondlwfr4§.djyfigei^t^ teximn Vi{ruyii ; jet fup-
petual^in Bibliothecis ad^ap multi Codices ncmdum ad emendand.um collati, ut e Fo-
:leni Gdmttientalrio.paiet; «t rofta^y^ al^i non al;» eom^|nora|ii ut in B^bl« Franequf^rana;
iOTlqao quidam: yiri docti l^ qp^dax^ textus^:V|truv|4ni,emendarunt,. ^e quibus mox.
.CxJtallcis MSS. fumta^ videntpr miilt^e iQCtione8,j:quae funt in ex^plo Vitruviano
Laeti, quod ex Italia aUatmit eft in Dai4ami ^t nu^c ^ Jfi BibUotheca Scholae Ripen-
fis. (Mdemia efi edUio Uhrorum VitFuwi^, qutm^ cma^ib ^c^ai^du^.Galiuni^
adjecHsfchematibuscujuv^rfiQiieMalicq^NeapgU^i^ii^foL^
^ CotiiMjBrit^ fet ^ to . .1
Fuerunlet alii» qui Uoo laxum trolrerant; rel Qommenttlrlia fcribeiidis, vt\
novarecenfionetentanda, fed rem ad finem non perducerent| aut in lucem pxofei^
lUi tioii poffenlr ^; .1 ,/:
i ■'' De Berntfrdinl iliSrha/M eoaimeniarMki inlVitmttemi quo» pet plagiam ;fibi
- Vliidlcare volflit GaudemiUs Memla , mtfminia Jintonlus . Majbnigiii^iin Apologia con-
tra Gaudenaum edita Ultrajecti 1666* 44 p .flg. et 44« J^^ Mnauf j^uziiti five liuhHi
conmiehtariis M Vhruviim et Frontinum vulgandia lUmae a ^raudfvo iNtizuriQ^ qui
tft l^^fe iiotBS fuas fuit addiMfas , fpes fiwta fuit in Twittelii -dlalogia . menfirois a. . 1692.
peg* 8a5. 1010. in Diario erudifomm Mutinenfi a. i6ga* p, 29«^, et in Mi^feo Minervae
* Ven*tae (a»llerla di Minerva^ ^,\6g^. psg. p3& Joamds.NorchUti Florentinl circa
a. C. i55o. dari coumienurium alfectum in Vitruvium memom Jialiu» Niger ^.^91,
Digitized by
Google
hlHorhe rcriptoruih Fk)rciii7n6ruiti, fidd Pol^exnmi {t 69,'^ Idem <de Letm§ Baptifia
Athertij qulem Vitrivl^iti Fr^rett^i^ubn ^MtiVtfii dibani^ e( d^ ajiu Aaiib;librikdei Ar^
chit^d^^a videhdi^f;^ S^A^V teq.'^^tii <|>0ft ptijMin»i:^diiEti()hemi^ai0ifierifieiii)LLf^^
i^il^^-^^ftepTtrs-^^al^i fiihtihrtiiiiE^ kn^do^r^'^^'^^ ^^"^/^ ^^^^^t^a^t^te.JX^
iice qnoqite-,' e^ Joharine^ MHrtmcf Giiljce* CoiKintfentarios: JtnHoe editos ^ in .'deceoi
litlrbi VltHiv#flW?hfet.H{i-9S.^»i SftMm Mhuik>6int>^^Vi)iitt0^ttitsndLom'Q^v[^
T. 2. Lvcfci LiltafAfKsnib. fv.-^94:.'^V^ ""- '-' ^ . '• :s ^u i-Jkj^:;. » ; ,il- ,-1 < < :.- ^ >
Sfed edani^fif^e^^i 1(^ qtttWaW^*St^4*9i*^^
rent,' v^ ?Q»ftrat^rife < Wuc {vdffinte* a3?tef^rf/riV<?AK«^J»ilJpiIh>I»€^f ejp^^
%. edira^ i^aTice, .iil^uitytis eftuna^ad^^Augtii^lhUni Oottlitdui lUlLahdto/iiiiiqoibrfifiai^
luftriintft^Ubh^ VitfraiiiWuMte kit tJ^ptcoe ^xt^licatiir; de qUo JiWh; viaendli» PpJtf.
nus p. 5o. fcq. Bdrro IVfontuafcilSSS; f. ^dii^V^t^Gli^^fcUhk^^^iffuUipa^ -eiiv/^A-
' Lruvio alla cliiari intelUgiertzaf lalidotti' pei:^^/oz*3^U' BkrpafD0-^ iM.,qftto iibyo ct res
et verba' plm^ oWcuraiin iitfn^tttiue'y<^rt^/^i///^«>^<*i'ilipU^t fbawod©^' re£iilatuft f jn
*his qurdem a' Bakk)/ fed afperiMtt ipitttti ei^dit a^quttihjr tv PiylWjAus ipag. *86*» i Et. pertldfit
huc ^iiiui^ihe ipie^Bdldus, paitt^m 'prdpt^r ZiTXiV^y^ if^i/^r*ii«)i^dE7i«M «fi «^reg^-
*um ^djumehttim Vihruvianrfe. Oi^tionlid' irltfeUigtfnitec, qHbd» 'j^rimtim prodiit Augn&^
Vindel. i6it2. 4.. •hddita- Vitmvii^irit^^^artiki ^^ropter UlM^Uui^ imf^iatniimtf
ndva rsrtione ^xptt^tiij, q«i ^ ibideifti -doktenique &xmo' pffedUt' • Egregie etiami HAerixiis
eft de Vitruvio S^inikriiid iiil^EMteitlitibhifeus Pliki; aftkjtlCbUd tioA mod<^ Vitruvid) laeile
' u^i tur ^ Itice^i %l£Ftrfid&ll(t»xi • il4ilU>6i ' f «d^ etiam' «^tlBdr^db ^mbndiit :^ iunde . iHa dottt
^k^rptk etWddit^k^iii d^ltioht ^ltih^c At^^ldtfa^e^Oi^^ ComMetiloirare ctiai»JK X
'juWrF/Weltdih^ittihf; qUi Ib Obf«rt^tttWiim t.^ I.'^.< ctUl II. pluribus capitibufi,
MiV^f^i^i^MS.^^VfhfeqHeHmo-ettlCftdaVAtqtwecxJrti^ V. >C. ^ili
in Obfervationum elegiiniifiitaardhf(\Iil>#o cM6. aU<pibt'\Jeea4.. *Xi<c» ^^TVJCOcrvptilUma
ex eodem Codice et cx ingenio correxit ; ut aUos mittam. qui ftngula loca aut obiter
aut ex inftituto tracu^-erfi: |^ f ^^ iW^h ^X^^* fl^fft-^ffftf'^*^^*^ pertinet. CNec
oblivifcendus hic cft C\ i* StiegfitZf Lipaae, qui in fua gnci;!tDp&bJe ^er hHtstrUd^cn
t^gauHnfi^fl^l^^i^^^^P^^^i^ Wh»ayi6.«fijaiitdtuav pr^cipjii# leera i^p V. art
Huc etiam refercndi , qui Jiguras operi adjunxere, quos fupra in4ici^vimH9i ^xffii
icditimcs iEf ccaijenamps ; qi«id#td j^lnriaattmiprofttnt ad^iiH4Uig^nidwii iiAi qyA artis ar-
•dtttecixauca^ pcriliihporfiuitit. .j£tajfi£(urae^ftttyf/cz*4u^t,!funtinterd^ Aliij^^rti^ jj^.
^titia^xepTehenOie:. qitod Aoi»l3ft u|i|[;andi\m. q Qivihido ieiiimiiliteUigijdeb^t, nojxfafptfe
ora^dne^eraarcbiteaor^caii^lai^iiurat^et perificucidefecihi pofle,/ut figqris cxpri^ii
pc>ffintaacmtatei^ddi9utid^titoX.i»Ci^Uocmh.Jad|)toi}un at C«c-
iaris^ i^Uiui' jilh.ietc.^p^fkt, ipftqsc^co Scaripturae focraek . Jtkque hic £aciUus cft reprp
bcndcrc ct Viiia dcprehtodere^ «quam^^iprui^ JEs^^ere^ ^iod iine Tiiio^riti e^ ificquo
teprt^endi hihiipjoffrt >-i. t m: 1 , »: ^ u - i ^r i :oi. u ,. .. ' j
Digitized by
Google
DtttJVr. V1TRUI^I4X POXJLIQTSE xi
Caefavls ^CijtfJariani ^^^^ pTi^um i52i. f^um Coiiinfent. ipro0iit, et ahquotics polt
cft repctitfliV ut ^iSS^.. VencliisVfairo pra liova jactata ab e^itore in praef, Fr. Lucii.
Secuta eft y^^^ J^n -P^;
Venet. i5a(>. F. i5o7, ^p
i65o. ChrifiophoH /^^^/^kfigir^^VirffivnverKo prd^^^^
tionibus Anglicanis num, LXXII. p. 2190. Novae Anglicae Vitruvii verfioni praelufit
Roh. Caftellus architcctus opere fplen^i* tidhfif-n^aS. foL edito de VilHs veteruni, the
^{fe^/:^<i<^'?'^-i??^^'Mf^?t'^- r.i^f^.f/^fl-hWV ff!:,f°5:; ^P*'^'^ yitruvit^ prelis
vii BirUannifi nomine exltat oj>U9 fplendiduin, nec AnElicam Vitruvii.^erlioneni, ne-
que opb^ de Araiite^U]i;a.x6'ntiiiet, qu^le^ab et aliis babeiuus, Tca
cul^teraere defcriatas curante Ca/ti/ia Carnjjello, Lond. 1717^17124, fQLimjore. G^U
cum iis conjmunicav^rdt, fuo iofQruiu .npiuine ediilerimt^ Foullonii ,xlifrmiularunf.
MeinurUt ireruui Crucuuanius jp.^ ^3p^et p ^jp feq- et ft43., diiferit de Johannis pTarm
iinii eiyo. Govionii Vitruvlo. qui iuncris ODcrls , iUe humanidrum literarum, hic artis
^rrt^^yyr-^ '^irs'^ iv.^i^fn ''Mrfowp { ^^TOTrrrJT ^'^ic^.i^^rxv^T/ v.; =>v^M;:;nf -* : :'\ '. , : '
aedificatoriae fc-enua innenis, et FranGifcrarnueiienriclil.^rchitectus, .hunc fcriptorem
7 • / . : :'; . .PfiJT^ai : ihhauz .iihiTi B :."^ ...i.u>i ui: Jo ibuvf 1/4 .J ll'o:.>
verterunt Gallice. .P^r f. i^??. Let poftea Gw§v. 1618. X o,rMoviIfuue illuitns Colberti
lullu ^) Vilruvmui Gallica vernpne.idojiavit. adiunctls egregns commentarii?, et dellnen-
*ji i...' '^ .- .1 V- -' •*"'-" . rt:iY ii.i^^ u;i^i: / ;ii>iitcJra,T' oirui irp c-nii:^-^.'\ ^j. .cvCt
tionibu5 accuratis, .vir non-minus cetera erudktionex auam Architecturae infigni nefitia
clarus Claudius Peralcus, Caroli £rater.^) Patil. i673. f» et ex fecunjdajecas^nitipne 1(784.'
1 •. r ^' ^tiiJnT . i ;trni" X Cv\^%i\M^ \w^-Ui^vTO ^Ui..^ .. % ,0 -
fol. Ideni praeterea Epitomen Vitruvii edidit,quaiii fua euam Lngua ex Gwll.co donarcnt
Angli, et librum cui titulus: Ordonnance de cinq efvhces de colomnes felon la methode
des anciens. Germanice per Z>. Gualternm Hei%iemum^luvYu}A^y^mi&ii^^^
niaticum, cum ncn contemnendis commentariis et iconibns, prodiit Vitruvius No-
riinb. apud Jo. Petreiuui 154.8. et Eani, iS^S. fol. apud Sebaft. Heur, Petri, atque alio-
mni nova aira perpolitus 1614 M EJ?15dem Wvll Bericht von dtr Architectur zu
rechten Verftand der Lehren des Vitruvii prodiit Niirnb, i558. fol. i582, fol.
6) HiftoiTc dcf onvragcs Jes favain a. 1688. NovcTnbr, p. 3ii.
7) Journal des Savans 1674. 17. Decetnbr. p. 169. Na^arii Giornale di Koina 1676. pag.
89. rhilofuphical transaciions 11. 112. p. -79.
Digitized by
Google
%n NaXL^JLrT. i>e: m, yitr. poliu
i) Thc Architecture of M. Vitruv^us Pollio. Translat^d from.the originfil Latin
\>y Jf^-Newton^ ArcljiteCft* London fol. inaj. Vol. 1. 1771/ Vol. II» 1791.
S) Los iiiez Libi^os (le Architectuca de M^^Vitruvip Pollion, traducidos detXatih
y cominentados por XJdn Jfofeph OrUz jr Scun;,, Preihitero» Madrid. 1797»
fol. ma).
S) Des Marcus Vitruviixs 'Pollio Baukunft, aus der Homirchen TJrfchrift iiber-
£eut YOVi Augufi iiode, II Bande» 4. Leipzigy 1790.)? '.
.Epitpni,e,
Epitome Vitriivii alia lalihe panfiis edifa Jain pndem|eft CTirarite Guil. Poflello
154.0« 4.* ^P» VafcoTanum „ ihcerti fed fortalTe antiqui fcriptons , ut ait.' yolllus p. 463.
libride fcientiis iVia^ematicis; quam yoluiteditibni fuae lubjicere ]pblenusV Abfolvi*
tur capitibus itXX. atque inclpit: JDe arhis architectonicae peritid mulSa oratione
f^ipruvius foUio alii^ue auct6resfcripfere\ verum ne lorigd eorum dijertd^ue* facun^
dia humilioribuj ingeniis dliehum jdceret Jludium etc. ' Videnduni, fitne £/jitome
Vitruvii a Poltello ddita dacTefh cum ilVa Petri JDidcdTUy de qha\in cbnfinuatione Chro-
nici Cafinenfis lib. IV. c, 68« ^Petru^ ^IDiaconus Solinum de mundi mirdbilibus aJbbr^*
viavit^ Notarum libriim eob pdrvo i^pliavit i ei ^"Cdnrddo Imp^ dedicavit^ Vitrum
vium de Architectura hrcviavtt^ Itinerarium^ex dmnibus veteribus libris collegit}^
Volaterranus Comm. Rcfr. tfrWlV. extr. ait^ih mori^fterio Bobienfi 14.94.. repertuin
elle Codicem, inquo elTet libellus hoc titulo: Vitruvius de hexagonis^ octdgonis et
idgenusj inter medios rei agrimenforiae feriptoresi quorum bonam partcm (inerant
etiaip Grammatici et alii IJbelli^ ait a Thdm* Phaedro in urbem advectam. Vitruvii
Epitome Gallice per Joah. GdfBetiim^ et JOominicum BeHinum^ Tolof. iSSg. et Parif.
i565. 4« Peraltus quoque Epltomen Vitruvii dedit; ^arif. 1674. 12. 1681. 12, quae in
Anglicam linguam e 6allic6 tiransWa vidit lucem tond. i^oS, et in Italicain •! Veneu
1711« 8. Chrifiiani GueintzU iniiciygoipa Vitnlvii, Halae Sav. 1648. prodiit.
8) / GaUcri* di. Minenra Tom. VIll y. Ifl.
"k .V»
*T- ^ * »> ' ■ • ! A'i — ,
Digitized by
Google
^'/ •' ^ '^ ' jj: '■
■ "\ ^.
' N O T I T I A ;
M. fl T R U V I O P O LLI O N E,
E X L I B |l I S E J U 5.
C>iun vero ne^i moribiis V n*'!™ inftituds fcriptorubi ftraeftiotflbii^ Hnfciantur lioti^
tes, ipfee autemjierfe iiieiltes, aeris iMok tnrbffficierrteffi ittemirftrunl ginaibue ad
todum elatae> aeWlxilmorta^ ]!ionmod6 renteiki»,' ^^tiaiii4i^urMeerc»n pofieri*
cogunt eSe notas. Itague i]ui literarum jucunditatibus inftincus liabent mentes non
polfuntnon infuis peaoribusdedicatumliabere, ricuti deetum, <ic «et Emiil poetae
fimulacrum. Accii autem carmiitibus qui ilndioCe ^ddectantiir, n<*B modo verborum
vlrtutes, fed etiam ligiu-am ejus videntnr fecum habere praefentemb ^ *tem plures,
poli: noftram memoriam nafcentes , cnm Lucretio videbuntur v^lvit coram de r^rum
natura difputare : ^e arte vero rfietorica cum iXcerofte^ multi pdfteK)rBm «um f^ar»
rone cbnferent fermonem de Litigua Latina. Libi IX. Prudf^ - . •
Sed aliam nurablliorem virtutem ea habet terra, qu^lm «go (ic aocepi: G. Ju*
tiusy Mafinthae filius, cu}us di^totiiis oj[^pidi agt^mm poffdfiones, t\im patre Ca^«
fare militavit. Ts hofpitio meb eft ufiiir; ita quotidiano eonvtetu n^6cefie faerat<le pfai.
lologia difpiftaffe;etfc: 'ti*. ri/^^ :•- !• .. .v -
Mibi atkem \ Iiiipehttor, ilaturam' non tribtut Iratnrii^ fadiem ^eformavit aetas^
valetudo detratit' Vites« Itaque qtnuu ab liis praeHdiia ftun deCertlis, per auxiiia £001«
kiae, fcriptaque C«t fpero) pefveniam ad commendationem« Lih. //, Praef.
Alexis Athenienfes, ait, ided Oportefe hmditti/que^ omnkim Graecorum legea
cogiint parentes ali a liberis , Athehieiilium fion omnesjnifi «6s, qiu liberos artilms
erudiffent, Oninia enim munera* fortuhae cum dantur, 'ab ea liadlliade adimuntur;
difdplinae vero conjunctee cum ariimis nulio tempoie deficiimt, fed permanent ftabi-
liter ad fummum exitum vitae. Itaquc ^o maximas in(initasque parentibus ago at.
que liabeo gratias, quod AthenienCum legem probtotes me arte erudiendum curave-
Digitized by
Google
XIV NOT. DE M. VITRUYIO POLLIONE
Ymit, ct est, qnae non? poteff eflfe probaf» Cne Kterafunr cncycKoque doctrfiiarum
•nmitnn dirciplina'. Cunx ergo^ eC parenCam cura ec praeceptoruux doCCrinis' auctas^
tiaberem copiaa dirciplinarnm> pbiloTogisF ec philotecbni» rebu? commentaTionnnque
icripCuris me delectan»,. eas pollellionesr anima paravi, e quibus haec elE fructuum
fumma: nuDam plus hab^dr n^eili|atent ea^quef^fle prpprietatem diTitiarum ma-
ximev nihil defiderare. Sed forte|^nonnnIli haec levia Judicantes, putanc eo^ efle can-
fum lapientes, qui pecunia func copioli : iu^ue pierique ad id propolltum contenden-
tes, audacia adhi^ita cmn; divitiis etiam nptitia^t func confecutr. _ Ejga aut^in, Caefai^
^oft ad^ ^ecnmaiA pafandMr W art^ dedi^Ifi^dilimif fed ^otiiis teliuiclicettt cum-Boiik
famar, quam; abuhdantiam cnm infamia leqnendam probavi :: ideo notitie? parum ell
aHecutff ; fed tameit bis voIum&iibus^edrtiaCuC^e]:^) |>ofterr» eciam ero notus., Neque
ellmirandumy quodita pluribua Hm ignotus^ Ceteri architecti roganC eC ambiunti^
nt architectenturf mihi autem a praecepCoribu» eH traditum, rogatmn non rogantem
eportere fufcipere curaniy quod ingennus color movetur pudore, petenda rem fufpr-
ciofam» Nam beneficium dantes non accipientea ambiuntur.. Quid enim putenius
fufpicari, qui rogetnr de patrimonia fumptus faciendbs cominitterc grBCiae petentis^
Bifi^(luQ5lpracd*ej^ri^iattiq^?ieiu5 c^^ ^/^^ ^fr-^T^^^Jt ^
Nqii piflf^sr ftwflaaps dlgW<^a4;ej?;t ^ ;pcnu%tem IJftffHnC h^i:^ c^omp^tionps^
Bafilica5um ^ quo^ ftenc^ if^lpniae • Juia^ "^^jxt^xi . coli^cay^^^^ ^cur^,vique laciendam.
Lih^ V^ c,T. ,
.Nec Camen^ ell «dmirand^m, II propter ignoranciam artis virtute^ bbfcurantur;
Jed maiume indignaTiduip;, cum eC laepe blandiaCur gratia conviviorum a veri^ judiciia
ad f^fai^gk pi^pbafilmeuoU' £rgo Cutf SocraCi placuit) li ita fcnfu^r ec fenfientia^ fcientiaer
fuedifpipUniAaju^epcrfpi^uae et perlucidae fuilfenc,. nobgratia neq]ae ambitia vale*
JCC; lad £ qul.vcri» ccrti^que laboribus doctrinarum perveniflenC ad fc^entiam rum-
mam , eis ultro- opera^ljfaidcrentiir, Cnm au ten^ e^upn. funC illullriff neque apparen*
tiain,afpe€tu^ nC pula^ua oportuiller et .anima^v^irtcf potius^ imloctoff quam docto»
gratiafuperare^ npB.elTcfc^ytaikiumcjn^ica^ pojt^» hi» pra^
Ega veroy Caefar, neq:ue alienis indicib^s^ ^^fnCptisii, ^nterpplitcx np^mine mecry
,id pro^ro cof^pas>. ^^<pe ^^^^ c^g^tJj: vituperans, inllitui ex eo m^ appr^batB. ' S^d
onmibns imflonbufj^&^t^^ffff^^i}^^^ ,eg^P«"> ^'PSenioy.pq:i^ /jpJ?«MS. ex ^a^ vcr
coIlatis>.abmidaAte$ aUis alffi gcnere ^opias praeparavernnt ^ undenosuti fontibus hau-
f liciltes aqiuiKV # ad ppop^isar^opafitj^ traducent^s ,; feciyidiore* -^t cx^editiores 6abe-
,mu5^d CcriliieB^um f4cq|(?tp),^U)3uaque;,coi^^cIcn^tes^^ auctoribus^ audemus inllitutro*
»C8 n^vas cawpaorafe.. IgitV t^Ie? ijjigreiruseojnani habenyv qut>8 ad propofiri me£
lationca anioiiadvcrti praeparaCoSr iade fumejfulo progredi coepu -Lih, Vll^ Pracf^ .
Cnm — ^ — a£Ekium veit:r4rjr^A!^ci:i omnjibu» crudijiynijjus^^debeat ^f ITp e^ercii-'
Catum, cc ratio propccr ^mplitudinem rei permittat^ non |uxca i^eceHltatem fumma^F,
Digitized by
Google
Ui etiam dotfdiocfm fcleptj ag l>»beresfl}frigliBaxnyi^r fqtp^ <Caf£a^ i^t a te, d^ ab liif ,
qui inea"v<dumiDa funt Iw^i) ii& fi gui^ p^upi a^i^tis gr^aunaticae /regulam
faeiit ^xjiUcamm^ a^giiOife$tun'r;^i]EH]^'a»4i>T(^|i XumqoLua phlfofop^u^,^ ,2)eo rheUMT
diffsrtus, nec £ranmiaUeii9. faaa«iMir^WiJibiW.rai[ti» «^^^tatu», Xed. wt ar^tectuj»^.
kis litens. unhutus , ^ ihaeo nifus ^fum Xcril^^. - S«| ; ar(i^ vero ppjte^te ^uaegue jU^
fontiniedtya^jU^cinattoAs, y»Uioff»^ i{tuiifpey^> .hi^ y ^ltjn^ii^hi^ ^ jiffl . «ftlMo -ae4|&-?
cantibusjrjfyd, eua^ Munnjjhus;.Xi^ientihuS|; 4Sim»^ maT^ipia^au^toyjtatej jig^ i^ie ^ubiii^
^eftaeauruiiL Z*;fe. Z4?.U4 : i - .
Non enim de architectura lio fcribitur, ut liiftoiiae aut poetnata« Hiljtpria^
per fe tenent lecrores; hahent enim novarum rerum varias expectationes. Poeuaa-
tum vero carminum metra et pedes ac verhorum elegans dirpoilcio^ et fententiarum
inter perfonas et verfuum dillincta prohunciatio , prolectando fenfus legentium per-
dudt iine offenfa ad fummam fcriptorum terminationenL Id autem in architecturae
confcripcionihus non poteft iieri, <][uod vocahula, ex artis propria neceintate con-
cepta^ inconfueto fermone objiciunt fenfihu s ohfcuritatem» Cum ea ergo per fe
non flnt aperca, nec pateant eorum in confuetQdine nomina^ tum etiam praecepto-
rum late vagantes fcripturae li non contrahantur^ et pauds et perlucidis fententiia
explicentur , frequentia multimdineque fermonis impediente , incertas legeniium e£-
ficient cogitationes. Icaque occultas nominatidnes commenfusque e membris ope«
rum pronundans nt memoriae tradantur, breviter exponam. Sic enim expedirius
ea redpere poterunt mentes. T^on niinus cum animadvertilfem diftentam occupa«
tionihus civitatem puhlicis et privatis negotiis, paucis ju^Hicavi fcrihendum , uti siii'
gulio fpatio vacuicatis ea legentes hreviter percipere pollent^ * Lih, /^ FraeJ^
Cum divina niens tua et numen, Iniperator Caefar, impeiio potiretur orhis
terrarum, inviccaque vircute cunctis hoilihus Ilraiis, triumpho viaoriaque tua cives
gloriarentur, et gentes omnes fuhactae tuum fpectarent numm^ Populusque Roma«
nus et Senatus liheratus timore^ amplilTimis tuis cogitationihus confiliisque guhernare*
tur: non audeham tantis occupationihus de ardiitectura fcripta, et magnis cogica--
tionihus explicata edere; metuens ne non apto tempore interpellans , fubirem tui
animi offenlionem. Cum vero attendereni, te non folum de vita communi omnium
curam publicaeque rei conltiiutione hahere ; fed etiam de opportunitate publicorum
aedifidorum, ut civitas per te non folum provi^ciis elTet aucta, verum etiam ut
majellas imperii publlcorum aedifidorum egregias haheret auctoritates : non putavi
praetermittendum, quin primo quoque tenipore de his rebus ea tihi ederem. Ideo
quod primum parenti tuo de eo fueram noms, et ejus virtutis ftudiofus; cum au-
tem concilium coeleftium in fedihus immortalitatis eum dedicaviffet, et imperium
parentis in tuam poteftatem transtuiiffei , idem fttidium meum in ejus TOemoria per-
manens , in te conculit favorem, Itaque cum M. Aurdio , et P. Nujnifio , et Cn,
Cornelio, ad apparationem baliftarum ct fcorpionum, reliquorumque tormentorum
Digitized by
Google
irt
KOT. DE M. VltRUVlO POIiLIONE ctc.
^erfectitmem,'^ (vi pntcffo, et bcim ti^ tomtMHsr uccefif ijttae eartf pirfmo mihi frf*
buifttr tecognirionem per feroris tommeiidftfioiiem fertafti/ €nln ergo ecr beneficio
iSeftiohJtg^tdi, nt dd dxiraiH'iitae'iibirfU^imm'tilbpijre iMorm^ fctftere
coepi; qnad animadverti, moltir te^ aedi/iejrfiffe^ et mmc M)&iG8iref rellqno ^oque
tempore, et pnbficonim, et pritafdrum* aedificiomtiii pro' «mplitudine rerum gefta^'
tum, ut poftetis^ memoini^ firaderentiur, ctnrant hAlturmff. ConIcrip& perfisriptioned
ierminatas, ttt e«» attehdeha*, er tot^'fiicta et fotursi qnafia lint opera, per lenotsi
poITea habere; naiilfiae bia Toluminibua aperui omnea difdpEnae rationea; Lib. /^
♦. <'.\»',H ' >t,
■r fi
Digitized by
Google
. I 7
.II ' .
BREVIARIUM CAPITUM-
L i b e r p r i m u s^
rnefatia.
Quid £t^ arcHitectnra et de arcliitectia infiituendis»
Ex quibps rebns architectura conflet.
De^ partibus et terminationibus arcJiitecturae* • . ' ,
De electione locorum falubrium. ^ ^ ^
De fiindamentis murorum et turrium.
De divi£one et difpofitione opernro, qnae intra mnros fanf#
De clccuone locorum ad ufum commnnem civitatisr
_- L i h 9 r f e c u n d u s^
Praefatio»
per prilicornm liominam rita» et Je initiis huroauitatifl atque tectoruin t}, intre*
..meAtis eomm.
De principiis rerum fecnndum philofopliorum opiniones.
De lateribns* ' ,
De arena.
iJe calcC M i
■ D^ palrere pttte&laifO# - i : - ■ j
l)e lapttAdinis.
De generibus ftructnrae. R.Mr^. ,, ,.,. ,.„ ,.,^,. .„ ^ .
De materia. . . i, . :_ ^ ^^
I^ abiete fupernate et infernate^ cnm Apennini defcriptione*
CAput f.
• — m.
^ IV.
-^ V.
:- VI.
— vn.
'^^•"' ^l
— III.
^ V,
^ VI.
--f VII.
— VIII.
^ IX.
— X.
Lihertertius^
Praefatio. -••m ■ ^ ■ " , k,: .
He Ikcrsurum aedium compotitione, et fjmmetriis^
De quinqiie aedium fpeciebus.
De fttndalionibus et columnis lonicU atque eartun ornatn* '
— . I.
— nit
^ Lihertfuartus* -^ -
Praefatio#
De tribus generibus columxlanun eamlnque inrentione itcm de capituli Coiintliii
.fymmetri4<
— I.
Digitized by
Google
TLVIH
De ornamcndf coluxniuriui», Caput II.
De ratione dorica. • — III.
De interiore cellariim et pronai difbibutioBe. — IV.
De aedibus conflitaendis (ef ondnm regioncs, ? — V.
De ofiiorum ^acrarum aedium rationibns. ^ VI.
De ratione Tufcanica, de aedibus j:otit»dis, «liis^ao gen«ribus Aedium faeraranL ^ VII.
. De Aris deorum ordinandis. ^ VIII.
• - ' ...
Praefaiio. <
Pe forq Jbalilicisque. . . "^ . *
P^ aer^irio, carcere, «t curia. ., *" f^v
Pq ibefitro, cjusque lalubri conHiiutioiM- "* . . . - T ^^'
JJb harmonia. ^ . .r" ^
I>e theatri vafis. .^ _ • f. ; . ,^
HexOAjEsrmatione theatri facienda« ... ^ < . ^ , ^^*
De porticu, ct reliquis partibus theatrL ^" VII.
De tribus fcenanim generibus, «t theatris Graeco/um« - . *" ^^^^'
De porticibus poft fcenam ct-aftnbu^al^oS^ibu^. V ^ ^ — IX.
De balnearum difpofitionibus ct partibus. , — *' X.^
IJe palaeftrarum aedificatiode; - ^ -*-• A!fe
P^ poriubus ct flructuris in aqua faciendis* *" . ^*
.;\ .-, Liber f t x t u s» i
pVacfati<fr
De acdflitiis difponendis fecundum locorum proprietatcs. — , l^
De^aedififciorum privatorum proportionibus ct menfuris fecundiun naturam IxJc^um,, — U.
lic cavft^acdium five atriis; de aUs, rablino ct periilylio. , ^III.(IV.>
lib* *\tritrct tablinis, ct corum dimonfionibus, ct fymmetriis. ..,.t ♦>..^r,. -i^ r r -.^ ^- •
De triclthiis, oecis, cxedris, pinacothecis ct corum ilimcnfionibus- ^ V.
De oecirmorc gracco. »?: > ^ i . .1 - - .. - ^ .rr : VI,
Ad quas coeli regiones quaeque Acdificiorum genera fpectare debeant, ut ufdi ct
falubritati fint idonea. - ^ v . i ^*. . ^- — VII.
De acdificiorum proprus locis, ct generibus Ad quascunquc perfonarum quaUtates
.1 -<onvenientibus# ' ^^rr- h i^ ,5noi'n'>' • ^ » ^^.w., . , -r-, VIII--
at ruftioorum aedificiorum rationibus. .,,, — IX.
mi grae««rum aedificiorum eorum^uc ^aftium ^ifpofitip^. ;,,!,; ^ , , .t. t. ...
De firmitate aedificiorum, hypogeis, ^cdificiis quae pilatim Aguntur, et fubfiruc-
tionibus. .c ' w» \^ ^ 3 n j .^
L i b e r f e p t i m u s»
Praefatio.
De rudcvaiione.
...... ^'
— XI.
! ^IAiltJ - ^
— I.
Digitized by
Google
XIX
De mfcemioiic calci^ a J albaria opera perlicicnJar ■ . j , ' CafuX IL
-Dc camerftTt^ di^pofition^^ trulUrationey ^ tfictojrio operer^ ; ;^ III'
D« poHuonibu» in kumidis. locis; de ornati» politionis^ «t paviiDcnto graecoruro
Jiibernaculorunr^ ' ! v t . r (7" '
D^ ratvpjie pingendi in acdificiisr ^ ^ j - . .- ,- i .. /a.i . \ '. 7"
Drmaiairore ^crmoj^ par«cwf ad tcctori|r# .., ^ j; ^ ^ ,, . i ; . T^: ^
De .colotibus nativitf^ . ' . :....£:. . "^. '
De minip ec argento vlva, *" ^^^ '
•-•' IX
,pe miui^ Cemperatura^ '
De coloribtrs qtii arte fiunt; Je atramento>
De caerulea ec nflar
De ceruITa, aerugine eC laodaracff.'
De oRrOi
X,
'iiL
XilL
Df infeclivi^, . — ' XIV-
Fra^atfOr , .
De aquae inventionibiif- "^ *•
De a^« imbrium, "^ *'•
De aquis calidisy et Je variorunf fonti^ttnr, £uminnm^ lactxupiq^ue natttrfr -~ H^'
De proprietate item nommllarum locoruni e« foiitiumr •*'^ ^V"*
IXe acjuanmr experimentis.. — V#
De perductionibu* et librationibuaF a<{itarum eC inilrmnenti^ ad Bune ufum^ -^ Vlr
De ductionibus? b^uarumy de puteorumF foiHonibusr^ de ciifteruis, %t de Signinis
oferibua^- "^ vH.
Lihernanus,
Praefatio. (Caput I.) (CapuC IT.J (Caput Ul.J
De gnomonicir rationibus> ex radii» falit per ttmbram io vt ntis et munda at<|ue
planetiff* — ' (IV.) I^
Dc foli* curfu per duodecim £gna. — r (V.) II.
De fideribus quae func a xodiaca ad feptentrionemr — ' (VT,) III#
De fideribus^ qu«e func a zodiaca ad meridiem^ - — (VH.) IV-
Z>e horologiorum rationibus ec umbri» gnomantnn ae^^oiziOetiaU tempore Romae,
eC nonnullis aliis locisr — (VHIr) V*
I7e quorundam harologiorum ratione et inventoribur- - — ^ C^^O VI-
L i b e r d e c i m u s^
Prae fatla- ^
De macMna eC ejus alr orgsna difierentxor — . I.
De macliinis- tractoriiff^ — * II.
Digitizedby
Google
XX
13 e alia machiua tractorla. *^ t
Similis ruperiori machina, cni coUo/ncotera tdtiai committi poITazit, immatau
dantaxat fucula in tympanum.
Aliad machinae tractoriae geuus -~ Polyfpa/lof.
Ingeniofi Cteliphontit ratio ad grayia onert ducenda.
l)o inventione lapicidinae qua templum Dianae Epiiefiae conftractikm eft.'
De ponrecto et rottmdatione machinarum ad onerum levationes.
De organorum' ad aquam hauriendam generibusy et primum de tympano.
De alio tympano et hydromylis.
De cocHIea quae magnam copiam extollit aquae, ' fed non tam alte.
De CteJdbica machina quae alti/Iime extollit aquam.
De hydraulicia.
Qua ratibne rheda vel nayi vecti peractum iter dimetiamur»
"De catapultarum et fcorpiouum rationibus.
De baliitarum rationibuf.
De baliftarum proportionibus. • • ^ ^
De catapulurum baliftarumque contentionibus et temperaturif.
Pe oppugnatoriis rebiu.
De tefiudine ad congeftiouem foflarum paranda.
De aliis teftudinibus.
De rcpugiutoriis; et totius operis peroratio.
Capdt in.
^ If.
— V.
'^ • VI.
— vir.
— VIII.
— IX.
— X.
^ XI.
— XII.
— xra.
— XIV.
— XV.
— XVL
— XVIL
-XVIIL
> -' I • • • L , T
, — XX.
— ' XXL
' — xxii:
Digitized by
Google
M. VITRUVII POLUONIS
D E A R C H I T E C T U R A
L I B E R P R I M U S/
PRAEFATIO.
VJum divina mens tua et numen, Iniperator CaeJ'm\, imperio potiretur
orbis terrarum, invictaque virtute cimctis hoflibus ftratis, triimtipho vl-
ctoriaque tua cives gloriarentuir, et gentes omnes fubactae tuum fpecta-
rent iiutum, Populusque Romanus et Senatus liberatus timore, amplilG-
mis tuis cogitationibus confiliisque gubemaretur: non audebam tantis
occupationibus de architectura fcripta, et magnis cogitationibus explicata
cdere; metuens ne non apto tempore interpellans, fubirem tui animi
ofFenfionem. Cum vero attenderem te non folum de vita commimi
omnium curam, publicaeque rei conftitutione ') habere, fed etiam de
opportunitate publicorimi aedificiorum, ut civitas per te non folmn pro-
i) Sic Codicet Guelf. et Scholae Ripenfis. Alias conftitutiontm.
VlTR. TOM. I. 1.
Digitized by
Google
M. VITRUVII P. DE ARCHITECT. PRAEFAT.
vincils eflet aucta, venim etiam ut majeltas imperii publicorvun acdifi-
cioriun egregias haberet auctoritates : non putavi praetermittendum, quin
piimo quoque tempore de his rebus ea tibi ederem. Ideo quod primum
parenti tuo de eo fueram notus,- et ejus virtutis fiudiofus, cum autem
conciliiun coeleltium in fedibus immortalitatis eum dedicavilfet, et impc-
rium parentis in tuam pdteftatem transVulilfet, videih ftudium meum in
ejus memoria permanens, in te contulit favorem. Itaque cum ]\L Au-
reliOf et P.-^ujmJio^)^ et:Cn. hCornclioX ^^ iippar^tionetn. baliftanmiji
fcorpionum, reliquonunque tomientoi-um perfectionem ^), fiii praefio,
et cum eis commoda accepi; quae Cum primo mihi tribuifti, recognitio-
nem per fororis coinmendationem fefvafii. Cum ergo eo benelicio efTem
obligatus, ur ad exitum ritae non- hab er cm inopiae timorem, haec tibi
fcribere coepi, quod animadverti, multa te aedificaviire , et nunc aedlfi-
care, reliquo quoque tempore, et publiconim, et privatonmi aedifuivi-
rum, pro amplitudine r(3tt*um geftanim,/ji|p' ppfieris memoriae traderen-
tur, curam habitunun. Confcripfi perfcriptiones terminatas, vt eas at-
tendens^ et an^e facta, et futura qualia fint opera, per te npta pofTes hi*-
bere:' namaue his yoluminibiis. aperui omnes difciplinae rationrs. .
S.) Ita i-cfcribo cum Venuti , tgnarra et Fea. Alias Minidlo f. Numiitiol
3) Slc CoJ. ScKolae Ripeiiris. Alias refectioncm.
Digitized by
Google
. C A ,P U T L.
- ' ^uid fu drthitecturn r et de architectis inftiiuendis.
tixr^jteqtura e|t,fpi^i^li^ pluribiis difciplinis, et variis eruditionibus or-
.nata^ cujus j^4icio probantur omnia quae: ab ceteris artibus perficiuntur
opera. Ea nafcitur ex fabrica, et ratiocination^e. Fabrica eft continuaja
-ac trita ufus.meditatio, qixae manibus perlicitur e materia, cujusqunque
generis ppus eft, ad propofttum deformationis. Ratiocinatio autem eft,
quae res fabticatas folertia ac ratione proportionis demonfirare atque eq^-
apliciirp ppteft. ■ Itaque aychit^cti rqui;,fine literis cputenderant ') ut ni^i-
.nibus elfent exercitati,'ii<:^n. potuerunt eiEceye, ut haberentpro laboribus
.aucttjritat^m, Qui ^Utem ratiocinationibus et literis folis confifi fueiant,
^'ili^iUrafii, npnirei^ perfecllti videntur. > At i<iwi ntrumque perdidicenmt,
:{ali ojni]dbu4: WPisi omati} citius cum auctoritate quod fuit propofitum,
.funt\ aflecuU.; ) <Ju^VL^in piwiibus . epiim rebus,, tum maxime etiam in ay-
^l^itj^t^ra ]?ba6c duQjlnfunt, quod figiiificatur, et quod fignificat. Signifi-
'.Cfituj: prpppfi^a r^: de qua dicitur. Hatic autem fignificat demonftratio
^j^tipnibu^ dpcj^iji^riulii ^xplicata» : Qu^e videtur utraque parte exercita-
^i\^:§iJi§rf^e]^rfi^/,iqiii:Se^^Q\n^ prpfiteatur; . Jtaque euni et inge-
.ftilofoin.l^e:yQpOfbet,,^t oA ^ifoif^Wls rf) (^pcilem; (nqque enim!i^geiniu|n
iJine.jdifcipKna aut difciplina fine ingenip ' perfectunji artificpm ppteft eiE-
^^^]Le)t /st ut literatus fit, peritus graphidos^^eruditus geometria, et ppti-
; c^/i npujigna^us, inftructiis arithm;etica, l^ij^^orias compliires noYerit, plV-
, Ipfopbps diligenter audiverit,. muficam fciyerit, medicinae nw fit. ignaiu^,
i) Sic codices Guelf. et Fiin. et Ed. Siilp, vulgo contenderunt,
a) Sic. Cod. Din.j aUas difciplinam.
Digitized by
Google
^ M. VITRUVII P. DE ARCHITECTURA
refponfa juris confultonim norerit, afirologiam coelique rationes cognitas
habeat. Quae cur ita fint, hae funt caufae. Literas architectum fcire
oportet, uti commentariis memoriam finpiorem efficer^ poflit. Deinde
Graphidos fcientiam habere,. qu© facilius exemplaribus pictis, quam velit
operis fpeciem, deformare valeat. Geometria autem plura praefidia prae-
ftat architecturae : et primum euthygrammi et drcini tradit ufum, e qito
maxime facilius aedificiorum in areis expediuntur defcriptiones: nomia-
runique et librationum et linearum directiones. Item per 'Opticen in
aediliciis^ ab certis regionibus coeli, lumina recte ducuntur. Per Arith-
mettcen rero, fumptus aedrficiorum confummantur : menfurarum rationes
cxplicanturr di£cilesque fymmetriarum quaeftiones geometricis rationibus
et methodis inveniuntur. Hiftorias autem plures novilfe oportet, quod
multa ornamenta faepe inoperibus arehitecti defignant, de quibiis onia-
mentis ^} rationem, cur fecerint, quaerentibus reddere debent. Quem-
admodmn fiquis ftatuas marmoreasmuliebres ftolatas, «t ^v^e Catyatidis
dicuntur, pro cohmmis in opere ftatuerit, et infuper mutulos et coronas
collocaverit, percontantibus ita reddet rationem. Carya civitas Pelcpok'
neji eum Perfis hoftibus cantra Graeciam confenfit: poftea Graeci per
victoriam gloriofe bello liberati, commUni confiUo Caryatibus bellum in-
dixerunt. Itaque opfido capto^ viris interfectis, oivitate deleta, matronas
eorum in fervituteiii abdtixenmt. Nec funt pafli ftolas, nequfe omatus
matronales deponere: uti non nkio triumpho ducereritur, fed aetema fer-
vitutis exemplo gravt contumelia prefEie, poenas pendere viderentur pro
civltate. rdeo qui tunc architecti fnerunt^ aedijficiis publicis defignavc-
runt earunr imagines oneri * ferunda coUocatas; ut etiam pofteris nota
poena peccati Caryatium, memorke traderetur. 'Non minus Lacmes,
5) Sic Mf. rdiolae Rrpends; allas argnmentis.
Digitized by
Google
LIBER I. CAPUT L 5
Pmipmia Cleombroti ^) fiJio duce, Ptataeeo ^) praelio paiica manii in-
Jinitum numenmi exercitus Ptrfarum cimi fuperaviflent, acto cimi glo-
ria triimftpho Ip(>lioxum et pjpf edae, poriicum Perjicarn ex manubiis laudis
et virtutis. oivimn, indicem viGtoriae^ pofteris pro tropaeo coniiituerunt,
ihique c^ptivoripn finmlacra barbarico veftis orpatu, fuperbLa meritii>
couLtttmcpiiis pumta, fum*nentia tectum coUocaverunt: uti et.hoftes hor*
rescer^ntl timpre eorum./ortitudims afFecti ^), et cives ,id exemphini vir*
.tutis; afpicientes, gloria erecti, ad defendendam libertatem eflent parati.
Itaque ex eo multi ftatuas Perficas, fultinentes epiftylia, ct omamenta eo-
nmi, coUocaverunt: et ita ex eo argumento varietates e^egias auxerunt
operibus.. Jtem funt aliae ejusdem generis hiftoriae» quanuu notitiam
archit^ctos tenei-e oportet. ' .
PhUojrophia ^ero per^cit architectum animo magno ,. et uti non
fit arrogans^ fe4 potiiis facilis, aequus, et lidelis, line avaritia,. quod eft
Ttiaximtmi; nullum enim opus vere fine fide et caftitate fieri poteft: ne
.Xit jQupi4\is, neqxie in.^mimeribuS; accipiendis habeat aninium occupatum;
f^d <?um gr^vitat^ (uajfi Uieatur dignitateijjL, bonam famam habendo»
: Jl4fsc' e^um pJ>ilofop^ia prftefcribit. Ifraeterea 4e rerum natura, quae graece
^jCffy^idXoTiVfc-dicit^r, pliilofpphiit explicat: qnam necefle eft ftudiofius no-
.^ifle^.rquod hfbet multt^s ef vorias naturales quaeftipnes: ut etiam in
«g^Y^uai^ ,<jluccionibus; in. cur§btis en^ et cirpijitionibus, e;t librata pla-
.nitie expreflionibus,; fpiiitys naturales ajiter atque a^iter fiunt,; quorum
.(^IT^nfiftmlp^is infi^cr^^n^iw) ppt9i;it ^ifi quiex pIiitofoplua.principLarerum
n^raet:W>v^it, ^^^ q>ti Ctefibif^ ^), aut Arcldineclis libros^ et cete-
40 ha§fftiltae polidos. Godiccs.(Jra«lf« ct Frsm^ «t ^d^ SiiTp^ A^arftpofiAot, JocunJin.
^) >fkaleo. Coi^ jBu^ tl ^, Si^p.. ^
6) Al. effectur.
7) CoJ. Fran. CithesZiae, A\\i Theshiae.
Digitized by
Google
6 M. VITRUVII P. DE' ARCHITECTURA
roriini qiii ejusmodi geneiis praeccpLa confcripferunt, leget, cuni iis ferU
tire non poterit, nifi his rebus a pliilofophis fuerit inftitutus. Muficen
autem fciat oportet, tttL cknonicam rationem* et-matheffiStiti^, nfotam
habeat: pratterea ballftaninl , ' catapultaruni,' fcorpionuni tenip^raittu?»
poflit recte facere.^ lii capitulis enim d-extra a'c finJBt^," funt foiPtoiiRa
homotonorum^), *pef qiiae tenduhtur ergatls iftit^ fudijfS^^t ti^c^Wte
' nerv-o torti fuiles, ' qui rion praecluduntur nec praeligaiiftrfj m^ I5>Mtft« ad
artificis aiur^s certols ei aequales fecerint.''' 'BtracHia eniiinqua^ inie^^teti-
"fiones irtCludunttif , cimi extenduntur,- aequalitef et' pariter utraque pli-
gam emittere debent. Quod fi non homotona fuerint, inTCpedient dire-
ctam tfelorum ihiifibnem. Item in theatris vafa aerea (quae in eellis
fub gradibus matheniatica ratione coUocantur,' er fonitutmi difcrimiine}
quae (jradci "fix^tx v6chnt, ad; ryniphoriias mufilcas, 'fiv^ 'cori^entus, com-
ponuntur; divifa circinatione in diateflaron et diapente 4t diapalbriX uli
vox fcenici fonitus conven^ens in difpofitionibus, tactu curii bffenderit,
aucta-cum fncremento, clairior et fuavioi" ad fpl^cfetf6riuh;'^erveniAt'^i^es.
Hydraulicas quoqiie iriachlrias et fcytefa 'quAe -IVirit fiimlfi^ iii^^orgaiiil,
fine muficis rationibtis effit^ere -neiiia^otfeWt. ' Dlfci^li^nahr t^ro M^idinAe
noviffe oportet, propter iSicTihaii6n^l^beTi^^li^
et ae*res Ibconim, qui runt' fStubresf atit p?ef!ilerites,^ aqttarfttti^liftAifife.
"'Sihe'^lis "^nirfi Tatioriibils niillii fcfliibri^ habf<ati6^fim j>bi^R?'^hf^^(^m$^e
' not^ habeat opoftet e^,' quae riy^cefTaria Ilint^iaetHfiliis* c^oiiihiu^^
• turii ; ad ariibkiuli 'ftllliicidiortirii \et ' doia6atrimi -tet^ Ituninum; » Item ^ aqua-
nim 'ductiones et cetfera' quaie ejusmodi' Tuht^ ri6ta- opoi^tet fttit^atcftitt-
ctis; uti ante caveant, quam inftituant aedificia, ne controverfiae, factii
bperibusj' patribus familiaruni relinquaiitli?:'et' ul: Ifegihus fcrlberidis^pru-
dentia caveri poffit et locatori et conductoti'^ riamque fi lex perite fuerit
8) AI. hemitoniorum^ *.i ^.^ t •' . :,,', \0 lu: '\ J ..") -
Digitized by
Google
^ ;i 'j LIBER I. .GAPUT I. . 7
fpnpta, c^it^utrfi^e/CapLione iiterque ab iitroq^eliberetur. ,, Ex Altrolo-
gia aut^m cognpfcjtur oriens, pccidens, meridies, feptentrio: et coeli ratio,
aequinocduin, folfiitiiun, afirorum curfus: quorum nofitiain li quis non
habjLiQri^Thpfolqgipfi^.^atiopem (^ B?*?^i*r ;
•
„ Curn ergo tanta haec diiciplina fit condecorata et abundans eru-
ditionibus yariis ac pluribus, non puto poile juue repehte le proliteri
arphitectos, nin qui ab aetate puerili his' gradibus disclplinaram fcanden-
do, fcientia plurium literarum et artium nutriti,' pervenerint ad fum-
mum templiun arclutecturae.
-^/ ^ 'A% R)rta^(lGe^n<iriufn videbitur iBiperitis honjinibtis, iiyoffe- nahxraro
f^^tlrrt^ltumerum^^d^otrinaruih. Jperdifcerc ^t memoria continere. , Gujn
AtiWiri anam^drrerteiint^ owin^s- diifeipllhas' iiiter £^ co!njwncc|anem :rexitun
c¥ 'cb^mm?iih{6Ati^riem'Ibsiber^, fik^i^ >poIfo faciliter oredeltiflrp ,'Eincyclfikd
ehim aifciplina, uti' corpiis iihum' ex liis • menibris eit compoika;- Itaque)
^tii a teiletis aet^ibus erti^itibnibiis Variii i^iftl\i\inair;' Oihnitfns iitcris^
?i^nb fciiht ea^d^m ndtas, comm^uhicationemc^Ue omnivun' difciglirfarmnjiet
^ re^ faciliits dihtiiafcogrio^fcunt.' Ideoqrie de t^fetttribus «fchitectis Pythiuf
qiii Prienae aederii 'Mintri)ae - nobiliter eft architecta tu^ , idt ^ in fuisi cpan^
xment^is, rfrchit^fcfllih^bifttiibris aiti^^^ et 'dottrirris pliw^ortere pafle &•
c^rd, quarii^qui flrigulas res fuis induftiiis et exeroitati(>nibus ad fuihmanl
darit^tcfhi pdrdujcerunt. ' ' Id autem re non expeditur.' Non ^irii debet ni^c
jibteft efle krchitectus giWirilatifcuS, uti fuerk 'AtdftntchuSj fed nbri agramma^
tos : nec muficus, ut ArifloxenuSj Ifed non amufos : nec pii5tor ut ApeUes^ fed
graphidos non imperitus t nec plaft^s quemadmodumikFyron, feu FolycletuSj
fed ratioriis plafiieae ri6n ignanisr n^c dfemio iliedicus Vit HippocrcUes^ ieik
nori ahiatrolbgetos ^): nec- in ceteris doctiinis finguferit^'exCellens, fed
; ' " ' ' ' "•■'•' ' ' ' » :
9) Alias aniatrologicos. i .,..,> .^. ^^ .% . . , ».,,
Digitized by
Google
V
8 M. VITRUVII P. DE ARCHITECTURA
in hi^ non imperitiis. Non enlm In tantis renmi vatietatiljiis ,' eJegantiii*'
fingnlares quisquam confequi poteft, quod eanmi ratiocinationes cognof-
cere et percit^ere vix ciadit in poteftatem. Nec tamen non taiitum archi-*
tecti non poffunt in omnibus rebus hitbere fummum efFecttmi^,*^fed etiam
ijpli qui privatim proprietates tenent aitium, non efEciunt, ut habeant
onmes ftmimum laudis prlncipatum. Ergo 11 in fingulis dx>ctiinis Iinguli
artiiices, neque omnes, fed. pauci, aevo perpetuo nobilitateoa vix fimt con-
fecuti; quemadmodimi poteft architectua, qui pluribus artibus debet eSe
peritus, non id ipfum minmi et magnum facere, nequid ex his indigeat;
fed etiam ut omnes " artilices fuperet, qui lingulis doctrinis ailiduitatem
cimi induftria fmnma praeftiterunt? Igitur in hap x^.Pyf^hius efflfaffe vi-
detiir, quod non animadverterit ex duabus rebus fingulas a^tes effe com**
pofitas: ex opere^ et ejus tatiocinatione. £x his autem mium proprimn
effe eorum, qui fingulis rebus funt ei^rcitati,,id eft operi& effectust alterm^
commune cum omnibus doctis, id efi ratiocinatio: uti medicis et muficis el;
de venarmn rhythmo, et de pedtmi mottL At fi vulnus mederi^ aut aegrmn
eripere de periculo oportuerit, non accedet muficus^ f§4 id opus pro*
prium erit medicL Item in otgano non medicus^ fed muficus modulabi-;
tur, ut aures fuam cantionibus recipiant jucmiditatenu Similiter cum
fifbologis et muHais eft disputatio communis de fympathia ftellarum et
fymphonianun, ia quadratis et trigonis, diateffaron et diapente: cuiu
geometris de vifu, qui graece KQyo^ oTntxof appellatur: ceterisque omni-
4>us doctrinis multae res, vel omnes, conunimes funt dimtaxat ad, dispu*
tandum. Operum vero ingreffus, qui manu ac tractationibus ad elegan-
tiam perducimtur, ipfonmi fimt, qui proprie una arte ad faciendum funt
inftitVLti. Ergo fatis abunde is videtur feciHe, qui «x ling^lis doctrim'^
partes et rationes earum mediocriter habet notas, easque quae neceffa-
riae funt ad architecturam: uti fiquid de his rebus et artibus judicare et
probare opus fuerit, ne defiituatur vel deficiat, Quibus vero nattu"a tan-
.y
V
Digitized by
Google
XIBER 1. CA:PUT IL • 9
lum tribuit folerdac, acuiniTii^, niemoTiae,'ut poirmt g^ometriam, aftroi.
]ogiahi, muficen, ceterasque difciplinas penitu^ habere notas, praetereunt
offioia architectorum, et efficiuntur mathematicL Itaque faciliter contra
eas disciplinas disputare polTunt, quod pluribus telis disciplinarum funt
armati, Hi autem, inveniuntur raro, ut ^aliquando fuerunt Afiftnvclws
SamiuSf Philolaus et Archytas Tarentiniy Apollonius PergaeuSy Erato/lhe^
nes CyrcnaeuSf Arclmnedes et Scopinas ab SyracufiSy qui multas- res or-
ganicas et gnomonicas, nnmero, naturalibusque rationibus inventas atque
explicatas, pofieris reliquenint* Cuni ergo talia ingenia a naturali foler-
tia non paifim cunctis gentibus, fed paucis viris habere concedatur; offi-
ciimi rero arcliitecti omnibus eruditionibus deb^t elfe' exercitatum, et
ratib propter amplitudinem rei permittat,'non juxta neceffitatem fununas,
fed etiam mediocres fcientias habere disciplinaruni ; peto, Caefnr^ ^t a tx?,
et ab his qui mea volumina fimt lejcturi, ut fiqtiid parum ad artis giam-*
maticae regulam fuerit explicatiun, ignofcatur, Namque non uti fummus
philofophus, nec. rhetor difertus, nec grammaticus fimmiis rationitus artis
exercitatu^, fed ut architectus, his literis imbutus, haec nifusfum fcri-
bere. De aftis vero poteftate, quaeque infunt in ea ratiocinationes, pol-
liceor, (uti fpero) his voluminibus, non modo aedificantibus, fed etiam
onuiibus fapientibus , cum maxima auctoritat» ^ ' me fine • dubib^ pmeliact^
rum. "'*'."■'• ' • ^ ' ' '
' C A P U T I L
i ^ ' JEa; quibus rebus architectura conftet. »
Archiicctnra autem conftat ex ordinatione ^ quae Graece ^rd^i^ dicitur, et
ex dispofitionCj hanc autem Graeci hoi&€a'iv vocant, et eurhythniia et fym-'
metria et decort^ et diftributione^ quae Giaece olx^o/if^ flicitur. Oinlinatio
eft modica membronmi operis commoditas fcparatim, nniverfaeque pro-
ViTK. T. L 2.
Digitized by
Google
lo M. VITRUVII P. DE ARCHITjECTURA
poftionis ad fymmetriam comparatio. Haec componitttr ex qnantitate,
quae Graece TCocoTYig dicitur. Quantitas autem eft moduliorum» e^f: ipiiui
operis fumpiione, e lipgulisqu^ membiwum partibu& univerfi operis, con<»
veniens elFccius. Difpolitio aiitem eft renmi apta collocalio, elegansque
in compoliliouibus effeclus operis cum qualitate. Species dispofitionis,
.quae Graece dicuntur J^im^ hae fiuit: ichnographia, orthographia , fccno»
graphia.
Ichnoglaphia eft circini regulaeque modice continens ufus, ex qua
capiuntur formarvtm, in folis arearum, defcriptiones.
Githographia autem eft erecta Brontis imago, modiceque picta ra*
tionibus operis futtyi ligura.
Item fcenographia eft frontis et laterum abfcedentiimi adimibra*
tio, ad circinique centrum omnium linearum refponfus.
Hae nafcuntur ex cogita^ione, et inventione, Cogitatio eft cura
ftudii plena, et induftriae vigilantiaeque effectus propoliti cum vohiptate^
Inventii!) autemeft quaefiionum obfcuranim explicatio, ratioque nov^a«
Tei vigore mobili lieperta. Hae funt terminationes dispofitionum. Eu*
rhythmia eft venufta fpecies cohimodusque in compofitionibus membrp^
riun afpectus. Haec eflicitur, cum mqmbra operis convenientia fimt, alti-
tudinis ftd Jatitudinem, latitudinis ad longiuidinem, qt ad fum^^m omnia
refpondeant fuae fymmetriae. Item fymmetria eft ex ipflus operis meaii
bris conveniens confenfus, ex partibusque feparatis, ad univerfae figurae
fpeciem, ratae partis refponfus: ut in hominis corpore e cubito, pede,
pahno, digito, ceteri^que partibus. fypvnetros efi, fic ett in operum per-
fectionibus. Et primmn in aedibus facris aut e ') columnarum ci*afiltu-
dinibufe, aut e triglyj^o, cmbates; ih balifta autem e *) foramine, quod
i) Sic Codices Giftlf. et Fr«a. pro ut.
t) Sic leg»re maliii> pro aut etiatn emhatere hnliftt^
Digitized by
Google
LIBER I. CAP.UT II. . ii
&raeiJi '7r^iY§vn^y:,vpcltailt; Jn navibus inferfcftlmioi ^uOd Jj^Trjj^^ef/xif dici»
tur) i(:€i^ ctK:er,€«ium Op(*^w ^ membtip, invenitiir fyaiimetriaruin' raticJr
rin(|fljoo JJeqf^r* autjem' 0lt emeiwlatur o^peris afpectus^ proKays rebus cjintf
pnfi4 Cumoj^ucWri^t*^. , Jg:,perftcitxit Xtatione; qui Graeoe ^diii%tu:^i£k AHr
jcittir/feu confueto^iile, aut'nratu|*ft^ /&.tati?>»e, <:>\xm JovijFulguri^ et )GG^i?i?
lOfi^t SQliy ^llMnfi^j aeclificift fub divov hyi^aerliraque cbiiftitU3entur. ,Ho*
tui^ Qtiim deoruiu, et fpecies ^t fefFipetjUa, in aperto ihimdo atqufe lucenfii
praeiferit^s videmwl 'Mifier^ae^ et Marti^: et, IJercuK^ aedea Dorita^ fient'}
liS^ eniiu - diis ■ .pr<3pter V-irUitem^ ^ Ilhe : djelidiis aedificia tjoaftitui decetl
-irAi^ir.Flormi Pri^crpinciil iQxxti\iiix ^Nymp}ds% JDdri^fcliia genfere comftii-
luta^v frfte^ vidiebup(tU3rlhabe*e ffroparieiates; iqwbd his diis ^ropter tene^-
xiitit&xii gk^apilidrii et ll€irid}fl, rfolii&que et volutis ornata opera facta, au^
geye^tidf^uijtur juftum idcoorem* Junonif Diaaae^ Like?:o pnttil; celeris*
fiw dus.qw eadem.funt fihiilitudine, fi aedj^s lonicae eonfiru^ntur:, lia?
Ixit4 «rtt fdtite ihediodritftlis;^ qhod et ab fevwo more^^Doricorum, et a
Af»fejttiat)fe CU)rb»lhionxav tempferabStru: eainrai' iniiimti<* p * Ad
confuetudineih ' autem decor' fic dlcpriniitiir,' cunl aedificiis interioribua
^iagijificis, item vefiibulh convenienti?i et cleg^ntia einmt. fiictaJ Si enim
interiota profpei^is A*) habuerint clegaiites, acUbiis r^autenr huihil^s et ih*-
JiQheftos, honOTuSttt :cum'd«coi^. ' Itcm fi ' Dofiois epifiyliis ih coronis
•dehticuli fcuipentuf^ aut ih pulvinafcis ^) capitulis, et lonicis epifiyliis
exprimenitur. triglyplii, translatis * «x alia* i^tioite proprietatibusi >in alivid
^hu& operis^ <rfF«nd6tur afpectus, aliis antc or^nis confiietudihiBus xhlti»
tuti^ji JJatufaKs jaUtem decor/fic erit: fi primum omnibus iemplis filu*
berrimfie xegiones, aqvjarumque fontes: ia.liis locis idonei .eligentur,' iii
3) Sic Mf. ScHolae Ripenfisj alias perfectus,
4) Codicet Guelf. et Fran. leguut: colmnnis et Tonicis epiftyliis cajpitulis expiimentur
triglyphis.
Digitized by
Google
12 M. VITrvirVII P. DE ARCHITECTURA
qiiibiis fana courtittiantur: deinde maxime j^esculdjno^ *Saluti\ et eorani
deorum, quorum plurimi medicinis aegri cUlraTL videtitur. Cum enim ex
peftilenti in falubrem locum corpdr^'aegtariranslata fuc^iiit, et e fonti-
hvLS falubiibus aqviarum ufus fubminiftrabuntur, celerius -^nvalefcent.
ItaefBcietur, uti ^ex natma Joci, majores auctasque cimi dignitate divini-
tas excipiat opiniones. Iteni Aatiirae decor «it, fi cubiculis et biblio-
tliecis, abioriente lumina capientiur: balneis et hibemaculis, ab occi-
dente hiberno : pinacothecis, ' et quibus certis luminibus opus eft parii-
bus ^), a f^ptentrione; quod ea 'Coelr regio neqtie exclaiatur, neque ob-
fcuratur folisf Gurfa,' fed eft certa et iiumiitabilis^cliep^i^petuo. Diftribii-
tio autem eft copianim locique commoda dasjieiifnrtio, p^arcaqiie in operi-
bus fiunptus cum ratione temperatioi ; Maeic ita oWervabitnr^^ fi primum
«rchitectus ea non quaeret, quae non potenint inveniri aut parari, nifi
magno. Namque non omnibus locis arenae foflitiae,i nec cai«nientoniin ^
net abietis, *ne<:: fappinorum, nec niarmori& copia eft: fed aliud alia loc^
nafcitur,- quoi-um comportationes difficiles funt et fumptuofoe. Utcndunli
aiitem efty ubi non eft ardna fofiitia, fluviatica aut marina iota. Inopiae
quoque. al^ictis aut fappinorum vitabuntuj-, utendo cupreflb, populo, ulmo,
pinu. R^liqtui quoque his fimilia erunt explicanda. Alter giadus" crit
diftributionis, Otun ad ufum patrum famiiiarum^ aut ad pecuniae copiani,
aut ad elegantiae dignitatemy aedificia aliter difponenltur. Namque aliter
urbanas domos oportere eonfiifcui> videtiir:. aliter^uibus ^x- poifcflionibus
rufticisiinfluunt fructus: non idem foeneratoribus: aliter Ibealis et delica-
tis:. potenribus vcro, quoi*um co^itauonibus res publica gubematiu:^ ad
ufum collocabuntur : et iomnino" faciendae jfunt apioe owmibus perfbnis
aedificionmi difiributiones.
5) Sic Cuiliccs Guclf. ct Fran. jyro paribuf.
Digitized by
Google
LIBER' t CAP^UT III. 15
C a'p u t i I i.
De partibus et tenninationibus arcJdtecturae.
IPartes 'ipfius architecturAe funt tre^, aeAificatio, gnomonice, machlnatio.
AedifiC^tio auttm divifa eft bipartito, e quibus una eft moenium et com-
Inuiiitinlr^o^e^i^tftn ih pubBcis locis collocati6: altera eft privatorum aedifi-
ciortun'^xplicatio; PubKcttram auteni diftributiones fimt tres, e quibus
lina eit ^efenfionis, altera religionis, tertia opportunitatis. Defenfionis,
efft muit>riihlUui¥ium^iy ei portt^rum riitio,'ad hoftium impetus perpettu>
rej^^U^doif e:itcdgitata: Heligibnis, deomin inxmortalium fanorum, aediuni-
que ftcrrtrum' cbllocatib.^^* Oppottunitatis; oniriiuin locormn ad ufum pu-
blicttrfi dispofitio: uti portus, fora, porticus, balnea, theatra, inambulatio-
nes, (ieteraque, quae ifedeta rationibus in publicis defignantur locis. Haec
autem itA fieii* debent, m habeatur ratio firmitatis, utilitatis, venuftatis.
yiliriitatis 'erit hiil&ta i^alio, cuin fiierit ftilidanientonmi ad folidum de-
preffio', ^t ex quatjue ^) materiia copfarum 'fine avarilia diligeus electio.
Utilitatis autem, emendata et fine impeditiorie, ufu locorum, dispofitio,
^t^A^i^e^n^ fki^^Mif^ue 'gteefis aptfi et ' coiriiioda diftributio. Venn-
ftatii Sttr^y WiSh^^ftiiWt :6^Qr3^ fpedies:'gra^^a -^ menibronmique
cdlninenliW ^ifiad habeat fyiiteif^^rmh "rat^^^^ •
«
• ' - - < ' * ' ^ ■- ■■ '
1) Mf. Scholac Ripcn/is lcgit atqi^e e materia^ „
1) • Sk Cod.Gnelf. ct Fran. al. rVttiWl» . ^ ' -'
Digitized by
Google
14. M. VITRUVII f. DE AR€HITECTURA
C A P U T I V.
.11 V 'j . ; )
De electione locorum faluhriwn.
^ ipfis vero mocnibus ea erunt principia. Primum eleclio loci faluber-
rimi. Is auLcnr erit cxcflfti^ et non nebulofns^.iiou. pj^naf^^'^^, .regiijt
nescipe qoeK fpectaijs^ ne(jue af'fi,uofiis ^ neqjue. frigi^f»^, ^fi^i ^mp^ntl4?t
I^tnnde. li evitabiLiir palufiiis . yicinitas. Cumr eniaj.^^ijfa§ jiiaUL^^qi^B j jc\in|
fob) oriente acl oppidunv peryement, et iis. ortae. ijebplae ,Hil|Ufigp^;^t|ur>
fpirimsque beftiarum palultrium v^nenatosciun nebula -»11x10$ ^ j^ali^^^T
tonmi corpora llatus fpargent, effic^ent locmu jxeftilei^te^,,jl|:flfl%-^fef 1^x15
dum mare erunt^ ^noenia, fpectabuntqiie ad meric^em^ a;at ad occijd^^^^
non ^runt fnlubria; ^uia p^r aell^item coelum, mepri^i^iwm ^)^rnWK^^^
calefcit, nieridie ardet.. ?^5^» IH^^ fp?^^^.^4 9^^i4^^^?^ A?IP .??^TW
tepefcit,- meridie calet, vcspere ferv^et. Igitur i^utaftiouibus cal^ris ^t x^^
^ frio^erationi», tjoi-pwa quaein iis, iQcis funt, vitianliir.., .H<jc tiujtem lice^
aiiiind^^ci'*^^^"^ euanr ex iis, rq^je non fujat ^nJHialia.^, In, ceitifijenifn^ yj^
riis tecti^, lumina nemo Ci^t /i meridie, nec ab occideHte,> fed ^ feptenr
trione; quod ea regio nullo tempore 'mutationes recipit, fed elt fU^Ena pei>
r>etug, et immut;abilis; Id^Q^etiam; et granf^ia, quae ad foli».c«Xrfu|r|;fpey
ctant, bopitfitem citp xiii^tai^t,jObfo et ^^ma, qu^e noj^ i©-,^ jDQ§Ii
parte ponuntur, ^uae eft iiv^ffa a Xoliscttrf% nop, i^xt fetya&itnr* '-NfHil
femper calor cum excoquit, a rebus *) lirmitatem eripit, et vaporibus fer-
vidis exugendo naturales virtutes, diflblvit eas, et fervore moUescentes
elficlt imbecillas: ut etiam in ferro animad^ertiftius, qiiod quamvis natura
fit diutun, in fornacibus ab ignis vapore perqaJefectum ' ita moHetfcit; uti
in omne genus formae faciliter fabricetux: et idem cum molle et ganden»
i) Mf. ScJi. Rip. pluviofus.
2) Sic Mf. Scli. Rip. Alias aerihus.
Digitized-by
Google
LIBER L CAPUT IV. 15
efi, fi refrigeretur tlnctum frjglda, redurescit, et refiituitur in antiquam
pr<)prietate9l. Licet etiam confiderare haec ita efie, ex ep, quod aefiate,
non folum in p^efiilentibm locis, fed etiam in falubribu^ f omnia corpora
calore /lant imbecilla: et per hiemem, etiam quae fint pefiilentifiimae re-
giones, efficjantur falubres, ideo quod a refrigerationibus folidantur. Non
»Dnu& etiam quae a frigidis regionibus corppra trad^icuntui^ in calidas,
tiOnpolfunl duraare, fed diffolvuntur : quae aiitem ex calidis locis, f\ib
fepteitfrionum regiones frigi^as^ non modo noh laborant immutatione loci
valetudinibus, fed etiam cpnfirmantur^ Quare cavendiun effe videtiu in
moenibius coHocandis ab iis regionibu^, quae calorib\is flatus ad corpora
iiominum poilunt fpargere. Nanr\que ex principii^, quae Graeci ^oixil%
appellaht, ut omnia ^^ co^ora ftint compofita, id eft ex calore, et humo-
"re, et terreno, et aere, ita his inixtionibus naturali temperatu«i figuran-
tur omnium animalium in mundo generatim qualitates. £rgo in quibus
corporibus cimi exuberat e principiis calor^ tonc intierficit, diflblvitque
t:etera ferVore. Haee.autem vitia efficit fervidiim ab^ cerda partibiis coe-
lum, cum infidit in apertas venas, plus qxiam patitiir e mixtionibus natu-
rali temperatura corpus. Item fi humor oCcupavit corporum venas, im-
paresque eas fecit, cetert principia, oit a liquido corrupta, diluuntur, et
diirolvunttir. coHipofiticinis virtutes. Item e refrigerationibus htunoris^
Ventorum, et auranmi, infuudi^itur vitia corporibus. Non minus aeris
etiamque terreni, in eorpor^ natutalis compofitio, augendo ant minuendo,
ihfirmat ilietcra principia: terrena, <:ibi plenitatej aeria, g*avitate coeli.
^ed fi^^dis volucrit diligentius haec fenfii percipere, animadvertat , atten**
datquc haturas aviimi, et pifcium, et terrefirimn animalium, et iXK confl-
derabit discrimina temperaturae. Ali«n enim mixtionem habet genus
avium, aliam pifcium, longe aliam terrfefirium natura. Volucres minus
3) Sic MX. 6cli. Hip.; in Aliia «1 non legituf, et mox et pro ita.
Digitized by
Google
i6 M. VITRUVII P. DE ARCHITECTURA
•
Iiabent terrenl, hiiuus humoris, caloris teniperate, et!aeris mult&m. ' Igb-
tur levibribiis. principiis coiripofiiae , , facilius iu aeris iuipetum nituijtur.
Aquatiles autem pifcium naturae, qubd teinpferatflle fiint a calido,.' pluri{*
lumnque ex aere et terreno funt compofitae, fed humbris h^hent oppid^
quam paulum, quo minus . liahent e.principiis hmnorisliek CdJCj^Ote, fapjilim
in humor^ perdurant. Itaque ctun ad terram perduQuntiir, ^nidiam ctoflL
aqua. relihquunt. Item terrefiria, quod, e principii^ fib aere calorqqu^
funt teniperata,*minu6que habent terreni, pluiimuxuque- huiiioiis, quo4
abundant himudae partes, non diu poflunt in aqua vitaih ti^^ri. Ergo fi
haec ita videntur, quemadmodum propofuimus, et ex iis principiis ani-
maliiml corpora con^pbfita.fenfupereipimus, et ^xubfer^itibnibus jaut Klft-
fectionibus ea laborare di%lV^iq[uje indicavimus: n(fn dubitam^ ; qv?» ^
ligentius quaeri oporteajt, uti temJperatilELmas CO;eli regfones eligaiuusy cum
quaerenda fuerit in mioenium' .colloicationibw JCalubxi t^s.: . , Itaiqw^ ^tian^i
atque etiam vetl^rum revocai^dam.cehfeo rationeui. ' M^JQres^ enim e pey
-coribus immolatis, qu«e palcebahtm* in.iis Ipeis, quibus aut ^oppida auf
^alii*a fiativa CQiofiituebanjturr inlpici^bant jecinQira, et fi^erant livida ct
vitiofa prima, alia immolabant, dubitantes utrum.morbo, .au pabuli vitio
laefa effent. Ciun pluribus experti prcint^ et probaverant integram et
folidaim natui^am. jecinorum dex.aqtta et pabulo, ibi, cQnftitu^bant munitior
nes. . Si autem vitioia inveniebaht /indicio;- txanfeferr^bant.; I4em in hu^
manis corporibus pefiile^tem futA^ram nascentem in^ iis i^cis gquae cibi-
que copiam: «t ita tyansmigrabant, et mutabant regiones,; qitaeretttqs
omnib^s rebus falubritateih. ,Hoc ai>tem fieri, uti pabulo ciboqi^ falp.-
bres propri<3tates terrae videantur, Ucel; animadvertere et cognosci^re cx
agris Cretenfiuiny qui funt circa Pothereifin flumen, ^^uod ^ft 0*^^a< inter
duas civitates Gnofon et Gorlynam. Dextra enim et finifira ejus ilimiinis,
pascuntur pecora: fed ex iis, quae pascuntiu' proxime Gnofon, fplenem
habent: qiwe autem ex altera parte, proxime Gortynanif non habent
Digitized by
Google
XIBER L CAPUT IV 17
appa
nint
fiam
tates
dibu
fpect
,eaeq
tur {
mari
amai
quae
fueta
poITi
in ej
habe
des,
.fas, 1
in h
nioi
pfen
inco]
Hofi
cum
non
catu!
4) Sic Cod. Guelf. — Co3. Fran. Tomptinae, E. S. et alii PoTttinae^
5) Sic Codices Guelf. ct Tvan^ legunt. Editio vero Snlpicii Salafia,
VlTI\. TOM. I. • '
Digitized by
Google
i8 M. VITRUVII P. DE ARCHITECTURA
lilt, ut liceret transferre oppidum, conftituitque moenia, et areas divifit,
nummoque feftertio lingulis municipibus mancipio dedit. His confeclis
lacum apefuit in mare, et portum e lacti, mimicipio perfecit. Itaque
nunc Salpwi quatuor millibus pairibus progrelli ab appido retere, habi-
tant in falubri loco.
CAPUT V.
De fundmnentis murorum et twTium,
V^um ergo Iiis rationibus erit falubritatis in moenibus collocandis ^) ex-
plicatio, regionesque electae fuerint fructibus ad alendam civitatem co-
piofae, et viarum munitiones, aut opportunitates iluminvmi, feu per por-
tus mi^^^^-inae fubvectiones habuerint ad moenia comportationes expedilas:
tunc tmTium muronunque fundamenta flc funt facienda, uli fodiantnr
(fi queant inveniri) ad folidum^ et in folido (quantum ex ajiiplitudine
operis pro ratione videatur) crallitudine ampliore quam parietimi qui
fupra teiTam funt futuri, et ea impleantur quam folidiffima ftructura.
*} Item turres funt projiciendae in exteriorem partem: uti cimi ad munmi
hoftis impetu velit appropinquare, a turribus dextia ac finiflra lateribus
apertisy tclis vulneretiu-. Curandumque maxime videtur, ut non facilis
fit aditiis ad oppugnandum murum: fed jta circrmidandiim ad loca prae-
cipitia, et excogitandum, uti portarum itinera non fint diiecta, fcd (Txocid.
Namque cum ita factum fuerit, tunc dextrum latus accedentibus , quod
fcuto non erit teptum, proximum erit muro. Collocanda autem oppida
funt non quadrata, nec procurrentibus angulis^, fed circuitionibus, uti
hoftis ex pluribus locis confpiciatur. In quibus enim anguli ^ rocummt,
difficiliter defenditur, quod angulus magis hoftem tueatur ^) quam civem.
i) Sic Mf. Schol. Rip. Alias moenium collocandorum,
ft) Sic Cod. Ciiclf. AI. tuetur. •) Forma I.
Digitized by
Google
LIBER L CAPUT V. 19
*) Craflitudinem autem muri (*aa) ita faciendam cenfeo> uti arm^ti
iiominesy fupra obviam venientes, alius alium fine impeditione praeterire
poflint: timi in craflGitudine perpetuae taleae ^) oleagineae uftulatae quam
crebeiTime inftruantur, liti xitraeque muri frontes inter fe (quemadmo-
dum iibulis) liis taleis colligatae, aetemam habeant ilimitatem; namque
ei materiae, nec tempeftas, nec caries, nec vetuftas poteft nocere, fed ea
et in terra obruta, et in aqua coUocata, permanet ftne vitiis utilis fem-
pitemo, Itaque non folum in muro, fed etiam in fubftructionibus, qui-
que parietes murali craflitudine erunt faciendi, hac ratione religati, non
cito vitiabuntun Intervalla autem turrium (DD) ita funt facienda, ut
ne longiufi fit alia ab alia, fagittae miflionis "♦): uti 11 qua oppugnetur,
tum a turribus quae erant dextra ac iiniftra, fcorpionibus, reliquisque
telorum miflionibus, hoftes rejiciantur. Etiamque contra inferiora ^) tur-
rium (EE) dividendus eft mutus., intervallis tam magnis quam erunt
tmres; ut itinera iint interioribus partibus turrium contignata (FF); ne-
que ea ferro iixa*
Hoftis enim ii quam partem muri occupaverit, qui rq)ugnabunt,
♦refcindent: et ii celeiiter iidminiftraverint,^non patientixr reliq\ias partes
^irium murique hofiem penetrare, niii fe voluerit praecipiL-ire. Tiures
itaque rotundae, aut polygoniae funt faciendae; quadratas enjm machinae
-4>elerius diflipant, quod angulos iu:ietes tundendo frangunt: in rotundatiq-
nibus ^) autem (uti cuneos) ad centrum adigendo, laedere non poflunt.
Item munitiones muri turriiunque Aggeribus conjunctae, maxime tutiores
fimt: qudd neque arietes, neque fuffoiEones, neque mabhinae ceterae eis
3) Mr. ScTiJ)lae Rip. tahulae.
4) Sic Cod. mn. GuelL Vulgo emifftone.
5) Sic Codcx Franequeranus. Cod. Guelf. in/crlores. cd. vulgau interior.
6; Mf. Scli. Rip. rotunditat^us. *) Forma II.
Digitized by
Google
£0 M. VITRUVII P. DE ARCHITECTURA
ralcnt nocere. Scd non in Qninibus locis eft aggeris ratio facienda, nffi
quibns extra mimuri, ex alto loco, plano pede acoelTus fuerit ad moenia
oppugnanda. Itaque in ejusmodi locis primrnn fofiae funt faciendae,
latitudinibns et altitudinibns quam amplifiiiniis: deinde fundainentum
muri deprimendum eft intra alveiun fofiae, c% id exftruendimi efi ea craf-
, fitudine, ut opus teiTenum facile fufiineatiur» . >
*) Item interiore parte fubfimctiorris, fi;indamentum CGG) diftans ^b
exteriore introrfus amplo fpatio conftituendum eft, ita uti cohortes jk^f-
fint, quemadmodum in acie inftructae, ad defende^diun fupra latitndincm
aggeris confifiere, Cum antem fundiUnenta ita difiantda iriter fe fueriht
conftituta, tunc^ inter ea alia transverfa (HH) coiTjuHCta exteriori et-inte-
riori ftmdamcnto, pectinatim dispofita, quemadmo^um feirae dciHes folcut
efle '^), collocentur» ^ .
Cmn enim fic erit factum, tunc ita oneris tenreni magnitiulo di-
fttibufca in paryas pajtes, neque uniterfa pQndere pren^ms^ non -^) po-
tejrit' ulla ratione extrudere miui fubftructiones» De ipfo autem miiro e
qua materia Ijhruati,ir aut perfijciatur, ideo non eft pfaefiiiiendiun:, quod in
omnibus locis, quas optaimis : copias, eas non pofituiius liabere^ Sedi tibi
fimt faxa quadiata, five filex; five cac^eatum, aut codtus later, five; jorilt-
dus, lii^ erit utendum. Non cnim uti, Babylone abundan^tes liquido biiii-
mine, pro calce et arena et coota latere, factum liabent.murum, fiq jteiii
poilunt omnesregion^, fcu ^) locorum proprictates, h^b.e*:e. tariUisr ejii^
Ajem generis utilitates, uti ex His comparatipnibus , ad aj^teriiitat^K, per-^
feccus habeatur fine vitio murus. ,. ::.: :
7) SIc CoJ. Giiclf. -^ Er S. foiventes fe,
8) Sic MC ScL. Rip. vulno cxiiht non, .
c)) Mf. ScL. Rip. fe,h ♦) Forma III.
Digitized by
Google
. LIBER I. CAPUT.VI. Zi
CAPUT VI.
J3e divijione et dispoJiUone operuin^ quae intra jnuros funt.
JVloeaiwbus circiinidatjis, fequiiiatur mtra murum areartun clivlfiones, pla-
tearumqi?e, et angiportu\uii, a4 coeli ixgiqpem ^rectiones* Dirigentu?.*
t^^w.dut.Wi Tccte, fi ^xclu^ erunt ex angiportis. yenti px-ud^nter: ^ ^ui fi
-frigiii fimt, lapdunt, fi calidi, vitiant, fi himridiy nocent. Quare vitan-
dum videtur hoc vitiumy qt advertendumpe fiat, quod. iu multis civita,-
tiby^. v^fijL fpljet evejiiriBi guewa^lmx)dum in infuja ,J^bo oppidum J\IU)Cr
ie7^,pi4\g^iificeiftep efi^ediftc^tum et eleganter,, fed .poJGltum xkon prudeu-
te\\ ^ In qua civitate; Aulter cum fiat, bomines aegrotant; ci^n Cqi-u&,
tui&unt; fum Septentrj^o, reftituuntur in fanitatem, fed in angiportis et
plat^ iM>n pofltuvt conftft^re^ propter yehemen,tiaiu fri^oris. Yentus au-
.teift eft aeris flue^s unda> cum incerta nK)tu6 redundantia. Nafcitoa* gum
.felTor offcpd^t hun\pr^mi et impetus fei-voris exprimit vim fpiritus flan-
.tis* , j4 5^til;ew verum efle ex aeolipilis ^ejeisjicet afpicere, et ^e latenti-
bu^ <^oeli rationibus, artificiofis reirum inventionibus, diviuitatis exprimere
.v^rit;a,tepi. Fiv^ !^?^^ ae^Jipilae acre^^^avae: ha^ habent punctum an-
^guftiifimujn^, q^o aquae i^fim^untiu:, coUocanturque ad igneip, et ante-
qiuim calescant, non habept xtllum fpirituni; fimulac autem ferv^ere^ coe-
.p0rint, efficiunt ad ignem vehementem flatum* Ita fcjre et judicare licet,
ic pajTo b^-eyiRimoque (peictacpXp, 4® magnis ejt immanibus coe]|^ vento-
riunqtje «^iturae ratiqnibm^ ^ V^nti j^nim,, fi exclufi fuerint, ^ ^on fol^iu
efficient corporibiw yalentibus locum ftU^brem, fed^tiam, fi qui morbi
ex aliis vitiis forte nascentur, qui. in ceteris falubribus locis habent cura-
tiones mediciiiae contrariae, in his, propter temperaturam exclufionis ven-
tonmi, expeditius curabuntur. Vitia autcm funf, quae difficulter curantur,
in regionibu» quae funt fupra fcriptae, haec, gravitudo, arthritis, tuflif,
Digitized by
Google
2^ M. VITRUVII P. DE ARCHITECTURA
pleurilis, plilliifis, fanguinis ejcctio, et cetera, quae non <letractionibti5 ,
fecl adjectionibus curantur, Haec ideo difHculter niedicantur, primuiu
quod ex frigoribu^ con^ipilintur : deinde quod defectis morbo viribus eo-
rum, aer agltatus, ex ventonmi agitationibus extcnuatur, unaque a vitio-
fis corporibus detrahit fuccum, et eificit ea exiliora. Contra vero lenis
et craflus aer, qui perflatiis non habet, neque^crebras xeduji<Jantias, prop-
ter iimnotam itilbilitatem, adjiciendo ad membra eorum, alit etos et refi-
cit, qui in liis funt impliciti morbis, *) NonnuUis placuit efle ventos qua-
tuor, ab oriente aequinoctiali Solanum, a meridie Auftrum, ab occidente
aequinoctiali Favonium, a feptentrionali Septentrionemi. Sed qui diligen-
tius perquifiverunt, tradiderunt eosefle octo, maxime ^nidem Andronicus
Cynnhe/ies: qui etiam exemplimi collocavit^/icnz^ turrim maniioream ooto-
gonon, et in fingulis lateribus octogoni, fingulorum ventorum imagine^
exfcalptas ^) contra fuos cujusquie ilatus defignavit: fupraqile eam turrim
metam marmoream perfecit, et infupcr T77>onem aereum coHocavit dex-
"tra manu virganl porrigentem; et 'ita efi: machinattis; uti vehto circuni-
ageretur et femper -contra flatmn confifleret, fupraque imaginem flantis
venti indicem virgam tenereL Itaque funt collocati inter Solanum et
Auftrimi ab oriente liiberno, Eurtis : ' Inter Auitrum et Favoiiium ab oc-
cidcnte hibemo, Africus: Inter' Favohium et Septenhiohetn,' Caurus;,,
quem plures vocant Corum : Inter Septentrion6m et Solanum, Aquilo.
IIoc modo videtur efle exprefliim, uti capiatur mmierus, et n0-
mina, et partes, uhdc flatus ventorum certi fpirent ijitod cimx ita
exploratimi habeatur, ut Inv-eniantur r^giones et ortu^s eoiiinl, fic erit
ratiocinandum- **) Collocetur ad libcllam' maiTnoreuth aTnuflium ^) mediis
mocnibus; iaut locu^ ita expolidtur^a^d regtilam et libeMafm, ut amuflium
i) Sic Coil. ms. allas exfculptas, '' > •'
2) Cijih ms. hanwfluni, *) rorma tV. ' ' **)"Forma V.
Digitized by
Google
LIBER 1. CAPUT VL 23
non defideretur: fupraque ejus loci centrum mediani, collocctur aeneus
gnonion, indagator uiubrae, qui, Graece aiciCf^ifi^ dicitur. Hujus ante-
meridianani circiter horam quintam^ Xumenda eft extrema gnomonis iim-
bra, eL puncto lignanda: deinde circino diducto ad pimctum, quod eft gno-
monis umbrae lon^itudinis lignimi, ex eoqiie a centro circmnagenda linea
rotimdationis* Itfsmqu^ obferranda poltmeridiana iitius gnomonis cres-
cens unlbra,>et curatetig^rit ,^ci^ationis lineam, et fecerit parem ante-
meridiai4aef tmibrae poltmaridianam^ Iign^da ptmcto. Ex bis duobus
figni^ circino decuflatim defcribendui^: et per deci^atipnem # et mediiim
centrxmt linea perducettda ad extremmn, ut Iiabeatxir mcridi^na et fep-
tentritMtalis regiQei Tuno, ppftea fupienda eft fextadecima paxs circinatio-
nis lineae^ tolius TOtundatipnis, centrumque* collocaijd^mi in meridiana
linei^ quae tangit circinatioiiem, et fignandum dextra ac /iniftra' in circi-
natione, et mcpridiftnai et fept^ntrionali . parte. Tunc ex Iignis bis qua-
tuor, per centrimi medium decuiratim lineae ab extreniis, ad extrcmas
cii'cinationes pei^ducendae. Ita auftri et feptentrionis liabebitur octavae
partis defignatio. Reliquae partes, dextra ties, et Iiniftra tres Iiis aequa-
les, difiribuendae funt in tota rotundatione, ut aequales divifiones octo
ventormn defignatae fint in defcriptione: tmn per angulos inter duas
ventorum regiones, et platearum, et angiportoiamiy videntur debere di-
rigi defcriptibnes. His enim rationibus, et ea divifione, exclufa.erit ex
habitadonibus et vicis, ventorum vis molelta. Cum enim plateae contra
directos ventos enmt conformatae, ex aperto coeli fpatio impelxis ac Ilatus
frequens, conclufus in faucibus angiportorum, vebenientioribus viribus
pervagabitur. Quas ob res convcrtendae funt ab regionibns ventormn,
directiones vicorum, uti advenientes ad angulos infulanmi, frangantur,
repulfique dilfipentur. Fortaffe mirabuntur ii, qui multa ventorum no-
mina noverunt, quod a nobis expofitmn fit tantummodo octo effe ventos.
Si autem animadverterint, orbis terrae circuitionem per folis ciirfum et
Digitized by
Google
IV M. VITRUVII P. DE ARCHITECTURA
gnomonis aequinoctlalis umbras, cx incllnatiane coeli, ab Erntoftheric Cy"
renneOj rationibiis m<ltliematicis, et geometricis methodis effe inventam
cliicentonmi quinqnaginta dumn millium 'ftadionmi, quae faciunt paffus
fcmel et tricies niillies mille et quingcnties mille ^); hujus autem octava
pars quam ventus tenere videtur, eft ter millies mille et noningenties
trigefies fepties mille ^} et paffus quingenti: no^ debebunt mi^ari, fi in
tam magno fpatio unus ventus vagando , iricliTiationibUs fet xecelEonibuS'
varietates, mutatione Ilatus, faciat. *} Itaque dextra et finiftra circa Auftrunv
Euronotus et Altanus flare folet, Circa Africimi , libonotus et Subves-
penis. Circa Favonium, Argeftes ct certls temporibus, Etefiae: ad latera
Cauri, Circius et Corus. Circa Septentrioiiem, Thrascias et Gallicus-
Dextra ac finiftra circa Aquilonem, Supemas et Boreas. Cir-ca Solanum,
Carbas et certo tempore, Omitliiae, Euri vero medias partes tencntis
in extremis, Caecias et Voltumus, Sunt autem et alia plura nomina,
flatusque ventorum, a locis, aut fluminibus, aut montium procellis tracta.
Praeterea aurae matutinae', quas fol cum emergit de fubterranea parte,
verfando pulfat aeris humorem, et impetum fcandendo trudens ^),'expri-
mft aurarum antelucano fpiritu flatus, qui cum exorto fole pcrmanferiiit,
Euri vpnti tenent partes. Et ea re quod ex auris procreatur, a Graecis
evqpg videtur effe appellatu^ Craftinus qtioque dies, propter auras matu-
tinas, (tv2}0V fertur effe vocitatus. Sunt autem nonmilli, qui negant JEro-
tofthenein veram merifuram orbis terrae potuiffe coUigere: quae five eft
certa, five non vera, non poteft noftra fcriptura non veras habere termi-
naliones regiomun, unde ventorum fpiritus oriuntur. Ergo fi ita eft,
tantura erit, uti non certam riienfurae rationem^ fed aikt majores impe*
5) Cod. ms. irecentits et AecUs quinquaginta miUd*
A) Cod. ms, et EiUt. Sulp. tricies nongenta triginta feptem milia.
5) Ms» Scliol. Rip. prorccdens. *) Forma IV.
Digitized by
Google
, JJiBER I. CAPUT VL s^i
tiis, aut minofes habeant fiiiguli rentL ijuoniam liaec a nobis funt breviter
expollta, ut facilius intelligantur, vifum eft mihi. in ex:tremo volumine
formas, five uri Oraeci a^jJLv^ru dicunt, duo expKcare: urium ita defor-
matum, ut appareat und6 certi ventorum fpiritus oriantur; ^lteiimi
quemadmodum ab impelu ebrum, adverlis directionibus vicorimi et pla-
teai-um, e^^-itentur noccntes flatus. ^) Erit autem in exaequata planitie cen-
truni, ubi eft*litera A, gndmonis autem aritemeridiaiia umbra, ubi eft
B, et ab centro ubi eft A, diducto circino ad id fignum umbrae, Tibi eft
B, circumagatiir linea rotundationis : repofito autem gnomone ubi antea
fuerat, -exfpecilanda eft dum decrescat, fiiciatqitc iterum crescendo parem
antemeridianae umbrae poftmeridianam , tangalque lineam rotundationis,
ubi •erit litera C. Tunc a figtio ubi aft B, et ^ab figno ubi eft C, circin»
deculfatim defcribatur ubi erit E)^ deinde per d^cuflationem ubi eft D^
€t centriun, perducatur linea ad extremum, in qua erunt literae E et F.
Haec linea erit index meridianae, et fe.ptentrionalis regionis. Tunc cir-
cino totius rotimdationis fumenda eft pars fextadecima, circinique centnmi
poncndum in meridiana linea, quae tangit rotundationem iibi eft litera
E, et fignandtun dextra ac finifira, ubi erunt literae G, H. Item in £ep-
tentrionali parte centrum circini ^^onenilum in rotundationis feptenuio-
nali linea, ubi cft litera F, et fignandlim dextra aC finiftra, ubi furit li-
terae I et K, et ab G ad K., et ab H ad I, per centrum lineae perdu-
cendae, Ita quod erit fpatium ab G ad H, erit fpatium venti Auftri,
et partis meridianae. liem quod erit fpatiimi ab I ad K, erit Septeii-
triouis. ' Reliquae pat^tes, -^extra tre6, ac finifiia tres, dividendae fumt
aeqiialiter, quae funt ad orientem, in quibus literae L. et M et ab occi-
dente, iu quibus funt literae N et O: dj M aJ O, et a]> L ad N, per-
6) rorma V. ct I.
VlTR. TOM. T . • 4-
Digitized by
Google
flC M. TITRUVII P- DE AKCHITECTUKA
. ducendae* funt lineae decuflatim, et ita erunt ae(jnaliter venxonim octo
fpatia in circuitionem.. / . . j
Quae cum; ita defcripta erunt in Engulis angulis octogoni, cmn a
meridie incipiemus, inter Eurmn et Auftrum in: angulo,. erit linea G, in-
ter Aultnun et Africmn H, inter Africum et Favoniuni N,. inter Fa-
vonium et Caurum O, inter Cauruni et Septentrionem K,, inter Septen-
trionem et Aquilonem I, inter Aquilonem et Solanum L,. inter Solanum
et Eurum M.
Ita his confectis, contra ^) angulos octogoni gnqmpn ponatur (^OAH,
KAN)„ et ita dirigantuc plateae et angiportorunx diviiione^ IIX- ®).
C A P U T V I n
Dc elettione locorum nd ufurrt comviunem civitatis^
jJivifis angiportis et plateis confiitutxs,, arearum electio ad opportunita-
tem et ufum comnmnem civitatis e&. explicanda,. aedibus lacris,. foro,. re-
liquisque locis communibus.- Et fi erunt moenia fecundum mare, area
ubi forum conftituatur, eligenda proxime portum; fiii autem mediterra*
nea, in oppido medio. Aedibus vera fecris, quonim deorum maxime in
tutela civitas videtur efle, et Jovi et Junoni et Minervntf, in excelfifiimo
loco, unde moenium maxima pars confpiciatur,. areae diffribuantur..
JWn CMrzV autem in foro, aut etiam uti ijidi et Serapi^ in emporio. ytpollini^
Patrique Libero^ fecundum theatnun.. Herculi^ in quibus civitadbus non
funt gymnafia neque ampbitheatra, a|l pirQumr Marti^ extra urbem,. fed
ad campum. Itemque Feneri ad portam. Id autem etiam Hetrufcis arufpi-
cilaiSy di&ciplinarum fcriptis, ita eft dedicatum: Extra munun, f^cneris^
7) EtHt* vuFs;. intrr,
8) Eaii. Tiiiir. xir.
Digitized by
Google
' LIBER L CAPUT VIL ar
f^uicanif JVtartisj fana ideo coUdcari, uti non infuefcat in urbe adolescen-
tibus feu mar;ribus familiarum Venorea libido.: J^ulcaniqvie vi e moeAi-
bus, religionibus et facriiiciis evt)cata, ab timore incendiorum aedificia
videantur liheT^rii Martis vero divinitas cimi Iit extra inoenia dedicata,
non erit inter- -civ^s armigera diflenlio; fed ab holiibus ea defenfa, et
belli periculo, confervabit. Item Cereri extia urbem loco, quo non fem-
per homines, nili per facrificiTmi, necelle habeant adire: cnm religione
cafte fanctisque inoribus is locus debet tueri. Ceterisque 'diis ad facrili-
ciorum rationes aptae templis ^reae funt diftribuendae. De iplis autem
aedibus facris faciendis , et de «arum ^) fymmetriis , in tertio et quarto
volimiine reddam rationes; quia in fecundo ^ifmn cft mihi, primmn de
materiae copiis, quae in aediliciis fimt parandae, quibus fint yirtutibus, et
quem habeant ufum, exponfere; commenfus aedificiorum, et ordines, ^t
genera lingula fymmelriarum peragere, et in lingulis voluminibus €xpli-
care.
i) Sic cum Fhilandto. Vulgo arearum.
Digitized by
Google
^8 M. AlTRUVll P. DE ARCHITECTURA
M. VITRUVII POLLIONIS
D E A R C H I t E C T U R A
LIBER SECtTNDUS.
J^ll i I > I 4 i t i.l
P R A E F A T 1 O.
A
'inocrates arcliitectus cogitatibnibiis et folertia fretus, mxa Alcxander
rerum potiretur, profecLus efi a Macedaniri^ad exercitum, regiac cupidus
commendationis. Is e pairia a propinquis et amicis tulit ad primos or-
dines et purpuratos literas, ut aditus liabcret faciliores: ab eisque ex-
ceptus hmnane, petiit uti quam primimi ad Alexandrwn perducerctur,
Cum polliciti eifent, tardiores fuerunt, idoneum tempus exfpectantes- Ita-
que Dinocrates ab iis fe exiftimans illudi, ab fe petiit praefidium, Fue-
rat enim amplifliina fiatura, facie grala, forma dignitateque fiumna. His
igitur naturae muneribus confifus, vefiimenta pofuit in hospitio, et oleo
corpus perunxity caputque coronavit populea fronde, laevum humerimi
pelle leouiua texit, dextraquc clavam tenens incefllt contra tribunal regis
jus dicentis* No\'itas populum cum avertiflet, confpexit cum yflcran'
dery et admirans, juflit ei locum dari, ut accederet, interrogavitque qusi
Digitized by
Google
LIBER II. PKAEFATIO. £<>
-ellet? At ille> Dinoa^ates^ inquit, architectus Macetla, qiii ad te cogita-
tiones et fomias alFero dignas tiia claritate. Nanique Athoti luontem for-
niavi in ftatuae virilis iigiurani, cujus manu laeva defignavi civiiatis am-
plil&mae moenia, dextera pateram, quae exciperet onmimn fluminum, quae
fimt in eo monte, aquam, ut inde in mare perfunderetur. Delectatus
Alexander ratione formae, ftatim quaefivit fi eflent agii circa, qui poflt nt
-fnune»taria ratione eam civitatem tueri. Cimi inveniflet, non pofle nlfi
•transmarinis fubvectionibus ; Dinocrates, inquit, attendo egregiam formae
-compofitionem, et ea deleptor; fed animadve^to, fi quis deduxerit ^) co
loco coloniam, fore ut judicimn ejus vituperetur. Ut enini natus ihfans
fine nutricis lacte non poteft ali, neque ad vitae ciesccntis gradiis perdu-
ci, fiic civitas fine agris et eorum fructibus in moenibus aflluentibus, non
poteR crescere, nec fine abundantia cibi, frequentiam haberc, populumque
fine copia tueri. Itaque quemadmodum formationem puto probandam,
fic judico locimi improbandum: teque volo efle mecum, quod tua opera
fum ufurus. Ex eo Dinocrates ab rege non disceflit, et in Aeg^ytum
cft eimi profecutus* Ibi Alexander cum animadvertiflet portum natura-
liter tutum, emporimn egregium, campos circa totam Aegyytwn frumen-
tarios, immanis flimiinis Nili magnas utilitates, juflit eum fuo' nomine ci-
vittitem Aiexandriain confiituere, Itaque Dinocrates a facie dignitateque
corporis commendatus, ad eam nobilitatem pervenit* Mihi autem, im-
perator, fiaturam non tribuit natura, faciem deformavit aetas, valctudo
detraxit vires. Itaque quoniam ab his praefidiis fum defcrtus, per.auxilia-
fcientiae, fcriptaque (ut fpero) perveniam ad conmiendationem. Cimi
autem in primo volumine de ofliGio architecturae, tenninationibusque
artis perfcripferim, itent de moenibus, et intra moenia arearum divifioni-
bus, infequaturque ordo de acdibus lacris et publicis aediiiciis, itemque
i) SIc CoJ» «15. Alias: ut ft quis eduxerfe.
Digitized by
Google
30 31. VITRUVII V. DE ARCHITECTURA
privahs, qiiibus proportionibiis et fynimetriis 4ebeant eite^ iiti explJco-
tur, non putavi anteponenduni, nifi prius jde materiae copiis, e quibus
coUatis aediiicia Ilructuris et materiae rationibus perficiuntur, quas ha-
beant in ufu virtutes, expofuijrem, quibusqae rerura natura principirs
elTet temperata, xlixiffem. Sed ante quam naturales xes incipiam explica-
re, de aedificionun rationibus, unde initia coeperint, ^t uti creverilit eo-
rum inventiones, anteponam: et infequar ingreflus alitiquitatis renun na-
turae, et eorum qui initia humanitatis et inyentiones perquifitas, fcripto-
rum praeceptis dedicaverunt. Itaque, quemadmodum ab his fum inftitu-
tus, exponam.
CAPUT I.
De priscorum hoininwn vitn, et de initiis humanitatis atque tcctorum^
et incrementis eorwn*
llomines veteri more, ut^ferae, in filvis et fpeluncis et nemoiibus nas-
cebantur, ciboque agrefti vefcendo, vitam exigebant. Interea quodam ia
loco ab tempeftatibiis et Ventis denfie crebritatibus arbores agitatae, et
inter fe terentes ramos, ignem excitaverimt : et €0, flamma vehementi
perterriti, qui circa eiun locum fuerunt, funt fugati. Poftea re quieta
propius accedentes^ cmn animadvcrtiflent commoditateni eJfe magnam
corporibus, ad ignis tcporem ligna adjicientes et eum confervantes, alios
adducebant: et nutu monJbantes, oftendebaht ^uas iiaberent ex eo utili-
tates. tn eo homimun congreJTu ciun profimdebantur aliter e fpiritu
voces, quotidiana confuetudine vocabula, ut obtigerant, conftituerunt:
deinde fignificando res faepius in ufu, ex eventu fari fortuito coeperunt:
et ita fermoncs inter fe procreaverunt.
Ergo cum propter ignis inventionem, conventus initio apud lio-
mines et concilium et convictus eJfet natus, et in unum locum plures
Digitized by
Google
LIBER II. CAPUT L 31
convenireiit ^ habentes ab natiira praemiuni ^) praeter reliqua aninialia,
ut non proni £ed erecti ambularent, mundique et aftroruni mapiilicen-
tiam afpicerent;: item: manibus et articulis, quam vellent rem faciliter
tractarentr coeperunt in eo coetu alii de fronde facere tecta,- alii fpelim-
cas fodere fub montibus, nonnulli hirundinimi nidos et aedificationes ea-
rum imitantes, de luto et virgultis facere loca, quae fubirent. Tunc obfer- ,
vantes aliena tecta, et adjicientes fuis cogitationibus xes novas,, efficiebant
in dies meliora genera cafarum. Cum elFent autenx liomines imitabili
docilique natura^ quotidie inventionibus glorianteSy aliis alii oftendebant
aedificionmx effectus: et ita e:5tercentes ingenia certationibus y in dies me-
lioribus judieiis eificiebantur.^ Frimumque furcis erectis, et virgultis in-
terpofltis, luto- parietes texerunf^ Alii luteas glebas arefacientes,. ftruebant
parletes, materia eos jugimientantes r vitandoque imbres et aeftus, fege-
bant arundinibus et fronder poftea quoniam per hibernas tempeftates tecta
non poterant imbres fuitinere,. faftigia facientesy luto ind.uctOy proclinatis
tectis*ftillicidia deducebant.. Haec autem ex iis, quae fupra fcriptae funt,.
originibus inftifuta elle, poITumus lic an£ma<Jvertere y quod ad hunc diem
nationibus exteris ex his rebus aedificia conftituuntur,, ut in Galliay Hi-
fpanin^ Lufuaniay Aquitania^ fcandulis robufteis, aut firamentisr Apud
mationem Colclioruin in Ponto propter filvarum abundantiam arboribus
perpetuis, pTanis dextra ac liuiftra iu terra pofitis^ fpatio^ inter eas relicto^
quantp arbonxm longitudines patiuntur,. collocanfur r in extremis partibug
earura fupra alterae transverfae, quae circimicludunt mediimi fpatimn
Irabitationisr tun^c infuper alternis trabibus ex quatuor partibus angulos
jugim^ent^ntesy et ita parietes ex arboribus fiatuentes ad perpendiculmn
imarum^ educunt ad altitudinem tufres, intervallaque quae relinquuntur
propter cralfitudinem materiae fchidiis et luto obfiruunt^ Item tecta re-
xj SIc CocTices Guelf. ct Fran. Vulgo prfmum legitur.
Digitized by
Google
33 M. VITRUVII P. DE ARCHITECTURA
cidentes ad extremos angiilos tranftra trajiciunt, gi'adatim oontrahentcs-
Ita ex quatnor partibus ad altitudinem educurit medicr meta^': quas et
fronde et luto tegcntes, efficiunt barbarico morc teftudinata turrium tecla.
rhryges vero, qui campeftribus locis funt haljitahtcs, |3ropter inopiaih
lilvarum egentes materia, eligunt tumulos natiurales, cosque medios fofl\i-
ra exinanientes ^) et itinera perfodientes ,. dilatant fpatia, quantum na-
tura loci patitur. Infuper autem ftipites inter fe religantes, metas elH-
clunt, quas amndinibus et firarixentis ^) tegentes, exaggerant fupra habi-
tationes maximos grumos e teiTa. Ita hiemes calidillimas, aeltates fri-
gidillimas efficiunt, tectormn ratione. Nonnulli ex nlva pahifiri compo-
nunt tuguria tecta. Apud ceteras quoque gentes, et nonnulla loca, pari
fimilique ratione, cafarum perficiuntiir confiitutiones. Nbn minus etiani
MnJJiliae animadvertere poirmnus fine tegulis fubacta crnn paleis terra
tecta. Athenis Areopagi antiquitatis exemplar ad hoc tempus luto
tectiun. Item in Capitolio commonefacere poteft et fignificare mores ve-
tuftatis Rornuli cafa in arce facronim ftramentis tecta. Ita his fignis , de
antiquis inventionibus aedificiorum, fic ea fuille ratiocinantes ponmnus
judicare. Cum autem qiiotidie faciendo tritiores manus ad aedificandtun
perfeciflent, et folertia ingenia exercendo per confuetudinem ad artes
perveniflent, tum etiam induftria in animis eorum adjecta perfecit, ut
qui fuerunt in his ftudiofiores, fabr-os efle fe profiterentur. Cum ei^o
haec ita fuerint prijno conltituta, et natura non folimi fenfibus ornaviflet
gentcs, quemadmodum reliqna animalia; fed etiam cogitalionibus et confiTiis
armaviflet mentes, et fubjeciiFet cetera animalia fiib poteftater lfnh6 rero
e fabricationibns aedificiortun gradatim progrefli ad ceteras artes et di-
fciplinas, e fera agreftique vita ad manfuetam perdnxermit humanltatcm-
m
!S) Cotl. ins. et Ed. Snlp. detinetites,
")) Cod. ms. et EJ. Suii^, farmentis»
Digitized by
Google
XIJ3ER IL CAPUT L
35
Tuln autcm inftmentes animole et profpicientes, majoribns cogitationiLus
ex varietate artium natis, non cafas/ fed etiam domos fuxidatas ex lateri--
tiis parietibus, aut e lapide Itructas, materiaque et tegula tectas, perficere
coeperunt: deinde obfervationibus itudionmi evagantibus judiciis, ex in-
certis ad certas fymmetrianmi rationes perduxenmt: pofieaquam anim-
adverterunt profufos efTe partiis ab natura materiae, et abundantem co-
piam ad aedificationes ab ea comparat^m, tractando nutrivenmt, et au-
ctam per artes omavenmt voluptatibus ad elegantiam vitae. Igitur dc
his rebus quae fimt in aedi£ciis ad ufimi idoneae, quibusque fint quali-
tatibus, et quas habeant virtutes, ut pofeero, dicam. Sed fi quis de ordine
hujus libri disputare voluerit, quod putaverit eum primum infiitui opor-
tuifle, ne putet me erravifie, fic reddam rationem. Cum corpus archite-
cturae fcriberem primo volumine, putavi, quibus eruditionibus et disci-
plinis eiXet omata exponere, finireque terminationibus ejus fpecies, et e
quibus rebus eflet nata dicere: itaque quid oportcat efle in architec-
to, ibi . pronuntiavL , Ergo iu primo de artis ofiicio, in hoc de
noturalibus materiae rebus, quem habeant ufuin disputabo. Namque
hoc liber uon profitetur, imde architectura nascatur, fed unde origincs
aedificionmi fint infiitutae: et quibus rationibus enutritae et progreffae
fint gradatim ad hanc finitionem. Ergo ita fuo ordine et loco hujus erit
volmninis confiitutio. Nimc revertar ad propofitum, et de eopiis, quae
aptae funt aedificiorum perfectionibus, quemadmodmn videantur efle ab
natura rerum procreatae, quibusque mixtionibus principiorum congreflus
temperentur, ne obfcura fed perfpicua legentibus fint, ratiocinabor. Nam-
que nulla materiarum genera, neque corpora, neque res fine principio-
rum coetu nafci, neque fubjici intellectui poflunt, neque aliter naUira
rerum praeceptis phyficorum veras patitur ^iabere explicationes: nifi cau-
ViTR. T. L 5-
Digitized by
Google
3(f
M. VITRUVII P. DE ARCHITECTURA
fae, quae* funt iu his rebus, quemadmodaun, et qviid ita fint, fublilibu*
radonibus habeant demoniixaxi<im&s.-
CAPUt IL
De prixict-piis rerum fecundum phyjicormn opiniones.
Ihales quidem primum aquam pulavit omnium rertmi eii^e principium.
Tleraclitus EpJiefiuSf qui propter obfcuritatem fcriptorum a Graecis otw-
TEivog^ eft appellatus, ignem. Demociitus^ quique eum fecutus eft, Epi*
curuSy, atomos; quas noftri infecabilia corpora, nonnulli individua vocita-
verunt.. Pythagoreorum vero difciplina adjecit ad aquant et ignem,^ aera
et terrenimi. Ergo De7izocriVw5, etfl non proprie res nomfnavit, £ed tantum
individira corpora propofuit, ideo ea ipfa dixiffe videtur^ quod ea cmn
funt disjuncta, nec laeduntur '),, nec intemecionem recipiunt, nec fectio-
nibus dividuntur, fed Ifenipitemo aevo perpetuo iniinitam retinent in fe
foliditatem. Ex his ergo congnientibus ctmi res omncs coire nafcique
videantur, et eae in infinitis gcneiibns rerumnatura eflfent dilparatae, pu-i^
tavi opoitere dc varie^tatibtis et difcriminibus^ ufus eanmij qtiafque habe-
rent in atdiliciis qualitates, exponere ; uti, cum flierint notae, n6n habe-
ant qui aedificare cogitant,. errT)rem, fed aptas ad ufiim copias aedificifa
comparent.
CAPUT IIL
D e I a t e r i b u s.
Itaque primimi de laleriFnis, qua de terra duci eos oporteat dicam. Non
enim de art nofo, nequc calciilofo,^ ncque fabulofo liito fimt ducendi ; quod
i) Vulgo leguntur.
Digitized by
Google
ex l
imbi
que,
di ai
bulo
funt
vem
folft
jctim
cum
ita 1
ante
Itaqi
obfo
qua
a co
propLer tenuitatem per fc ftare non poffunt; fed franguntur, ipfique pa-
rietes fortuito fidentes, vitiantitrl Ideoque etiam Uticenfes latere, fi fic
aridus et ante quinquennium ductus, cum iirbitrio magiltratus fuerit ita
probatus, tuncxitimtur in parietimi Itructuris. Fiunt autem latenmi genera
tria: unum quod Oraece Lydium ') appellatur, id efi: quo noftri utuntur,
longmn fefquipede, latum pede ^) : ceteris duobus Graecoriun aedificia
firuuntiu:: ex his nniun pentadoron: alterum tetradoron dicitur. Doron
autemGraeci rfppellant palmmn, quodmimermn datioGraece Jcti^^v appella-
tur : Id autem femper geritur per manus palmimi, Ita quod elt quoquo-
i) Sic Cod. ins. At Ed. Sulp. Xzc/mm. Vul go Dii?oron. Cod. Franequeranus : Lybium.
2) SU Cod. TO8. cuna EJit. Sulp.; -at vulg^ta editio : longum pede^ lacum ftmipefU»
Digitized by
Google
56 M. VITRUVII P. DE ARCHITECTURA
reTfiis quiiique palmorum, pentadoron, quod quatuor, tetradoron dicitur:
ct quae funt publica opera, pentadoro, quae privata, tetradoro firuuntur.
Fiunt autem cum his lateribus femilateres; qui ciun firutmtur, una
parte lateribus ordines, altera femilateres ponuntur: ergo ex utraque par-
te ad lineam cum Itruuntur, alternis coriis parietes alligantur: et medii
lateres fupra coagmenta collocati, et iirmitatem et fpeciem faciunt utraque
parte non invenuftam. Eft autem in Hifpania ulteriore Calentum, et Ma^
-xilua 3), et in u^Jia PitanCj ubi lateres cum funt ducti et arefacti, -pxd^
jecti natant in aqua. Natare autem eos pofle ideo videtur^ quod terra eft>
de qua ducuntur, pumicofa: ita cum eft levis aere Iblidata, non recipit
in fe nec combibit liquorem. Igitur levi raraque cuta fit pfoprietate,
nec patiatur penetrarc in corpus himiidam poteftatem, quocunque
pondere fuerit, cogitur ab x'erum natura (quemadmodum' pumex) uti ab
aqua Xufiineatur. iSicautem magnas haberit utilitates, qupd neque in
aedificationibus funt onerofi^ et cum ducuntur, a tempe&atibus non dif*
falvuntur^
CAPUT IV.
D e A r e n a^
In caententitiis autem ftracturis primum eft de arei^a quaerendum, ut ea
fit idonea ad materiem mifcendatn, neque habeat terram commixtam,
Genera autem arenae foflitiaefunt haec, nigra, cana, rubra, carbunculus. Ex
his quae in manu confxicata fecerit ftxidorem, erit optima : ^uae autem ter-
rofa fuerit, ,et non habebit; afperitatem, item fi in vefiimentum candi-
dum ea conjecta fuerit, pofiea exculFa vel icta, id non inquinaverit, ne-
que ibi terra fubfiderit, erit idonctl, Sin autem non erunt arenaria, un-
5) Ita lega cum Harcfuino ; vulgo ct in Qallils Ma/fiUa.
Digitized by
Google
LIBER U. CAPUT IV. 57
de Todialiir, tum de flununibus aut e glarea erit excemenda. Non mi-
n.us etiam de littore marino; fed ea in itructuris liaec habet yiua, quod
difficulter ficcefcit: neque^ ubi iit, 'onerari fe continenter paries patilm-,
nifi intermKIionibus requiefcat : neque cpncamerationes : recipit. Marina
autem hoc amplius/ qux>d etiam parietes, tum in his tectoria facta fue-
rint, remittentes falfuiginem, ea dilTolvunt. ^) FolEtiae vero celeriter in
Itruct^iis ficcefcunt^ et tectoria permanent, et concamerationes patiimtur;
|ed Ijae, quae iunt . de arenariis xecentes. Si enim exemptae diutius jace-
ant, .^b.fo^ et luna iCit pruina concoctae refolvimtur, et iiunt terrofoe,
Ita cuqa in ibructiurami tohjiciuntur^ noh poilunt continere caementa, fed
ea ruunt et labuntur, oneraque, parietes ihon paiTunt fultinere. j Recentes
autem foXfitiae cuni inllfarupturis tan^^^ h^beant virttaes, eae in tectoriii
id^o noa furM^ Vitiles, qiiod pi^iguitudini ejus c^dx, palea commixta,)propr
ter yehementiam non |K>t^ft |ine rimis inar^fcere: iliiviatica verp prop-
ter macritatem (uti <S%>t^nu7/t} baciUorum^) fubactidnibus in tectoria re-
cipit foliditatenir
.j ■ ^ CAPUT r.
i
jLJe. arenae j^opiis cuin Kabeatur explicatiuxi, ttun etiam de^ calce diligenr
tia eft adhibenda, uti de albo faxo aut filice coquatur ; et quae ^ erit ex
fpilfo et duriore, erit utilior in ftnictiu-a: quae autem ex iifiulofo, in
tectoriis^ Cum ea erit extincta, turic materia ita mifceatur, ut fi erit fof-
fitia, tres arenae et una <5alcis cohfundanthn* Si atitem Huviatica aut ma-
rina, duae arena^ in unam calcis conjiciantur: ita enim erit iufia ratio
1) Coil. ins. remiUentes fe falfuginem eorum diffolvuntnr*
fl) Cod. ms. jaculorum.
Digitized by
Google
58 M. VITRTJVII P. DE ARCIIITECTURA ,
mixtionis lemperatiirae- Etiam in fluviatica aut mariiia, Ii qnis tefiam
tufam et fuccretam ex tertia parte adjecerit, ^ciet mateiiae temperatu-
ram ^d ufum luieliorem. iQuafe Aut^ni, cum xecipit ^aquam ^et arenam
calx, tunc cpnfirmat Itructuram, ha«c cfle cauDa yidetnrj quod e priiici*
piis uti cetera corpora ita ^ct faxa funt temperata: et qiiae plus habent
aeris, funt tenera: quae aquae, lenta funt ab hiunore: <quae terrae, du-
ra: quae ignis, fragilioia. Jtaque ^ex his faxa 11, antequam dcoqmimir, joon-
mfa minute mixtaque arenae iUonjiciantur in ftructuram, lieo folicJefcunt,
itec ^ant poterunt continere: cum vero^conjeota in fodrnacemi* 'ignis Ve-
hementi ferv^ore correpta amiferint priAinae foliditatis 'virtutcm, tuna
exultis atque exhauitis «ebrum viribus, relinqtiuntur patentibus foramini-
bu8 et inanibus. Ergo' liquor, qui eft in ^m lapidis corpore, et aer
cum exuftus ^) et ^reptus fuerit, habueritqu6 in fe refiduum cal&rem la-
tentem, intinctus in aqua priusquam exeat ignis, vim recipit, et hu-
more penetrante in foraniinum raritates cbAfervefcit, et ita refrig^lratti^
rejlcit ex calcis corpore fervorem. Ideo autem, quo pottdere ' faxa coji-
jiciuntur in fomacem, cum eximuntur, non poflunt ad id refpondere;
fed cum expenduntur, eadem magnitudine^permanente, excocto liquore
circiter tertia parte ponderis iiiuninuta efle. tnveniuntur. Igitur ciuu pa-
tent foramina eorum et raritates, arenae mixtionem in fe corripiunt, et
ita coh^er^fcunt, ficcefcendoque cum caemiaitis coeimt,' 6t ^jEciukt itruc-
turarum foliditatein-
CAPUT VL
De pulvere Puteolanv.
s ' ' ' ■ ■ '
Eft etiani gehus ^ulve^Is, qiiod eflicit naturallter res a^irandas. Naf-
citur in regionibus Bnjnnis et in agris municipiorum, quae funt circa
i) Sic Cod. itis. viilgo exhauftus.
Digitized by
Google
LIBJ&R 11. CAPUT VI. 39
»
T^efuviutn montezn^ quod oommixtunx ciun calce et caeniento, non mQ-r
do cetcris aediiiciis. praeftat firmitates, fed etiam molea quae conflmun-t
tur in mariy fub aqua folidefbunt^ Hoc autenv iieri hao ratione videtur^
quod fub hisi montibus et terra^ ferventes funt fontes crebri, qui iw>n
eflent, £ non m imo haberent aut de fulfure aut alujuin^^ aut bitumirie
ardentes maximos ignes^ Igitur penitus ignis et flanuuae vapor p-er in*
tervenia permanans et «ardiens^ efficit leyem eam terram, ct ibi qui naf-
citur tophuff exugens eft^ et fuie Itquore. Ergo ciun tresi res con/imili
ratione^ ignis vehenaeiitia formAtae^ in unani ipervenerijDt mixjtionem, re-»
pente ceceptd liquore ima eohaerefcimt^ et celeriler humore duraiae fq-
lidantirr, neqiie eas fluctus, neque vis aquae poteft jdiflTolvere. Ardoores
autem eii& in his locis^ etiam haec res potefi indioarey: quod in montibus
Cumanorum et Ecqdnis funt loca JEiii^atioiiibus excavata,, in quibus vapor
fervidus ah ima nafcens ignis vehementia perforat ea^ teiTaim, per^ani-
que mananda' in his locis oritur, et ita fudationuiiiL egregias e/Ecit utilita-*^
tes. Non minus etiam memoratury antiquitiEBS creviile ardores et abun-
davifle fub f^efuvio nionte, et inde evonxuiffe dxca agros flammanv Ideo-
que nunc qui fpongia £y>e pumex Bojnpefanus yxxxilury exooctus ex a-
lia geriere lapidis, in hanc xedtictus elfe videtur geheris qualitatenv Id
atLtdmr'genus fpengiae^ qmod inde eximitur,. non in onmibus locis loafci-
tur,. niii circum Aetnam ^ ooHibMS Myfiaey qui a Graecis KUraxsxctvfjiiyoi
nominantmv et fi quae «jufcemodi funt locoram proprietates. Si ergo
in hi^ locis aquarum fervciitesihveniuntiffr fo,ntes^'et in »niontibu$ exoavraK
tis- calidi vapores, ipfaque loca ab:^antiqiiis memorantm' pervaganteft. in
agris habuifle ardoresy videtur effe certum^ ab ignis vehementia ex topho
terraque, quemadmodiim in fornacibus et a calce, ita ex his ereptum effe
liquorem. Igitur diflimillbus et difparibus rebus coneptis et in unam pote-
fiatem collatty calida humoris jejunitas aqua repente fatiata, communibus
eorporibus latenti calore confervefcit, et vehemeiilor efEcit ea coire, cele-
Digitized by
Google
40 BI. YITRUVII P. DE ARCHITECTURA
«
riterqueuna folidltatispercipere virtutem. Relinquetur defideratio, qiioniam
fta funt in Hetruria ex aqua calida crebri fontee, quid ita non etiam ibi
nafcitur pulvis, e quo eadem ratione*^ fub aqua ftructura folidefcat? Ita-
que vifiim eft, antequam defideraretur, de his rebus, quetnadmodum efle
videantiu*, exponere. Omnibus locis et regionibiis non eadem generater-
rae, nec lapides nafcuntur, fed nonnulla fun^ terrofe, . alia fabuiofa, item-
que glareofa, aliis locis arenofa, nec minus aliis ^diverlk et omnino difli-
mili difparique genere, ut in regionxmi varietatibus qualitates infunt in
terra. Maxime autem id licet confiderare, quod qua mons Apenmnus
regiones Italiae Hetruriaeque circumcingit, prope omnibus locis non de-
funt foflitia arenaria: trans Apenninum vero, quae pars eR. ad jidriaticum
mare, nuUa iiiveniimtur: item Achaja^ Afia et omnino trans mare, ne no*
minantur quidem. Igitur non in omnibus locis, quibus eflEervent aquac
calidae crebri fontes, eaedem opportunitatee poflunt fimiliter concairrerer
fed omnia uti natura rerum conftituit, non ad voluntatem hominum fed
fortuito difparata procreantur. Ergo quibus locis nori funt terrofi mon-
tes, fed lapideo genere materiae qualitatem habentes, ignis vis per ejus vc-
nas egrediens adurit eam!, et qnod molle eft et teneriun exurit: quod au-
tem afperum, xelinquit; itaque uti in Cam-pania exufta terra pulvis ^)i
fic in Hetruria excocta materia efficitur cari^tmcTilus. LJtraque autem funt
egregia in ftructuris ; led alia in terrenis aedlficiis, alia etiam in mariti-
mis molibus habent virtutem, Eft autem.materiae poteJGbis mollior quam
tophus, folidior, quam tema, qua.^) penitus ab imo vehementia vaporii»
adufta noimullis locis procreatur^ id genus arenae, quod dicitm' . carbun^
culus. '
i) CoJ. nis. et E(L Sulp. cinit» ' «i
2) Sic nidliii lcgeie pro : (pio — aduft^.
Digitized by
Google
LIBER II. CAPUT VIL 4.1
CAFUT VIL
D e lapicidinis.
Ue calce et arena quibus varietatibxis fint et quas habeant virtutes di-
XI ; fequitur ordo de lapicidinis explicare, de quibus et quadrata faxa et
caementoruna ad aedificia eximuntur copiae et comparantun Hae autem
inveniuntur efle difparibus et diiHmilibus virtutibus. Sunt enim aliae
moUes, uti funt circa Urbem rubrae, Jllienfes '), Fidenates, AlbaTiae: a-
liae temperatae, uti Tiburtinae, Amiteminde^ Soractinae, et quae funt his
regionibus ^): nonnullae durae, uti Sclliceae 3). Sunt etiam alia gene-
ra plura, uti in Campania ruber et niger tophus, in Umbria et Piceno
et f^enetia albus, qui etiam ferra dentata, uti lignum, fecatur. Sed haec
omnia, quae mollia ftmt, hanc habent utiUtatem, quod ex his faxa cum
funt exempta, in opere facillime tractantur: et fi fint in locis tectis, fuf-
tinent lafljorem; fin autem in apertis et patentibus, gelicidiis et pruinis
congcfia, friantur et dilTolvuntur: item fecundum oras maritimas ab fal-
fugine exefa dijffluunt, neque perferunt aeftus. Tiburtina vero et
quae eodem genere fimt omnia, fufFerunt et ab oneribus et a tempefiati-
bixs injurlas; fed ab igni non poflunt efle tuta, fimulque ut funt ab eo
tacta, difliUimt et diflipantur, ideo quod temperatura naturaU parvo funt
hiunore; item quod non multum habent terreni, fed aeris plurimimi et
ignis. Igitur cum et humor et terrenum in his minus ineft, tum etiam
ignis, tactu et vi vaporis cx his aere fugato, penitus infequens, et inter-
1) Sic lego cum Fea, Cod. ms. Pallenfes. Iicm EJit. Siilp. Vulgo, Pallienfis,
ft) Sic Cod^ Frtiiek.) al. genertbus,
3) Cod. ms, cum EJ. Sulp. filiceae,
VlTR. TOM. I. ' 6.
Digitized by
Google
421 M. VITRUVII P. DE ARCHITECTURA
v^nionuii vacuitates occiipans, fervefcit et efEcit ea fuis ardentia corpori-
biis fimilia. Siint vero ilem lapicidinae complures in linibus Tarquinien-'
fium^ quae dicmitur Anitianae^ colore quidem, quemadmodum Albanae^ qua-
riun oilicinae maxime funt circa lacum f^uljinienfein^ item praefectura
Statonienfi. Eae autem habent inlinitas virtutes: neque enim his gelici-
dionun tempcfta?, neqiie tactus ignis potelt nocere; fed funt lirniae et
ad vetuftatem ideo permanentes; quod panim hf^bent e naturae mixtio-
ne aeris et ignis, himioris autem temperate, plurimimique teiTeni; ita
fpiffis compactionibus folidatae neque afc tempeltatibus neque ab ignis
vehementia nocentur. Id autem maxime judicare licet e monumentis,
quae funt circa mimicipium Ferentis ex his facta lapicidinis; namqueha-
bent et ftatuas amplas factas egregie, et niinora figilL% florefque et a-
canthos eleganter fcalptos, quae cunv fint vetufia,, fic apparent recentia,
uti fi fint modo facta.. Non minus etiam fabri aerarii de liis lapicidinis
in aeris flatura formas habent comparatas, et ex his ad aes fujidendimi
maximas utilitates, quae fi prope Urbem eflent, dignum eflet, ut ex his
ofliciuis omnia opera perficerentur. Cum ergo propter propinquitatem
neceflitas cogat -ex rubris Iapicidinis„ et AllienfibuSy et quae funt Urbi pro-
ximae, copiis uti, fi qui voluerint fine vitiis perficere, ita erit praeparan-
dum. Cum aedificandmn fuerit,. ante biennium ea faxa non hieme, fed
aeftate eximantur, et jacentia permaneant in locis patentibu^: quac
autem a tempefiatibus eo biennio tacta laefa fuerint, ea \i\ fundamenta
conjiciantur : cetera quae non enint vitiata, ab natura renim probata, du-
rare potenmt fupra terram aedificata: nec folum ea in quadraiis lapidr-
bus funt obfervanda, fed etiam in caemcntitiis ftiucturis..
Digitized by
Google
LIBER IL CAPUT VIIL 43
CAPUT VIIL
De generibus Jtructurat.
^^tructnranimgenera funt haec: reticulatum "*), quo nunc omnes utuntur,
et antiquum quod incertum **} dicitun Ex his venullius eft reticula-
tum; fed ad rim:i^ faciendas ideo paratum, quod in omnes partes dinbhita
habet cubilia et coagmenta. Incerta vero oaementa aha fuper alia feden-
tia inter feque imphcata ^) non Jpec^ofam, fed Jirmiorem quam reticu-
lata, praeftant ftmcturam*
Utraque autem ex minutiflimis funt inftruenda^ uti materia ex calcc
et arena crebriter parietes fatiati, diutius cpntineanUir. MoUi enim et
rax^ poteftate ciun fint, exficcant fugendo e materia fuccum: ciun au-
tem fuperarit et abimdarit copia calcis et arenae, paries plus habens hu-
moris, non cito ilet evanidus, fed ab his continebitur. Simul autem hu-
mida poteftas e materia per caementorum raritatem fuerit exucta, tum
calx ab arena difcedens dilTolvitur: itemque caementa non poITunt cum
his cohaerefcere, fed in vetuitatem parietes efficiunt ruinofos. Id autem
licet animadvertere etiam de nonnuUis moniuncntis, quae^circa Urbem
facta funt e marraore feu lapidibus quadratis, intrinfecufque Tnedio cal- '
cata farturis; vetuftate evanida facta materia; caementommque exucta ^)
raritate proruunt, et coagmentomm ab ruina diflblutis juncturis diflipan-
tur. Quodfi. quis nohierit in id vitium incidere, medio cavo fervato
fecundum t>rtholtatas intrinfecus,, ex rubro faxo ^uadrato, aut ex tefta,
aut filiclbus ordinariis, ftruat bippdales parietes, et cum anfis ferreis et
plumbo frontes vinctae fint. Ita enim non acervatim fed ordine ftmc-
1) Sic cum Baldo- Al. imhricata, *) Forma II.
a) Alii exacta* **) Fovitia T.
Digitized by
Google
44- M. VITRUYU P. DE ARCHITECTURA
tuin opus poterit efle fine vitio fempiternmn, quod cubilia et coagnxenta
eorum inter fe fedentia et juncturis alligata non protrudent opus, neque
ortholtatas inter fe religatos labi patientur.
Itaque non eft contemnenda Graecatum fbnctura. Non enim u-
timtur e molli caemento ftructura polita; fed cum difceflenmt a quadra-
to, pommt de filice feu de lapide duro ordinariam, et ita (uti lateritia
ftruentes) alligant eonmi altemis coriis coagmenta, et fic maxime ad ae-
ternitatem fiirmas perficiunt virtutes^ Haec autem duobus generibus firu-
untur: ex his umnn ifodonium *)alterum pfeudifodomum **) appellatur.
Ifodomum dicitur, cum omnia coria aequa cralEtudine fuerint finicta;
pfeudifodomum cmn impares et inaequales ordines corionim diriguntur.
Ea utraque funt ideo firma, primum quod ipfa caementa func fjpifla
et folida proprietate, neque de materia poflunt exugere liquorem, fed
Gonlervant eam in fuo humore ad fummam vetufiatem: ipfaque eorum
cubilia primum plana et librata pofita, non patiuntur ruere materiam;
fed perpetua parietimi ciaflitudine religata contment ad fummam vetufia-
tem. Altei-a eft, quaan f/JLitXexTov ***) appellant, qua etiam noftri ruiti-
€1 utnntur. Quorum frontes poliuntur, reHqua ifa uti funt nata, cum
materia collocata altemis alligant coagmentis- Sed noftri, celeritati ftu-
dentes, erecta eoria locantes, frontibiis ferviunt, et in medio farciunt frac-
tis feparatis ciun materia caementis r ita tres fufcitantur in ea ftructura
cruftae, duae frontiimn et una media fartmae. Graeci vero non ita, fed
plana collocantes, et longitudines coriorum alteniis coagmentis in crafli-
tudinem infiTuentes, non media farciunt, fed e fuis frontatis perpetuum
et in unam craflitudinem paiietem confolidant; praeter cetera intei-ponunt
fingulos perpetua craflitudine utraque parte frontatos, quos dtaTovcvg (a) ap-
pellant, qui maxime religando confirmant parielimi foliditatem. ***♦}
•) Faima IH. •♦) Forma lY. •♦•) ronnn V. ♦♦♦*) Foi-xna Yt.
Digitized by
Google
LIBER II. CAFUT VIIL 45
Itacjue fi quis voluerit ex hi& commentariis animadveitere et eli*.
gere genus ftructurae, perpetuitatis poterit rationem haberc. Non enim
quae funt e jnolli caemento fubtili facie venufiatis, non eae polTunt efie
in vetuftate non ruinofae. Itaque cum arbitria commimiimi parietum
fiununtur, non aeftimant eos quanti facti fuerint; fed cum ex tabulis
inveniunt eonmi locationes, pretio praeteritorum annorum fingulorum
deducunt octogefimas, et ita ex reliqua fmnma partem reddi jubent pro
his parietibusyfententiamque pronuntiantyeoe nan pofle plus quam annos oc-
tc^inta duraxe. De lateritiis vero, diiiinmodo ad perpendiculum fint
ftantes, niliil deducitiu^j fed quanti fuerint olim facti, tanti elfe fempcr
aeftimantur. Itaque nonnullis civitatibus et publica opera et privalas
domos,. etiam regias, e latere ftructas licet ^ddere. Et primum Athcnis
murum, qui fpectat ad* Hyinettmn montem et Pentelenfem, Item parie-
tes in aede Jovis^ et, HerciUis lateritias cellas, cumi circa lapidea in aede
epiftylia fint et eoliunnaer In Italia Aretii vetuftum egregie factimi mu-
rmn. Trallibus^ domum regibus Attalicis factam, quae ad habitandmn
femper datur ei, qui civitatis gerit facerdotimip. Item Jl«ce Jaa/iwe e qui-
busdam parietibus etiam pictiuae excifae interfectis lateribus inclufae fuiu
in ligncis fomiis, et in comitium, ad ornatum aedilitatis Varronis et
Muraenaer fuerunt allatae. Croefi domus, quam Sardiani civibus ad re-
quiefcenduiu stetatis otio,! feniorum coUegio Gcrufiam dedicavenmt, Item
Halicarnnjfi. pote^liflimi regis Maufoli domus cum Froconnefio marmore
omnia haberet ornata, parietes habet latere fi:iiictoSy qui ad hoc tempus
egregiam piiaeftant firmitatena, ita tectoriis operibus expoliti, ut vitri per-
lueiditatem videantur habere^ Neque is rex ab inopia id fecit; infinitis
^im vectigalibus ^rat fjirtus, quod imperabat Caiiae toti* Acmnen au-
tem ejus et folertiam ad aedificia paranda fic licet confiderare, Cum eflct
enim natus Mylafis^ et animadvertiflfet Halicamafli locam naturaliter mu-
nitum, emporiiunque idoneum, portum utilem, ibi fibi domumconftituit.
Digitized by
Google
/,r> M. VITRUVII P. DE ARCHITECTURA
Is aiiLeia locus cft theatri curvaturae lunilis. Itaque in imo fecundum
portuni, formn eft conltituLum, per mediam autem altitudinis curvaturam
praecinctionemque platea ampla latitudine facta, in qua media Alaufole»
wn ita egregiis operibus efi: factimi, ut in feptem fpectactilis numere-
tur. ^) In fmnma arce ^edia, Martis fanum habens Itatuam cololli, quam
dx^pKi^ov dicunt, nobili manu LeocJiaris ^) factam. JHanc autem fiatu-
iuu alii Leocharis^ alii Tiinothei putant ei[e, In Tcornu autem funmio
dexiro Veneris ct Mercwii fanum ad ipfum Salmacidis fontem. (Is au-
teni falfi opinione putatux Venerco morbo implicare eos, qui ex eo bi-
berint. Scd haec opinio, quare per orbem tenarum falfo rumore fU:
pervagata, non pigebit exponere. Non eniin quod dicitur molles et im-
pudicos ex ea aqua fieri, id poteft elle: fel eft ejus fontis poteftas perlu-
cida, faporque egregius. Ci.mi autem Melas et Areuanias ab ^rgis et
Troezene coloniam commimem eo loci dedtixerunt, barbaros Caras et
Lelegas ejecerunt. Hi autem ad montes fugati fe congregantes difcur-
rebant, et ibi latrocinia facientes crudeliter eos vaftabant Pofieji de co-
Ioni5 unus ad eum fontem, propter bonitatem aquae, quaefius caufa taber-
nam omnibus copiis inftruxit, eamque exercendo eos barbaros AlIectabaL
Ita fingulatim decurrentes et ad coetus convenientes e duro feroque mo-
re, conmiutati in Graecorum confuetudinem et fuavitatem, fua voluntate
reducebantun Ei^o £a aqua non impudico morbi vitio, fed himianitatis
dulccdine mollitis animis barbaroiiun, eam faniam elt Adepta.) Relinqui-
tur nunc, quoniam *id explicationem moenium eorum fimi invectU5,- tota
Uti funt defmiam. Qucmadmodum enim in dextra parte fanum eft ^<?.
neiis, et fons fuprafcriptus, ita in finiftro cornu regia domus, quam rex
Miinjotus aJ fuam rationem collodavit. Confpicitur enim ex ^a ad dex-
\ ■ > , . • - ,
i) CoJ. ms. nominrtur.
2) Al. Ttlocharis ; fic et paiilo pofl.
Digitized by
Google
LIBER IL CAPUT VIIT. 47
tram partenx fonim et portus^ moenimuque tota liniLio; fub finlftra fe-
cretHs fub imontibus latens poxtus^ ita^ ut n^mo polHt quid in eo geratur
afpicere nec fcire; ut rex ipfe <Ie fiia domo remigibus et militibus line
ullo fciente, quae opus ellent, imperaret.* Itaqne poft mortem JVtaufoU
Artemijia uxore ejus regriantey Rhodii indignantes mulierem imperare cj-
vitatibus Cariae totius,, armata claffe profecti funt,, lit icl regnum occupa-
rent. Tunc ArUmifiae cum effet id renuntiatiun,, in eo portu abftrufam
claffem^ celatis remigibtis et epibatis comparatis,, rellquos autem ciyes in
niuro effi juilit. Cum jdixtexa Khodii omatam claffem in. portWn niajo-
rem e^^cpoliiiffenti^ pla!&fum julfit ab miu^o his dare,. pollicerique fe oppi-
di!mx traditnrosT qui cum; penekraffent intra murum, relictis navibus ina-
nibiis, Artemifta repeiite foffa fracta ;-') in pelagus eduxit claffem.e^t poi'-
tu minore, et ita invecta,eA in majorem. Expofitis autem militibus et
remigibus, claffem RJiodiorum inanem abduxit in altum* Ita RJiodii non
habentes quo fe reciperent, in medio conclufi, in ipfo foro funt trucidali.
Ita Artemifia^ in iiavibus Rhodiorunt fuis militibus et remigibus impofi-
tis, Rhodum eft profecta. Rhodii atitem cum profpexiffent fuas , naves
laureatas venire, opinantes cives victores reverti^ hoftes receperunt. Tunc
Artemifia RJiodo capta, principibus occifis, tropaeimi in urbe Rhodo fuae
victoriae conflituit, aeneasque -duas ftatuas fecit,, unam Rhodionlm civita-
tis, alteram fuae imaginis, et iftani iigT.rra\4t Rhodionun civitati ftigniaLa,
imponentem. Poftea autem Rhodii religione impediti (^quod riefas f ft
tropaea dedicata removeri) circa eiun locuni aedificimn ftruxerunt, et id
erectagraja ftadone texenmt, ne quis poffet afpicere, et id «(Sixf^v vocitari
jufferunt. Ciun ergo tam magna potentiH reges non dontempferint lateritio-
rmn parietum ftnicturas, quibus ct vectigalibus et praeda faepius licitimi
fuerat, nou modo caenientitio aut quadrato faxo, fed etiam niainioreo
3) Sjc Jegere maliii pvo facta.
Digitized by
Google
48 M. VITRUVII P. DE ARCHITE?CTURA
habere: non puto oportere improbare, qnae e lateritia fiint fiructura
facta aedificia, dummodo recte fmt perfecta- Sed id genus q.uid ita a poi-
pulo Romano in Urbe fieri non oporteat exponam, quaeque fint ejus
rei caufae et rationes non praetermittam. Leges publicae non patiuntur
majores craifitudines quam fefquipedales conftitui loco x^ommuni; ceteri au-
tem parietes, ne fpatia angufiiora fierent, eadem cralEtudine collocantvm
liateritii vero (nifi diplinthii aut triplindiii fueiint) fefquipedali craifitu-
dine uon poflunt plus quam unam fufi:inere contignationem, In ca au-
tem majefiate Urbis et civitma infinita frequentia, innumerabiles habitatio-
nes opus fuit explicare. Ergo cmvcl recipere non poflet area plana ^) tan-
tam multitudinem ad habitandum in Urbey ad auxilium altitudinis aedi-
ficionun res ipfa coegit devenijre* Itaque pilis lapideis, firucturis tefta-r
ceis, parietibus caementitiis iiltitudines extructae, et contignationibus cre-
bris coaxatae, coenaculorum ad fummas utilitates perficiunt difparatio-
nes. ^) Ergo moenibus e ^) contignationibus variis alto fpatio multi-
plicatis, populus Romanus egregias habet fine. impeditione habitationes^
Quoniam ergo explicata ratio eft, quid ita in Urb£ propter neceffitatem
angufiiarum non patiuntur efle lateritios parietes; ciun extra Urban opua
erit his uti fine vitiis ad vetuftatem, fic erit faciendum. Summis parie*
tibus ftructura teftabea fub tegula fubjiciatur altitudine circiter fefquipe-
dali, habeatque projecturas coronarum; ita vitari poterunt quae folent in
his fieri vitia. Cum enim in tecto tegulae fuerint fractae aut a ventis
dejectae, qua poflit €X imbribus aqua perpluere, non patietur lorica te-
ftacea laedi laterem, fed pro}ectura coronarum rejiciet extra perpendicu-
lum ftUlas, et ea ratione fervaverit integras latexitiorum parietum ftruc-
4) Cod. mM. -poffunt areai f>lmnatac* Edit Sulp. «t Tulgo, non poffet ar^a planata^
5) Sic Fea.
6) Sic Cod. ms. ct Ed. Sulp. At vulgo, menianls et.
Digitized by
Google
X.IBER IL CAPUT yill, 49
turfis. De ipfa autem tefta, fi fit optima feu vitiofa ad ftructuram, fia-
tim nemo poteft judicare, quod m tempefiatibus et aeftate in tecto cum
eft coilocata, tunc fi firma efi, probatur. Nam quae non fuerit ex cre-
ta bona, aut parum erit cocta, ibi fe oftendet e[[e vitiofam gelicidiis et
pruina ta^ta. Ei-go quae non in tectis poterit pati laborem, ea non pot-
efi in ftructura oneri ferendo efle finna. Quare maxime ex veteribu»
tegulis tecti ftructi parietes firaiitatem poterunt habere. Cratitii vero
relim quidem ne inventi eflent. Quantum enim celeritate et loci laxa-
mento profunt, tanto majori et communi fimt calamitati, quod ad incendia
(uti faces) fimt paratL Itaque fatius efle videtur, impenfa teftaceorum in
fumptu, quam compendio cratitiorum «fle in periculo. Etiam qui funt
in tectoriis operibus rimas in iis faciunt arrectariorum et tranfverfario-
rum difpofitione. Cum enim liniuntur, recipientes liumorem turgefcimt,
deinde ficcefcendo contrahuntur, et ita extenuati difimnpunt tectorio-
rum foliditatem. Sed quoniam nonnuHos celeritas, aut inopia, aut im-
pendentis loci difleptio ^) cogit, fic erit faciendum. Solum fubftniatur
alte, ut fint intacti ab rudere et pavimento, Obruti enim in his cum
funt, vetuftate marcidi fiunt; deinde fubfidentes proclinantur et difrmn-
punt fpcciem tectorionun. De parietibus et apparatione generatim ma-
teriae eoniin, quibus fint virtutibus et vitiis, quemadmodmn potui, ex-
pofui. De contignationibus autem et copiis earum, quibus comparentur
rationibus, ut ad vetufiatem non fint infirmae,.uti natura rerum monftrat,
cxpLicabo.
CAPUT IX.
D e M a t e r i a.
jViateries caedenda eft a primo autimino ad id tempus, quod erit ante-
qtiam flare incipiat Favonius. Vere enim omnes arbores fiunt praegnam
7) Sic Cod. ms. cum ^d. Sulp.
VlTR. TOM. T. % 7-
Digitized by
Google
50 M. VITRUVII P. DE ARCHITECTURA
tes, et onines fuae proprietatis virtutem elFcrunt in fron^es, anniverfari-
osque fructus. Cuin ergo inanes et humidae t^mporum neceffitate fue-
rint, vanae fiunt et raritatibus imbecillae : uti etiara corpora muliebria cum
conceperint, a foetu ad partmn non judicantur integray neque in vena-
libus ea, cimi funt praeguantia, praefiantur fanaj ideo quod in corpore
praefeminatio crefcens, ex omnibus cibi potefiatibus detrahit aUmenta in
fe, et quo iinnior efficitur ad maturitatem partus^ eo minus patitur effe
folidxun id ipfum, ex quo procreatur. Itaque edito foetu, quod prius in
aliud genus incrcmenti detraliebfttur, cimi ad dlfparationera procreatio-
nis eft liberatum, inanibus et patentibus venis in fe recipit, et lamben-
do fuccimi etiam folidefcit, et redit in priftinam naturae firmitatem, Ea-
dem ratione autiunnali tempore maturitate fructuum flaccefcente fronde,
cx terra reciplentcs radices arborum in fe fuccum recuperantur et refii-
tuimtur in antiquam foliditatem, At vero aeris liibemi vis comprimit
et confolidat eas per id. (ut fupra fcriptum eft) tempus. Ergo ii ea ra-
tione et eo tempore, quod fupra fcriptum eit, caedJtur materies, erit tem-
peftiva. Caedi autem ita oportet, ut incidatur arboris craffitudo ad me-
diam medullam, et relinquatur, uti per eaifi exiiccefcat ftillando fuccus.
Ita qui ineft in his inutilis liquor effluens per torulum, non patietur
emori in eo faniem, ns^c cpmimpi materiae qualitatem. Timc autem cum
licca et iine ftillis erit arbor, dejiciatury et ita erit optima in ufu. Hoc
autem ita eife, licet animadvertertere etiam de arbuftis. Ea enim cum
fuo quaeqtte tempore ad inium perforata caftrantur, profundunt e me-
dullis quem Iiabent in fe fuperantem et vitiofum per foramina liquorem,
et ita ficcefcendo recipiunt \xl fe diutitrnitatem. Qui autem non habent
ex^^rboribus exitus, humores, intra concrefcentes putrefcunt, et efficiunt
inanes eas et vitiofis. Ergo fi ftantes et vivae ficcefcendo non fcnefcunt,
fine dubio cimi eaedem ad matcriam dejiciuntur, cum ea ratione cura-
tae fuerlnt, habere poterunt magnas in aedificiis ad vetuftatem utilitates.
Digitized by
Google
JLIBER II. CAPUT IX. 51
Eae autem inter fe difcrepantes et dillimiles habeht virtutes, uti robur,
ulmus, populus, cupreffus, abies, et ceterae, quae maxime in aediiiciis
funt idoneae- Namque jion poteft id robur, quod abies; nec cupref-
fus, quod ulmus ; nec ceterae eafdem habent inter fe natura retum limi-
litates; fed fingula genera, principiorum proprietatibus comparata, alios
alii generis praeftant in operibus efFectus. ]pt primum abies aeris habens
plurimum et ignis, minimumque humoris et terreni, levioribus rerum
naturae poteftatibus comparata, non eft ponderofa. Itaque rigore natu.
rali contenta, non cito flectitur ab onere, fed directa permanet in con-
tignatione. Sed ea quod habet in fe plus caloris, procreat et .alit ter-
mitem, ab eoque vitiatur. Htiamque ideo celeriter accen^ditar, quod
quae ineft in eo oorpore raritas aeris -patens, accipit ignem, et ita vehe-
mentem ex fe mittit flammam. Ex ea autem, antequam eft excifa, quae
pars eft proxima terrae, per radices excipiens ex proximitate humorem,
enodis et liquida efficitur: quae rero eft fuperior, vebementia caloris e-
ductis in aera per nodos ramis, praecifa alte circiter pedes XX et per-
dolata propter nodaftionis dtiritiem dicitur effe fuftema. Ima autem cimi
excifa quadrifluviis dilparatur, ejecto torulo ex eadem arbore ad intefti-
na opera comjaratur, et fappinea ^) vocatur. Contra vero quercus terre-
nis principiorum fatietatibus abvmdans, parumque habens humoris et ae-
ris et ignis, cum in terrenis operibus obruitur, infinitam habet aetemi-
latem; ex eo quod cum tangitur humore, non habens foraminum rarita-
tes, propter fpiflitatem non poteft in corpore recipere liquorem, fed fu-
giens ab humore refiftit, et torquetur, et efficit, in quibus eft operibus,
ea rimofa. Efculus vero, quod eft omnibus principiis temperata, habet
in aedificiis magnas titilitates; fed ea cum in hiunore collocatur, reci-
piens penitus per foramina liquorem ejecto aere et igni operatione hu-
1) Cod. ms. intima fufternea faprinea.
Digitized by
Google
52 M. VITRUVII P. DE ARCHITECTURA
miclae potcltatis vitiatur. Cerrus, fuber, fagus, quod parvam habent mix-
tionem. humoris et ignis ct terreni, aeris plurimum, pervia iaritate hu-
mores penitus recipiendo, celeriter marcefcunt» Populus alba et nigra,
item falix, tilia, vitex, ignis et aeris fatiatae, atque humoris temperatae,
parum terreni habentes, leviori temperatura comparatae, egregiam habe-
re videntur in ufu rigiditatem. Ergo cum non fint durae terreni niixtio-
ne, propter raritatem funt candidae, et in fculpturis commodam praeftant
tractabilitatem. Alnus autem, quae proxima Iluminimi ripis procreatur,
€t minime materies utiKs videtur, habet in fe egregias rationes: etenim
aere efi et igni plurimo temperata, non multiuu terreno, hmnore paulo.
Itaque quia non nimis habet in corporc humoris, In paluftribus locis
infra fundamenta aedificioriun, palationibus crebre fixa, recipiens in fe
quod minus habet in corpore liquoris, permanet inimortalis ad ae-
ternitatcm, et fufiinet immania pondera fiiucturae, et fine viliis confer-
vat- Ita quae non poteft extra terram paulmn tempus diirare, ea in hu-
more obnita permanet ad diutumitatem. Efi autem maxime id confide-
rare Ravennae, quod ibi omnia opera et publica et privaia fub funda-
nientis ejus generis habeant palos. UJnms vero et fraxinus maximos ha-
bent humorcs, niinimiunque aeris et ignisj fed terreni teuiperata mix-
tione comparatae. Sunt in operibus^ cum fabricantur, lentae, et
fub ^) pondcre, propter himioris abundantiam, non habent rJgorem, fed
releriter panilant: finuil autem vetuftate funt aridae factae, aut in agro
peifectae ^), qui incft eis liquor ftantibus, euioritm', fiuntque duriores,
et in commifluris et in coagmentationibus ab lentitudine firaias recipiunt
catenationes. Item Carpinus, quod eft niinima- ignis et terreni mixtipne,
atiris autem et humoris fimuna coutinetur temperatura, non efi' fragilis,
2) Co^, ms. ct Ed. Snlp. el ab -poniXere humoiis non tiaheni*
3) Coilr uis. «t Ed. 6alp. pcrficto ^ ftautes emoriuntmr^
Digitized by
Google
. J.IBER II, CAPUT IX. 53
fed habet utiliilimam tractabilitatem.. Itaque Giaecl, quod ex ea materia
juga jumentis comparant, quod apud eos juga ^'uyx vocitantur, ilem et
eam ^vyeiow appellant. Non minus eft admiiandum de cupreffu et pi^
mXf quod eae habentes humoris aLundantiam, aequ^nque ceterorum
anixtionem, propter humoris fatietatem in operibus firfent effe pandae;
fed in vetultatem fine vitiis confervantur, quod is llquor, qui ineft pe-
nitus in coi^poribus eanun, habet amarum faporpi^, qui propter acritu-
dinem non patitur penetrare cariem, neque ^as befiiolas, ^ijuae funt no-
centes. Ideoque quae ex his generibus opeta confiituuntur, p^rmanent
ad aeternam diuturnltatem. Item cedrus et juniperus easdem. habent
virtutes et utilitates; fed qnemadmodum ex ctlpreffu et pimi refii^a, fic
ex cedro oleiun, quod cedreum dicitur, nafcittlr, quo reliquae res cum
funt unctae, (uti etiam libri) a tineis et a carie non laediinuir. Arboris "^)
autem ejus funt fimiles, cupreffeae foliaturae, materies vena directa.
JLphefi in aede, fiinulacrum Duinae et etiam lactiuaria ex ea, e.t ibi et in
ceteris nobilibus fanis, propter aetemitatem funt.ticta. . NaXcunt.ur au-
tem hae arbores maxime} Crebae et yiffricae et wjnmillis Syriaexcr
gionibus. Larix vero, qui non efi notus nifi his municipibu3, . qui= funt
circa ripani fluminis Padi et littora maris Adi-iaticiy non fplum ob fuc-
ci vehementem amaritatem ab carie m.t ^ tin^a non- nooetury fed etiani.
flammani ex igni non rccipit, nec ipjpe per fe poteflt ardete, nifi (ut| fa-
xtun in fornace ad calcem coquendam) aliis lignis tii-atur: nec tamen '/
tunc flammam recipit, nec carbonem remittit; fed longo fpatio taJrde com-
buriuir; quod eft minima ignis et aeris e priiicipiis temperatiura; . hu-
more autem et terreno eft ^) materia fpiffe folidata, et non habens fpa-
tia foraminuin, quo pofilt ignis pen^trare, r^jicitque ejia3 vim, nec pajU-?
4) Al. arloref,
5) Sic Cod. ni«r , »
Digitized by
Google
5^^
M. VITRUVII P. DE ARCHITECTURA
tur ab eo fibi cito noceri; propterque pondu^ ab aqua non fuftinetur,
fed cuni portaiun aut in ilavibus, aut fupra abiegnas rates collocatur.
Ea autem materi^^ quemadinodum ik inventa, eft caufa cognofcere- JDi-
vus Cctefar cum-^^rcitiml habuiflet circa Alpes, imperavilfetque mimi-
cipiis praeftare commeatus, ibique eflet caftellum mimitum, quod voca-
r^tiir Larigrium^ tiyic qui in eo fuerunt, naturali munitione coniili, no-
luenmt imperio parere. Itaque imperator copias juflit admoverL Erat
autem iante ejus caftelli portam tunis ex hac materia, alternis trabibus
transverlU (uti pyra) inter fe compofita alte, ut pcflet de fummo fudi-
bus et lapidi:bus accedentes repellere. Ttmc vero cum iinimadverfum
eft alia eos tela, praeter fudes, non habere, neque pofle longius a muro
propter pondus jaculari, imperatimi eft fafciculos ex virgis aJligatos et
faces ardentes ad eam munitionem accedentes mittere. Itaque celeriter
milites cOhgeflerunt. Poftquaiu flanuna circa illam materiam rirgas com-
preheiidiflet, ad coelum fublata eflecit opinionem, nti videi^etiir jam tota
moles Goncidine. iCimi attitem ea per fe extincta elTe t et Tequleta, tur-
rifqiie intacta apparuiflet, 'Bdmirans CaY?/nr juflit extra telorum miflio-
nelu e05 circuinvallari. Itttque timore coacti oppidani cum fe dedidif-
fent, quaefitum unde eflent ek ligna, quae ab igni non laederentur? Timc
ei demonfiravenmtj eas arboresj quanun in hrs locis maximae funt co-*
piae, ei: ideo id caftellum iarignum, item mater^ies larigna. eft appeUata.
Haec autem per Padum Ra^nnam deportatur, in colonia Faneftn, VU
fauri, Anconaej reliquifque, quae funt in ea regione, municipiis praebe-
tur, cujus maeeriei 11 eflet facultas apponatiojiibus ad Urbemy maximae •
haberentur in aedificiis utilitates; et fi non in onmibus, certe tabulae in
fub^undiis circum infulas ii eflent ex^a coUocatae, ab trajectionibus
incendiorum aedificia periculo liberarentur, quod eae nec flaimnam nec
carbonem poffunt recipere, nec facere per fe. Sunt autem eae arbores
foliis fimilibus pini, matcrles ehrniu prolixa, tracLal)Hh ad intcftinimi
Digitized by
Google
LIBER II. CAPUT IX.
De abiete fupernale et infannte, cwii\/4pennini defa^iptione,
iVlontis j4pennini /pxhnae radices ab Tyrrhena mari fnter Mpes et ex-
tremas ^) Hetruriae regiones oriuntim Ejiis rero monti5|j'j.iguni fe cir-
cumagensy et media curvatura prope tangens oras maris Adriaticiy per-
. tingit circuitionrbus contra fretumr ^^ltaque giterior cjus curMatura^ quae
vergit ad Iletruriae Cajnpaniae^we regiones, apricis elt poteftatibusj nam-
•que impetus habet perpetuos a folis curfu ^). Ulterior auLem, quae
elt proclinata ad fuperura mare, feptentrionall r^giorii fubjecta, contrnc-
tur umbrofis et opacis perpetuitatibus, Itaque quae in ea par-
te nafcunttir arbores, humida potefiate nutritae, non folum ipfae augcn-
tiir ampliflfimis magnitudinibus; fed earum quoque venae hmnoris copia
replctae turgentes liquoris abundantia fatiirantur, Cum autem exclfae
et doTatae vitalem poteilatem anuferint, venarum rigorem pennutantes
llccefcerido, propter rarit^tem fiunt inanes et evanidaey ideoque in aedi-
liciis non poffunt habere diutumitaterii* Quae autem ad folis gp.rf^tm
i) Sic le^eTe maluir Vulgo in j4Jpes et in
2) Cod. mSe^cuni Edit. Sulp. ad folis cuifum.
Digitized by
Google
5$ M. VITRUVII P. DE ARCHITECTURA
fpectantlbits locis f rocreantur, non hatentes interreniorum ^) raritates^
liccitatibus exuct^e foUdantur; quia fol non modo ex terra lambendo,
fcd etiam ex arbbribus educit humores- Itac[ue quae funt in apricis rc-
gionibus fpiflis venarum crebrit^tibus folidatae, non habent<.*s ex humo-i-
re raritatem; cum ki materiam perdolantur, reddunt magnas utiiitates
ad vetuftatem. Ideo infernates, . quae ex apricis locis apportantur, Ineli-
ores funt, qnam quae ab opacis de fupernatibus advehuntur. (^uantum
animo conliderare potui, de cppiis, quae funt neceflariae in aediiiciorum
comparationibus, et quibxis temperaturis e rerum natura principiormu
habere videanttir mixtionem, quaeque infunt in lingulis generibus vir-
tutes et vitia, ^iti non fint ignota "kedilicantibus, expofui. Itaque qui po-
tuerint eorimi praeceptorum fequi praefcriptiones, ernnt prudentiores,
Gngulorumque generum ufum eligere poterunt in operibus. Ergo quoniani
de 'apparationibus ell explicatum, in ceteris voluminibus de ipfis aedifi-
ciis exponetur, et primmu de deorum immortalium aedibus facris, etder
eartun fymmetriis et proportionibus (uti ordo pofinlat) in fequenti
perfcribam,
i) Cod. msi cimi Edit. Sulp. intdrvenarum» .
Digitized by
Google
LIBER IIL PRAEFATIO. 57
M. VITRUVII POLLIONIS
P E A R C H I T E C T U R A
LIBER TERTIUS.
P R AEF A Tl O.
a
'elphicusj^pollo SocrMem omnium fapientiilimTim Fytldue refponfis eft
profeflus. Is autem memoratur prudenter doctiflimeque dixifle: oportu-
iffe' hominum pectora feneltrata et aperta eflie, uti non occultos habe-
wnt fenfus fed patentes ad confiderandnm. Utinam vero rerum natura
fententiam ejus fecuta, explicata et apparentia ea conftinuflet! Si enim ita
fuiffet, non folum laudes aut vitia animortmi ad manum afpicerentur,
fed etiam difciplinarum icientiae, fub oculorun;^ confiderationem f^bjec*
tae, non incertis judiciis probarentur, fed et doctis et fcientibus auctoritas
egregia et ftabilis adderetun Igitur quoniam haec non ita, fed uti natu-
ra renim vohiit, funt conftituta, non efiicitur, ut poflint honiines obfcu-
ratis fiib pecLoribus ingeiiiis, fcientias artificionun penitus latentes, quem-
admodum fint, JTidicare. Ipfi autcm aitifices etiamfi polliceantur fuam
VlTR. ToM. I. 8.
Digitized by
Google
58. M. VITKUVII r; DE ARCHITECTURA
pruclentiain, fi non peciinia lint copiofi, feu ^) vetuftate ofEcInaniin ha-
bueriht notitiam, aut etiam gratia et forenfi eloquentia non fuerint prae-
cliti, pro indufiria ftudioriun auctoritates non pofiunt liabere, ut eis, quod
profiitentur, fcire id credatur. Maxinae autem id animadvertere poflumus
ab antiquis fiatuariis et pictoribus, quod ex his, qui dignitatis notas et
conunendationis gratiam habucrunt, aetema memoria ad pofteritatem
fimt permanentes, uti ^lyrQTiy PolycletuSf rhidias^ . Lyfippus ceterique^
qui nobilitatem ex arte funt confecuti. Niamqiie rlti civitatibus magiii?,
aut regibus, , aut civibus nobilibus opera fecerunt, ita id funt adepti. At
qui non minori fi^udio et ingenio folertiaque . fuerunt, ignobilibus ^) et
hnmili fortuna civibus non minus egregie perfecta fecerunt opera, nullam
memoriam lunt afiecuti, quod hi non ab induftria heqiie artis folertia,
fed a felicitate fuerunt deferti, iit Hellas AthenienfiSy Chion CorinthiuSy
Myagrus FhocaeuSy Pharax EphcfiuSy Dedas ByzantiuSy etiamque alii pkires.
Non minus item pictores, uti Ariftomenes ThafiuSy Polycles Adraviyte'
nus ^}, Niconiachus ^) ceterique, quos neque indufi:ria neque artis ftu-
diiun neque folertia defecit, fed aut rei familiaris exiguitas, aut imbecil-
Htas fortunae, feit in ambitione certatiohis contrariorUm fuperatio obfii-
tit eorum flignitati. Nec tameii eft admirandum,, fi propter ignoranti-
'nm-artis virtutes obfcurantur; fed maxime indignandum, cura -etiami lae-
pfc^'blandiaftur gratia conviviormn a veris judiciis ad faifam probati<!)nem;
Ergo (mi SdcraU placuit) fi ita fenfus et fententiae. fcientiaeque difciplii
nis auctae perfpicuae et perlucidae fuilfent, non gratia neque ambiUo va-
leret; fed fi qui veris certifque laboribus doctrinanmi perveniiTent ad
.'';■■''.. . ■ .■"'.'>''_ :
'' i) Codi ms. cum BJ^ Sulp. ye<f. *
2) Vnlgo, nchilihus, . ' '
5) Cod. ms. et Ed, Sulp. Anclraniites: vnlgo AtramhenuF.
4) Cod. ms. nithco magnis. Etl. Sul. Kiteonagius.
Digitized by
Google
LIBEK HL CAP.UT I. 59
fcientiaiu fuimnam^ eis ^tro opera tradierfentur. Quoniam autem ea
mon funt illufixia >neque apparentia iri afpectu, ut putamus oportuLflre,
et animadverto potius indoctos quam doctos-gratia fuperare, non eSe
certandum judicans cum indoctis ambitione, potius his praeceptis editis
ofiendam noltrae fcientiae virtutem. Itaque^ Imperator, iu primo volu-
mlne tibi ide arte et quas liabeat ea, virtutes. quibufque difciplinis io-*
porteat eik auctum BrchStecCum expolui; et lubjeci oauD^s, quid ita ^a-
rum oporteat eum^efle peritum; xationefque fummae architecturae par-
titione .diltribui^ limtionibufque terminavi. Deinde qiiod erat primum
et neoeflkrium, d.e moenibus <queniadmodum eligantur loci fjalubres ratio-
^cinationibus- ex^licui; ventique qui fint et e quibus regionibus finguli
fpir-ent, deformationibus grantmicis oftendi; platearumque et vicorum uti
emendatae fiant iiTftributiones in raoenibuis docui; et ita linitionem pri-
mo voluminte conititui. Item in fecundo de . materia quas habeat in
'6J>eribtis xitilitates, ret quibus virtutibu^ e natura rerum eft comparata
■pereigi^ Nlirtc iutertio de deorum immoitalium iiedibus facvis dicam,
•et uti oporteat perfcriptas elTe exponam.
Aediu:
archite
totiusq
que nc
habere
buerit exactam rationem, Corpus ^nim hominis ita natura compofuit,
2) Cotl. ms ct Ed. Siil^. totaque, .. .
Digitized by
Google
-^
6a M. VITRUVII P, DE ARCHITECTURA
nti os Cc^pitis a meirto a<l frontem funrmani et radices imas capilli eflet
decimae partis. Item manns pahna ab articulo ad extremum medium
digitum tantundem. Caput a mento ad fummum verticem octavae; tan-
tundem ab cetrJcibus imis. Ab fummo pectore ad imas radices capillo-
rum fextae; ad fummum verticem, cjuartae. Ipfius autem oris altitudi-
'-nis tertia pars eft ab imo mento ad imas nares; nafus ab imis naribus
ftd Jinem mediimi fuperciliormn tantundem; ab ca fine ad imas radices
-capilli, ubi frons efficitur, item tertiae partis. Pes vero altitudini*
corporis fextae. Cubitus quartae. Pectus , item quartae. Reliqua quo-
-que membra luos habent commienfus proportionis, quibus. etiam antiqui
pictofes et ftatuarii nobiles nfi jaaagb^s et infinitas laudes funt aHVcul;^.
Similiter veto facrarum aedium membra ad univerfkm totius magnitudi-
nis fimimam ex partibus fingidis' convenienti/niuuih d^bent habere com-
menfuuni refp<?nfmn* Item corporis centnim medium naturaliter efi mn*
bilicus. Namque fi homo collocatus fii^rit fupinus, ]|;nanibus et pedibua
•panfis, circinique collocatum centriim in umbilico ejus, circuniagejado ro*
* tundationem utrarumque manuiun et pedum digiti linea tangentur» Non
minus quemadmodiim fchema rotundationis in corpore ejfficitur, item
quadrata deiignatio in eo invenittlr, Nam fi a pedibus rmis ad fummum
caput menfum erit, e^qiie menfui^ relata fuerit ad ma^us panfas, inve-
nietur eadem latitudo, uti altitudo, quemadmodum areae, quae ad nor-
mam funt quadratae, Ergo fi ita natura compofuit corpus hominis/ nfi
propordpnibus membra ad fiunmam figurationem ejus refpondeant, cum
caufa conftituifle videntur antiqmV ut etiam in openun perfectionibus fin-
guloriun membrorum ad imiverfam figura^ fpeciem habeant comnienfus
exactionem^ Igitur ciuu in omnibus operibus ordines tiaclerent, id nia-
xime in aedibus deonim, in quibus operiun laudes et culpae aeternae
folent pennanere. Nec niinus menfuranim rationes quae in oninibus
operibus videntur necelTariae efle, ex corporis membris coUegerunt, uti
Digitized by
Google
LIBER III. CAPUT I. 61
digjtum, palmmn, pedem, cubitmn, et eas diftribiierunt in perfectum nu-
merum, quem Graeci TlXeiov dicimt. Perfectum autem antiqui inftitue-
arunt numemm, qui decem dicitur. Namque ex manibus denarius digito-
rum numerus; ex digitis vero palmus, et ab paLno pes efi inventus.
Sicut autem in utrifque palmis ex articulis ab natura decem funt per-
fecti, ita etiam Platoni placuit efle eum numerum ea re perfectum, quod
^-ex fingularibus rebus, quae ficvciisg apud Graecos dicuntur, perficitur de-
cuilis; quae fimulac undecim aut duodecim funt fagtae, quod fuperaverint,
non poflunt efle perfectae, donec ad alterum decuJEm pervenerint. Sin-
-gulares ehim res particulae funt ejus nmncri. Mathematici vero contra
difputantes, ea re perfectum efle dixerunt numenun, qui fex dicitur,
.quod is numerus habet partitiones eorxun rationibus fex nimaero conve-
nientes, fic fextantem unum, trientem duo, femiffem tria, beflem, quem
^(fioi^v dicunt, quatuor, quintarium, qaemirsvrdiJLoi^ov dicunt, quinque,
;perfectum fex, Ciuu ad fupputationem crefcat, fupra fex adjecto affe
,i(peicTo^y cvau facta fimt octo, quod eft tertia adjecta, trientem ajterum, ^)
qjai i:^}rprog. dicitur, dimidia adjecta cum facta funt novem, fejquialte-
rum qui ^/w^oAw appellatur, duabus partibus additis ct decufli facto, bes
alterum, qu^m i7ttkfioi^0v vocitant, in undecim numero quod adjecti fimt
iquinque qui^tarium alterum ^^, quem iTrnfevrcifJLQt^ov dicunt; duodecim.
autem quod ex duobus fimplicibus numeris eft effectus h-nhoLaiwK. Non
minus etiam quod pes hominis altitudinis fextam habet partem, ita etiam
ex eo quod perficitur pedimi numero, corpm liis- fex ailtitudinis termi-
nando, eum perfectum conftituenmt; cubitipnque ank^adverterunt ex fex
palmis conftare, digitisque viginti quatuon Ex' eo etiimi videntur civita-
tes Graecorum feciffe, uti quemadm,odum cubitus eft fex palmorum, ita
2) Al. tertiariurH*
5) Al. ^uintarlum*
Digitized by
Google
(52 M. VITRUVII P. DE ARCHITECTUIIA
ih clracluna quoque eo numero uterentur; illae enim aereos Ilg:natos (uti
aflcs) ex aequo fex quos obolos appellant, quadiantefque obolorum, quae
alii dichalca, nonnulli trichalca dicunt, pro digitis viginti quatuor in
drachma coriftituerunt. Noftri autem primo decem fecerunt antiquiuii
numenmi, et in denario denos aereos afles conftituerunt, et ea re com-
pofilio ntmmii ad hodiernum diem denarii nomen retinetj etiardque
qilartamejus partem, quod efficiebatur ex duobus affibus et tertio femifle,
feftertimn vocitavenmt. Poftea, quoniam animadvertemnt utrosque nu-
meros efle perfectos, et fex et decem, utrosque in immn conjecerunt, et
fecerunt perfectiffimum decuffiflexis. Hujus autem rei auctorem inv^
nermit pedem. E ci^bito enim cum dempti fxmt palmi dlio, relinquitur
pes quatuor palmorum. Palmus autem habet quatuor digitos; ita effici-
tur^ uti habeat pes fexdecim digitos, et totidem afles aereos '♦^ denarius.
Ergo li convenit, ex articulis hominis^numerum inventum efle, et eic
membris feparatis ad univerfam corporis fpeciem ratae partis commenfus-
fieri refponfum, relinquitiir ut fufcipiamus eos, 'qui etiam aedes deonim
immortaliunl conftituentes ita membra operum ordinaverunt, ut propoiv
tionibus et fymmetriis feparatae atque univerfae conveni«ites efficeren-
tur eonim diftributiones. Aedium autem principia funt, e quibus con-
fiat figurarum afpectus. ^) Primtmi In antis quod graece ve(a^ iv ^ct^ct^oim
dicitur; deinde Frq/lylos^ ^inphiprq/iylos, PeiipteroSy FfeudodipteroSf
DipteroSf Hypnelhros. Horum exprimuntur formationes his rationibus. *)
In antis erit aedes, cum habebit in fronte antas (a) parietmn, qui cellam
(b) circumcludUnt, et inter antas in medio coliminas duas (c) fupraque
faftigiiun **) (d) fymmetria ea collocatiun, quae in hoc libro fuerit per-
i^) Cod. ms. atracius. Ed. Sulp. aereus,
5) Sic Cod. ms. Al. et primum,
•) Fornia II. **) Fonna I.
Digitized by
Google
LIBER IH. CArUT I.
J
fcripta. Hujus autem exemplar eiit ad ties Fortunas^ ex tribus^ quod
elt proxime portqjii Collinain%,
Projtylos ^) OHinia liabet, quemadmodum In antls, columnas au-
tem contra antas angulares duas (Tj), fupraque epifiylia^ quemadmodum et
In antisj et dextra ac finiftra in verfuris fingiila (c). IIujus exemplar eft
in infulA Tiberina in aede Jovis et Fauni.
Anrpldjyroftylos **) omnia habet ea, quae Proftylos^ praetereaque
Iiabet in pofiico (a) ad eundem modiun columnas et fafligium.
Peripteros ***) autem erit, quae Iiabetit in fronte et poftico fenas
columnas, in lateribus .cum angularibus undenas; ka ut fint hae j:olum-
nae collocatae, ut intercoliunnii latitudinis intervallum fit a parie.tiljus
circum ad extremos ordines colimananun, habeatque ambulationeiji circa
cellam aedis, (a) quemadmodura elt in porticu Metcllij Jovis Statoris
Hcnnodi; et Marcelli ^) Llonoris et I^ij-tutis fine pofiico a Mutio facta.
Pfeudodipteros f) autem fic collocatiir, ut in fronte et poftico fint
c.oltmmae octonae, i^i lateribus cum angularibus quindeuaer Sunt fiutem
parietes cellae contra quaternas columnas medianas in fronte et pofiico.
Ita duoruTi, intercolumnionmi et imae craflitudinis columnae fpatium
erit a parietibus circa ad extremos ordines columnarimi. Hujus exemplar
liornae non.efi^ fed Magnefiae Dianae Ilermogenis Alabandi^ et jipolli^
nis a Mnefte facta.
Dipteros ft) autera octaftylos.et pronaa et pofiico; fed circa ae-
dcm duplices habet ordines columnamm, uti eft aedes Quirini Dorica^
et Ephefiae Dianae lonica a Ctcfphonte ^) confiituta.
♦) Fonna III. W. «*) Forma V. VJ. VIT. ♦»♦) Forraa VIII. IX.
6) Sic ciim F. Piranefi Al. ad Mariana,
f)r Fovma X. ff) Foima XI.
'f) Co<^. ms. therfijihoney Ed. Sulp. Cupplone.
Digitized by
Google
Cfv
M. VITRUTII P. DE ARCHITECTURA
Hy-pacth-os *) vero decaftylos eft In pronao ^t poftico. Reliqua
oninia eadem habet, quae Dipteros, fed interiore parte (b) columnas. in
altitudine duplices (c) remotas a parietibus ad circuitionem ut porticu»
periftyiiorum. Medium autem fub divo eft fine tecto, (e) aditusque rttl-
varum ex utiaque parte in pronao (f) et poftico. (g) Hujus autem exem-
plar Romae non eft, fed Athenis octaftylos *) et in templo Javis O-
lyjnpiL ^) **)
CAPUT IL
Xte quinque aedium fpeciehus^
Species autem aedium funt quinque, quanun ea funt vocabula : Pycno-
ftylos, id eft crebriscolimmis: Syftylos, paulo remiiEoribiis 2 Diaflylos '),
amplius patentibus: rarius quam oportet inter fe diductis, Araeoftylos: Eu-
ftylos intervallorum jufta diftributione. Ergo Pycnoftylos eft, cujus iriter-
colunmio unius et dimidiatae colmnnae craiKtudo interponi poteft; quem^
admodum eft divi Julii et in Caefarisforo yeneris^ et 11 quae aliae fic funt
compofitae. Item Syftylos eft, in qua duarum columnarum craJIitudo in
intercolumnio poterit collocari, et fpirarum plinthides aeque magnae fint
eo fpatio, quod fuerit inter duas plinthides; quemadmodum eft Fortunae
Equcftris ad theatrmn lapideum, et reliquae, quae eifdem rationibus funt
compofitae.
Haec utraque genera vitiofum habent ufum. Matres enlm famili-
aruni ciun ad ftipplicationem gradibus afcendunt, non poITimt per inter-
columnia amplexae adire, nifi ordines fecerint. Item valvarum afpectus'
obftruitur columnarmn crebriute, ipfaque figna obfcurantur. Item circa
*) roima XII. XIII. •*) Forma XIV
8) Cod. ms, et temph olympio* Ed. Sulp. et in tempJo otympio,
1) Co(l. ms. cum Ed, Sulp. Interftilos,
Digitized by
Google
JLIBER IIL CAPUT II. 65
aedem propter angiiliias impediuntur ambulationes- Diaftyli autem haec
crit compofitio, cum trium columnarum craffitudinem intercolumnio in- '
tei-ponere poffumTis, tanquam elt Apollinis et Dianac aedis. Haec difpofi-
tio hanc ha]>?t diiTiCultavem, quad epiiLylia propter intervallorum nuig*
nitudinem iianjamiur-
In Araeolr-Iis autem nec Iap:deis nec marmoreis epiltyliis uti da<.-
tur, fed imponendae de matcria trxibes pei*petuae, et ipfarum aediimi fpe«
cies funt barycae, barycephalae ^), humiles, latae, ornanturque fignis iic-
tilibus aut aereis inauratls earum fafiigia Tufcanico more; uti eft ad
Circum Maximum Cereris et HercuUs Pompejani^ item Capitoliu
Keddenda nunc efi: Euftyli ratio, quae maxime probabilis et ad u-
fum et ad fpeciem et ad firmitatem rationes habet explicatas; namque»
facienda funt in intervallis fpatia duarum •columnarum et quartae partis
columnac craifitudinis, mediumque intercolumnium, ummi quod erit ia
fronte, alterum quod erit in poftipo, trium colunmarum crafiitudine. Sic
enim habebit et figurationis afpectum venuftum et aditus ufum fine im-
peditionibus, et circa cellam ambulatio auctoritatem.
Hujus autem rei ratio explicabitm: Gjc Frons loci, quae in aede»
confiituta fuerit, fi tetraftylos facienda fuerit, dividatur in partes imde-
cim 3) femis praeter crepidines et projecturas Ipirarum: fi fex eiit co-
lumnarum, in partes decem et octo *): fi octaftylos conftituetur, divi-
datxxr in XXIIII ^) et femifiem. Item ex his partibus, five tetraftyli, fi.
ve hexaftyli, fire octaftyli, ima pars fumatur, eaque erit modulus, cu-
jus moduli unius erit cralfitudo coIumnarum« Intercolumnia fingula
S) Cod. a». ct Ed. Snlp. Parycepludaw^
5) Cod. »$. ct Ed. Sulp. decujfas Jema.
4) Cod. itis. ct E(l. Sulp. detem novcm^
5) Cod. ms, ct Ed. Sulp. m XXV. vtjemijfem.
• VlTR. T. I. ^
Digitized by
Google
G6 M. VITRUVII P. DE ARCIIITECTURA.
praetcr mecliana modulomm duonmi et moduli quartae partis; mediaua
iu fronte et poltico, fingula teiiium modulonmi. Ipfarimi cohm^narum
allitudo erit modulonmi octo et dimidiae moduli partis. Ita ex ea di-
vifione intercolumnia altitudinesque colmnnarum habcbunt juftam ratio-
ncm. Hujus exemplar Romae nullum habemus ; fed in Afia. Teo hexa-
liylon ^) Liberi patris. Eas autem fymmetrias conftituit Hermogenes,
qui etiam primus octaftylum Pfeudodipterive rationem invenit. KxDipte-
ri enim aedis fymmetria fuftulit interiores ordines columjiarum XXXVIII
Cc^que ratione fumptus operifque compendia fecit, Is in medio ambula-
tioni laxamentum egregie circa qellam fecit, de afpectuque nihil inmii*
nuit, fed fine defiderio fupervacuorum conC$rTavit auctoritatem totius o-
peris difiributione. Pteromatos enim ratio et colunmarum circum ^ae-
dem difpofitio ideo eft inventa, ut afpectus propter afperitatem interco-
lumniorum haberet auctoritatem; praeterea fi et imbrium aquae vis oc-
cupaverit, et intercluferit homimmi multitudinem, ut habeat in aede cir-
caqtie cellam ctim laxamento liberam moram. Haeo autem ita explican-^
tur in Pfeudodipteris aediiun difpofitionibus; quare videtur acuta magna-
que folertia elFectus operum Hermogenes fecifl^e, reliquilTeque fontes, un-
de pofteri poflent haurire difciplinarum rationes. Aedibus Araeoftylis co-
hunnae fic funt faciendae, uti craflitudines eanmi fint partis octavae ad
altitudines. Item in Diaftylo dimetienda eft altitudo colimmae in partes
octo et dimidiam, et unius partis columnae craflitudo coUocetur. In Sy-
ftylo altitudo dividatur in novem et dimidiam partem, et e?^ eis ima ad
craflitudinem columnae detur. Item in Pycnoftylo dividenda efi altitudo
in partes decem, et ejus una pars facienda efi colunmae craflitudo. Eu-
ftyli autem aedis columnae (ut Diaftyli '') in octo partes altitudo divi-
6) Cod. ms. et EJ. Sulp. fic legnnt; at Tnlgo octaftylon»
7) Co(]. nis. ct Ed. Snlp. Syftyli in novem ■partlbus.
Digitized by
Googte
LIBER IIL CAPUT 11. 67
datiir et dimidiam, et ejiis una pars conltituatur in craflitudine imi fca-
pi; ita habebituf pro rata parte intercolmnniorum ratio. Quemadmodiim
enim crefcunt fpatia inter coliminas, proportionibus adaugendae funt craf-
fitudines fcaponmi. Namque fi in Araeoftylo nona aut decima pars craf-
fitudinis fuerit, tenuis et exilis apparebit; ideo quod per latitudinem in-
tercolumnionmi aer confumit, et imminuit afpectus fcaponmi craflitudi-
ijem. Contra vero Pycnoftylis fi octava pars craflitudinis fuerit, propter
crebritatem et anguftias intercolumniormn, tumidam et invenuftam efli-
ciet fpeciem. Itaque generis* operis oportet perfequi fymmetrias. Etiam-
que angiilares columnae craffiores faciendae funt ex foa diametro quin-
quagefima parte, quod eae ab aere circtunciduntur, et graciliores efle vi^
dentur afpicientibus. Ergo quod oculos fallit, ratiocinatione eft exaequan-
diun. Contracturae autem in fummis columnarum hypotraclieliis ita fa-
clendae videntur,. uti fi columna fit ab minimo ad pedes quinosdenos,
ima craflitudo dividatur in partes fex, et earum partium quinque fumma
confiituatur. Item quae erit ab quindecim pedibus ad pedes viginti, fca-
pus imus in partes fex et femiflem dividatur ex ecjrumque partium quin-
qne et femifle fuperior craflitudo columnae fiat. Item quae erunt a pedi-
bus viginti ad pedes triginta .fcapus imus dividatur in parfes feptem, ea-
rumque fex fumma contractura perficiatur; quae autem ab triginta pe-
dibus ad quadraginta alta erit, ima craflitudo dividatur in partes feptem
et dimidiam, ex his fex et dimidiam in fummo habeat contracturae ra-
tione. ®) Quae enmt a quadraginta pedibus ad quinquaginta, item divi-
dencfae funt in octo partes, et eanun feptem in fummo ^) fcapi hypo-
trachelio contrahantur. Item fi quae altiores erunt his, eadem ratione pro
rata conftituantur contracturae. Hae autem propter altitudinis interval-
8) Cod. ms. et Ed. Sulp. rationem»
9) Cod. xns. ct Ed. Siilp. fcapo fub capitulo*
Digitized by
Google
«8 M. yiTRUYII P. DE ARCIIITECTURA
luiii fcandentis ocnli fpeclem fallunt^ quamobrem adjiciuntur craflitudi-
jiibus temperaturae. Venuftatem enim perfequitur vifus, cujus fi non
blandimur voluptati proportione et modulonxm adjecrionibus, uti id in
^uo fallitur, teniperatione adaugeatur, vaflus et invenuftus confpicienti-
bus remittettu: afpectus. De adjectione quae adjicitur in mediis colum-
nis, quae apud Giaecos hrjxa-ig appellatur,. ixi extrcmo libro erit formata
xatio *) ejus, quemadnijodum mollis et convenicns efficiatur, fubfcripta. ^^)
CAPUT IIL ^
De fwtclationihus et columnis lonicis atque earwn ornntu.
Xundationes ^) eorum operum fodlantur (fl qucat inveniri) ad folidum,
et in folido ^), quantum ex amplitudine operis pro ratione videbitm*;
exfiruaturque ftiuctura totimi folum quam folidilfima ^). Supraque ter-
ram parietes exftruantur fub colunmis dimidio craifiores, quairi columnae
funt futurae, uti lirmiora fint inferiora fuperioribus, quae ftereobatae ap-
pellantur, nam excipiimt onera. Spirarumque projecturae non procedanc
extra folidum. Item fupra, parietis ad eundem modum craifiludo fervan-
da eft» Intervalia autem concameranda aut folidanda fifiucationibus, uti
difiineantur. Sini^autein folidum non inveriietm', fed locus erit congefii-
fiiis ad imum aut palufier; tunc is locus fodiatur, exinaniaturque, et pa-
lis alneis ^) aut oleagineis aut roljufteis uftulatis coniigatur^ fubliga-
•3 rorma XV. XVT.
ro) dic Cod. in«r cixm Edit. SiiT^,
i) Sic Cod. irts. cutn Ed. Sulp.^ Ji\, fuhfiructicmis JumlatiQnfh'
2) Sic lego cum Fea. A\^ al) foUitd et in foVutum,
5) Sic CcmL 1Z1S. et Ed. Sulp. Al. exftruantur, ifuae ftructwa per totum fotuin cpiam foti"
diffima fiat, ."'*•• ^ ' '
4) Cod. ms. filignefs^ , . , .
Digitized by
Google
J LIBER III. CAPUT IIL ^ Cc;
que ^) machinis adigatur quani creberrime, carbonibusque expleantur in-
tervalla palorum, et tunc ltructuri& folidiilimis fimdamenta impleantur.
Exjftructis.^ ^t^m fundaimentis ad libramentum fiylobatae funt collocan-
dae. Supra fiylobata^ columnae difponendae, quemadmodiim fupra fcrip^
tum eft, Rve in Pycholtylp quemadmodum Pycnofiyla, Rvc Syftylo aut
Diaftylo aut Eufiylo, quemadmodmn fuJ>rA fcripta fuiit ef^onfiituia. Ift
Araeofiylis enim libertas eft quantum cuique libet, canfiituendi; fed ita
columnae iu Peripteris coIIOcentuTy: uti quot intercoXtoiiriia funt in fion-
te, totidem bis intercoluitmia fiai;it in lateribus: ita enim erit dtiplex
Ibugitudo operis ad. latitndinemr Namque qui columnarum duplicatio-
jnes fecermity erravifle videnUir, quod uniim intercolumnium in longitu-
dine plus qiiaiii oporteat^ ; ptocurrert; videttir» Gradtts in fronte ita con-
fiituendi Jufit, iiti JGht femper impares. Namque ciHn dextra pede pri*
imis gradiis afcendatur^ item in funlmo templo primus erit ponendus.
CralEtudines autem eorum graduum ita finiendas cenfeo , ut neque craC-
fiores dextante, neque tenuiores dodrantefint colloi^atae; fic enim durus
non erit afcenfusr Retriactionesj autem graduttm nec minus quam. fefqui-
pedales, neo plus qtiahi bipedales, feciendae videlitltrr Item fi circa iaedem
gmdus futuri funty ad eundem miodum fieri debent* *) Sirl autem circa
aedem ex tribus lateribus podiuni (b) faciendiim erit, ad iid conftiliia*
tur,f uti quadrae, (c) fpirae, (d) truhci, (e) cbronae,lyfis ^) ad ipfam ^) ftylo*
batam quae erif fub coIumna[iimi; fpiiis, (Sonremanu^ Stylobaten -^) ita
oportet exaequarri, uti habeat per mcdiuin adjectionem per fcamijlos ini-
- .5) SIc Cod. ms. cunf E^ S/et CoJkfa Vatic At. faUiva^i^ 4nDgaHiiir ^'ct^h&ntmae^
/ ♦) Tormi XVn. XYIU.^JCIX/ > ! '- ^^p , : ;. u - . . :
6) CoJ. naSr lapis, E. S. Ufls,
7) Sic Cod, msr et Eil. Sulp. Al. ipfunr*
8) Cod. ins/et Ea; Slilp. /j^i^fa/r^ •'' -m*\ ,! -. i ,. .. ^ ,
Digitized by
Google
70 M. VITRUVH P. DE ARCIIITECTURA
.pares. (a) Si enim ad libellam dirigetiir, alveolatns ocnlo videl>itur.
lioc aiitem uti fcamilli ad id convenientes ilaut, item in extrenio libro
formd et demonftratio ierit defcripta* *) His perfactis in, fuis locis fpircle
(a) collocentur, eaeque ad fy^iweuiaittfic-perficiantur, uti crallitudo euxii
plintho fit coltunnae; ex dimidia ciailitudino, projeetiiratnque qiiauiiOraeci
ix^oqdv vocitan^, habeant quadrantem.' ^) Ita tiun lata: et longa erit
colmnnae ,crailit;udinis unius.et dinitidiae. Altitudo ejns £::atticurges erit,
ita dividatur, ut fuperior prvrs terlift parte fit craflitudiniB colimmae, reli«-
qu\uu plintlio (b) relinquartur. ! Dempta* plintlio reliquiun dividattir in
partes, quatiior,.fiatque fupqrior^torus quartae, reliquaft.tres aequaliter:di*«
vidantur, et im^ fit inferior torus, (c) altera pars cum fiiis quadris fcotia
quam Graeci r^^^Koy dicmnt. **).Sin autem lonicae-eruoit-faciendab, fym-
metriae earum fic .^runt cowftitliendae, uti latitudo fpikaeJquOqTioverfus^fit
columnae craflitudinis adjecta crafiitudine quarta et octava; altitudo uti
atticurgis, ita et ejus plinthos: (a) reliqmimque praeter pUnthon, quod
erit tertia pars craflitudinis columnae dividatur in partes tfeptem: inde
trium parii^iru tOrus, qui eft in. fummo, (b) reliquae qualuor partcs di-
videndae funt aequaliter^ et una pars fiat ciim fuis aftragalis (d) et fuper*
cilio (e) fuperior ttochilus, (c) altera pars inferiori troohilo (f) relinquft-*
tur, fed inferior major apparebit ideo, quod Jiabebife ad ex?tremam plin*.
thum projectut^. Afixagali faciei^di funt octavae partis trochili,' pro-
jectura erit fpirae pars octava et fextadjecima. craflitudinis columnae*
Spiris perfectis et collocatis, CQlumnae funt medianae in pronao et
pofiico ad perpendiculum medii centri coUocandae. Angulares autem,
quaeque e regione earum futurae funt in lateribus aedis dextra ac .fini-
ftra, uti partes interiores, quae ad parietes cellae fpectant, ad perpendi-
♦) Fomia XX.
9) Cod. ms. ct Ed. Sulp./ffxtflw^em. ••) Fqrmi XXI,
Digitized by
Google
LIBER III. CAPUT III. 71
ciiluni latusjiabeant coUocaLum. Extetiores nutefu partes tutl clictlim fte
carum ^^) contractura. Sic enij33i erunt figurae compofitidnis aedium
contracturae jufia ratione exactae. Scapis cokimnanim «Itatiatis, capitulo-
rum ratio, fi. pulvinata erunt, hi^ f>rmmetriis confoniiabnntur; uti quam
craiTm. imiis fcapi^s fuerit iiddita *}« octavajdecima ^^) parte fcapi, abaciis
habe^t, lortgimdinem et latitudinem, (ab} cralEtudinem (dc) cum volutis
ejus dimidiam. Recedendum autenxeft ab extremo (a) abaco in interio- »
^em pjartem frontibus volutarum parte duodeyigefima, et ejus dimidia:
(a d) et fecundum abacum in^r quatwr Ipartibus, . f ojutanim fecundum exi
tEemi. aboci quaidr^ lineae demittendae^, quae catheti (d e) dicunuir.
Tunc crallitudo (de) dividenda eft in partes novem et dimidiam, ex no-
veni partibus et dimidia, una parset dimidia abaci craflitudini (d f) re-
linquattur, et exreliquis octo volutaiei (o) conftituantur. Tunc ab linea
(a e) quae Tecuhdum abaci extremam partem demiflk erlt, . in intetiorem
?*) partem alia (d d) jrecedat uniiis et dimidiatae partis latididine. De-
inde eae lineae dividantur ita, ut quatuor partes et dimidia fub abaco
relinquantur. , Ttmc in eo. loco qtii locus.dividit quatuor et dimidiam et
tres! et dimidiam partenl, cehtrum .ciculi! (i) fi^^^tm', ducaturque ex eo'
centro rdtunda circinatiotam ma^a in diamfetfb, quaih una pars ex octo
partibus eft: ea erit oculi magnitudo, et in;isa^catIieto refpondens diame-
tros agatur. Tunc ab fiunmo fub abaco inceptum in finglilis tetranto-
rum actionibus dimidiatum oculi fpatiumiiiinuaturi.danicum *^) ih euridem
tetrantem, qui eft fuh abaco, veniat. Capituli.iuiieirl ^crofEtudo fic eft fa-
cienda, ut ex novem partibus et dimidia tres partes praependeant infra
10) Sic Pliilanaer; at Cod. ms. et E. S. dicantje, •) Forma XXII. XXIIL XXIV-
ji) CoJ. ms. nova tlecirna^
12) Sic Ccrl. ms. Ecl. Sulpicii yero legit cxtcriorein,
i5) Cod, ms, ihnique.
Digitized by
Google
72 M. VITRUYIl P. DE ARCHITECTURA
altragaltim fumnii fcapi. Cymatio adempto abaco et cantlli roliqua 'Ht
pars. Projectiira autem c>Tnatii (n) habeat extra abaci quadram oculi
magnitndinem. ^JPAiivinorum-(z z):'baltei (x) >ab abaco hanc habeant «pro-»
jecturamj uti circini centnim unum c4m fit pofitum in capituli teti'an»
te, et alterrmi didiiicatur ad extremiim cyniatiiun, circumactum baltw*
rimi extremas p^tes tangat, Axes yolutarum (y) he craiRbres fint, quim
oculi magnitudo; rolutaeque ipfae fic caedantm-, uti altitudinis habeant
latitudinis fuae duodecimam partem. ^ae erunt fymmetiiae capitulorum,
quae colmnnae futurae funt ab ininimo ad pedes XV. Quae fupra enmt;
reliquas ^^*) habebuilt ad eundem modimi fymmetrias; abacus autenieric
longxis et latus, quam crafFa cohunna eft ima, adjecta parte nona, uti quo
niinus habuerit altror colimina contracttim, eo ne minus habeat capitulum
fuae fyinmetriae ptojectiuram et in altitudine ratae pards adjectionpuLi
De volutiUnmi defcriptionibus, uti ad oircitium fint recte inroluta^,» que-
madmodum defcribantur, in extremolibro foiina et ratio earum erit fub-
fcripta ♦). Capitulis perfectis, deniquej^^) ii\ ftmmiis coltuunarum fcapis,**)L
non ad libellam fed ita exaequata per mediiun coUocanda, uti ctmi ad-
jectio, qaa,e in ftylobatis, facta fuerit, i(x) in>'^^) fuperioribus membris;
refpondeat fymmetria epifiylionmi. ' Epifiylionim ' ratio fic eft habenda:
ut fi columnae fuerint a minimo XII. pedmn ad XV. pedes, epifiylii (E)
fit altiuido dimidia craifitudinis imae columnae. • Item ab XY. pedibus
ad viginti, colmnnac altitudo dimetiatur in parles trefdecini^ : et uniu& —
partis altitudo epiftylii fiat. Item fi a XX. ad XXV. pedes, dividatur al-
14) Al. reliqua.
' ») ronua XXIII. ••) ForniA XXIV. .
i5) Cod. nis. deinde columnarum»
16) Sic Iej;ere malui, pro ad aetjualem modulum collocatis, uti guae adjectro in fiylohatit
faaa Jnerlty eu, / ,. .
Digitized by
Google
y J i LIBER IIL CAPUT IIL 73
titudo in partes diiddecim et f(^mifrem, et ejiis tma pats epiftylimn in al-
titudine fiat. ItemMli a XXV pcdibus ad XXXT^ dividatur in partes
XII, ^et ejus ima; pars altitudo iiat. Iteiii fccundum ratam partem ad
eundeik iux>dum . cx , aititudine' cojunmarum expediendae fun t altitudinei
epSfiyliorum. Quo.enim altius oculi fcandit acics^ non facile pcrfecat
aeris crebritateni; dilapfa itaqup altitudinis fpatio, et viribus extrita, in-
oertani dioduloruih.rcnuhtiat fehfibus quantitatem; quare femper adjici-
endum eft rationis Jfupplementum. in fynhnetriarum membris, iit cmn fu-
0rfnt[in altioribfufi locis bpera, aut ;etiam ipfa coloilicotera certam habe-
ant niagnitudinum rationem. Epiftylii latitudo in imo quae fupra capi-
tubun.eiiit, quAuta cralTuudo fummae columnae fub capitulo erit, tanta
fiat, funrunmh quailtum ipms fcapus. ; Cyipatium epiltylii (D) feptima
parle fuae.altitudinifi/eft faciendum, et ih projectura tantundem; reliqua
pars praeter cymatium dividenda eft in partes XII, et earum trium pri-
ma fafcia fy/J cR, fadienda, ; fecunda (B) quatuor, fumma (C) quinque.
Itbm Zophojtu5..(Z) X^pra . epifiyliimi quarta parte"minus, : quam epiftyli-
um. Sin atitem figilla.defigriari opbrtuerit; quaiiia parte altiorem, quam
epiftyliuni, uti auctoiilatem habeant fcalpturae. Cymaiium (d) fuae al-
titudinis partis Ceptimae^ ;projectura cymatii^ quanta ejus craflitudo. Su-'
praiz^pbormn denticulus (I) eft faciendua tam. altus, quam epiftylii me-'
dia fafcia; projecturalejus, quantfiun altitudo. Interfectio, (t) quae graece
jk8Tc%>f dicit^ir, fib eft dividehda, uti deriticulu^ altitudinisfuafe dimidiam
partem l^abeat inifronte, ' cavus autem interfcctibnis hujus frontis e tri-
bus duas latitudinis partes habeat, hujus cymatium altitudinis ejus fex-
tahl partem. Corona curh fuo cymatio (L) praeter >fimam, (M) quantum
media fafcia epiftylii. Projectma coronae cum denticulo facienda eft,
quantimi crit ahitudo a Zophoro ad fummum coronae cymatium: etbm-
iiino onmcs ecphori\e venufliorem liabcnt fpeciem, quae quantmn akilu-
ViTi\. To>T. I. 10.
Digitized by
Google
74 M- VITB.UVJI r, DE ARCHITECTURA
dini5, tantundem habeant projecturae^ *) Tympani (B) autem quod eft iu
fafiigio, (A) altitudo fic eit facienday ,ut frons colronae (C) ab. extremis
fcymatiis (d e) tota dimetiatur in partes 'novem, et eac eis una phrs in J^&i?
Aio caduhiine (f) tympaui conitituatur; «daiai contra epiftylia colnmna^
nmiqv>e hypotrdchelia ad perpendiculum refpondeant. Coronae quae fu*
pra tympaniun liimt, (h) aequaliter imis praeter iinia» funt collocandae;
infiiper coronas fimae quas Graeci imTiSSotg (i) dieuiit,'£\cieiidae'funt; alti-
ores octava parte coronarum ahitudinis. Acroteri^ angularia (1) tani al-
ta, quaiitum efi tympanuiu medium; mediana (m) altiora obtlava paite,
quam angnlaria. Membra.omnia quae /upra capitula coluiimarimi funt
futura, id eH epiftyliay zophori, boronae, tympina, faftigiii, acroteria, incli-
nanda fuut in frontis fuae cujusque altitndinis parte XiX;) ideaqtKwl ciun
fteterimus contra frontes, ab oculo liueae duae fi extenfa^e fuerint, et una
tetigerit imam operis partertv aliera fummam, quaie fummom teti^erit,
longior fiet. Ita quo longior vifus lineae in Xuperioi^eiti partem proce^-'
dit, refupinatam iiicit ejus fpecieiu. Cuiii autem (uti fupra fcnptum eft)
in froate inclinata fuerint, tunc in afpectu yidebuntur effe ad perpendicu-
lum et normam. Columuairum firigcs '^) faciendafe funt XXIV ita ex-
cavatae, uti noi-ma in cavo Itrigis ? ^) cum f\ierit x^onjecta^ eircumacta, ita
anconibus ftrianim -dextra ac finifira angulos tangat, / ut acumen nomiae
ciicum rotundatiohe tangeaido pervagacipoifit- Crafiitudin(es= firiarum fa-
ciendae funt,.*^quantum adjectio in media columna e5c dcfcriptione inve-
ni<?tur. In fimis quae fupra coronam m lateribus furtt aediiun, capita
leonina **; funt fculpenda ita pofita, uti contra columnas fingulas ea pri-
mum fint defignata, cetera Vjero aequali m«)do difpofita, uti fingula fin-
•) rorma XXW .
17) Cod. B38. ct £• S. ftriae* . ^
iR) Coa. ms. et E. S. ftriae. •*) Forma XXIV.! N.
Digitized by
Google
I.IBER III. CAPUT III. 75
gidis^meJirsTegiflTs rcIpbnHcant. ITaec aiiLeni, qiiae crnni conlra colaui-
nas, perlerebrata fint ad canaleni, qui excipit e tegulis aquam coeleltenu
Mediana autem fint folida; uti quae cadit vis aquae per tegulas in cana-
leni, ne dejiciatur per intercolumnia, neque transeuntes perfundat; fed
quae funt contra columnas, videanlur emittere vomentia ructus aquarum
ex ore. Aediiinr lorii^Hniitr, qiuim ^aptifiimfe^^)' ^otul difpofitiones hoc
volun^ne d^cripfi poricarim:^ axiteiu^et Coonthianmi quae fint, propor-
tiones in fet|uenti liKro e:kpIicabo. • * " ' ^ -
I . 1
19) Cod. ms. apertiffime.
. ' /
Digitized by
Google
76 ,M. VITRUVIl r. DE ARCHITECTURA
M. YIT1\UVII POLLIQNIS;
D E A R C H I T E C T U R A
LIBER QUARTUS.
PRAEFATIO.
c
Aun ammadvertilTem, Iinpa-atoTf plures de architectura praecepta vo-
luminaqiie commentariorum uon ordinata, fed incepta, uti particulas er-
rabundas reliquiiFe, dignam ct utiliilimam rem putavi, antea difciplinae
corpus ad perfectam ordinationem perducere, et praefcriptas in fingulis
volmninibus fingulorum generum qualitates explicare. Itaque, Caefnry
primo volumine tibi de ofiicio ejus et quibus eruditum efle rebus archi-
tectum oporteat, expofui. Secundo dc copiis materiae e quibus aedificia
confiituuntur, difputavi. Tertio autem de aedium facrarum difpofitioni-
bus ct de earum geneiiim varietate quasque et quot habeant fpecies; ea-
rumque, quae fint in fingiilis generibus, diftributiones ; ex tribusque ge-
neribus quae fubtiliflimas haberent, proportionibus modulorum qualitates,
lonici £reneris mores dociu. Nuhc hoc volumine de Doricis Corinthiis-
Digitized by
Google
LIBER ly. CAPUT^t 9.7
qne infiitujtlSfi ^) et om)tubtis dicam, eOrulHque .dircrimina et proprietat^
explicabo. . r : , r ,^
GAPUT L
j De tiibus generibus columnaruni earumque inveiitionej et de capituli
Corinthii fymmetria.
OoTumnae Corinthine praeter capitula omnes fymmetrias habent, uti lo-
nicite; fed capitulorum altitudines efEciunt eas pro rata excelfiores et gra-
ciliores, quod lonici capituli altitudo tertia pars eft craflitudinis colimi-
nae, Corinthii tota craiHtudo 'fcapi. Igitur, quod duae partes e cralEtu-
cline columnarum capitulis Coririthiorum adjiciuntur, efficiunt excelfitate
fpeciem eanim graciliorem; Cetera membra/ quae fupra columnas im-
ponuntur, aut e Doricis fynunetriis, aut lonicis moribus, in Corinthiis
columnis coUocantur; quod ipfum Corinthiimi genus propriam porona-
i-um reliquonmique ornamentorum non habuerit infiiLiitionem, fed aut
e trlglyphorum rationibus mutili in coronis et in epiftyliis guttae Dorico
^ore difponuntur, aut ex lonicis inflitutis zophori fcalpturis oniAti cimi
denticulis et coronis diftribuuntux, Ita e generibus duobus capitulo in-
tcrpofitO, tertium genus in operibus eft procreatura. E columnarum e-
nim formationibus trium gcnerum factae funt ndminationes, Dorica, lo-
inca, Corinthia, e quibus' prima et antiquitus Dorica eft nata. Namque
Achaja reloponnefoque tota DoruSy Helknis ^y ct Opticos nymphae iili-
us, regnavit; isque ^rgis^ vetufta civitate^ Junonis templo ^) aediiicavit
\ ' , ^ \ \
1) Cod. ms. ct Ed. Sulp. conftitutis. . .»
1) Cod. ms. Hellenidos ct Expetitlos. E. S. — Optlchos. ^
S) Sic lcgo ciun Caliani. Al« teihplmru
Digitized by
Google
7«
M. VITBfUVII t. DE ARCHITECTURA
tjvts gerteris foi-tuiio foimMe fairtunj deindevisdem generiEus ini cete-,
ris Aciiajne civitatibus , cum etiamnum non elTet fymmetriaruiniratio
nala. Poftea autem quam Athenienfcs ex refponlis jipollinis Delphid
communi confilio totius Ilellados tredecim colonias uno tempore in Afi-
am deduxerunt, ducesque in fhigtjlis colc^iis ' conftituerunt, et fummani
imperii partem loni, Xuthi et CreufaeBlio, dederunt; quem eliam Jpol-
lo Dclphis fiuun filiiun in refpbnfis eft profellus; isque ^as colonias in
Aliam deduxit, et Cariae llnes occtipavit, ibique civitates amplillimas con-
•Itituit^ Ephefum^ MiUtwtiy Myunta (quae ^olim ab aqua eft devorata, t\\-
jus facra ^l fulFragium .3J/Z^5 lo/ief attribuerunt), rrienen^ Sajnum, Tc-
on, Colophana, Cldurn^ Erythras, Phocaeain^ Clazomenmj ^) Lebedum^Mc^
liten. U^ec Melite propter civium arrogantiam ab liis civitatibus bello
indicto cpnuniurti ,con£Mo Qft fublatia; cujiis, loco pqft^f x^jiis Jttali et
Arfinoes bfeneficip Smyrnaeovwn civit^as ip^er Ififu^ eft jr^cepta. , Hae Qivi^
tates,,cum Ca7-as et Lelegas ejecilTent, eam t<?frae regionem a duce fuo
JbFte'appellaveri.uit lommiu /Ibique templa deorum immortaliim^ confti-
tuentes coeper.unt fona aedificare, et prinuuu Neptuno ranionio^) ae-
dem, uti.viderant. in Achaja, conftituer^nt^ et .eam Do^iQam appellave-
runt quod in Dprieon civitatibus primum factam . co ^ genere vivlerunt,
In ea aede cmu voluiflfent colunmas collocare non habentes fynunetrias
«arum et. quaerentes quibus rationibus cflicere poflent, ut;i ct ad onus
fetendanr eflent idoneae, et in afpectu probatam liaberent venuftatoni,
dimtenli funt virilis pedis reftigimiij et^) cum inveniffent pedem fexUim
paitem efle ^ltitudinis in homine, it.^ in columnam tranftulerunt, et qna
3) Cod. ms, Glazotnenam. 'E. S. Clazomenium,
4) Cod. ms. Apollini pandionio, E. S. — ^ pandioni,
5) Cod. ms. et E. S. Doricon,
r») Cod. ms. et E. S. ct Cod. Frtnock.: et id remleruni in altitudinem.
Digitized by
Google
LIEER IV. CAPUT: I. ^9
crallitudine fecmint Lalim fcapl, tantnnx e^m fexies ctim 'capiiulo in al-
tituclinain extiilerunL Ita Dorlca columna virilis corporis proportionem
et firmitatem et venuftatem in aed^ciis praeftare coepil, Item poftea Di-
Huae conftituere aedem. (^uAcrentes. novi generis fpeciem, iisdem vcfli-
jj^iis, ad muliebrem tranftulertmrt gracilitatem, et fecemnt prinumi co-
lumnae craflitudinem altitudinis octava parte^' ut haberent fpecicjn ex-
celiiorem. Bafi fpiram fuppoftierunt pro calceo: capitulo voltitas, uti
capillamento concrifpatos icincinnos pjaependente^ dextra ac finiftra, col-
locavcrunt; et cymatiis et encarpis pra crinibus difpofitis frontes orna-
Tdrunt truncoque toto Itrias, uti fl:olartim rugas niatronali more, cleini-
fcrunt. Ita duobus difcriminibus columnartian inventionem, unam virili
/iue ornatu nudaiii fpecie, alteiMm laaulieLri 'fubtilitate et omaftu fymme-
triaqtie funt mutuati '^) Pofi^ri vero elegantia fubtilitateque judiciorum
progrefli et gracilioribus modulis delectati, feptem craflitudinis diametroe
in altitudinem columnae Doricae, lonicae octo llemis • *) confiidirerttnt. Id
ftutem gcnus ^), quod loi^es fecerunt prirao, Ipndcum eft nominatum.
Tertitim vero quod Corintliium dicitur, virginalis liabet gracilitatis imi-
lationem; quod virgines propter aetatis tencritatem gracilioribus mem-
biis figuratae effecttis recipiunt in ornatti venuftiores* Ejus autem ca-
pituli prima inventio fic memoratur eflfe facta. Virgo civis C6Hnt}da jam
matuTa nuptiis implicita morbo. decei^t» Poft Jepultttram ejus, quibus ea
viv» poculis delectabatttr, nutrix collecta et compofita in calatbo pertulit
ftd monumentttm, et in funmio collocavit, et uti ea peitoaneirent dititius
fub divo, tegula texit. Is calatbus fortuito ftipra acantlii radicem fiierat
collocatus. Interim pondere prefla radix acanthi niedia foiia et caulicu-
7) Sic Cod. ms. al. imitati, y
8) Cod. ijis. cam Ed. Sulp, .et Cod. Franeck. novem, ^
9) In Cod. ms, ct E. S. «t Cod. Fran. non legltur genus.
Digitized by
Google
8d M. VITRUVII P. DE ARCHITECTUIVA
los circa vcriium tempus profucUt, cujUs cauliculi, fecundum calatlii late-
ra crefcentes et ab angulis tegulae ponderis neceflilate cxprefli, flexuras
in extremas partes. volutarum facere funt coacti. Tunc Callhnachus qyil
propter elegantiam et fuljtilitatem artis marmoreae ab Athenicnfibus Ca^-
tatechnos hierat nominatus, praeteriens hoc momuncntum animadvertit
eum calathmu et circa folioruni nafcentem teneritatem, delectatusque ge-
nere et formae novitatcad id exempLlr columnas apud Corinthios feuit,
fynunetriasque conltitiiit, ek coque in opei*um perfeclionibus Corinthii
generis diftribuit rationes. *) Ejus autem capituli fvminetria fic eft
facienda: uti quanta fuerit craflitudo imae colmnnae, tanta fit altitudo
capituli cum abaco (a c). Abaci latitudo ita habeat rationem, ut quanta
fuerit altittido, bis; *^)tanta fit diagonios ab angulo ad anguhun (dd)..
Spatia enim ita juftas habebunt frontes qiioquoverfus. Latitudinis fron-.
tes finuentur introrfus Cg) ab extremis angulis abaci (d f), fuae frontis la-
titudinis nona. Ad imum capituli tantam habeant craflitudinem quantam
habet fumma columna (h), .praeter apothefin (n) et aftragalum (o). Aba-
ci craflitudo feptima cnpituli altitudinis. Denipta abaci crafliLudiue (a m)
dividatur reliqua pars in partes tres, ex quibus una inio fulio detur: fe-
cundum folium mediam altitudinem teneat: cauliculi eandeni habcant
altitudinem, e quibus folia nafcun^ur projecta, uti abacum ^^) excipiant.
Quae ex cauliculorum foliis natae procurrunt ad extremos angulos volu-
tae^ minoresque helices (k) iloribus ^^) (qui intra mediuni frontium a-
baci funt) fubjecti fcalpantur. Flores in quatuor partibus quanta erit a-
•) Forma I. IT. ; . : i .
lo) Cocl. ms. eC Ed. Siilp. tanta duo fint tJiagonia,
ii) Non legitur in Cod. ms. ncque in Edit. Sulp.
la) Sic Pliilander. At Cod. ms. cum E. S. intra fuum medium, qui fujtit in abaco, JTuri*
hus fuhjecti fcalpantur.
Digitized by
Google
LIBER IV. CAPUT II. 8»
•
taci cralTitudo, tam magni formentur. Ita liis fymmetriis Corinthia ca-
pitula fuas liabebunt exactiones. Sunt autem quae iisdem columnis iiu*
ponuntur capitulonun genera variis vocabulis nominata, quorum nec
proprietates fymmetriarum, nec columnarum genus aliud nominare pof-
fumus: fed ipforum vocabula traducta et commutata ex Corinthiis *) et
pulvinatis **) et Doricis videmus, ***) quorum fymmetriae fmit in no-
varum fcalpturanuu translatae fubtilitatem.
CAPUT II.
' De ornamentis columnarum,
i|^uoniam autem de generibus colunmanim origines ct inventiones fu-
pra funt fcriptae, non alienum mit^ videtiu: iisdem rationibus de orna-
mcntis eorum, quemadmodum funt prognata, et quibus principiis et ori-
ginibus inventa, dicere. In aedificiis omnibus infuper coUocatur materi-
atio variis vocabulis' nominata. f) Ea autem uti in nominationibus ita in
re vaiias habet utilitates. Trabes (b) enim fupra columnas et parafia-
tas ') et antas ponuntur: in contignationibus tigna (c) et axes (x), fub tec-
tis; li majora fpatia funt ^), cuhnen (d) in fimmio fafiigio columinis (a),
nnde et colimmae dicunUir, et tranfira (e) et capreoli (f); fl commoda,
columen ^) et cantherii (h) prominentes ad extremam fubgrundationem.
Supra cantherios, templa (o); deinde infuper fub tegulas afleres (g) ita
prominentes, uti p«irieles projecturis eorum tegantur. Ita unaquaeque
res et locum et gepus ct ordinem proprium tuetiu*, e quibus rebus et ^
•) Forma III. IV. ••) Forma V. •••) Forma VI. f) Forma VII. Vni.
i) Cod. ms. ct cd. Sulp. paraftaticas,
a) Non leguntur in Cod. ms. nec in Franeckeriano verba fequentia usque ad et tranf-
tra. At £. S. legit : columnae fumma faftigia cuUninis unde et columnae dicuntur,
5) Edit. Sulp. columelli,
VlTR. TOM. I. - 11.
Digitized by
Google
82 M. VITRUVII P. DE ARCHITECTURA
niaterlatura faLrili in lapldeis et mamioreis aediiini facraitim acdiiicatlo-
nibus artifices difpofitiones eoruin fcalpturis funt imitati, et eas inventi-
ones perfequendas putavenmt. Ideo quod antiqui fabri quodam in loco
aedlficantcs, cum ita ab interioribus parietibus ad extremas partes tigna
prominentia habuiirent collocata, intertignia firuxerunt, fupraque coro-
nas ct fafiigia venufiiore. fpecie fi\brilibus operibus ' oi-naverurit; tum
projecturas tignoram quantum eminebant, ad lineam et perpendiculum pa-
lietum perfecuei*imt, quae fpecics cum inv^enufta iis vifa efiet, tabellas
ita formatas uti nunc fiunt triglyphi, contra tlgnorimi praecifiones In
froute fixcrunt, et eas cera caerulea depirjxerunt,; uti praecifiones tigno-
rmn tectae non offendercnt vifum: ita divifiones tignorum tectae trigly-
pliorum difpofitione intertignimn ^) locum habere in Doricis operlbus
coeperunt. Pofiea alll in allis operibffs ad perpcndiculiim triglyphorum
cantherios promlnentes projecerunt, eorumque projecturas fimaverunt. ^)
Ex co utl e tignorum difpofitlonibus trlglyphi, ita e cantheriorum pro-
jecturls mutulorvmi fut coronls ratlo eft inventa. Ita fere in operlbus
lapldeis et marmoreis, mutull Inclinati fcalpturls deformantur, quod imi-
tatio efi cantherlorimi. Etcnrm necefiiirio propter fillllcidia procbnati
tollocantur. Ergo et triglyphoiTim et mutulorum in Doricis operibu$
latio ex ea irnitatione inventa efi. Non enim quemadmodum nonnulli
lerrantes dixeiamt fenefirarum imagines ef[e trlglyphos, Ita potefi elte^
quod in angiJis contraque tetrantes columnarum trlglyphl confiltuimtur,
quibus in locis omhino non patitur res feneftras fierl. Difiblvuntur enim -
angulorum iri aedificiis juncturae, fi in his fuerlnt leneftrarmn himlna
relicta. Etiamque ubi nunc triglyphi conftitimntur, fi ibi luminum fpa-
tia fuilre judicabuntur, Ilsdem ratlonibus denticuli in lonlcls fenefirarimi
4) Co(3. ins. et apharum, et E. S. et oparum, Tiilgata et opa^
5) Sic Cod. nis. et rranecker. At E. S. ct viilg.ita finuaverunt.
Digitized by
Google
LIBER IV. CAPUT IL 83
occupavilTe loca videbimtur. Utraque eiiini ct inter denticulos et inter
triglyplios quae funt intervalla, metopac noniinantur, 0Trct7 enini Graeci
tignoruin cubilia et afleruni appellant, uti noftri ea cava, coluinbaria;
ita quod inter duas opas eft intertigniiun, id metopa eft apud eos nonii-
natum. Ita uti ante in Doricis triglyphorum et mutulorum eft inventa
ratio; item in lonicis denticulorum conftitutio propriam in operibus ha-
bet rationem: et quemadmodum mutuli cantheriorimi projecturae ferunt
imaginem, fic in lOnicis denticuli ex projecturis aflerum habent imita-
tionem. Itaque in gi'aecis opcribus, nemo fub mutulo denticulos confti-
tuit. Non enim pofliint fubtus cantherios afleres efle. Quod ergo fu-
pra cantherios et templa in veritate debet efl^e collocatum, id in imagi-
nibus, ft infra conftitutuin fuerit, mendofam habebit operis rationem.
Etiamque antiqui non probavemnt neque inftituerunt, in faftigiis denti-
culos fieri fed puras coronas; ideo quod nec cantherii nec afleres contra
fafiigiorum frontes difiribimntur, nec poflimt prominere, fed ad ftillici-
AiA proclinati collocantur. Ita qupd non poteft in veritate fieri, id non
putaverunt, rn imaginibus factum, pofle certam rationem habere. Om-
nia enim certa proprietate et a veris naturae deductis moribus traduxe-
jimt in opermn pcrfectiones, et ea probaverunt, quonun expKcationes
in difputationibus rationem pofl\int habere veritatis. Itaque ex eis ori-
ginibus fymmetrias et proportiones uniuscujusque generis conftitutas re-
Hquerunt: quorum ingrefliis perfccutus de lonicis et Corinthiis inftitu-
tioiiibus* fupra dixi ; nunc vero Doricam rationem fummamque ejus fpe-
ciem breviter exponam. .1
CAPUT III.
D e V ab i one JD or i c a.
JNonnuUi antiqui architecti negaverunt, Dorico genere aedes facras opor-
tere lieri, quod mendofae tl inconvenientes in his fymmetriae coniicie-
Digitized by
Google
84- M. VITRUVII P. DE ARCHITECTURA
Lantur. Itaque negavit Tarchefius^ ilem Fytheus^ non minus Heiino^e^
nes. Nam is, cum paratam habuiflet marmoris copiam, in Doricae aedis
perfectionem commutavit, et ex eadem copia eam lonicarh Libero Patri
fecit. Sed tamen non quqd invenufta eft fpecies, aut genus, aut formae
dignitas; fed quod impedita eft djftributio et incommod^ in opere tri-
glyphorum et lacunarioriun diftributione. Namque necefle eft trigly-
phos confiitiii contra medios tetrantes columnarum, metopasque, quae
inter triglyplios fient, aeque longas efle, quam altas; contraque ih an-
gulares columnas triglyphi in extremis partibus conftituuntur, *) et non
contra medios tetrantes. Ita metopae quae proximej ad angulares tri-
glyphos iiimt, non exeimt quadratae, fed oblongiores triglyphi dunidia
latitudine. ^) At qui metopas aequales vohmt facere, intercolumnia ex-
trema contrahunt triglyphi dimidia latitudine. Hoc autem five in me-
topanmi longitudinibus five in intercolumniorum contractionibus eificia-
tui\ eft mendofum. Quapropter antiqui evitare vifi funt in aedibus fa-
cris Doricae fynunetriae rationem. Nos autem exponimus uti ordo po-
fiulat, quemadmodum a praeceptoribus accepimus **); uti fi quis volue-^
rit his rationibus attendens ita ingrecL*, habeat proportiones explicatas,
quibus emendatas et fine vitiis eflicere poflit aedium facrarum Dorico
more perfectiones. Fi*ons aedis Doricae iu loco quo columnae t^onititu-^
untur, dividatur fi tetraftylos erit, in partes XXVIII, fi hexaftylos, XLIV;
^) ex his pars una erit modulus, qui graece if/,^oiTV\g dicitur, cujus mo-
duli confiitutiohe ratiocinationibus efliciuntur onmis operis diftributid-
nes. Craflitudo columnarum erit duorum modulorum: altitudo cim; ca-
•) Forroa IX.
i) Sic Pliilander; Cod. ms. autem cum E. S. ct pa/Iim hic et paulo polt legunt altitudine.
•♦) Forma XI. XII.
2) Cf>c]. ms. et E. S. XXXIL
Digitized by
Google
LIBER IV. CAPUT III. . 85
pilTilo XIV. Capituli crallitudo (a c) unius moduli; latitudo (a b) duo-
ruiu et moduli fextae partis. Crallitudo capituli dividatur in partes tres,
e quibus una plinthus cum cymatio (d) fiat; altera echinus cum anulis
(e); tertia hypotrachelion. (f) Contrahatur columna, ita uti in tertio li-
bro de lonicis eft fcriptum. Epiitylii (g) altitudo unius moduli cum tae-
iiia (li) et guttis (i); taenia moduli feptima; guttanun longitudo fub taenia
contra triglyphos (k) alta cum regula (1) parte fexta moduli praepende-
at. Item epifiylii latitudo ima refpondeat hypotrachelio fummae colum-
nae. Supra epiltylium collocandi funt triglyphi cimi fuis metopis (m)
alti unius et dimidiati moduli, lati in fronte tmius moduli; ita divili, ut
in angularibus cdlumnis et in mediis contra tetrantes medios fint coUo-
cati, et intercolumniis reliquis bini, in mediis prcmao et poftico terni.
Ita relaxatis mediis intervallis fine impeditionibus aditus accedentibus e-
rit ad deorum fimulacra. Triglyphorum latitudo dividatur in partes fex,
€X quibus quiuque partes in medio duae dimidiae dextra ac finiltra de-
fignentur: regula una in medio deformetur femur: (n) ♦quod graece jLtfj-
^oV dicitur; fecundum eam canaliculi (o) ad normae cacumen impriman-
tur. Ex ordirie eorum dcxtra ac finiftra altera femora conftituantur, in
extremis p^rtibus femicahaliculi (p) intervertantur. Triglyphis ifa col-
locatisy metopae quae fimt inter triglyphof, aeque altae fintj quam lon-
gae. Item in extremis angiilis femimetopia (r) fint imprefla dimidia mo-
duli latitudine. Ita eniin erit ut omnia yitia et metoparum ^t interco-
lumniorum et lacunariorum (^v), *) quod aequales divifiones factae enmt,
cmendentur. Triglyplii capitula (q) fexta parte moduli funt facienda.
Supra triglyphorum capitula corona (s) eft coUocand^ in projectura di-
midia et fexta parte habens cymatium dojricum (t) i^ ip;o, alterum in
fummo: item cum cymatiis corona crafla ex dimidia moduli. DiviJen-
•; Formi Xri. ^
Digitized by
Google
86 M. VITRUVII P; DE ARCHITECTURA
dae autcm ftmt in corona iina ad perpendiciilum triglyplioruni et ad"
medias metopas viarum (u) *) directiones ^t • giittariun (i) diftributione^y
ita uti giUtae fex in longitudlnem , tres in latitudinem pateant: xeliqua
fpatia, quod latiores funt metop^i^, quam triglyphi, pura reliquantur, <iuc
fulmina ^) (x) fcalpantur: ad ipfumque mentimi (z) uoronae incidatur li-
nea, quae fcotia (y) dicitur. Reliqua omnia, tympana, fmiae (p), coro-
iiae, quemadmodum fcriptum eft in lonicis, ita perficiantur. Haec ratia
in operibus diaftylis erit confiituta. Si verO fyftylon et monotriglyphoii
opus crit faciendum, fions aedis II tetraftylos erit, dividatur'in partes ^)
XXlil; li hexaftylos erit, dividatur in partes XXXV: ^) ex his pars una
erit modulus, ad quem (uti' fuplra fcriptumeft) opera difiribuentur. Ita
fupra fingula epiftylia et inetopae diiae et triglyphi bini cimnt collocau*
di. Ih aii^nilaiMbus non ^) amplitvs quam quantum eft fpatium hemitri;
cylyphi. Accedet id in inediano contra faftigium triuni triglyphorum et
trium metoparum fpatiimi, ut Litius medium intercqlumniimi» accedenti-
bus ad acdein hftbcHit laxamentum, et' adverfusi fimulascra deorum afpcc-»
tus diiruitatcm. Infupei^' triglyphoirum capitiila corona eft cAllocaiida Iki-t
bcns (uti fupra fcriptmm efi) cymatium doricum in imo, alteram in fum-
nio. Item ciliu cymatiis corona crafla ex duliidia moduli.' Dividendae
aiiteni funt in corona ima, adcperpendicuhmitrigiyphorimi et ad mediad
metopas, v^irum 'diiectio^es et guttarum diftributiones:et reliqua quo-
que, quemadmoduni idictiuu eft in diaftylis. Columnas auteui ftriari XX
*) Forma MI. i .
5) Flumina Cod. ms;
4) Cod. ms. et Edit. Sulp. .XT///.
5) Cod. ms. et Edit. «iilp. XXVHIL Alii XXXII.
6) Sic cura Philandro lego; at Cod, m$. et E. S. et Jocundus lcguut: hoc amjfUus, dimidiatUni
quantum, !
Digitized by
Google
LIBER IV. CAPUT III. O7
ftriis (a) oportet, quae H planae erunt, angulos liabeant XX deiignatos;
fin autem excavabuntur, fic eft forma facienda: Ita uti quam magnum
eft intervallum ftriae, tam magnis firiaturae paribus lateribus quadratum
defcribatur: in medio autem quadrato circini centrum collocetur, et a-
gatur linea rotundationis, quae quadrationis angiilos tangat, et quantum
crit ciuvaturae inter rotundationem et quadratam defcriptionem, tantum
ad formam excaventur. Ita Dorica columna fui generis ftriaturae habe-
bit perfectionem. De adjecdone ejus quae media adaugetur, (uti in ter-
tio vohunine de lonicis eft perfcripta) ita et in his transferatur. Quo-
niam exterior fpecies fymmetriarum et Corinthiorvun et Doricorum et
lonicorum eft perfcripta, neceffe eft etiam interiores cellanmi pronaique
<iiftributiones explicare.
CAPUT IV.
De iiiteriore cellarum et pronai diftributione.
\
jLJiftribuitur a\item longitudo aedis *) (g h), utl latitudo fit longitudinis
tlimidiae partis, ipfaque cella (b) parte quarta longior fit, quam eft lati-
ludo cum ^ariete, qui paries valvarmn habuerit collocationem (f). Re-
liquae tres partes pronai (i) ad antas (a) pariettmi prbcurrant, qiu^e an-
tae columnarum craJnTiUidin^m habere debent. Et fi aedes erit latitudine
major quam pedes XX, duae columnae (c fc) inter duas antas interponan-
tur, quae disjungant pteromatos et pronai fpatium. Item intercolum-
jiia tria quae eruntinter antas et cokimnas, pluteis **) marmoreis (e), five
ex inteftino opere factis, intercludantur, ita uti fores h^beant, per quas
itinera pronao fiant. Item fi major erit latitudo, ^) qtfjlm pedes XLi, cb-
limmae contra regiones cohimnariun, quae inter antas funt, introrfus col-
•) Forraa II libri III. ••) Forma I. 1. 3.
i) Cod. ms. et Ed. Sulp. altitudo.
Digitized by
Google
88
M. VITRUVU P. DE.ARCHITECTURA
locentur, et eae altitudinem habeant aeque, quam quae funt in frontet
cralfitudines autem earum extenuentur his rationibus, uti fi octava partd
erunt, quae funt in fronte, hae fiant novem^) partcs; fin autnm nonaaut
(lecima, pro rata parte fiant. In conclufo enim aere fi quae exteriuatae
erunt, non difcernentur; fin autem videbuntur graciliores, cum exteriori-
bus fuerint firiae viginti quatuor, in his facienJac erimt XXYIII aut
JLXXII. Ita quod detrahitur de corpore ^ fcapi, ftriarum numero adjccto
adaugebitur ratione quo minus videbitur : et ita exaequabitur difpari ra-
tione columnarmn craflitudo. Hod autem efficit ea ratio, quod oculus
plura et crebriora figna tangendo majore vifus circuitione pervagatur.
Namque fi duae colimmae aeque (irailae lineis circmnmetientur, e quibus
una fit non ftriata et altera firiata : et circa ftrigium cava et angulos ftri*
anim linea corpora tangat, tametfi colimmae aeque cralfae fuerint, lineae
quae circumdatae ei*unt, non erunt aequales; quod ftriarum et ftrigiiun
circuitus majdrem efficiet lineae longitudinem. ' Sin auteih hoc ita vide-
bitur, non eft ali^nvim in anguftis.locis et (in conchifo fpatio gracihorcs
columnarvmi fymmetrias in oper^ confiituere, cum habeamus adjutricem
firiarupi temperaturam. Ipfius autem cellae parietum craflitudinem pro
rata parte magnitiidinis fieri oportet, dum antae eormn crafliLudinjbus
columnarum fi»t aequales, et fi exftructi futuri fint, quam minutiflimis
-caementis recte firuantur. Sin autem quadrato' faxo aut marmore maxi-
me modicis paribusque videtur efle faciendtun, quod media coagment^
medii lapides ^ continentes firmiorem facient omnis operis perfectionem.
Item circum coagmenta et cubilia eminentes exprefliou?s graphicoterani
•efficient in afpectu delectationem.
ft) Cod. ms. et Ed. Sulp, dccem, ,
Digitized by
Google
LIBER IV. CAPUT V. 89
CAPUT V.
De aedihus conftituendis fecundum rcgiones.
Aedes autem facrae deoi:um immortalium ad regiones quas fpectare de-
bent, fic erunt con/tituendae, uti fi nulla ratio impedierit, liberaque fu-
erit potefias aedis, fignum quod erit in cella collocatum, fpectet ad vef-
pertinam cpeli regionem} uti qui adlerint ad aram imolantes aut facrifi-
cia Eacientes, fpectent ad partem coeli orientis, et fimulacrum quod erit
in aede , et ita vota fufcipientes contueantur aedem et orientem coeli, ip-
fiique fimulacra videantur exorientia contueri fupplicantes et facrifican-
tes; quod aras omnes deorum necefle efle videatxir ad orientem fpectare.
Sin autem loci natura interpellaverit, tunc convertendae funt earum ae-
dium confiitutiones, uti quam plurima pars moenium e tem^lis deorum
confpiciatur. Item fi fecundiun flumina aedes lacrae fient, ita uti Ae^^
gypto circa Nilum, ad flimiinis ripas videntur fpectare debere* Similiter
fi circimi vias publicas erunt aedificia deonmi, ita confiituantur, uti prae*
tereuntes poflint refpicere et in confpectu falutationes facere.
CAPUT VL
De oftiorwn facraruvi aediwn rationibus.
Oltiorum autem et eorum antepagmentorum in aedibus hae funt ratio-
nes; uti primum conftituantur, quo genere fint iuturae* Genera fiiiit
cnim thyromaton haec Doricum, loniciun, Atticm^es. Hormn fyntme-
triae Dorici generis ^) confpiciuntur his *) rationibus; uti corona fum-
ma (A), quae fupra antepagmentum fuperius imponitur, aeque librata fit
capitulis fummis columnarnm, quae In pronao fuerint* Lumen auteai hy-
i) Dorici genrris non legituv iu Cod. ins, ncc in Ed, Siilp.
•) Forma XIII.
VlTI\. TOM. T. 12.
Digitized by
Google
90 j\L VITRUVII P. DE ARCHITECTURA
pothyri conftitnatur lic, uti qufle ialtitudo aedis a paviniento ad lacunaria
(BC) fuerit/ dividatur in partes tres femis, et ex eis duae femis^) partes
luniini valvaiiim altitudine conftituantur. Haec autem dividatur in par-
tes duodecim, et eX eis quinqu6 et diriridia latitudo luminis fiat in imo^ :
et in fummo contrahatiir, fi eritlumen ab imo ad fexdecim pedes an-
tepagmenti tertia parte. Sexdecim pediun ad vigintiquinque, fuperior
pars luminis coiitrahatur antepagtnenti parte quarta. Si a pedihus vi-
gintiquinque ad triginta, fumma pars contratiatur antepagmenti parte oc-
' tava. Reliqua quo altiora enint ad perpendiculum videntur oportere
<^ollocari. Ipfa autem antepagmenta (E) craffa fiant in fronte altitudine
Imninis parte duodecima, ^) contrahanturque in fummo fuae crafHtudinrs
quarta decima parte* Supercilii (D) altitudo ^), 'quanta antepagmento-
fum in fumma parte erit crailitudo- Cymatium (F) faciendmn eft ante-
pagmenli paite fexta. - Projectura autem quanta cft ejtis crailitudo. Scul-
pendimi eft <:ymatium Lefbio ^) cum aftragalo (g). Supra cymatium
quod erit in fupercilio collocandum eft hyperthyrmn (G) crallitudine fu-
percilii, et ih eo fcalpendum eft cymatiunl Doricum, aftragalum Lesbium
fima fcalptura» Corona (A) deinde plana fiat cum cymatio : projectura
autem ejus erit, quanta altitudo fupexcilii, quod fupra antepagmcnta im-
ponitur. Dextra ac finiftra, projecturae fic funt fiiciendae, titi crcpidines
epfxnirrant et in ungue ipjTa cymatia ^) confungantun Sin autem lonico
*J genere futurae exunt, lumen ^iltiun ad eundem modiun quemadmo-
dmn in Doricis fieri videtux: latitudp conftituatur, ut altitudo dividatur
a) Sic lego cum Ifcwton, ^
. 3} . Craffa — ^iuodechna non leguntiir in ,CoJ. m%, et E4. Sulp»
4) Cod* ms. ei Ed. Sulp. aaffituilo»
5) Vulgo "Leshiunu
6) Cod. ms. ct Ed. Sulf . ipfo eymatio. •) Forma XIV.
Digitized by
Google
s v
l.tlHEKlV. CiCATUT, m: fti
in partes diiasiet dimiitihm^rjeyttsqiigjpartig-timiifii &nus. \Vjii3la Ji^m^^ Jiat
laiitjodo^ fccHitractiq-aKoitauiic in .jaorkis. [Gra&to^^^^tepagiiientoi^l^p^CP)
'^liiuidiiie ihiniini& m^xfrp^e: quaciadbcaiKi'^)^,!^^ f^dljQf'
ttildiiijs fexta^ i^liqha.-pHiter^rae^ parfi^sf dwde^
«cSm^ hAxnmtrmta rgvima idorfo :(a)r<fiatibiiiniiafirHgaIoy £bGanda.(b) iqmtt»'
c<>r, tl^a (t^h qtiii)qi£^x ieKaeqitfei (^rlae> rc^rni^ afiktij^is weiiiiicuri^ ; Myt
•|itrdiifiHixaii2Maiq4 ^ai&ideittUftf^dum^bMa^atib^
ricis hyperthyridibus. ®) Ancones, iive prothyrides ^Jrxrockitn&r; «xiciil^plS'^
dextra ac finiitra praependeant ad imi fupercilii libramentum praeter fo-
lium,. Eae habeant in fronte cralEtudiiiem ex antepagmenti tribus parti-
bus vfi^i,^^dm^^iLh:t^''^m^ '^m^^ii^i^^fk:^^ S^es ita
compingantur : uti fcapi caWKiiklei^^dJ^^kV^ex altitudine luminis totius
^HO^oi^ p^^t^^. Jflter^ dp^^,fcap9s ty^pe^api^i^ dupdecim ^ partibtp
J^abfant t(y^^ p^^jS^y JD^ ipa fient. uti divifis
altiti^dmjb»& iH ja^t^.^q^cj^^^
^upfiT medium.pf^d^^ijjipi^^ c^oi^ujj^^eyj^l^i^gil ^^^^''ii;^'?
ip. jmo^K^oi^iping^tpr. Ir^t^qJi^^i^lB^SJfrMf M Ml^Pr^.^/fl^'^^^
dt^imC-g) fe?cta p^rteimj^g^^.,Sc»p9,lf^
te- Item replui^^(j.}j^e^ijjig^.^dj5U^ Sp.^gj ^iU^^J^^^^
^ndu9i,««itepagnenta .^.^p. #^ hfe ifl^ Wi ^^Wft^Vrfff^nVy^ Ji^^Jo^Ip
iHppJiiis, fpr^ latitijLdoj IJi^ qji/idri|pri^^fm^ Ay
-..■!jUJi.^r/iDMia...;Iu:JjjF,o ;(^*^ •i:jJiTMiocAiL(:>[:IyIjl) / ei/iOJlii cJ.^Iiia-J-^ . sn^J)
7) In CoJ* m$. femis non Icgitun
9) CoJ. ms. ct^M ^/^cSS/./; .n^i^nV^^ .^iri^e .f T 15 .ehi .! .D (Ci
10) Altittulo. Co-cJfto.^4t^ife?%/^'^'^^^^ =^^"'3^^' .ia:>n^ri .boO Jt> .8 .51 Ja .^m .fo^ ^
Ji) SiG legeie malui Vvkl^Oy ante ftcunthw pn^meptum^ •J?VcJfiitA"lFt*. C**
Digitizedby
Google
92 M. VITRTIVII P. DE ARCHITECTURA
coifae (<l) faJ^ oyiiiatiis in aatepagmentis drcumdantury quae ita difiribui
debent, uti in antepagmentis praeter cymatimn <ex .partibu& feptem ha-
i^^ant duas - partes* Ijrfaque forium x>tnamenta> ^f) hori liunt ceroftrota ^ ^)
nequc bifora fed valvata (b), et aperturas habent in exteriores pattei.
Quas rationes aedii^n facrarmn in. fomlationibus bporteat fieri Doricis,
iOiiicis^ !Corinthiis(jae operibns^ fijuoad potui attingere, Veluti legitimis
itiorilms expofm. Kui^e de Tufbamcis difpofidombus queja^adixiQduiki in-
ftitui 'oporteat dicanu' . >it , ■ t
cAput vil
X)e ratione Tuficmica; deyMf{ibus rQi^mdis^ aliisque generiBus -
Locus*) in quo aedis conftituetnr (a x), cum habuerit in longitudiile fex
partes, una dempta, reliquimi quod erit, latitudini (b b) detur. Lon*
gitudo autem dividatur bipartito, et quae pars erit interior (a c), cella-
rum fpatiis defignettu^: quae ent proxima' fronti (c x), columnarum difpo^
jitioni rclinquatiir. Itetn latitndo dividatuif in partes decem; ex his ter-
nae partes dextra acfinilfara cellis mihoribus (dd), five ubi alae (f f) fu-
turae fint, dentur, ireliquae quatuor mediae aedi (e) attribuantur. Spadunif
quod erit tote cell^ in pronao, itacolumnis defignetur, ut angulares (gg)
contra aritJ^s^ parieturii ektrembrum'(h h) e regione, coUodentur. Duae me-
diae (i i) e regione parietum, qui inter antas et mediam aedem 'fuerint,- ita
diftribuanttir, ut inter antas (hh)et colimmas priores (giig) per medium iis-
dem regionibus alterae * ) (kkkk) difponantur ♦♦) : eaeque fint ima cralfitudine
ifi) Poriam ormtmenfaf derunc f^rCofl. mf, et E4. Sulp. . . ^^
i5) Cod. rti. et Ed. Sulp. cf/<?/tr«fa. •) Formi 3pC XXI.
jt^ God. ms. et E. S. et Cod. FrinecL legnnt : aUera aedis poufUmr.
••) Fo/n>*.X^L, : .
Digitized by
Google
LIBER IV, CAPUT VII. 93
altitudinis parte feptima, altitudo tertia parte latitudiiiis templi, funima-
qiie colunma quarta parte craffitudinis imae contrahatur. Spirae earum
-altae diraidia parte craiHtudinis liant. Habeant fpirae (1. o. m.) earum
plinthum (m) ad circinum altam fuae crailitudinis dimidia parte : torum
(o) infiiper cum apophygi (l) craiFimi, quantum plinthus. Capituli alti-
. tudo dimidia craffitudinis. Abaci iatitudo^ quanta ima craffitudo colum-
ifiae. Capitulique oraffitudo dividatux in partes tres, e quibus una plin-
•tho qtiae eft pro ^) abaco, d«tur, altera echino, tertia hypotrachelio cuiu
iipophygi. Supra cohunnastrabes compactiles (s) imponantur, uti fint al-
4;itudinis modulis iis, qui a magnitudine operis poftulabuntur. Eaeque
trabes compactiles.pouantur, .iit tantam habeant crafQtudinem, quanta
ftimmae columnae erit hypotrachelium, et ita fint compactae fubfcudi-
bus et fecuriclis (t), ut compadtura duormn digitortun habeat laxationem.
Ciuh enim inter fe tangunt et non fpiramentum et perflatum venti reci-
piunt, concalfefaciimtur, et celeriter putrefcunt. Supra trabes et fupra
parietes trajectiirae^ mutulorum (u)"parte quarta altitudinis coliunnae
projiciantur. Item in eorum frontibus antepagmenta (v).figantur> fupra»
que ea tympanum fafiigii (vr) ex ftrudtura feu de materia coUocetur. Su-
praque id faftigium, culmen ^) cantherii, templa ita funt collocanda, ut
ftillicidium (a) tecti abfoluti (y. z) tertiario refpondeat.
Fiunt autem aedes rotundae, e quibus aliae Monopterae^ fine cella
columnatae, conftituuntur, aliae Periptet-ae dicuntur.*) Quae fine cella fi-
unt, tribunal (a) habent et afcenfimi (b) ex fuae diametri tertia parte: in-
fuper ftylobatas (c) columnae conftjtuiintiir tam altae, quanta ab extremis
itylobatarum parietibus eft diametros, crafiae altitudinis fuae curti capi-
ttilis et fpiris dectlmae partis. Epiftylium altum coluuulae craflitudinis
L) Jociiu^ii9y Cod, ms. et £. S. in abaco»
5) Aliaa columen. *) Toim^ J^XW. et XXY,
Digitized by
Google
94. M. VITRUVII P. DE ARCHITECTUIIA
dimidia parte. Zophbrus et reliqua quae ijdfupQr imponuntxir, ita uti in
tertio ^) volumine de fymmetriis fcripIL Sin autem Peiipteros *) ea aedes
conftituetur, duo gradus (a a) et ftylobatae (b) ab imo conftituantur : de-
inde ceilae paries collocetiir crum receffu ejus a fiylobata circa partiem la^
titudinis quintam, medioque valvarum' locus ad afcenfum (6) ^) relinqua-
tur. Eaque cella (f) tantam habeat diametrum praeter parietes etcircuir
tionem (g), quantam altitudinem columna fupra ft^ylobatam^ Columnac
circum cellam iisdem proportionibus lymmetriisque difponantun In me>-
dio tecti ratio ita habeatur, uti quanta diametros totius operis erit ftitura^
dimidia altitudo fiat tholi (10 praeter ilorem.. VloB (1) autem tantam ha»-
beat magnitudinem, quantam habuerit in fnmmo columnae xapitulum
praeter pyramidem (m\ Reliqua, uti fupra fcripta funt eaj^ proportioni-
bus atque fytnmetriis facienda videntur, Item generijbus aliis coriftituun*'
tur aedes ex iisdem fymmetriis ordinatae, - et alio genere jdllpolitionei
habentes, uti eft Cnfioris xsi Circo Flcaninio et interduos lucos J^^ovis*
Item Aricino ^) nemori Dianae colimmis adjectis dextra ac finiftra ad
humeros pronai. Hogj autem genere primo facta aedes, uti eft Cafioris
in Circo, Athenis ^) in arce **), eJt in AtUca Sunio^ Pxilladis Minervae»
Earum non aliae fed eaedem funt proportiones, Cellae enimlongitudit
nes duplices funt afd latitudines, et uti ^) relii^iia exhis; omnia quae
folent effe in frontibus, ad latera funt translata. (d) NoimuIIi etiam
4) Cod. itis. et E. S. quartv. *) Forma XXWt
.5) Alias aditus,
6) Alias argutiui.
7) Sic Cod. ms. et E. S. AL in arce Minervae' et in Atticd Sunio Pallculis,
••) Forira XXVIII. XXIX. XXX.
8) Sic Turnchus. Edjt. vulgatae et Cod. m5. cum E. S.x uti reliqua exifona, Stuarc
aiiiem vuU lcgi: uti re licjfuet tta-o^di etc.
Digitized by
Google
tiB^sR IV. CAPtJi: VIL 95
de Tufcanicis *), generibus fumentes columnarum clifpofitiones transferunt
in Corintliiorum et TonicoruBCi operum ordinationes. Quibus enim locis
pronao proci^rruyit ai^tae, in iiscjem e r^giqne cellae parietum columnas
bin^s f^oj^gjeaut^^s ^dunt Xiifcanicorm operimi commu^
nem ratiocinationem. **) Alii vero removentes parietes aedis eC applican-
tes.ad intercolumnia pteromatos, fpatio ^) parietis fublati elficiimt am-
plum laxamentum cellae. Reliqua autem proportionibus et fymmetriis
iisdem confervantes aliud genus figurae nominisque videntur Pfeudope^
ripterum procreavifle* Haec autem genera propter ufum facrificiorum
convertuntur. Non enim omnibus diis iisdem rationibus aedes funt fa-
ciendae, quod alius alios, varietate facroru.m '°), religioniim habet elFec-
tus. Omnes aedium facrarum ratiocinationes uti miliitraditae funt, ex-
pofui, ordinesque et fymmetrias earum partitionibus diftinxi, et quarum
difpares funt figurae, et quibus difcriminibus inter fe funt difparatae,
quoad potui fignificare fcriptis curavi. Nunc de aris deorum immorta-
lium, uti aptam confiitutionem habeant ad facrificiorum rationem, dicam.
CAPUT VIII.
De aris cleorum ordinandis*
Arae fpectent ad orientem, et femper inferiores fint collocatae, quam fi-
mulacra, quae fuerint in aede; uti fuipicientes divinitatem qui fuppli-
cai>t et fiicrificant, difparibus altitudinibus ad fui cujusqiie dei decorem
componantur* Altitudines autem earum fic funt explicandae, uti Jovi
*) Fonna XXIX. XXX. e. c. •*) Forma XXXI.
g^ Cod. ms. et E. S. fpatii futlati,
»o) Sic.ciini Fe.15 viilgo alia — facrarum.
Digitized by
Google
ijG M. VITRtJVII P. DE ARCHITECTURA
oinnibiisqiie cocleftibus quam e^^celfillimae conftituantnr: f^ejiae, Teirac^'
Marique huniiles colloceritur: ila idorieae his inftitutionibus explicabun-
tnr in mediis aedibus ararum deformaiidnes. Explicatis aedium facrarum
compofitionibus in hoc libro^ in fe^uenti de communimn opermn tedde-
mus diftributionibus explicationes.
Digitized
byGoogle
LIBER V. PftAEFATlO.
ST
m. VITRUVII POLLIONIS
D E A R C H I T E C T U R A
LIBER gUlNTUS.
PRAEFATIO.
O
^^ ui ampUorH^us voluimnibusy hn^ptrator^ ingenii cogitatiojies praecepta-
que explicaverunt, inaximas et egregias adjecerunt fuis Icriptis auctorita-
tes^ quod etiam vel in noitris €[uoque Audiis res pateretur, ut amplilica-
tionibus auctoritas et in his praeceptis augeretur, fed id non ^e&^ quemad-
nodum putatur, expeditunu Non eaiimide arclutectura lic Xcribitur, ut
hiJioriae aut poemata. HiAoriae per fe tenent lec^ores; habent enim
novarum rerum varias expectationes: poematum vero, carminum metra et
pedes, ac verborum elegans ^Ufpofitio, et fententiarum inter perfonas, et
verfuum diftincta pronimciatio^ prolectando fenfus legentimn perducit
fine olFenfa ad fui^imam fcriptorum terminadonem. Id autem in archi-
tecturae confcriptionibus non potelt fieri, quod vocabula, ex artis pro-
pria necellitate concepta, inconfueto fennone objiciimt fenfibus obfcurita-
tem. Cum ea ergo per le non fint aperta, nec pateant eonun iii con-
ViTa, Tok. I, 13.
Digitized by
Google
9a M. VITRt^iril^/ DE ARdHlTECTURA.
fiietudine nomina^ Uim etiam praeceptormn late vagantes fcripturae li non
contraliantur^ et pauds et perlucidis fententiis explicentur, frequentia mul-
litudineque feiinonis impediente, incertas legentium eflicient cogitatio-
nes. Itaque occultas nominationes commenfusque e membris operum pro-
nimcians ut memoriae tradantur, breviter exponam. Sic eniin expediti-
tis ea recipere p6r!erunt niexites. "^ Non inlnm Cimi animadvertiflem dif-
tentaipi occu^pal^Qi^ib]!^ civi^atem^xiyici^et pyii^atis negojtiis, pai\cis jiidi- ,
cavi fci^ibendimi,* uti'^ngtrfto fj^tio A^acttitatis* 6a legentds^breviter percf-
pere poflent. Etiamque IV^/ia^o/'^^^ hisq>].e.,qui eius haereOm fuerunt fe-
cutiy placuit cubicis rationibus praecepta in roluminibus fcribere confiitue-
runtque cubuin CCXVI ') verfuum eosque non plus quam tres in una
confcriptione bportere cfle piitaverUntV Cubus autem ^Tt corpus ex VI •
lateribus aequali latitudine planitierum perquadratunir Is cnm efi jac-
tus, quam in partem incubnity duin eft^iiitactu^ immotam habet ftabilita-
tem: uti funt etiam teflerae, quas in alveo ludentes jaciimtr Hanc
autem limilitudinem ex eo fumpfifle videntur, quod is numerus veffu--
um uti ciibusy in . quemcutique- fenfum in^fed^rit,, immotanL efiiciat ibi it>e^-
moriae ftabilitatem* Graeci quoque poetae «cosaici interponentes e ohorp
cantic\miv diviferunt fpafeia fabailarumf itp pftrtcsjcubiba. ratiQne .faoiente5^ •
intercapedinibus. levant actorum prom^nciatioRes.^ Cnm erga haec natu*
^ rali .modo (fint a .majoribusL obfervata^ animoque advertara inufitatas et
obfcur^ multis res efle mdlii fcribendas^ quo fkcilius iad fenfus lcgemiuni
pervenire poflinty brevibus volmninibus judicavi fciibere, Ita enira ex-
pedita erunt ad intelligendumy eorumque ordinnticwies inftitui, uti non
fint quqerentibus feparatiiti coUigeaida, fed«ie corpora uno^ et inifinguli»
voluminil>us genenmi haherent explicatio(neSi.i . Itaque, Cdefiw^ tertic^ et
quarto vohuiiine aedium facraruhi rationes expofui- Hoc iibro publico^
i) Cod. ina. et Ed. Sulp. CCVL. \ '
Digitized by
Google
n^Xi loc^ix^i; axpetliani difippfi^Uone^ ' Pritquniqne jFonim uti oportoat
tbnftituidicam:* qtiod iu eo et pubiiparum qt privatf^mm rerum fationes
per magiltratus gubcrnantur.
C A PUT I
£)e forOf hajilicisque.
Czraeci Wfquadtrato *) .a^tnpjijfimis 6t 4»{^icibi|s porXicibus{a) foraj (*>nftitu-
unt, > crebiriJfque i C9lvi|ia|iis , efc Japideis ; jaut^ jnfinUQr|(^ia epiflyliis a^ornant,
^t fupra ambulajLiones in contiguationibus faciunt. JitaZme vero urbibus non
eadeni elt i-atione laciejKj^im, ideo quod a inaJQribus confuetudo tradita
;elt, gladifitojffia mupeK^ ipf^riO.dai^. Igitur ciife^in fpectacula **) fpatio-
Jiora inteivjplumnia' 4ilUibuai(rtur, ;ciij<:aque in pOKticibus (b) argenlariae
taber^nae, (a) moenianaqu^ (c) fupericnribus coaxationibus (d) collocentur,
quae et ad ufum et aid vectigalia ^ublica recte ^runt difpoiita. 3Iagni-
ludines autem ad x^opiam }io;t|iiuu^ opprl^et fieri; nq parviun fpatiiun fit
iid ufumj a^ut ne propter an4)piam papuli y^Itum foruna videatur. Lati-
^udo au^tem ita^ iiniatux, uti longitudo in tres p^rtes cum divifa fuerit,
jex Iiis' duae partes ei djjntun Ita eialm oblonga erit ejus formatio, et
^ad fpect^ulpn^ xation^ utiJis 4ifppfitio. > Columuae fuperiores quarta
paTte midioires quam -inferiorqs funt qonfiituendaej propterea <juod oneri
ferendo ,quae /;funt ipferiox^^ J^rtniojr^ 4e^bent efle, quam fup^riora. Non
minus quod^etiam. naficentivoiik opprtet imitari naturam» . ut in airboribus
teretibus, abiete, cupr^ffip^, pinu, e quibus nulla non cralEor eft ab radi-*
cibus, deinde ereflcendor pjQgreditur in altittidinem, naturali contractura
peraequata nafcens ad cacumen. Ergo li natura nafcentiiun ita poftulat,
•) Foijna I et II. ••; Fornii III ci IV.
Digitized by
Google
loa M. VITRUVII P. DE ARCHITECTURA
recte elt conAitutnin et altituclinibus et cralEtudinibus fuperiora inferie-
rum fieri contractiora. Bafilicarum *) loca adjuncta foris quam calidilR-
mis partibus oportet conltitui, ut per hiemem fine molefiia tempefiatum
fe conferre in eas negotiatores poffint; Eanunque latitudines ne minus
quam ex tertia^ ne plus quam ex dimidiai longitudinis parte confiituau-
tur, nifi loci natura impedierit, et aUter coegerit fymmetriam commuta-
ri. Sin autem locus erit amplior in longitudine, Chalcidica (D) in ex-
tremis confiituantur, uti lunt in Julia Aquiliana. Columnae bafilicarum
tam aTtae, quam porticus (B B) latae fuerint, faciendae videntur. Porti-
cus, quam medi\tm fpativun (E) futurum eft, ex tertia iiniatur. Coltmi-
nae fuperiorcs ihinores qiiam infeiriores (uti fupra fcriptum efi) confiitu-
«ntur. Plufeum quod fuerit inter fuperiores ') columhas, item quarta
parte minus quam fuperiores columnae fnerint^ oportere fieri videtur;
uti fupra bafilioie contighationeni ambulantes ab negt>tiatioribus ne con-
fpiciantur. Epiftylia, zophori, coronae, ex fynunetriis coIUmnanim, uti
in tertio libro diximus, explicehtur. Non mihus fummam dignitatem et
venufiatem poITimt habere cdmparatiOnes bafilicarum, quo genere Ca2a-
niae Juliae Fatiejtri collocavi, curavique faciendam; cujus^ .prbportioi-
nes et fTmmetriae fic funt confiitutae. *♦) Mediana teftudo (a) inter ca-
lumnas efi longa pedes CXX, lata pedes fexaginta. Porticus ejuscircate-
fiudinem (b) inter parietes et columnas lata pedes viginti. Columnae
altitudinibus perpettus cum capitulis pedimi quinquaginta, cralRtudinibus
quinimi; habentes poft fe parafiat^ (c) altas pedes viginti, latas pedes du-
os femis, cralTas pedem umim femis, quae fuftinent trabes, in quibus inve^
himtur ponicuum contignationes (r r). Supraqae eas aliae parafiatae (d)
pedmn decem ct octo,' latae binum, crallae pedehi^ quae excipiimt iiem
•) Fonna V. Vt.
1) Cod. nas. et Ed. Sul^. et infcrioref. ••) Forina VIT. VIJI. ct IX.
Digitized by
Google
JLIBER V. CAPUT I. loi
trabes (e) fuftinentes cantherium (pp) et porticus *) quae funt fubniif.
£i infira teiiudinem tecta (qq\ Keliqua f^tia inter paraltatanmi et
columnarum trabes per intercoliunnia Imninibus (f) fimt relicta. Co-
lumnae fimt in latitudine teftudinis cum angularibus (g) dextra ac fini-
firay quatemae; in longitudine, qiiae elt foro proxima, cum iisdem angu*
laribus octo ; ex altera parte cum angularibus fex, ideo quod mediae
duae in ea parte non ftmt pc^Iitae; ne impediant afpectus pronai aedis
Augufti (h), quae eft in rmedio latere parieti^ bafilicae coUocata fpec-
tans medium forum et a^dem Jovis. Item tribunal (i) ^) eft in ea aede
hemicycli fchematis, minore curvatura formatum. Ejus autem hemicy-
cli in fronte eft intervallum pediun qiiadraginta fex, introrfus curvatura
pedum quindecim, uti eos qui apud magiftratus ftarent, negotiantes in
bafilica ne impedirent. Supra columnas ex tribus tignis bipedalibus com-
pactis trabes (k) funt circa coUocatae, eaeque ab tertiis coliunnis (II) qui
funt in interiori parte revertuntur ad antas C^im), qui a pronao pro-
currunt, dextraque et finiftra hemicycliun tangtmt. Supra trabes contra
capitula ex fuhnentis difpofitae pilae (n) fimt collocatae, altae pedibus
tribus, latae quoquoverfus quatemis* Supra eas ex duobus tignis bipe-
dalibus trabes everganeae (o) circa funt collocatae, quibus infuper tranf-
tra (s s) cimi capreolis columnarum ^) contra corpora ^) et antas et pa^ -
rietes pronai collocata fuftinen^unum culmen (v) perpetuae bafilicae, al-
teram a medio fupra pronaum aedis- Ita faftigiorum duplex ^) nata dif-
pofitioj extrinfecus tecti, ^ interioris altae teftudinis, praefiat ^) fpecieiu
d) Cod. ms* cc £d. Sulp. Tulgbque porticum,
5) Cod« ms, et E^I^ Solp. 4fuod,
4) Sic Cod. ms* et £d. SalpicH^
5) CoJ. in«. tarpora, Ttilgo Zophoros,
6} tr€tL Cod« ms. et Ed. Sulp# 7} Sic Cod. rai. ec £4. S. at Tnlg:o, praeflant.
Digitized by
Google
10,2 M. VITRUVII r, J3E. ARCHfTECTUIlA
venuftam, Item fublata epiltyliol-uijii pi*nanuenta, ;«t plutia^Xnlirt cohji,^|.
nanunque fuperiormti diftnbutio operofpan .delirahit mol^|tif(ui, iutoptus-
que imminuit i^x jnagna parte fummam. Ipfae vero columnae in. altitu-
4inp perpetua J5ub trab^Hteltudinis perductac, let juagniGcentiam impi^nlii^,
j^t auctQriuitejn op.e^i ;a<Jaiugere yidentun, ,. / , ;
CAVUT XI. . .
'^t j , : DeaerariOi rartere £t £uriai.
Aeraiium, carcer, curia, Ibro fimt conjungenda, fed ita uti magnitudo
fymmetjriae eonmi Foro refpondeat. Maxime quidem curia mprimis eft
facienda ad dignitatem municipii IiVe civitatis. Et 11 quadrata erit, quan-
tum habuerit latitudinis, dimidia addita conltituatiir altitudoi iin autem
oblonga fuerit, longituclo et fatitudo componantur, et fumma compolita ejus
dimidia pars fub lacunariis altitudini detur. Praeterea praecingendi funt
parietes medii coronis ex inteltino opere, aut albario, iid dimidiam par-
tem altitudinis- Quae fi non erunt, vox ibi difputantium elata in alti-
tudinem, intellectui non poterit eife audientibus* Cum Autem coronis
pr^ecmcti panetes erunt, vox ab iis morata, prius qtlam in aere elata
difTipetur, auribus erit intellectJ^.
■ ' ■ ^'- — :' ] ^^ •CA'P'tJT''-riL ' ^ ■ ' ='• ' ■-^^'' '- ' '^^
Dc tlieatro ejusque faluhri conjluutlonfe.
Uum forum conftitutum fiierit, tum deonun immortalium diebus feftis
ludonim fpectationibus eligendus eft locjus ; theatro qiiatn. faluberrimus,
uti in primo libro de falubritatibus in moeniimi collocationibus eft
fcriptum. Per ludos enini cum conjugibus et liberis perfedentes delec-
tationibus detinentur, et corpora propter voluptatem immota patentes
liabcnt venas, in quas infidunt aurarum ilatiis: qui fi a regionibus palu-
Digitized by
Google
LIBER T. CAFUT III, . 103
firibus.aut aliis» regionibus vitiolis adrenient, nocehlcs fpiritus corporibus
infundent-. Itaque 11 curiofiiis eligetur locus theattrOy vitabuntur vitiai.
Etiaratque providendmir eit ne impTetus habeat a ii^eridie. Sol enim coim
iniplet ejus rotunditatenv aer condufus cnrvaturay neque baberis potefta-r
tem Vag^diV verfiando confprvefcii; et candens adurit excoquitque et ini-
minuit e corporibus humores^ Ideo maxime vitandae funt his rebus vi^
tiofae regioneSyCt eligendae falubres^ Fundamentorum autem, fi in mon-
tibtis/fueriiv facilior erit ratior fed fi necelKtas coegerit in plano aut pa-
lultri loca iea conftitui^ folidationes fubftructionesque ita erunt faciendae^
• quemadmodum de fundationibus aedium facrarum in tertio libro eft
fcriptum^ Infuper fundamenta lapideis et mannoreis copiis gradationes
ab ifubitruotione fieri debenu *) Praecinctiones (b) ad altitudines tliea*-
trorum. pro rata paate faciendae vidbntur, neque altiores (f g), quam
quanta pr^iecinctionis itineris fit latitudo (b f)« Si enim excelGores fue-
rint, repellent et ejiciei^t^ iri ^) fiiperiorem parteni vocem, nec patientur
in fedibus (d) funmiis, quae funt fupra praecinctiones^ verborum cafus cer-
ta fignificatione ad aures peiv^nirej Et ad fummam ita eft gubeman-
diim; uti' linea (c d) cum ad imum gradum Ca) et ad funnnmix extenta
ftieuit^ ' oninia cacumina grs^uum angnrlosque tangat; ita vox non impe-
dieturr Aditus complures et fpatiofos oportet difponerey nec conjunctos
fuperiores ilnferioribus, fed ex omnibus locis perpetuos, et dircctos fine
inverfuris faciendos, uti cimi populus dimittitur de fpectaculis, ne com* ^
primatur, fed habeat ex omnibus locis exitus feparatos fine impeditione,
Etiam diligenter efi: animadvertendum ne fit locus furdus, fed ut in eo
vox quam clariflinie vagari poflit* Hoc vero fieri ita poterit, . fi locus
•) roritia X*
1) Cod. ms, e jiq9eriore -parte.
Digitized by
Google
104 M. VITRUVII P. DE ARCHITECTURA
electus ruerit, ubi ^) impediatur refonantia. Vox autem elt ^) fpiritug
lluens^ et aeris ictu *) fenflbilis auditxii. Ea movetur circulorum rotun-
dationibus infinitis: uti 11 in Itantem aquain lapide immilTo nafcantur in-
numerabiles undarum circuli crefcentes a centro, et quam latilBme pof-
fint vagantes, nifi angufiia loci interpellaverit, aut aliqua oflenfio, quae
non patitur defignationes earum undarum ad exitus pervenire. . Itaque
cum interpellentur offenfionibus, primae redundantes infequentium dif-
turbant defignationes. Eadem ratione vox ita ad circinum efficit motio-
nes. Sed in aqua circuli aequa planitie in latitudinem moventur; vox et
in latitudinem progreditur, et altitudinem gradadm fcandit. Igitur ut
in aqua undarum defignationibus, ita jn voce ciun offeufio nulla primam
undam ^) interpellaverit, non dilturbat lecundam, nec infequentes, fed
omnes fine refonantia perveniimt ad imorum et fmzunonmi aures. Ergo
veteres architecti, naturae vefiigia perfecuti indagationibus vocis, fcanden*
tes tlieatrorum perfecerunt gradationes, et quaefiverunt per canonicam
mathematicorum et muficam rationem, ut quaecunque vox efliet in fcena,
clarior et fuavior ad fpectatorum perveniret aures. Uti enim organa in
aeneis laminis aut comeis, diefi, ad chordarum fonituum claritatem perfi*
ciuntur: fic theatronun per harmonicen ad augendam vocem ratiocina*
tiones ab antiquis fimt conftitutae*
*) Cod. nis. Ed. Sulp. ct Tulgatae legimt: non impediatur, niila vero ncg«tio cxpungc*.
da rifa c^
5) CoJ. ras. Kt.
4) CoJ. ins. acttt.
59 Si<: CoJ. nis. et EJ. Sulp.
Digitized by
Google
:X:IB£R y. „ CAPUT lY. la^
CAPUT IV.
Deharmonin.
IxLiafmGmiatatitein eSi niHfida lilieratiira obfciirft et difEcilis/f piaxime qui*
deix^ quibus Graecae literae.non fiint notae, quam fi volumus explicai*e,
nacei]^ e&Metiiam 'Graecis rerbis utiy quod nonnulla eorum Latinas noii
hab^ht appellationes. Itaque (ut potero)*quam apertiifime ex Ariftoooeni
-fcripturii interpretabor, et ejus diagramma fubfcribam, finitiouesque foni-
tuum defignabo; uti, qui diligentius attenderit, facilius percipere pofiit.
"Vox enim mutationibus cimi flectitur, alias fit acuta, alias-igrav.is: «duo-
busque modis movetur; e quibus unus habet e£Fectus condnuatos, alter
•diltante^. . ^COntinua «vox neque in finitionibus confiftity *neque in loco
-ullo, efficiuqaettenninationes non ^pparentes, iatervalla auteni media pa-
tentia, uli.femaaiie cum dicimus^ fol, lux^cAos^ nox. Nunc enim nec
iunde ihcipit, nec ubi definit in^elligitur, fed ') neque ex acuta facta «11
-gravis, nco ^) «x gravi acut^ ^apparet .auribus. Per difiantiam autem e
contrario. iNamque cum flectitur !in mutatione vox, ftatuit.fe in alicu-
jus fonitus finitionem; deinde in alterius; et id ultro citroque crebro fa-
ciendo ^} inconfians apparet fenfibus, uli in cantionibus; cum ilectentes
voces varietatem facimus modidationis. Itaqixe intervall^ ;ea cmn verfa-
tur, et unde initiunu fecit, et ubi defiit, apparet in Ccmorum patentibus
finitionibus. . Mediana autem carentia ^) intervallis obfcuiratitur. Genera
vei^o modulationum funt tria. Frimum quod Graeci^nominant 0&^viixy;
lecundum, X^l^^j tertium, iicircvov. ER. autem Iiarmoniae modulatio ab
■ ''■■'• ^- • ■ ' > ^
i) Cod. ms. ct »Ed. Sulg. qvod,
a> Cod. ttis. et Ed. Sulr. «/. '
3) Cod. ms. et Ed. Sulp. conftans.
4) Sic Philander. AI. patentia.
VlTR. TOM. I. * 14.
Digitized by
Google
io6 M. VITRUVIl P. DE AR€HITECTURA
arte concepta, et ea re cantio ejus inaxime graveni et egregiam habet
auctorilatem. Cliroma fublili folertia ac crebritate modulormn fuavio-
rem habet delectationem. Diatoni vero, quod naturalis eft, facilior eft
intervallortim diftaiitia. in bis tribns geiieribtis dilEmilesi ftmtitetradior-
dorum difpofitione^ quod harmoinia tetrachordorimi et tonos ct dicfes
habet binas. Diefis aiiteni eft toni pars quirtar; -ita -in «heiiutonio. duae
diefes funt coUocatae. Chromati duo hemitonia in ordine fimt.compofi-
ta-y tertium triiun liemitoniorum eft intervanum. Diatoni duo funt con-
limuatitoni;^ tertiiun hemitonium linit tetrachordx magnitudinem. Ita in
-tribus: gGneribus. tetrachorda ex duobus tonis et hemitonio funt perae-
qtiata. Sed ipfa ciuth feparatim uniuscujusque generis finibus confiderantur,
dilEmilem hflbent intervallorum defignationem. Igituf intervalla -s) to-
normu et hemitonJ<:urum:at tetraehordoruan in voce divifit natura, fini-
vitque temiinationes eonmi meiafuris intervallorum^quantitatfe, modi^que
eertis diftantibus conftituit qualitatesi quibiis etiam artificesf qui organa
fabricant ex natura conflituti& u^cndo^ comparant ad concentus conveni-
entes eorum perfectiones. Sonitus qui.graece (pBar^yoi diountur, in uno-
quoque genere funt decem et octo: e quibus octo funt iri tribus generi-
bus peq)etui etftc-mtes, ; reliqui djecem cUm communiter moiiulaiitur, funt
vagantes. Stantes auteni [ant^ qui ihter mobiles interpdfiti eontinent tetra-
chordi conjunctiMaem^ et e gcneiimx difcriminibxis fuis finibus Xunt per-
manentes-. AppeUantiir autem fic: proslambanomenos, hypatehypaton,
.hypatemeifan,. mefe, uietefynemmenon^ paramefe, netediezeugmcnon, nete-
hyperbolaeon. Mobiles autem "funt, qui in tetrachoi^do inte^ immotos
difpofiti,. in generibus et locis loca mutant. Vocabula autem habent
haec: Parhypatehypaton, licl)anoshypaton, paxl^yp<iten£iefon,. liclianosnie-
fon, tritefynemmenon^ paranetcfynenunenori, tritediezeugmenon, paranete-
5) Cod. ms, intervalto. ., ' ^
Digitized by
Google
y : LIBER V. GAPLJT, IV; . 1,07
diezaagmenon, tritehyperbolaeon , pariin^tehyperbola^on. Ei antem
qui moventur, recipiimt virtutes alias« Intervalla emm et difiantias
habent crefcentes, . Itaque parhypate quae in harmonia diltat ab hy-
pate diefi *^, in chromate mutata habet hemitonium, in ^) diatono
vero lonum ^). Qui lichanos in hamionia dicitur ab hypate diftat
hemitonium, in chroma translatus progreditur duo hemitonia, in dia-
tono diftat ab hypate tria hemitonia. Ita decem fo^itus proptet
tran^lationes in gejieribus efHciunt ixipliceni modulationum v^ieta-
tem; Tctrachorda autem funt quinque: Primum grayiiI]i|iuu)L iquod
gra^e dicitur vTrartfv: fecunduni n>edianmn quod appellatur fdiTovz Ter-
tiuni conjunctunit quod cvvvM-fiivGV dicitur: Quartlim disjun^tum, quod
itg^svyfjLivav nomimtiix: Quihtum quod eft acutillimum graece vite^iKxicv
dicitur. €oncentus quos natuia hominis niodulari potefi, graeceque cv/i^
(Pmv!ou dicuntur, funt fex, diateflaro;!, diapente, diapafon, diapafon ^) cum,
diateflaion, diapafon cum diapente, disdiapafon. Ideoque et a numero
nomina receperunt, quod cum vox cbnftiteHt in una fonormn iiiiitione,
ajb eaque fe fleotens mutaverit et pervenerit in quartam terminationem,
appcllatur diateiTaron, h\ quintam diapente, in octavam diapafon, in oc-
tavam et dimidsam diapafon et diateifaron, in nouam -et dimidiam diapa-
fmi et diapente, in quintamdecimam disdiapafon, Nou euim inter duo in<*
tervalli. cum chordanun fonitus aut vocis cantus facius fuerit, nec in ier-
tia aut rfexta aut Xeptima pafTtixit confonantiae ileri, Sed (ut fuprafwp-,
tum-eft) diat^flkroni.et diapente, et ex ordine ad disdiapafoil convenien-
6) Cod« ms. et E. S. hemiioniam.
7) V^iba in diatono vero tonum^ in Codic. ms.^ in Cod. Fran. ct in Jldit. Solp. noii
legatitur. . .
8) Mciboniius mavult hemitonluw.
9) Cod. ms. et £. S. Jisdiatejffaron et disdiapente.
Digitized by
Google
108 M. VITROVII P. DE ARCKITECTURA
tes ex natura vocis^icofngifuentis habent iinitlones; et^ ei concentus procre-
anttir ex conjunctione fonituum, qui graece (p&oyysi dicmntur. ' /
CAPUT V.
De theatri vafis.
Ita.exjiis iridagationibas, mathentaticis rationibus fiunt vafa aerea pro
raliorie magnitudinis thcatri : eaque ita fabricentiu*, ut cum tanguntur, fo-
Aituili fecei^^ poIBnt iiiter fe, diatefTaroli, diapente, ex ordine ad disdiapa-
fon. Pofleflt inter fedes theatri conltitutis cellis ratione mufica ibi col-
loceiitur, ita uti nuUtun parietem tangant, circaque habeant locum va-
cumn et a fummo capite fpatium: ponaiiturque iilverfa, et habeant in
parte, quae fpectat ad ffcenam, fuppofitos cuneos, ne nrihus altos femipe-
de: contraque eas cdlas telinqttantur aperturae inferiorum graduuni cu-
bilihus, longae pedes duofe, alta^ femipedem. Defignationes autem eaitun
quibus in locis cohltituaritur fic ^xplicentur. Si non erit ampla magni-
tudine theatrum, Inedia altitudinis ttansverfa regio defignetur, et in ea
tredecim cellae duodecim aequalibus intervalKs diHantes confornicenturj
uti ea echea, ') quae fuprafcfripta funt, ad neten hyperbolaeon fonantia,
in cellis, quae funt in cornibus extremis, utraque parte priiha collocen^
tur: fecunda ab extremis diateflaron ad n^ten diezeugmenon : tertia dia^
tclfoixin ad Wten paramef6n : quarta diatelTaron 4id neten fynemmenon:
quintft diatefllilrOh ad mefen: fexta diatelfaron ajd hypatenmefon:: in me-
dio unum diateflfiron* ad hypatenhypaton. Ita hac ratiocinatione vox ab
fcena uti ab centro profufa fe circumagens tactuque feriens fingulorum
vaforum cava, ,^x.citfiv^rit ^uctam claritatcm, et cpncentu convenientem
fibi confonantiam. Sin autem amplior erit magnitudo theatri, tunc alti-
x) CoJ. ms. ei Ed. Sulp. rt Cod. Franeck. ccho.
Digitized by
Google
tudof dividatmr inypflErterquatuOr; ntir tres efiiGiai^tur jegioxies c^^pi
traasverfae. defignatae,. utia han^ow^^,. , .oJter^ fJiroi^wtfiSf t^rJt^^ diatopi:»
et ab imo, quae erit. prima, eaex barmoiuft ooljocetu;:, ^ta uti in minore
tbeatro fupra fcriptum eft. In^mediana.auten^ parte, prii^ia in extremis
comibus . ad chromaticen hyperbolaeo» ! Jwbeiitia fonitiim, , ponantur : in
fecundis ab his. diateiraran^ ad chromatieen diezeqgmenpn: in tertiis dia*
telfaron, ad chromaticen fynemmenon: in quartis diateffaron ad chiroma-
tioenmefon; quintis. diateflaron ad chromatieenhypatonz Xextis ad parame-
fen, quod et in chromaticen hypeibolaeon, .diapente, et ad chrqmaticen- ,
mefon, diateflaron, habeant confonantiae commnnitateme In medio nihil
eft collocandimi; ideo quod.foniumm milla alia qualitas in chromatico
genere fymphoniae confonantiam pqtefi hab^re. In fununa vero divifio-
ne et regione cellarum, iri cornibus primis ad diatonon hyperbolaeon, fa-
bricata vafa fonitu pbnantur: in fecundis diateflaron ad diatonondiezeug-
menoji; tertiis diateflaron, ad diatpnon fynemm.enpn; quartis 4i^t^%,^P">
ad diatononmefon : qiiintis diateflaron, ad diatononhypaton : fextis diatef-
faron; ad proslambanomenon s in medip .^d mefen, quod ea et ad pros-
lambanomenon, diipafon, et diatPnoti hypaton, diapente habet fymphoni-
anma communitates. Haec autem fi ^uis voluerit ad p^fectum facile
perducere, animadvertat in extremo libro diagramn^a mufica ration^ cle-
lignatum, quod! Ariftpxmus magno vigore: , et : indufiria generatim divifis
modulationibus confiitutiun reliquit: de.quo fi qyid ratipjcinatioijiibus his
attenderit, ct ad naturam vocis et ad dudientium delectationes facilius
valuferit theatronun effic^re perfectiones. Dicet aliquis forte, multa the-
atra Mmiae quotannis fkcta efle, neque iillam rationem harum rerunx in
hia.fulireu Sed erravit in eo, quod omnia publica lignea thefttra tabula-
tiones habent complures, quas necefle eft Xonare. Hoc vero licet anLni-
advertere etiam a citharoedis, qui fuperiore tono cum volunt caner^, ad-
vertunt fe ad fcenae valvas, et ita recipiunt ab earum auxilio confonan-
N^ Digitized by VnOOQ lC
no' M. VITRUYn T. DE ARCHITECTURA
ilkm Vbcis. Cumfeutfem ex IblidW rebus- ihtfjltra corifUr^uuhtxir;: id feft ex:
Iffuctuni caementorum, lapid^, niannore, quae fanare nonpoflunt; tuBC
ex liis hac tationb funt explicanda. Sin autem quaeritur in quo theatro
ea fiut fdd-a, 'IldiHac non pofllimtiS' ofietrdere; fod iu /tA/fo^ regionibusr
et in plurilTiis Grrteco^-iirn * civitatibus. £tia|iique aubtorem >hhb^nus JL>
Muinmiwnj qvii diruto theatro CoArUhiorum ejus aenea Romcau depor-
tavit, et de manubiis ad aedeta Lutme dedicarit. Multi etiam folortes.
architecti, qiii in oj^^idis fion magnis theatra cotiftituerunt, propter ino*:
piam lictilibus doliis ita fpnantibus eLectis, hac ratiocinatione compoAtis^
perfecerunt utiiiinuios efFectus.
CAi?UT VL
rDe conformatione theatri faciemhu
Ipflus atitem theart:ri< conformatio fic eft facienda, uti quam magna fn-
tiira eft perimetros imi, dentro mcdio coUocato circumagatur linea rotun-
daiionis*)rin eaque qualTior fcribantua' trigolia paribus lateribu^ et iuter*
vallis, qvi^e extremaTii lineam cii^cinatlonis tangants-quifcns. etiam in diuv
declm fignorum .coelefiium defcri^tidne aftrologi ^x mullca conrementia .
aftrormn ratiocinantur. Ex his trigonis cujus latus fuerit proximum fce-
nae ea regione qua praecidit burvaturftm cirdnationis, ibi finiatur fcenae .
frons, (C d) ct ab eo loco per centirum p^^rallelos linea ducalur^ quae dis-
jungat profcenii pul^itum et orcheftrae regionem (E ?)• Ita latius factiun
fuerit pulpitimi, quam Graecorum, quod omnes artilices in Ccena ^) daht
opcram. Iii' orelveftra (A) auteni fenatorum fimt fedibus loca deftghata:
et ejus pulpiti altitudo fit ne plus pedum quirique, nti qui in orcheftra
•) Forina XI. i , * ; • ....: \ ?
i) Sic Cod. itis. } vixIqjO amem /cerutm.
Digitized
byGoogle
/ ^i J . . EIBER y.iCAFUT.VL 1 / i Ai,i
•fcderixK, ipectaif^ pbflint dinniuto agentiuip g^us. :Cunei fpectacula?r»ni
jin theatrcrdtadividanliwv-^tiianguli.t^^^ qux cujrrui)!: cirQU|n.^ur-
-yattiram ckcinatiom:?, dirig«ttt''afcerifu6..(^^ fcajasqvie inter, ciineps ad pri-
niam p^aecinctionem. : Supra autenti alteittiisitinearibiis iupjeripires ciin^i
.niedii dirigantur- j HL antem qui funt in ;inio, H dirigunjt.fcalarja, ervuir
nuniero feptem: reliqui quinque fcenae defignajwnt compofitionenv ct
unus medius contra fe valvas regias (R)'habere debet: ^t qui frunt dex-
-tra ac finifira^ liofpitaUum. (H) defigriabwjat cox»pofltion«m;: eK^^ dup
/fpectabunt itinera vierfurarum (V). Gr^us fpec&iculorum^;ubi f\ib(dLlia
componantur, ne minus alti fint palmopede,; ne plus pede et digiti$ fex.
-Latitudines eorum ne plus pedes duo femis, n^fminus pedes duo^ confii-
jtuantur. ^ . :
CAPUT Vil.
^,^^ .,f, ^ ^ De porticu et reUquis partibus theatri.
JL ecttim porticus, quod futurutti eft in fmnma gradatione, cum fcenae
^altitudine libratum perficiatul' *): Ideo quod vox crefcens aequaliter
ad fummas gradationes, et tectUm perveniet. Namque fi non eric aequa-
ic, *quo minus fuerit altum, vox praeripietur ad eam altitudinem, ad quam
-perveniet primO. Orcheftra inter gradus imbs, quam diametron habu^-
Trt, ejus fexta par^ fumatiir, et iri comibus titririque ^) Jtditus, ad ejtis
nierifirrae perpetidiculum inferiores fedds praecidantur, et quae 'praecifto
fiierit, ibi conftituantur itineriim fitpercilia ; ita enim fiitis altitudinem ha-
bebunt eoruiri conformatioires. Scenae longitudo ad orcheftrae diame-
tron duplex fieri debet: 1?od3i altitiidb ab libramento pulpiti cum ooro-
•na et lyfi, duodecima orcheftrae diametri : Supra podfurii columnae cum
. ■' ' " * , '
i) Cod. ms. et £.6. per^mamr. ^ , ^i. .. ,
S) Sic legere malui. Cod. ms. «t £.' S. tX, Cod. Franeck. utrumtjue. Yulgo circurmjfue.
Digitized by
Google
^riHi M. VITRUrVIlJB. DE ARaHITECTURA
.cApitulis^t fpiris altae qukita parte^usdem diainetrir Epifiy^a jet .ohiil-
menta eamm columnanui^ alutudinis^ quinti pam: Plujbeum infitj^er tum
'tinda et torona inferioris plutei dimidia: paite, tfupracidrplniieum cohim-
nae qua^ta parte mlnore akittidine fint^ quan^iinferiores: Epiltylia at or-
uamenta^eanini-coluihn^Tum^iq^irita parte. itdnr fi.tertm ^pifceibos futu-
ra erit, mediaifii plutev fummum fit diQiidia parte: rCokinlnae rummac
mediaiiavum mimis altae fint, quaita parte: Epiftylia .cum ooronis earuni
columuaftiAi, item; iialieant altilaadinl6 qulnt^m partemj jNec tatneri in om-
nibustii^atris fymmetfiae>adomnes>rationes'et eflfectus polTunt re^fponderfe,
fed bportet arcMt;ectum animadveTtere, quibus proportionibus necefie fit
feqiir fyimnetriam, et quibus Tatibnibus ad loci ;naturam aut magnitudi-
nem operis -^) debeat temperari. Sunt «nim res quas et in pufillo et ih
magno theatro necelTe elt eadeni magnitudine fieri propter ufiun: .uti
crradus, diazomata, pluteos, itinera, afcenfus, ptilpita, tribunalia; et fi qua
alia intercurrunt, ex quibus neceflitas cogit difcedere ab fymmetria ne im-
pediatiu: ufus. Non minus, fi qua exiguitas copiarum, id eft, :^n^moris, m^-
teriae, reliquarumque rerum, quae parantur in opere, defueri^t, paululum
-demere autadjicere, dmu-id ne nin^imi improbe fiat, fed cmn fenfu, non
erit alieiumi. Hoc autem erit fi architectus erit xif^ii p.Qptu^^.^pjfaeterea i«i-
genio mobili folertiaque non fuerit viduatus. Ipfae autem fqenae fuas
liabejapt ratiojies explic^ta^, ita uti mediae yalvae ornatus habeant aulae
(irfegiae^rdextra -^c finiftra hpfpitalia. Seciii^dium autem ea fpatia ad orn«i-
XUs cQjnp^rata (quae loca Graeci ite^ioixrovg dici^it ab eo, ^quod machinae
funt in iis locis^verfatiles trigonos habentes; in fingula tres fint fpecies
.omatiqni3,;quaexum aut fabi^arum nwtationes funt /fut}irae, feu deprum
adVQUtus 9um tonitribus repenti^s, verfenfcur, mutentque fpeciem orna-
tionis in frontes); fecundum ea loca verfiurae funt prociurentes, quae
efficiunt, una a foro, altera a peregre, aditus«in foenaan.
5) Sic Cbd.-m». ct Ed* Salp. v>iilgo magnitudine qpuk. *
Digitized by
iyGoogle
a(-
LIBEK V, CAI^UT Vril. . 115
CAPUT VIIL
De tribus fcenarum generibus^ et 'theatris Graecorum.
Cjenera autem fiint fcenanmi tiia: umim quod dicitur tragicum; alte-
rum comicum; tertium fatyricum. Homm ^ut^n ornatus funt inter fe
dKEmili difp^que ratk^n0:^uci4 Magicae delbiiii^a^tiit columxiis ^t faLjdi-
giis et fig^isi reliqui^qu^ segalxbus rebus: Cpi^cae: autem aedificiorum
jwivaborum et menianorum Habent fpeciea^ p^fectusque fenefbis difpo-
fitos imitatione communium a^dificiQru^m rationibus; Satyricae vero or^
nanturarboribiis, fp«el\mci^ Qiontil^us^ reliquisqQe .^efiibus yebus, m tor
piarii operis ') fpeciem defcH^^sAt^^^ i^t) Jxi Gra>ecqrjum tbeatris non omr
nia iisdem rationibus f^^t la(piei^da: quod primum ia ima circinatioucv
ut in La^'m^ trigencHTum .quatuor, ia eo»quadratorum trium axiguli circi-
nationis Uneapi lapguxit: : £t cujus^ quadrati latUiS efi proximum JGpeiiae
^raeciditqtie curvaturam cirdpAtiiOjais^ ea^ xe^on^ defignatqx linitio jn?o-
Xcenii (Cd): et «b ea.regione ad,e^tjemam c^cinatione[n,curvaturaeparal-
lelos linea defignatur, in qua conftituitur frons fcenae (fg): per cen-
trumque orcheftrae (A) profcenii regione parallelos linea defcribitur, et
qua fecat qircinatiqnis lineas ^fextr^ ^ ftniftra in; cornibus hemicycli,j,cen-
ira (D. E) defignantur: et -circiii^ ^cpllpcato in d^xtra (D) ab interYalla
Jiniftro (D. a) circtmagatur (ii?cii>^o <H C) ad profceniidextrampartem;
Item centro coUooato in finifirp comu.^) ab interv^iUo dextro (E A) cii:-
i<:umagatur ad) profcenii fii^ilkam pa?tem, (L ^* |f;a tribus . o^nl;ris ,(p. A. E)
.Imc defp^iption^ anipUQr^ija habe^t, or<;befi3^^ Qjr^ied^ et foenazn receffi-
orem, minoreque latitudine pulpitum, quod Koyelov ^) appellant. Ideo-
1) Cod. ms. et Ed* Sulp. cum Coil. Fran. in topeodi fpeciem,
•) Forma XII. €t XVI.
a) Co3. ms et E*. S. hongion, ' ^
VlTR. TOM. I. • ^5-
Digitized by
Google
114 M.. VITRUYII P.. DE ARCHITECTUKA
qiie apiid eos tragicl et comici actores^in fccna peraguntr reliqtii autem
artifices fuas per orche/trani praeftant actiones. Itaque ex eo fcenici et
tliymelici graece feparatim nominantur.- ^jus logei '^) altitudo* non mi-
•nus' debet efle pediim decem; non' plus duodecim;. Gradatiories» fcalarum
(a) inter cuiieos et fedes contra* quadratorum: angulos diiighttur ad primam
•praecinctiottiem :: ab ea^ praediictione^iAt^iit^ieiK ^itmiiim mtidiiie' ^irngAntiuv
%t ad' fumniam qtiotiens- pra^ciAguntur,'. ' alieroi mtitof fbinper ampliiican-
tur.. -♦) Cum^hafec 'omnia fimlttia' cura» foleruaque^ explicarta* fiiit,. tunC' e-
iiimV- dilig^eiltitts- eft ^nihiadverfefidtim' liti' fit ^ectus" lofeus,. ih quo^ lienitier
-«liplicet fe vox, ii^qtie r^pulfa refvliens- inoertas auribiu referat fignifica-
•filofte^.i SantJ eiiiiii nonnulli^ lo<^i natur^liif^r iinpedient^s ^dcis^motus:: uti
'diirohantes qtir gr^ce' di<itMitutxat>f;^<5{JvT^:' iirM^i^fcMlantei, qui' apiid eofe
i»ottrirWint*tf, ife^tfjXi^^^Te^''. itemi i-efftmaiitesv.^ (^iydiic^fttiir dvhi)ffivvre^ : « ^con-
Ibnaiite^ue- qu63 appellant ^rwfjX^^TS^'^ Oillbnirtit^s fttht^^ih^qiiibtid^ vOfr
-fTtitnAy tettm effi Hkttt' irt» altiiudinem,'; ' offishfiv fuperioiibusi folidis cO¥pori[-
busi xephlfaqrie 'i*efilifehs> in» ihium*,, o/pj^rimit i nfequfeutis- vdci^ elatibnem..
Girciintfonahtes' autem' funt,. in qiiibus cii^curiiVjtgandb^^cOaeia' Votc fe fol-
^ens^ iri: medio fini^* extremis cafibhB fonahs,. ibr e^ttinguitur ihcerta ver-
"^Boihifhvfightficatfone;/^ '^Eefbnant^s >etx>j. iA ^uibus;" cmti iu' folido>'tACtu
<^fer<5hffa'. r^fil^tl^^J,v' l^^ag^ht^^e^^ji^^ Ti6Yiflimos: caft^: 'duplifee^s ' fti-
•citriit auditti;'ritem'*c<^hfi)hnnt<e^^mt,' in»quibus hb iinis iauxiJiata)c?itm in-
•crenfento^ ftahdeiis^ ^), ' * ihgifectii^r^^ffd^ ' Ahrfcy - 'difcifetft' ^ verborurfii ' 'cJhAmL.
rta*fi^in5leb6tUm' ^Wctiichie^fe^nt^ dMigett^ ^dttilnaAW^ ^efidatus- erk
' jtudHn£{kf id :\i<aitktcfnfc^h. tti^t^*^i<Voei;^^ '^ffeeiiuV ' ' HFdi-rtmwittt: ' Atitem^^ c*i-.
5) Cbd^ ms: ct Eilit. Siilp; cum Cbdl Fran. loci,
4) Cod.. ms^awplijicahuntur». i r . ' ■ ' ) f
5) Coil. ms.. et Ed. Siilp». rffiliant.. . ...
6) CoJ. m$;.et E'. S. ilemCoi],Ti\u\.^grediatur;etj^oric^ difnta clwitatd
Digitized by
Google
iOiBEIl y. vCAPXJT JX.. . 115
fciiptiones .inter le difcriminibiis liis (erunt motalae, xuu iqnae ex quadiatis
^iigiumtuTi^ XiraecorMtnj quae ex «paiibus IxigQnoriim Jafceribus, JLntino»
rumiihab«ant ufusi Ita his praefctipiionibus qui voiaerit: uti^ emenSatas
efficiet theatrorum perfectiones. '
De porticihus pbfi "fcenhmetMlnlM '^ ' -
Jrolt fcenam porticus iunt conflituendae, lUti ,cum i^iijbrjes rep^ntini hidos
interp^^lla^^ierint, habeat jpopulus, quo :fe,^ecipiat ex theatro, choragiaqiije
laxamen,tup^ rhal^e^t^.ad chop^ .^^ par^n^um *y, uU.fujit jjortiqus^Pp^fi^
pejunneyifJ^mq^xq^tJtmi^^^porHpus , ^ijinenfci, rcftrisque^ lubfifi-- %^jiuj^ : . E|:
exeimtibus e. theatro Jinilira parte, ^Vdeufn quod Athefiis Peiicles colimir
nis lapideis tiifpofitis ^), navium malis et antennis e fpoliis Perjicis per-
t^^it f , idem aute^ fiff ^ ince^fui^ Mithridcttico .j^eJlQ rex Ariobarzcmes
jreflituit;. ^iny-mae Strqtegpufn ^^)i TrcHlibus.jpqxtii:\xs <^x utraque patte
(ut jfceri^e) . fupra fta^iuni: .cet^rjisque cjlvitatilj^us, quae diligen-tipres har
.buerim^.architecfps, xijcajdieatra funt porticus et ambulationes, quae vi^
.dentur ita oportere xqllocari, titi 4vyplices lint, habeantque exteriores co-
.liunnas.,Ppricas KXfm ,f:ypi%]^ .flt ^f^i^mei}!;^ rCX r^tio^^ -modulationis Do-
ricae f) perf!acta,s. i.Iya^tudmes^aut^in.jB^^ ^ppprt^re: jieri videntui^
uti qiianta alutudine.iooluiunae iuerint exterioTe^, jtantam I^^titudinc^m ha-
beant ab iuferiore jarte cohimnarum iextremarum ad medias, et a me-
dianis ad p^rietes (g), qui xir^umcludwt ^jiojctijCi^ .x^bulatip^^^ mediar
-i) CoItiis. etlEd, SAlp. dd.totnpararidum! ' ' * *•) Fonna XV. et XVJ.
" '2) Bic: CoJ. Ws. ' ' ' '' " '
'^ " Cotl.'filsi Stranoniceitmy C S. 'Syratoicrtim, Fe.i, Stratomce^m» '
4^ dorlcat^ non Irgliur in Coi. m%, ntfc in E<Hr. Sulp. "* '
Digitized by
Google
Xia M. VITRUVn R DE /ARCHXmCTURA
nae autem coliixrmae qxilnta parte altiores fint, quam exteriaresy fed
aut lonico aut Cdrinthio genere deforpientun CoLumnarum autem pros
portioneset fTnlhietriae non eriintiifedenx rationibtiSy quibus iii:'aecUbud
facris fcripfi. Aliam enim in deorum templis debent habere gravitatem,
aliam in porticibus et ceteris operibus fubtilitatem. Itaque fi Dorici
generis erunt columnae, dirri^tianturJ^iiAutt altitudines cum capltulis in
partes quindecim^ ^et ^Xr^i^ pjj^rtibus una conlti^uatur, ef fiat modulus:
ad cujus moduli rationem omnis operis erit explicatio^ et in imo colum*
riae crajflitudb fiat duoruin moiulortnn : Intercoliunnimn quinque et mo-
duli dimidia parte: Altitudo columhae praeter capitulum quatuordecim ,
riiodtilorum : Chpituli akitudo moduli uiiibs, latitudo modulonmi duo-
irunt et moduli fextae partis* Ceteri^ o^feris modulationes, uti in afedi-r
bus iacris in libro quai-to- fcriptuin eflr', ita pefficiantufr Siri au*
tem lonicae coliunnae fient, fcapus pi^aeter fpiram 6t capitulum in octo
partes et dimitliaih diVidrftur, et ex his liiiff cralKttidini coluriinae dcftiir:
Spira cum plilitbo diinidia craffitttdine cOnitituauir: Capituli fatio ita
fiat, uti in tertiolibro' cft den{6nltratuiii. Sf Corinthia erit, fcapus et
fpira, uti in lonica: Capitulimi autem quemadmodtun in quarto libro eft
Tcripttun, ita habeat rationem: Stylobatrsque adjectio, quae fit per fca-
millos imparcs, ex defcri^tibne, quae fiipra fcripta eft iri libro tertio,
iumatun' Epiftylia, coi-oriae^ cieteratiiieomiiTa, ad colimmarum raticJnem
ex fcrrptis voltuninum fupdribrom expliberitur/ Media vero fpatia, quae
crunt fub divo inter porticus adomanda firidibus videntur,*quod hypae^
liiraie ambulationes habent ririignarii ' falribritatem,. et primmn oculonim,
quod ex viridibus fubtilis et extenuatus aer propter motionem corpori»
infltiens perjamat ipeciem, et ita aufcrens ex \ 9c\ilis hiunorem GraiTum,
aciem tenuem et acutam fpeciem reh'nquit. Praeterea cun^ corpus moti-^
onibus iu ambulatione calefcat^ hmiiores ex membris aer exugendo imiiii-
nuit plenitate?, extenuatque dilEpando, quod plus ineft, quam corpit^
Digitized by
Google
LIBER V. CAPUT IX, ii;
poteft fuJfiinere. Hoc autem ita eireex eo licet animaclverLeve, quod
fub tjectis cum, fint aquarixm fontes, aut etiam fub terra paluftris abun*
dantia, ex his nullus furgit hmuor.iiebuloftis, fed in apertis hyp^ethris-
que locis, cimi fol oriens vapore tangit mundum, ex himiidis et abun-
dantibus excitat humores, et etiam congjobatos in altitudinem toUit,
Ergo fi ita videtur, uti in hypaethris locis ab aere himiores ex corpori-
bus exugantur moleftiores, quemadmodum ex terra per nebulas viden-
tUr, n6il puto dubium efle quin am^pIilRmas et omatiifimas fiib divo hy-
pacthrisque coUocari oporteat in civitatibus ambulationes. Eae autem
uti fint femper ficcae et non lutofae, fic erit faciendum. Fodiantm* et
exinauiaxKtur quam altilEme^ et dextra atque finiftra ftructiles cloacae
fiant, inque earum parietibus qui ad ambulationem fpectaverint , tubuli
inftruantur inclinati faftigio in cloacisr His perfectis compleantux ea
loca carbonibusj deinde infuper fabulone eae ambulationes fternantur,
et exaequenttur: ita propter carbontun naturalem raritatem et tubulonmx
in cloacas infiructionem, excipientur aquarum abundantiae,^ et ita ficcae
et fine humore perfectae fuerint ambtilationes. Praeterea? in his operi*
busthefauri funt jcivitatibus in necefiariis rebus a majoribus canftitiiti*
In xonclufionibus enim reliqui omnes faciIioi'es funt apparatus quam li«
gnorum; 8al enim facile aiite importa(tur, frumenta publice privatim-
que expeditius congerturtUr, et fi .d^fint, oleribus, came, feu legvmiini-
bus defeHditur; Aquae foffuris puteorum et de coelo repentinis tempe*
ftatibus ex tegulis^ excipiuntur: De lignatione quae maxime neceflaria
eft ad cibum excdquendum , diflicilis et molefta eft apparatio; quod et
tarde comporutur,| et plus confumitur^ In ejusmodi temporibus tuno
eae ambulationes aperiuntuar,. tt menfurae tributim fipgulis capitibus de-
fignantur. Ita duas res egrcgias hypaethrae ambulationes praeftant, unani
in pace falubritatis, aiteram in? bello Ialutis# Ergo his rationibus: ambu-'
laiionmn explicationes non folum poft fcenam theatri, fed euam omnium
Digitized by
Google
,15 31. yiTRUVII P. I>E ARGHITJECTURJi
deorum templis eirectae, magnas xivitatibus ^praefiare poterant utilitates»
Ouomlm liaeca nobis fatis yideritur jeSSe, expofita, jnunc infeg[uentur bal*
neatum iaifpofitionum alemonfoationes. - ' ^ ^
CAPUt X.
De balnenrum .difpofitionihus et partibus. *)
Primum .eligendiis Jocus .efi: quam calidillimus, id .eft;»,ayerfus| a fep!:«»r
trione, et aquilone. Ipfa .autem .caldaria iepidariaque .liunen habeant ,ab
occid^nte hibemo; fin autem natura lociimpedierit, ,utique ^a aneridie;;
quod maxiriie itehipus lavandi .a meridiano ,ad vefperum .eft x)Oiiftitutiinv
Et item.eft.animadv.ertendum, uti xaldaria muliebriaviriliaquexorijiWJta;
et in iisdem regionibus .'fint xoUocata; ,fic enim efficietur, itt in yafe^
riis ^) et hypocauftis xommimis :fit ufiis .eorxuri utrisqiie. ,Aheria fuprn
hypocauftima *) tria funt componenda, .untmi xaldarium, .akerunj^ tepida*
riiun, tertiiun frigidarimn, et ita xollocanda, :uti jgk tepiclarid in xaldfl-
rium, quantum ,aquae caldae .exierit, influat: *de frigidario in tej^idarium
ad^undem anodum: ^eftudiaesque .alveolormn ,ex xommiani iuypQcanfi ca*
lefacientur. .Sufpenfurae caldariarmn ita fimt faciendae, ,uti primumiet
quipedalibus -tegulis Xolum ftematur incUnatum^ ;ad hyjpocaiuflm ;;niti :pila
cum mittaturj non poflit iritro .refifi^re, Xedxurfus redeat ad praefiimiumj
ipfa per fe ita flamma Jacilius pervagabitur Jub fufperifione, fiipraque la-
terculis bellalibus pilae ftmaritur ita difpofitae, ,uti bipedales tegulae pof-
fint fupra effe collocatae, Altitudinem ^uteni pilae Jiabeant pedkim duo-
rum, eaeque ftruantux .argilla icum icapillo fubacta, fupraqjue cqllacentur
tegulae bipedal^s, quae fuftineant pavimentum. .Com?amerationes yero jfi
i) Sic Ed. Sulpicii. vulgo pafaria ex hypocanfto. •) f ototd XVII. et XVIII.
a) Cod. ms. hypocaufim, . , .^ ^
Digitized by
Google
LIBEK Y.. CAFUT IX;. iii;^
ex Ititictura factae fiierint, erunt titiliores:- Sin autem contignaliones fiie-
rint,, figlinnm. opus- fubjiciatur.- Sed hoc ita . erit faciendum.- Kegulae
ferreae* aut arcus- fiant,. eaeque' uncinis ferreis ad contignationem fufpen--
dantur* quam* creterrimis ;' eaeque' reguLie five arcus ita difponantur,- ut
tegulae* fine' marginilius federe* in duabus invehique poflint,. et ita totae
concatheratibnes^ in' ferro* nitentes fint perfectae: eai-umque' camerarum
dperibra' coagttlentaex afrgilla* ctim capillo' fubacta liniantur.. Tnf^ribr
aiitem' pars,. quae' ad paviinentum' fpectat,. primtmr tefta ciuh calce trul-
Iiirerur;' deinde opere albario five tectorio poliatur; eaeque camerae in
cnldariis^ fi dupliic^s factae fuerint,. itieliorem* habebimt* ufiim. Non enim
ff.vapote^ humor corrUmpere' poterit materiem' cbntignationis;' . fed jnter
duas' cameras' vagabitur:. Magnitudmes autem- balnearuhv vidcntur J&ori
•pro' copia homihimi.. Sint autcm ita- compofitae:'" Quanta Ibngitudo fue--
-rif; tertia deilipta latitudo fit praeter^ fchdlam labri et alvei.. 'Labram
-Utique fub luniiil6* fJiciendum' Videtmi ne ftanfes circum,, fuis umbris' ob-
-fcurenf litcemi- ScfiolaS' autem' -labrotum' itaf fieri opprtet fpatiofaSr ut
^m priores occttpaverint locaV 6irctimfpect;aAtesi reliqui recte ftare po.f-
ifliit.. Alvei autem' latitudo^ inter' parietem- fet plutetflft • ne minti« litpedes
^fiSn^;. iit' grcldiis iSiferioi*'' inde • aiufe/atf • et pulvimis duos ' pcdes. Lacohi-
'•eunV fMation^stjiie fttnt conjilngend^e* tepidarib , eae^que qtiam latae fue-
il^ihti,^ tahtanr altitudinem' habearit ad imam curvaturam' hehiifphaeorii, me-
diunique' liimfen 'in' lifehi/fphaeri6*'teiinqtiatuj^, ex^ eoque clypeum aencum'
•^teiiis ffen^Jeat^ ^df* cujus^j-^ducribh^s efe diittifKoft*es' perficieiur fudatio-
nis temperatura; ipfuniqii^rtd fcirtirt^trtHfieri^ <^^rt%re ut aequ^-
- tlfii^r a' mi&io; flanmlae vaporisque vi^ pef fcttrvaturae' rottftidaLio(nes per-
' vagctur; ^
Digitized by
Google
120 M. VITRUVII P. DE ARCHITECTURA
CAPUT XL
De palnejlrarum aedljicatiojie.
jNunc niihi videtur (tametii non fint Italicae confuetudinis) palaefirarum
aedificationes tradere explicate, et queniadinodmn apud Graepos confii-
tuantttr monftrare. *) In palaeftris periftylia (^b) quadrata fiye pblpnga ita
funt facienda, uti duorum ftadiorum habeant ambulationis ciiraLiitionemy
quod Graeci vocant ^/auAov; cx quibus tres portacus fimplices difponan^
tur, quartaque, quae ad meridianas regiohes eft converfa, duplex, (n) uti
cum tempeftates ventofae funt, non polfit afpergo in interiorem partem
pervenire. '.) Conftituantur autem in tribus porticibus exedrae fpa^iofae (jb^
habetites fedes, in quibus philofophi, rhetores, reliquique qui ftudiis d^-
lectantur fedentes difputare poflint. In duplici autem porticu collocen-
tur haec membra: Ephebeum (i) in medio (hoc autem eft exedra am-
plilfima-cimi fedibus, quae tertia parte longidr fit quam lata): fub deii-
tro coriceum (k), deinde proxime conifterium (I): a coni^rio in verfu-
ra porticus frigida lavatio (mX quansi Graeci Xoi?T^ov vocitant: ad Cniftram
ephebei elaeothefimn (h): proxime autem elaeothefium, frigidarimn (g),
ab eoque iter in propnigeiun (f) in verfura pprticus: proxime aut^m, in-
trorfus e regione frigidarii coUoceUir concamerata fudatio (c\ [longitudin^
duplex, quani latitudine, quae habeat in verfuris ex una parte lacomcum
(d) ad eundem modiun (uti fupra fcriptum eft) compofitum: ex adverfb
laconici, caldam kivation^n (e). In palaeftra periftylia, quemadinodum
fupra fcriptum eft, ita debent elle perfecte diftiibuta.
Extra autem difponantur porticus tres, una ex pqriftylio exemiti-
bus, duae dextra atque finiftra ftadiatae; (p. q. r.) ex quibus ^m^ quae
*) Fornia XIX.
i) Cum Galiani hanc periodum poftpofui antecedenii, feiifu ita exigcnie.
Digitized by
Google
LIBER V. CAPUT XIL 121
fpectarerit ad feptentrionem, perficiatur duplex (n) ampKniina latitudine^
alterae ^) fimplices ita factae uti in partibus, quae fuerint circa parietes,
et -quae erunt ad columnas, margines habeant uti femitas, non minus pe-
dum denum, mediumque excavatum, uti gradus bini ^) fint in defceAtii^
fefquipedali ia marginibus ad planitiem: Quae planities fit ne minus lata
pedum duodecim. Ita qui veftiti ambulaverint circtmi in mdrginibus,
non impedientur ab unctis ^) fe exercentibus. Haec autem pprticus
^W apud Graecos vocitatur, quod athletae per hibema tempora in
tectis fladiis exercentur. Faciunda autem xyfta fic videntur, ut fint inter
duas porticus fylvae aut platanones (u), et in his perficiantur inter ar-
bores ambulationes (t), ibique ex ojpere fignino ftationes (s). Proxime
autem xyftum et duplicem porticum defignentur hypaethrae ambulatio*
iles (o), quas Graeci nrt^iiqpiJLiiet^j nofiri xyftos ^) appellant, in quas per
hiemem ex xyfto fereno coelo athletae prodeuntes exercentur. Poft
xyftum autem ftadium (r) ita figuratum, ut polHnt hominum copiae cum
laxamento athletas certantes fpectare, Q^^^ ^ moenibus neceflaria vi-
debantur efl!e, ut apte difponantur, perfcripfi.
CAPUT XIL
De portuhiis et Jir-ucturis in aqua facicndis.
I3e opportunitate autem portuum non eft praetermittendum, fed quibus
rationibus tueantur naves in his ab tempefiatibus, explicandum. Hi au
tem naturaliter fi fint bene pofiti '), habeantque acrot^ria five promon
a) Sic leo^o, ptoptcr fequcns habeant. Alias ahcra fimplex ha facta»
3) Bini legitar etiam iu Cod. ma. et Ed. Sulp. '
4> Sic SalmaGus. Alias cunctis*
5) Alias xyfca,
i) Sic Cod. ms. et Ed. Sulp.
VlTR. TOM. I. '^^^
au-
Digitized by
Google
laa M. VITRUVII P. DE ARCHITECTURA
tQria procurrentia, ex qtiibus introrfus curvaturae five verfurae ex locrf
natura fuerint conformatae, maximas utilitates videptur habere. Gircum,.
^nim porticus iive navalia funt facienda, five ex porticibus ,^t^s acL *)
€,mjporia, turresque ex utraque parte collocandae, ex quibus catena^ tra-«.
^uci pei* machJnas pollint, Sin autem non natiiral^m locujn nequeido-
neum ad tuendas ab tempeftatibus naves habuerimus, ita videtur efle fa-
ciendun% uti fi nullum flumen in his^ locis impedierit, fed erit ex una,
parte Itatio^ tunc ex alfera parte Itructuris five aggeribus expediantur
' pxo^relTus, et ita confonnandae portuum conclufiones. Eae autcm Itruc-
turae, quae in aqua funt futurae, videntur fic ^fle faciendae: utiportetur
pulvis a regionibus, quae funt a Curnis continuatae ad -promoritoriuin Mx*
nervfie^ h<^^ mifceatur uti in mortayio dw> ad unum refpondeant. De-
inde tui;ic iu eq l^co, qui definitus ;erit, arcae ftipitibus robufieis eit ca-
teni^ inclufae in aquam demittendae dlftinendaeque firmiter. Deinde
inter eas ex tranftillis inferior pars fub aqtia exaequanda et purganda, et
caementis ex mortario materia mixta, (quemadmodmn fupra fcriptimi elt>
ibi congerendmn, donicum compleatur ftruqturae fpatium, quod. fuerit in-
ter arcas. ^) Sin autem propter fluctus aut impetus aperti pelagi defii-
natae arcae non potuerint contineri, tunc ab ipfa terra five crepidine
pulvinus quam finniflime ftruatur: Isque pulvinus exaequata ftruatur
planitie minus, quam dimidiae partis; reliquum, quod eft prtjxime littus,
proclinatiim latus habeat. Qeinde ad ipfam aqu?mi et latera pulviho cir--
citer fesquipedales margines ftruantur aequilibtes ei planitiae, qtiae fupra
fcripta eft. Timc proclinatio ea impleatur arena, et exaequetur cum
margine et planitia^ pulvini. Deinde^ infupCT eam exaequationem pila
2) Non legitnr in Cotl. ws. et Ed. SiUp.
3) Alias hic leguntur vcrba; Hoc autem mUnus nuturaU hahent ea locay'quae fupra fcripta
funt, — qnae trahstnli ad periodnra incipientem : In quihus autem locis. — quoniam, quem
Lic iuterrurnpunt retlfum, ibi ligant.
Digitized by
Google
LIBER V. CAPUT XII. 1SJ3
quJim magna cbnltitutd fuerit, ibi ftruatur, eaque, ctim erit exlTiicta, r6-
linquatur ne minus qiiam duo menfes, ut ficcefcat: tuhc autetti fuccidaitur
margo,* quae fuftinet arenam: Ita arena fluctibus fubruta efficiet in marc
pilae praecipitationem. Hac ratione quotiescunque opus fiierit, in aquain
poterit efle progreffus. Hoc autem munus naturale habent ealoca, quae
fupra fcripta funt. In quibus autem locis pulvis non nafcitur, his ratio-
nibus erit faciendum: uti arcae duplices relatis tabulis et catenis colli-
gatae in eo loco, qui fijiitiis erit, confiituantur, et inter defiinatas creta
heronibus ^) ex ulva palultri factis calcetur. Cum ita bene calcatimi et
quam denfiflime fuerit, tunc cochleis, rotis, tympanis collocatis, locus qui
in ea feptione finitus fuerit,' exinanifttur ficceturque, et ibi inter feptio-
nes fundamenta fodiantur. Si terrena erunt, usque ad folidum crafliora
quam murus, qui fupra futurus erit, exinaniatur, ficceturque et tunc
ftructura ex caementis calce et arena compleatur. Sin autem mollis lo-
cus erit, palis uftulatis alneis, aut oleagineis, aut robufteis ^) configatur,
et carbonibus compleatur, quemadmodrmi in theatrorum et muri funda-
tionibus eft fcriptum. Deinde tunc quadraCo faxo murus ducatur jun-
cturis quam longiflimis, uti maxime medii lapides coagmentis continean-
tur. Tunc qui locus erit inter murum, ruderatione five ftructura com-
pleatur. Ita erit uti poflit turris infuper aedificari. His perfectis, na-
valiorum ea erit ratio, ut conftituantur fpectantia maxime ad feptentrio-
nem; nam meridianae regiones propter aeftus cariem, tineam, teredines,
reliquaque befiiarum nocentium -^genera procreant, alendoque confer-
vant: eaque aedificia minime funt inaterianda propter inceiidia. De
magnitudinibus autem finitio nulla debet eflc, fed faciunda ad maxi-
mum navium modum, uti etfi majores naves fubductae fuerint, habeant
4.) Sic cum Ciijacio ; alii meronibus, f. peronibus,
S) Non legiiur in Co J. ms. et Ed. Sulp.
Digitized by
Google
124- ^. VITRUVII P. DE ARCHITECT. LIB. V- CAP. XII.
cum laxainento ibi collocationem» Quae neceflaria ad utilitatem in ci-
vitatibus publiconmi locorum fuccurrere niihi potucrunt, quemadmo-
dum conftituantur et perficiantur, in hoc volumine fcripfi. Privato-
nom autem aedificicrum utilitates et eprum fymmetrias in fequenti vo-
lumine ratiocinabor.
Digitized by
Google
M. VITB.UVII POLLIONIS
DE ARCHITECTURA
LIBB.I DECEM.
TOMUS II.
Digitized by
Google
1 J ! f ; L i. 1 < .1.
J. * • 4 e * :t
Digitized by
;GoogIe
1^7
M. VITIVUVII POLLIONIS
DE ARCHITECTURA
LIBER SEXTUS,
FRAEFATIO.
A.
7'ifiippus, philofophiLS Socraiicus, naufragio cum ejectus ad Rliodienfiuv\
littus animadvertiflec geoHietrica fchemata defcripta, exclamaviiFe ad co-
lultes ita dicitur: Bene fperemus! hominum enim veftigia video; fta-
timque in oppidum Bhodwn contendit^ et recta gymnafiimi devenit, ibi-
que de philolbphia dilputans munerihus eft donatus, ut non tantum fe
Gmaret, fed etiam eis, qui una fiierant,. veftittmi et cetera,. quae opus
cirent ad victum,. praeftaret^ Cum autem ejus comites in patriam reverti
voIuifTent, interrogarentque eunv qiiidnam vcllet domum renunciari:
txmc ita inandavit dicere: ej:usmodi poirefliones et viatica liberis opor-
tere parari,. quae etiam e naufragia una poilent enatare. Namque ea
rera praelidia funt vitae, qiiibus neq^uc fortunae tempeftas iniqua, neque
publicarum rerum mutatio, neque belli vaftatio poteft nocere. Non mi-
Digitized by
Google
128 M. VITRUVII P. DE ARCHITECTURA
mis eam fententiam augendo Jlieophrajius^ hoitandos ^) doctos potius
e[^e quam pecuniae confidentes, ita ponit: Doctum ex oinnibiis folum,
neque in alienis locis peregrinum, neque 'amillis familiaribus et neceffa-
riis inopem amicorimi, fed in omni civitate effe civem, diflicilesque for-
tunae fine timore poffe defpicere cafus; at qui non doctrinarum, fed
felicitatis praefidiis putaret fe effe vallatum, labidis itineribus vadentem,
non 4tabili fed in^rma conflictari vita. Epicurus verp non difluniliter
ait: 'Fauca fapientibus fortunam tribuere, quae autem niaxima et necef-
faria funt, animi mentisque cogitationibus gubernari. Haec ita effe plu-
res philofophi dixerunt. Non minus etiam poetae, qui antiquas con;ioe-
dias graece fcripferunt, easdem fententias verfibus in fcena pronunciave-
runtj ut EucrateSf Chionides^ Ariftojphnnes ^ maxime etiam cum his
Alexis^ qui Athenienfes ait ideo oportere laudari, quod omniimi Graecch
ruin leges cogunt parentes ali a liberis, AtJtenienJiujn non omnes, nifi
eos, qui liberos artibus erudifff^nt. Omnia enim ihunera fortunae cum
dantur, ab ea facillime ndimimtur; difciplinae vero conjunctae cum ani-
mis nullo tempore deficiimt, fed permanent fiabiliter ad fummmn ex-
itimi vitae* •
Itaqtie ego maximas infinita*sque parentibiis ago atque habeo gra-
tias, quod Athenieiifiwn legem probantes me arte erudiendmn cin-ave-
rufit, et ea, quae non poteft eflte probata fine literatura encyclioque
doctrinarum omniinn difciplina. Ciun ergo et parentum cura et prae-
ceptdmm doctrihis auctas haberem c<Jpias difciplinarum, philologis et
philotechnis rebus commentarionnHque fcripturis me delectans, eas pof-
feffiones animo paravi, e quibus haec dft fructuum fumma: nullam plus
h^bendi neceflitatem eamque effe proprietatem divitiarum maxime, nihil
defiderare. Sed forte nonnulli haec levia judicantes, putant eos effe
i) Cod, ms. et E. S. hortando.
Digitized by
Google
tantum fapiqntes, qui pecunia funt copiofi: Itaque pleriqufe ad id prp-,
ppiitunj contendentes, audacia adhibita cum divitiis etiam notitiam -funt
conf^cutii. Ego fiutem, Coe/ar,. noi>.ad pequniam, parandam ex f^rte dedi
•Itudiui|>; feidi potius tenuitatem:cumi bona fam^ quiun aibundantiam cum
infamia fequendam probavi ; , ideo nptities parum efi affecuta; fed tamen
his voluminibus editis (ut fpero} polteris etiam ero notus. Neque eft
mirandum, quid ita pluribus fim ignotus. Ceteri architecti rogant et
ambiunt, ut architectentur ; mihi '^uten^ f^ praeceptoribus eft traditum,
rogatum non rogantemoportere fufcipere curamy quod ingenuus color
movetur pudore, petendo rem fufpiciofam. Nam beneficium dantes, non
accipientes, ambiuntur. Quid enim J>utemus fufpicari , qui rogetuf de*
patrimonio- fumptus faciendos committ^e gratiae^ petentis, nifi qUod^
praedafe compendiique ejus caiifa judicet faciendiim?^ Ifaque majo4*e8
primum a genere probatis^ opeta ^) tradebant architiectis. Deiride quae*-
rebantfi honefie elFent educati: ingenuo pudori,» non alidaciae proten^i-
tatis coriimittendum' judicantes. Ipfi auteni artifices non erudiebant nJfi^
fuos liberbs aut cogriatos, et eos viros bonos inftituebant, quonim fidei
tantarum rerum ^) pecniniae fine dubitatiorie permitterentun Cum auteni
animadrerto ab irtdoctis.et imperitis tantae difciplinaentagnitudinem ja-
c5tari, et ab his qui tiovt Uiodo axchitecturae, fed omnino ne fabricae
^iderii notitiam habent; non pofliun riori Litidare patresfanriliti^ eos, qui
literaturae^ fiducJa coiifirmatr pei* fe aedificantfes; ita judicant; fiiim]^eri-
tis fit coriimittendum , ipfos J)atius digniores elfe ad fuam voluntatem
qtiam ad alienam pecuniae confumere fummam. Itaque nemo artem*
lillam aliam conatur domi facere, uti futrinam, vel fullonicani, aub ex
ceteris quae funt faciliores, nifi Architecturam ; ideo quod qui profiten-
. ! . ' 'I , ■ - ■ :.
ji) CocL ms. et E. S. item Co^. Fr*n. apfranK
3) A^as : quihu^ tqntarM^m rerum fideU
/-
Digitized by
Google
150 M. VITRUVri P. DE ARCHITECTURA
•
tur non arte v^ra, fed falfo iKMninantur architecti. Quas bb ries corpus
ai^hitecturae, rationesque ejus putari diligentifEme confcribenclai, opi-.
nans id munus omnibus gentibus non ingratum futunim. Igitur quo-
niam in quinto dre opportunitAt^ conununiimi openmt petlbnj^ri, in hoc'
volumine privatomjtti aedtliciorum ratiocinationes ^t coimuenfus fymme-;'
triarum explioaba
( ' , '■.''■ , 1 :] ' . ' t ' •. .T
CAPUT t
De aedijiciis disponendis fecundum locorwn jjropvletates.
Jtxaec autem ita erunt recte iUfpQfita, T\ primo animadverfum fuerit:
Quibus.r^onibus a^t ^quibus inclinaliojiibus *numdi conftimantur, Naiu-,
que eXitex AegyptOy aJiter Ilifpojxia^ non ^dem modo Bontq^ dilUm^i*
ter Rpuiae), item ceteris tei;ranmi et r^onum proprietatibus oportere
videntur conftittii genera aediiiciprum; quod alia parte folis curfu ptre-
mitur telius, alia longe ab eo diftat, alia pei- mediimi teiuperatur. Igi-
tur uti confiitutio mundi ad JieiTae fpatiimi inclinatione figniferi p^xxuli,
eJt folis £uifu, xUfpaiibus qualitatibus naliiraliter efi collocatai ad ^wi-
dem modum etiam ad regionum rationes coeUque varictates^ videntur
aedificiorum deberc^ ^^figi collocationes. Sub feptentrioae. aedificia te-^
fiudinata et maxin^ie concluiH et non patentia, fed cpnverfa ad calidas,
partes oportere fieri videntux. Contra autem fub impetu fojlis, lueridia-
nis regionibus quod premuntur a calore^ patentiora comverfaqjoe ad fep-
tentrionem et aquilonem funt faciunda. Ita quod ultro natura laedit,
arte erit emendan^um.. Item reliquis regionibus ad ^iuidem modum
temperari quemadmodum .coelum eft ad inclinationem muncii collocatum.
Haec autem ex natura rerum funt animadvertenda et confideranda, at-
que ctiani ex membris corporibusque gentiimi obfervanda. Namque fol
quibus locis mediocriter profundit vapores, in his eonfervat corpora
Digitized by
Google
, ; ^ ^ filBER VL ;C:iPUT L ! 151
|^uip(»rat;a;, .qp^que.proxime ctirreix^^ deflagrat, erlpit exugendo tempe-
raturam humoris. Contra y:ero refrigexatis regionibus, quod abfunt a.
me^4ie longe, non exhauritur a ioaloribus humor, fed ex coelo rofcidus
aer,ift corpora fundens hp.morem, efficit ampliore^ corporaturas^ yocis-
que fonitixs graviores. Ex eo quoque fub fcptentrionibus nutriunttir
gentes immanibus corporibus, candidis coloribus, directo capillo et rufo,
ocujis ijaenis, fanguirie multo, quoriiani ab humoris plenitate, coelique
refrigerationibu^ funt conformatii Qui auterii funt proximi ad axem
meridianum fubjectique fulis cmfui, brevioribus corporibus, colore fufco,
crifpo capLQo, ociilis nigris, cruribus invalidis, ^) fanguine exiguo, fplis
impetu periiciuntui:. Itaque etiam propter fanguiiiis exiguitatem timi-
diores fi^nt ferro refiltere; fed, ardores ac febres fufferunt line tiniore,
qiiod nutrita funt eorum membra cum fervore. Itaque corpora quae
nafcuntiu: fub feptentrione, a febri funt timidiora et imbecilla; fanguinis
autem, abundantia, ferro refiftunt fine timore. Non minus fonus vocis
iu generibtls gentivim difpares et varias habet qualitates; ideo quod ter-
miriatio orienlis et occidentis circa terrae librationem (C), *) qua dividitur
pars fuperior et inferior mundi, habere videtur libratam naturali modo
circuitionem, quam etiam mathematici horizonta (A-G.B. H.) dicunt. Igi-
X\\r quomam id habemus^ certtun animo fultinentes, a labro, quod eft in
regione feptentrionali, linea trajecta, (A. B.) ad id quod eft fuper meri-
di^ium axeni, (JP.) ab eoque alteram obliquam in altitudinem ad fum-
mmn cardinem (B.N.) qui eft polt ftellas feptentriommi, fine dubitatione
animadvertemtis ex eo elTe fchema trigoni (A. B. N.) mundo, uti organi,
quam cru[JL(lvycYiv Graeci dicunt. "**) iLaque quod eft fpatium proximmn
imo cardini ab axis linea iri m^ridianis linibus, fiib eo loco quae funt
1) Cod. ms. cL E. S. iiem Cod. Fran. validis.
*) rorina I. ♦*) rorina II.
VlTR. TOM. ir. IT.
Digitized by
Google
15^ M. VITKUiVII t: DE ARCHITECTURA
natiortes, propter brevitatem altitudinis^ ad mtmduin, fonitnmvocis faciulit
"^enueiil et aciitilEmum, iiti in oqrg^tno cllordA, qnae eft pi^oxima angttlo.
3ecundum eam auterii ,reli(l\iae ad niediftm' Gr^eciam remafllor^s ^)*effi*
-ciunt in nationibus fononmi fcanfiones -^). Item a medio in orfliriem
crefcendo ad extremos feptentriones fub altitudine coeli nationtim ff>iri-
tus fonitibus gravioribus ab natura renim exprinmntur, Ita videtur
mimdi conceptio tota propter inclin^lionem confonantiflime per folis
temperaturam ad haririoniam efle compofita. - Igitur ^nhe nationes . funt
inter axis meridiani cardineni et feptentrionalis medio pofitae, xiti in
diagrammate muficp, medianae vocis habent fonitum-in fermone: quae*
que : progredierites ^) ad feptentrionem funt nationes, quod altiores ha*
bent diftaritias ad mundum, fpiritus vocis haberttes humore rdptilfos ^)
ad hypatas et prodambanomenon, a natura renmi fonilu grariore cogurl'*
tur uti ^). Eadem ratione e mcdio progtedienles ad meridieilt gentes,
paranetarurii netanunque acutifliniam fouitu vocis perficiunt tcnuitatem.
Hoc autem verupi eife, ex faumidis naturae locis graviora ficri, et ex fei*-
vidis acutiora, licet ita experitndo atiimadvertere. Cabees duo in itna
fornace aeque cocti aequoque pondere, ad crepitumquc iim> foiritu fu-
mantur: ex his imus in aquam demittatur, poftea^ex aqua eximatur: tUiic
utrique tangantur. Cum enim ita factum fuerit, largiter inter eos foni^
tiis difcrepabit, aequoque |>ondere'non poterunt eife. Ita ct Hominum
corpora. uno genere figurationis^ efc una mundi conjunctione concepta, alia
propter regionis ardorem acutiun fpiritum aeris exprimunt tactu, alia
2,) Cod. ms. remiffionihus, ^ Cod» Fran. ct E. S. remlffi.orihus.
3) Cod. m*. coffionts, Cod. Fran. et E. S. cantiones, \
4) Sic ciun Fra.. Alias progreditntihus,
5) Sic Cod. ms. ct E. S. alias replrtos, ' >
6) Slc lcgo cum ¥ea, Alias coguntur. Iti
^ V
Digitized by
Google
LIUE^R VI. CAPUT L ^ : 155
propter liumoris* abundantiajn graviffimas efTundunt fonoriim q^iiflltates.
Itipm ptopt^r teniiitatem weli, mericlianae nationes ex acuto fervorei,
mente expeditius celeriusque moventur ad conGJiorurii cogitationes. Sep-
tentrioi>ales autem geqtes iafufae craflxtudlne coeli propler obftantiam
aeris bumofe refri^cratae, ftup(^iH;es babent mentes, Hoc autem ita eifej
^ Xejrpentibus licet iifpic^re, quae per oalorem cum exbauftam habent
bumo^is refrigerationem, tunc acerrime moventur; per brumalia autem
et JiJb.enia tempqra ^) nxmatione cpeli. refrigeo^atae, inunotae fuiit fiupore.
Ita jiQu eft mirandum , fi acutiores eiTicit calidus aer hominum mentes,
refrigeracus aintcm contra tardioi^s,- Cum fint autem mcridianae nationea
animis ajculiffimis inilnit^que folertia confiliorum, fimulac ^) ad fortitu-*
^nem ingrediimtiu-, ibi fuccumbunt, quod habent exultas ab fole animo-
rum virtutes. Qui vero refrigeraiis nafcuntiu: regionibus, ad armorum
vehementiam paratiores funt, magnisque viribus ruunt ^) fine timore, fed
tarditate animi fine confiderantia irruentes, fine folertia, fiiis confihis re-
fringuntur ^^). Cum ergo ab natura rerum haec ita fint in mundo xol-
locata, ut omnes nationes immoderatis mixtionibus fint difparatae, placuit
ut inter fpatia totius arbis terrarum regionumque medio mundi Populus
Roinmim poffideret fmea Nam<|ue temperatiffiniae ad utramque partem,
jt cc^i-porumJ immbris, ani^orvunque vigoriblis, pro forlkudine funt in
Jtalia gentes. Quemadmodum eniiti Jovis ftella, inter JMartis ferrentiffi-
mam et Satumi frigidiffimam media currens temperatur, eadem ratione
Italia inter feptentrionalem meridianamque. ab ulraque parte mixtioni-
biis temperatae et invictias thabet . laudes. Itaque* refringit barbaromm^
7) Cod. ms. inftrit ab, ....
8) Sic Cod. ms.
g) Cod. ros. viitniibjs Junt.
10) Sic Cod. ms. Cod. Fun, et E. S, rffrmgantftr*
Digitized by
Google
134 M. VITRUVII P. DE ARCHITECTURA
Vires '') forti manu, conlilus, meridianorum ^^) cogitationes. tta dirina
niens civitatem Populi Roinani egregia temperataque regione coUocavit,
uti orbis terrarum imperio potiretur. Quod fi ita eft uti dilRmiles re-
giones ab inclinationibus coeli variis generibus fint comparatae, et ut
ctiam naturae gentium difparibus animis et corpai-um figiuris qualitati-
busque nafcerentur, non dubitemus '^) aedificiorum quoque rationes ad
natiomun gentiumque pifoprietates apte diftribui debere, cum habeamus
ab ipfa rerum natura fol^rtem et expeditam monftrationem. Quoad po-
tui fumma ratione proprietates loconrm ab natura rerum difpofitas ani-
madvertcre, expoftii, et quemadmodum ad folis curfum, et inclinationes
Goeli oporteat *ld gentimn figuras confiituere aedificiorum qualitates dixi.
Itaque nunc fingulorum generum in aedificiis commenfus fymmetriarum ,
et univerfos et feparatos, breviter explicabo.
CAPUT IL ' '
De aedijiclorwn privatoruvt proportioirihus et incnfuris fecundum
naturam locorum.
JNulIa architecto major cura e/Te debet, nifi uti proportionibus ratae
paxtis habeant aedificia rationum exactiones. Cum crgo confi.itiU:a fym-
metriarum ratio fuerit et commenfus ratiocinationibus expUcati, tunc
etiam acimiinis eft proprium providere ad naturam loci, aut ^ufum, aut
fpeciem, et ^) detractionibus vel adjectionibus temperaturas efficeik}, uti
eum de fymmsetria fit detractimi.aut adjectunj, id videatur recte eflefor*
n) CoJ. ms. et E, S. virtutc».
li) Sic Cod. ms. et E. S. Alias : confiliis refrin^it harharorum etc.
i3) Sic Cod. ms. et E. S.
i) et detrartlonihus vcl non leguntur in Cod. ms. et E. S.
Digitized by
Google
LIBER VI. CAPUT II. 155
matujn, m afpectuque ^) niliil delideretuTr Alia enim ad manum fpe-
Gies efle videtur, alia in excelfb; non eadem in conclufo, diilimilis in
aperto: in quibus magni judicii eft opera quid tandem faciendiun lit.
Non eninx veros videtur habere vifus elFectus, fed Mlitur faepe "ab ejus
judicio mens. Quemadmodum etiam in fcenis picti^ videntur columna-
rmn projecturae^ mutulorum ecphorae, fignorum figurae, prominentes, cum
fit tabula fine dubio ad regulam plana. Similiter in navibus remi , cum
fint fub aqua directi, tamen oculis infracti videntur, et quatenus eorum
partes tangunt funmiam planitiem liquoris apparent (uti funt) directi;
cum vero fub aqua funt demiili, per naturae perlucidam raridatem, re-
mittunt enatantes ab fuis corporibus fli*entes imagines ad fummam aquae
planitiem atque ha^ rbi commotae efiicere videntar infi.*actum ' remoruni
Gculrs afpectum. Hoc autem, five fimulacrorimi impulfu,. feu radionun
ex oculis efFufionibus (uti pbyficis placet) videamus iktraque ratione^ vi-
detur ita efle, uti falfa judicia- oculorum liabeat afpectu^. Gum erg6
quae funt vera falfa videantur, et nonrniHa aliter qnam funt eculis pro-
bentur,. non puto oportere efle dubium, quin ad locorum naturas aut ne-
ceflltates,. detractiones, aut adjectiones fieri debeant; fed ita nt niliil in
liis operibus defideretur. Haec autem etiam ingeniorum acuminibus, non
folum doctrinis efiiciuntur. Igitur ftatuend^ eft primum mio fymme-^
trianmij a qua fumatur fine dubitatione commutatia. Efeinde explicetur
operis futuri ct locorum imum fpatium longitudinis et latitudinis, cujus
cimi femel fuerit conftituta magnitudo, fequatur eamv propoif^tionis ad jde-
corem apparatio, uti non fit confiderantibus afpectu^ eurythmiae dubius,
de qua quibus rationibus efiiciatur, eft mihi pronunciandumu Primimique
de cavis aedium uti fiieri debeant, dicam»
S) Sio €od. ms. et E. S. Al, fic ut in afpectu:
Digitized by
Google
33,6 M. VITHUVII f. Pi; ARCIIITECTURA
CAtUT III.
De cnvis aediuin five atriis^ cle alis^ tablino et pcrijtylio,
Oava aedkiiu qiiinquje genQribus funt diftincta, quonim ita figurae no^
niinantur: ' Tufcanicujn^ Corinthiufn^ Tetra/tylon^ Difpluviatiij^iy Teftudi^
naiuin. Tufcanica *) funt jn quibus trAbes in atrii laLitu4ine trajectae (a)
Imbeiirit iiUerpcufiya (b) et (fioUiquias ' ^) ab angulia parieluni ad anguloi
tignoruiu intcrcurrc^ilcs: Iteiti afTcribus flillicidioruin in niedium com-
pluvium (e) dejccLus (d) ^). In Corinthiis iiidem ratiouibus tiabes et
compluvia Colloci^ritur, fed.a parietibus trabes rccedentes in circuitione
circa coluinnas CQriippnimtun , Tetraltyla funt, quae fubjectis fub tra-
bibus angukvibus coUunnis, et utilitatem trabibus et fimiitatem praeftant,
quod ileque ipfae magniun impetum cogtmtur habere^ neque ab iuter-
pexifivis QpieraiHur. Difpluviata **) axitem funt^ in quibits deliquiae (d) ar-;
eam (^) fT^ftineutes fiillicidia rejiciuut- Hflec h^^bemaculis maxiiuas prae-
fiant u^ilitjit^s, quod compluvia ^oruim erqcta (e) nou obftant luminibus
trA9li,n,i,Qi;uiH. . .Se4 ea babwt in ref^ctianiUus moleftiam magnam, quod
circa pari^^^ (c) f\illicidia dcflu^ntia continent fifttilae (b), quae non
celeriter recijJiiunj: ex canali;b^ aqu^mj defly^jvtem. Itaqin^. redundojitcs
refi^iV\nli, ^^ intefi^wm,: ^) opus, j&t pftrietes iu eis gcnerfbus: aodificio-
rum forrumpunt.- T^ftud^ta *♦*) vero ibi fiunt, ubi non funt impetus
magni, et in eontig^ationibus fupra fpatiof^e redduntur habitationes "^).
♦) rorma m. ' ' '
'- Cbd. ms: et Ed. Sulp. collitias,
12) Ood.Ams. etEd. Siilp. ^ejectli, *
•*) Forma IV. ♦ « - .
5) Opus^non legitiir ia Cod. ms. in Ed. iiec in Cud. fran.
•'♦) Fornia V. ,^ ^ ^ " -
4) Sic Cod. njs. et Ed. Snlp. At rnlgo: fpatiofa redduutur habitationibus.
Digitized by
Google
• (IV.) * ' . . • -^
- ^) Atriornm vero lohgitudines et latifodines ttibtis g^nerilAis for*
mantui^: et primiiln g^ttus diftribliitur, uti Ibngitiida cimi in qiiincjwe
partes divifa fuerit, tres j^artes latitudinf dentur. Alterum cum in tres
pait^s dividatur, duae partes latitudini tribuantur. Tertiunl uti latitudo
in quadrato paribus lateribus defcribatur, inque eo qnadrato diagonii li-
nea ducatur, et quantum /p«(tium habuerit ea linea diagonii, tanta loftgi-
tudo atrio detur, Altitudo eorum quanta longitudo fuerit quarta dem-
pta fub trabes extollatur, reliquiim lacimariorum et arcae fupra tra(bes
ratio habeatur. Alis (ee)' ♦)' dextra ac iinifira latitudo, cum fit atrii lon-
gitudo ab triginta pedibus ad pedes quadraginta, ex tertia j^atte ejus
eonitituatur. Ab quadrag*inta ad piedesr quinquaginta loiigitudtt dividatur
fnpartes tres et dimidiam ^).- Ex his una pars alis dettir. Cum autem
erit longitudo ab quinquaginta pedibus ad fexaginta^ pars quarta longittU
dinis alis tribuatur. Ab pedibus fexaginta ad octoginta, longitudo divi-
da.tur in partes quatuor et dimidiam, ex his una pars fiat alarum latitudo.
Ab pedibus octoginta ad pedes centum, in quinque partes divifa^ longitu-
do, jufiam confiituerit latitudinem alarum. Trabes earum liminares ita
alte ponantur, ut altitudines ^) latitudinibus fint aequales. . Tablinum(d),
fi latitudo atrii erit pedum viginti, dempta tertia, ejus fpati6 teliquillti
tribuatur. Si erit ab pedibus triginta ad quadraginta, ex atrii latitudine,
tablino dimidium tribuatur. Cum autem ab quadraginta ad fexaginta,
latitudo dividatur in partes quinquey et ex his duae tablino contribuaw-
tur^). Non enim atria minora cum majoribus easdem polTunt habere
5) In Sulpicii et in vnlgatis editionibus hic noTum- «apuc inoipitj' in Cod. ms. meo tcx-
tns in capita omnino non eft difpertitus. •) Forma VT.
6) et dimidiam non legitur in Cod, ms. ncc in Ed. Sulp. *
7) Cod. ms. ahitudine.
6) conftituantur^ Cod. ms. et Ed. Sulp. / '
Digitized by
Google
fynimetrianim rationes. Si enim minorum ^) fymmetriis utemur in ma-
joribus ^)) 1 neque ; tftblyia neqtie alae utilitatem poterunt habere, fin au-
tem tnjfjorum in, uxinoribus utemur, vafia et immania jin . his ea €3?imt
niembxa. Itaquc generatim magnitucUnum rationes «xquifitas, et utilitati
et afpectui conrcrJLbendas putavi. Altitudo tablini ad tral>em adjecta la-
titudinis octava xronfiituatur^ Lacunaria ejiis tertia latitudinis ad altitu-
dinem Adjecta e^jctollantur. Fauces (b) minqiibus atriis. ^e tablini latLtu-
dinc d^mpta tcrtia, majc^ibus dimidia confiituantur^ . I^tagincs item ^)
alte pum fuis ornamcntis ad latitudinem alarum fint conftitutae. Latit^j.-
dines oftiorUm ad altitudinei;u, fi Dorica crunt; uti Dorica, fi lonica eruni,
uti Io;)ica; perficiantur, xjuemadmodimi de tJiyromatis ; in quibus quairto
Ubr0 r,atiom5s fymi|ic.triaru|n funt expofitae. luipluvii (x) ^^) Iwuwn latHiu .
latitudiuis atrii^ ne min\is quarta, ne plus tertia parte rclinquatur; lon-:
gity.do uti atrii pro rata parte fiat. Pcrifiylia (g) autcm in transveiTa
tevtiA P*irte J^ongiora fint, quani introrfus. Colimuiae tam altae, i-quanx
po:i'ticu3 (f) latae fucrint. rcriI|:ylioiami rnterc(=)limuiia ne minus -trium,
ne pluS; quatijt^r .columi^aium, cranitudine iuter fe ^ificnL ^in autem
Dorico moie in perifiylio colmnnae crunt. faciundac, uti in qiifUto libro,
de Doripis fqripfi, ita moduli fumautur, ct ^') slA eos modulps . triglypho-
i^^jinqupjja^p^nes difponap<:un ^.. . j . : ' i,
CAPUT V.
l ' ' .' ' ' '.■■'' . : ' . ■ , ,'
IJe tricUniiSf oecis^ exechds^ pinncothccis et eorwii diinenfionibus.
X ripliuioiauu quanta latitudo fuerit, bis tanta longitiido fieri debebit.
Altitudines omhium conclavioriim quae oblonga fucrint, fic habcre dc-
7) Cod. ms. 6t Ed. Sul^, tnajorlhUs, . - ■ >
8) minoribuSy ct panlo poft; mitjorum in majorihus Cod. ras et Edit. Sulp.
q) Cod. nis. et E. S. item Cod. Fraii. ita ; et p.iiilo poft eorum*.
10) Cod. ms. et Ed. Sulp. Compluvii,
11) Sic Cod. ms. ct E. S. Al. ut.
Digitized by
Google
LIBER VI. CAPUT VI. , 139
bent • rationenij uti loiigitiidinis et latitudinis menfura componatur, et ex
ea fumma dimidium fimiatur, et quantiun^faerit^ tantum altitudini detur.
Sin autem exedrae aut oeci quadrati fuerint, latitudinis dimidia addita;
altitudines educantur- Finacothecaey uti execbrae, amplis magnitudinibus
funt/conltituehdae; oeci Corinthii^ tetraftylique, quique jiegyptii voc^x^
tur, latitudinis et longitudinis, uti fupra tricliniorum fynunetriae fcriptae
fimt, ita habeant rationem; fed propter coltqnnarum interpofitiones, fpa-
tiofiores conltituantur ♦). Inter Corinthios autem et Aegyptios^ hoc erit
difcrimen : Corinthii limplices habent columnas aut in podio politas, aut
in imo, fupraque habent epiftylia et coronas, aut ex inteltino opere, aut
albario; praeterea fupra coronas curva lacunaria ad circinum delumba-
ta (a) ♦♦). In Aegyptiis autem fupp columnas epiftylia, et ab epiltyliis
ad parietes qui funt circa, imponenda eft contignatio, fupra eam coaxatio
et pavimentum '), fub dio ut fit circuitus (a). Deinde fupra epiftylium
ad perpendiculum inferiormn columnarmn, imponendae fimt minores
quartapaite coluinnae. Supra eifumm epiftylia et omamenta, lacunariis
(c) omaritur, et inter coivunnas fuperiores feneftrae (b) coUocantur; ita
bafilicarum ea fimilitudo, non Corinthiorum tricliniorum videtur efle.
* CAPUT VL
D e o e cis mor e Gr aeco.
-Fiunt autem eti^jnqn Italicae. confuetudinis oeci, quos Graeci xv^iXff-
vcuV appellant ♦**). Hi collocantur fpectantes ad feptentrionem, et maxime
viridia profpi^entes , valva^que habentes ') in medio. Ipfi autem fint
•) Forma VII. ••) Fortna VIIL •••) Fonnt IX.
1) Cod. ms. Supra coaXatlonem pavimentum»
1) Sic Cod. ms. al. hahent,
VXTR. TOM. IT. 18-
Digitized by
Google
U^o M. VITRUVII P. DE ARCHJTIECTURA
ita longi et lati, uti duo triclinia curii circuitionibus inter €e fpectantiA
poiErit elTe oollocata^ habeantqae Jdextra ;aQ Iinifixi himiaia feneitrarum
yalvata, ut£ viridla de lectis ^) per fjmtia feneltrariim profpiciantur. Al-
titudines eomm dimidia latitudinis- addita : confiituantur. Jn his aediii-
ciorum ^generibus omnes , fant faciendaje earuni fjrmmetrianitn rationes^
qujae fineiimpeditidne loci fieri^potertnt. X,imiitiaque parietum altitudi-
ni^is jiiHjDil obfcurabunt>ar; facilitel- eirqnfc (^xplicata. Siui ahatem: inhipe*
dic^tur ab atigufiiis, -»iit aliis. neceflitatnjas, tlim.opus erit,j iit ingrnio et
acui^he de rymmetiiis detractiones, aut adjecliones fiant, uti non dilfiiiii-
les veris- fymmetriis perficiantur venufiates.
: .1 '•■ - r ' '. ■: ^ e:APut' vri.' • - - \'"
Ad quas coeli regiqnes^ quaeque aedijiciorum genera fpectare debeant^
ut ufui et faluhritati fint idonea.
JNrtmo eJcpJicabimus jquibus proprietatibufi ^^euera. .afidififci0rum ad iifum
et* cpeli regiiines apte debeant fpectare. Hibema triclinia ct.balnearia
occidentem hibeinum fpectent. Idco quod vefpertino lUmine: Qpusieft
uti; praeterea quod etiam fol occidens adverfum habens fplendorem, ca-
lorem remittens, efiicit vefpertiijto tpnjpore regionem tepidiorem. Cubicu-
la (m) et bibliothecae (1)*^ ad orientem fpectare dcbent; ufiis enim*ma-
'tudnum pofiulat lumen. Item in bibh*othecis libri non putrefcent. Nam
in his quae ad meridiem* '7*fet occidentem fpcctant, a tineis et hmncSre *)
vftiantur, qtit)d venti humidi advenientes pi^oclednt^ eas et altint,!^infun-
dent^^qiie hutnido:^ fpiritm ^pallbrb 'voliUiBnA corrufA^iuiL Trifcliiiirf
2) Sic cum PhilaiwTrO'/ XVias lectls» •) Forma Vf. ' '
i) Cod, ms. Kam tjnaecuntjue ad meridt^.* . * ■■ > ■ ■ \ . .
9,) Cod. ms. inferil libri. . !v / . t .'
Digitized by
Google
. LIBER VL^ CAPUT YIIL - i^r
mmsiyCt aabimnalia adj ori^t^m; cum ennn: praetenta hmuuikus^ adrTer-*
fosi folb impetub. ^mgrediand/ad i otDanfetftemy efiGit ea tetm^einoa ; ad. . i^
tempil5| cpuQ opns^ fudiiume^ft nti..:/ AefiiVa aO^ I^ten^ibnemiy Qiiodi eb
regio (^non Ait reliquae, quae per folftitiuuL propter calorem effieiuntmr
afeftuofaie) eo quod !effc iiverfa a folis-curfu/femper refkagerata^.et ialubrii-
taieirx^ et voLiptatenr in ■iifu prael^ac : Nob minus pinacothecac (k); et
plmUarioiimfi ^) textrinae, piotonini^^ oficiiiae^ uti colores: irogrum in
apere, proptef conftantiam luininfe irinnntata permaneant qualitate.
CAPU-r VIIL
' De aedijicioruiu proprUs lociSf et generihus nd quascunque j)Ci'fonarwn
quaUtates convenieniiUus^
Cmm ad regiones, coeli ita pa fuerint difpoflta, timc etiam animadverten-*
dw?> ^fe quibus rationibus privatis ^ediiiciis prppria loca patribus fami-
liai;^, et q^emadmodum convcaimia cum (^jctraneis, aedificari debea^t.
lS>pique ex his quae propria fimt, in ea noii eft poteftas omnibus intro*
^^di, nifi invitatis, quemadmodum fimt cubicula, tricUnia, balneae, cete-f
raque, qviae easdem liiibent ufus rationes. Commimia*) autcm funt, quibu^
etiam invocati fuo jure de populo pofTunt venire, id eft veftibula (a),
cava aedium (c), periftylia (g)r qwequ^ eujidem habere poffimt ufum.
Igitur his qui communi funt fortuna, non necelTaria magnifica veftibula,
nec tablina (d), neque atria (c), quod hi aliis ') officia praefiant ambiun-
do^)^^iqxiHe aValiiarambiuntur. 'Qidautem fructibns rufiicis ferviunt^m
ekinuQ>:^bitilidlis;.fiabuIa, tabe^ae; inaedibus ctypjae^ Jiorrea^ f^dthecae,
5) EJ. Sulp. -pulvinariorum textrina* •) Forma .VI.
i) quod in aliis, Cod. ms. et Ed. Sulp. . - - . .
2) amhiunda^ Ed. Siilp. '
Digitized by
Google
H3 M. VITB.UVII P. DE ARCHITECTURA
eeteraque, qiute od fructus fervandos niagis quam ad elegssmtiae decorem
polfunt efle, ita funt facienda. Item feneratoribus et publicanis commo-i
diora, et fpeciofioray et ab iailidiis^ tatsii £*orenfibus autem, et difertis
elegantiora et fpatiofiora ad conventus exdpiundos: ^J^obilibus vero qui
honores magifiratusque gerenda praefiare debent officia civibus, facienda
funt veftibula regalia (a), alta atria (c), et periftylia ampliflima (g) , lil-»
vae (n)y ambulationesque laxiores, ad decorem majeftatis perfectae. Prae-*
terea bibliothecas (1), pinacothecas (k), bafilicas,. non diilimili modo quam
publiconmi operum niagnificentia comparatas, quod in domibus eorum
faepius et publica confilia, e^ privata judici^^arbitiiaque conficiuntiur ^).
Ergo fi his rationibus ad fingulonmi genenun perfonas , uti in libro pri-
mo de decore efi fcripttun, ita difpofita erxmt aedificia, non erit quod
reprehendatur. Habebunt enim ad omnes res commodas et emendatas
exphcationes. Eanun autem renmi non fohim erunt in urbe aedificio-
rum rationes, fed etiam ruri, praeterquam quod in urbe atria proxtma
jamiis folent efle, ruri vero '♦^ pfeitdourbanis ftatim periftylia, deinde
tunc atria habentia circtun porticus pavimentatas *) fpectantes ad palaeftras
et ambulationes. Quoad potui urbanas rationcs aedificionun fimimatim
perferipfi ut propofui. !
CAPUT IX.
De rufticorum aedijiciorum rationibus.
Wimc ruiiicarmn expeditiotium, ut fint ad ufum commodae, quibusqiiis
rationibua QoUocare oporteat eas,. dicam. Frimum de falubritatibus^. ufti
3) CoJ. ms^ conficimtt. '
4) al Cod, jns.. — a Ed. Siilp^ , , -
5) Cod. m$. pavimenta, E. S. pavimenta fpectantia.
Digitized by
Google
LIBER VL CAPUT IX- 14.5
in priino vohnninfe de moexxibtis collocandrs fcriptmn eft, regiones afpif
ciantur, et ita villae collocentm\ Magnitudinjes earum ad modum agri,
copiasque fructuum comparentur; Cortes magnitudinesque earum ad
pecorum numeruni, atque quot juga boum opiis fuerit ibi vcrfari, ila
finiantur. Ih oorte cidina quam calidiilimo loco djelignettu. Conjtmcta
autem Iiabeat bubilia, quorum praefepia ad focum et orientis coeli re«
gionem fp^ctent; ideo quod boves lumen et ignem fpectando^ horridi non
fiunt. Item agricolae regionum imperitiy non putant oportere aliam re-
gionem coeli boves fpectare, nifi ortum. folis* Bubiliupi autiem debent
cfle latitudines, nec minores pedum denum nec majores^ quindenum^
Longitudo uti iingula }uga^ ne minus occupent pedes feptenos. Balnearia
item conjuncta lint culinae^ ita enim lavationis rufticae miniftratio non
erit longe. Torcular item proximimi fit culinae; ita enim ad olearios
fructxis commotla ^rit miniftratio r habeatque conjimctam vinariai^ cellam
habentem fd fpptentrionem lumina feneftrarum; cum enim alia parte ha-
buerit qua fol calefacere pofEt, vinum quod erit in ea cella confufum
ab calore, efHcietur imbecillimi. Olearia sutem ila eft coUocanda, ut ha-
beat a meridie calidisque regionibus lumen; non enim debet oletmi con-
gelari^ fed tepc^re^caloris extenuari. Magnitudines autem earum ad fru*
Gtiaitm)! rationem,t, et niunerum doliorum fuxkt faciendae^ qtiae cum fint
cullearj^, per medHim oecupare debent pedes qus^emos. Ipfum autem
torcular,. fi non (cochleis torquetii», fed vectibui et prela ptemitur, ne
^ninus loi^gam pede» quadraginta cQnftituaturj ita enin^ eric vectiario fpa^
tiimi expeditumt Latitudo eju» ne minus pedum femmidenxmi; Bam.fic
erit ad pl^um opus facientibus libera verfatio et ex^editaw Sin autem
duobus prelis loco opus fuerit^ quatuor et viginti pedea latitudini den-
tur. Ovilia et caprilia ita magna funt faeienda, ut fingula pecora areae
ne minus pedes quatemos et femipedem, ne plus fcnoa pofEnt habere.
Granaria fuljlimata et ad fepteutrionem aut aquilonem fpecUmtia difpo-
Digitized by
Google
'm M. VITBLU.VII F. DE. ARCHITECTURA
m
«antur; fta enim frumaita nbn pbteuunt cito^ concalefcere > fed afflatak
tfefrigerata diu femantur; nainque ceterae:regiones procreant cureulionem^
«t reliquas. be|tiolas, quae frumentis folent nocere» Equilibus, quae ^)
Inaxime. in/ villa loca cali4>IIima fuerint,'conItituanlur^ dum ne ad focum
fpectent; cum enim jumenta proxime ignem itabulantur, Horrida liunt.
Item non funt inutilia praefepia, quae cpllocantur extra culinam in aper-
to contKT orientem; cum enimin hieme anrii fereno coelo in ea tradu-
'cUntur, matutino boves^ ad folem pabulum capientes, Jfiunt nitidiores.
Horrea, foenilia, farratia, piftrina extra viilam facienda videntur, ut ab
igriis periculo firit villae tutiorea.
Si quid delicatiiis in vijlis faciendum fuerit, ex fymmetriis quae in
mrbanis fuprafcripta funt ^Donfututa, ita Itruantur, ut iine impeditionc
Tufticae utiUtatis aedl¢ur-
Omnia aedificia ut kiminofa lint oportet curari, fed* quae fuut ad
villas faciiiora videntur ^e, ideo quod paries nullius vicini poteft obftai-
re. In urbe autem, aut 4X>mmuniimi parietunj altitudines, autanguftiac
loci impediundo faciunt obfcuritates. Itaque de ea re fic erit experimi-
duni. Ex qua parte Inmen oporteat fmnexe, linea tettdat» ab ahitudinc
'parietis, qti4 ridetur obftare nd emn locuni, cui lurfcen Opqpdeat imniitte-
•re; et fi ab ^a linea in ^Jtudinem cuni pr^pJciatur poterit ' fpatium
puri coeli amplum videri, ih eo loco lumen erit fin€ iiupeditiQne. Sin
^uteih dffici^nt •trabefe, f^ limina ^}, aitt contignatioiies^ de fupmoribufi
partibusi aperiatur^ et ita i^mittatun Et ad fumniam ita eft gubernanu
dtmi, ut, e quibttscurique partibus Coeliml profpiei poterit , per eas fene-
•ftrarum loca relinqiiantur; fic enim lucida eiiiiit aedifioia. Cum autem
in tricliniis ceterisq^^ conclavibus maximus eft ufus luminuhi, tum etiam
■ ' ' - * ' . ■ ' ' . . , i . . ., ' • . .; >
x) Sio Cod. ms. ct E, S. A\, 9quilia fumn — * — ^wtjt.
2] Cod. ms. luminm»
Digitized by
Google
i LIBfeil VL CA^PtJT X; ^ «4.5
in itineribils, clivis, fodlisqtle, ^iiod ih Hisriaepius alii aliis obnam i^tt-
nientes fei?entfes fATcinas folent inounere. Quoad potui diftributidnfes
opeiiim^ noftrDCiuin, iiti .firit aedificatorib^ls non obfciirae,* explicuL Ntmc
etiaiJi quema(lin<!)duiti Graecoiaim confufetudinibUs aedilicia diltribuantur,
uti non fint ignota, fnnimatim exponam. > >
CA'PU'T X. ■ ' 'i^^
be Graecorum aedijiciorum eorumque partium difpojitione.
A.Xrm Gratci quia non utuntur, rieque noRris inoribus aediJ&can|:, fed
ab janua 1) introeuntibus, itinera a) faciioit latitudinibus non fpatiofis^i
et.ex una pai^te ' equiUa ^) 4.), et epc aUerb bfiiarii^ cJ^Uas 3); flatiinqu^
jamuae iriterior^s 5) fibiuntur. HSc autem locuj intei' dua:s jajiua$) ^grae^ce.
bv^HO)f appellatur. Deiride eft introitus 0} in periftylon 6). Id jperi-^
fiylmn in tribus partibns habet porticus; rd ea parle qu^e fpectat a,d me-
ridiem duas antas inter fe fpatio amplo diftantes, ih quibus trabes inve*
hnaatmr, ct qxjkantum iriter aritas diitat ex eo tertia dempta fpatium^da^ur
introrfus. Hic Iqcus apud nonmillos w^o^ajr 7), apud aKos ifoqfi^tii |io-
minalur. In his Xocis iritrorfus conftituuntiir. oeci niagrii 8)» iii.fquibu$
matres familiarum cum lanificiis habent feJfiones» In< proftadis* autehit
dextra- ac finiftra. cubicula fuht c6llocat:a, qubrum /onmn thalaaoaiiSyjOl^^:
rum iamphithalamus dicitur. Circum aut^ in porticibus triclinia quo-
tidiana, cubicula eiiam et cellae familiaricae conftituunttur* .Haec p^;
aedificii Gynaeconitis appellatui:. Conjungurittn: autem his domus. Arii^^,
pldorcs habfentes latiora periftylia, in qiiibus piAres fttUt quafuor pprticus
altitudinibiis, ^iit ima quae ad meridiem fpectftt <3±celfiaribus col^muM
conftituitur. Id autem periftylium, quod unam altiorem habet porticum
1) Cod. ms. et Cod. Franeck. Aequalitt.
Digitized by
Google
H6 »1 VITRIJVIJ P. >DE AIVPItI.TECTURA
•BJtodiacuAt (c) appellatur. Habent autem eae domus vefiibula ^egia b),
et ganuas prbprias cum dignitate, porticusque periflyliorum, albariis, et
tectoriis^' et «x intefiino opere lacnnariis omatat, et in porticibus quae
ad feptentrionem fpeatant triclinia Cyzicena (d), et pinacothecas (e); ad
orientem auiem bibliothecas (g).; exedras (li) ad occidentem; ad meri-
diem vero fpectantes oecos quadratos^ (f) tam ampla magnitudine, uti fa-
ciliter in eis, tricliniis quatuor ftratis, i^iniftiatiommi, ludorumque ope-
ris, locus pplHt.eire fpatiofus* In his oecis fiimt viriUa convivia; non
enim ,fuerat inj^ltutiun matres familiarum eOrum moribus accimibere.
Hteo autem periftylia domus, andronitides dicuntur, quod in his viri fine
interpellationibus mulierum verfantur. Praeterea dextra ac finifira do«
munculae (i) confiituuntur habentes proprias janusis, triclihia, et <:ul»oula
coitunoda, uti hofpitee advenientes non in perifiylia, fed in ca hofpitaUa
reeipiantim Nam cimi fvierunt Graeci -delicatiores, et ab *) fortuna opu-
lentiores, hofpitibns advenientibus inftiniebant tricUnia, cubicula, xiun pe*-
nu cellas, primoque die ad coenam invitabant, pbftero mitl>ebant pullos,
oviflj olera, poina, ineliquasqule res agrefi«s. Ideo pictOTes eaqiiftie mitte^
baritul: ho%itibus pictiu-is j^itantes xenia appellaverunt. Ita patres £a-
miliarum in hofpitio non videbantur elle peregre, liabentcs . fecretam in
his hofpitalibuS; lihertafeem. lnter haec ^) autcm periftylia et hofpitalia
itihera fimt, quae»melaulae dicuntur, quod inter duas aulas media fimt
int^i^pofita. Nofiri autepi eas andronas appellant. Sed hoc valde eft mi-
randum, iiec eniou graece nec latine poteft id convenire. Graeci enim
«yJfaSvo^ appellant oecos, nbi convivia virilia folent elFe, quod eo mulie-
res non accedaiju Item aHae res funt fimiles, uti xyfius, pitothyrum, te-
lamones ^), et nonnuUa alia ejusmodi; ^og enim graeca appellatione eft
S) Jh non legitur in Cod. ms. d) Cod.-ms. et E. S. item Cod. Fran. Ju9.
4) Cod. ms. ec Cod. Fran. thalamones.
Digitized by
Google
ILIBER Vt CAPUT X. i^r
porticus am^la latitudine, in qua athletae per Kibefna tempbra cxer-
ceimu:. Nofirr autem' hypaethras ambiilation^ , xylh>S' Hppellaiit , qitas
Grned nf€^ii^ofjJict^ dicunt. Item prothyra graece dicuntur quae funt ante
in januis refiibula; nos autem appellainus protliyra, quae graece dicun-
tur hdSv^a, Item fi qua virili figura figna mutulos aut coronas fufii-
nent, nofiri Telainones appellant, cujus rationes, quid ita aut quare di-
cantur *), ex hifioriis non inveniun*ur, GrAeci vero eos aTXavras- vocitant;
-jitlas enin^ hifioria fonkiatiur* fufiinens mundum, ideo quod is primum,
curfum folis el: lunae, fidenimqiie omniuni ortus, et occafus, mundique ^)
verfotionum rationes, vigore animi, folertiaque ciuravit hominibiis traden-
dasj «aque re apiotoribus et .fiatYittriis defortnatur pro eo beneficio fiifii-
nens mundum ; filiaeque ejus jMantides (quas nos f^ergiUas^ Graeci an-
^tem 'nkiioila^ nominant) cum fideribu$ in mundo funt dedicatae. Nec
tamen ego ut»mutQtu^ confuetudo nominatiommi aut femionis, ideo haec
propofui; fed ut ea non fint ignota philologis, exponenda judicavi;' Qui-
bus confuetudinibus aedificia Italico more et Graecorum infiitutis confor-
mantur exppfai, et de fynlmetriis fingulorum generum proportiones per-
lcripfi. Ergo quoniam de venuftate decoreque ante efi fcriptiun, nunc
exponemus de firmitate, quemadmodum ea fine vitiis pemianeat ^) et ad
vetuftatem coUocetur.
CAPUT XI. ^
De Jirmitate aedijiciorwn ^ hypogcis^ aedificiis quae pilatim aguntur,
» • ' et fubftructionibus.
Aedificia quae plaho pede infiituuntur, fi fundamenta eorum facta ftie-
rint , ita uti in prioribus libris de muro et theattis a nobis eft expofi-
5) Sic Cocl. ms. ct E. S. item Cod. Fran.
6} 'ortus et ocbafus munilicfue iion legiintur in Cod. ms.' neqite m £d. Siilp.
7) permanentia ad vetuftatem coUocentur, Cod. nis. ct Ed. .Sulp.
VlTR. TOM. II. 19*
Digitized by
Google
HB M. VITIV:UyiJ P. >DE ARCmXECTURA
tum, ad vetuitatepa ea erunt fin^ dubitatione firnla. Sin autem hypogeii
concameratione^que inftituentiir, filndationes «orttm fieri debeiit crallicures,
quam quae in fiiperioribus aediiiciis ftructitra^ funt futurae, eonmique
parietes, pilae, columnae ad perpendiculum inferiorum medio collocen-
tlu*, uti folidp refpondeant. Nam IV in pendenlibus onera fuerint parietum
aut coliunnarum, non poterunt habere perpeLuam ilnnitatemi praeterea
inter limina fecundum pila$ et antas^ poftes ft fupponentlir, erunt non
vitiofae. Limina enin^ et trabes ftructutisi cum fint gneratae niedio fpa-
tio pandantes, frangunt fua lyft ftructuras. Cum autem fubjecti fuerint
et fubcuneali poft^s, non patiuntur inftdere trabes, neque eas laedere.
Item adminiftrandvmi eft, uti levent onus parieti!iiQl< fomicationes,i cunecH
rum divilionibus et ad centnun refponqljwtes eanim conclufurae. Gum
enim extra trabes, aut liminum capita.arcus cuneis erunt conclufi; pri-
mum non pandabit materies levata onere; deindo fi quQd,e vetaftate vi-r
tium coepfirit^ fine molitippe fiilturarum faciliter mutabitur. Itenvjue
quae pilatim. agpntur aedifida^ et cuneorum divifionibus> coagmentis ad
centnmi refpondentibus, fornices concluduntun Extremae pilae in his
latiores, fpatio funt faciundae, uti vires eae habentes refiftere pojEnt, cum
cunei ab oneribus parietT.im prefii^ per coaguienta ad centrum fe premen-
tes extniderint incumbas. Itaque fi angulares pilae erunt fpatiofis ma-
gnitudinibus, continendo cuneos firmitatem operibus praeftabimt. Cum
in his rebus animadverfiun fuerit, uti ea diligentia in his adhibeatur,
non minus etiam obferyandum eft uti omnes» ftructurae per^endictjo re-
fpondeant, neque habeant in ulla parte Jltoclinationes. Maxima autem
ejDTe debct cura fubftructionum , quod m his ^infiinita vitia folet facor^
terrae con^eftio. Ea eninx non potefi efle femper uno pondere^T quo fo^
let efle per aeftatem , fed hibernis temporibus , recipiendo ex imbribus
aquae multitudinem , crefcens et pondere, et amplitudine, disnimpit et
extrudit ftnicturarum feptiones. Itaque ut huic vitio medei^tur, fic erit
Digitized by
Google
i-^ LlBEtt VI. GAPUTf XL ^ i4^
{acitHHlum : uti primum pro amplitudine congeftidnis cralRtudo ftructura^^'
conftituatur; deinde in frontibus anterides five erilmae A) *) fint una
firuantur, eaeque inter fe difient tanto fpatio, quanta altitudo fubftructio-
iiis eft futura, craflitudine eadem qua fubftructio. Procurrant autem "ab
imo per quam craflitudo conftituta fuerit fubftructionis, deinde contra-
hantur gradatim ita, uti fummam habeant prominentiam quanta operis
eft ciraflitudo. Praeterea introrfiis* concra terrenum uti dentes ^) B) con-
juncti ^) muro ferratim ftruantur uti finguli dentes ab muro tantum dif-
cedant ^) quanta altitudb fiitura erit fubftructionis. Craflitudinis autem
habeant denlium firucturae uti muri. Item in extremis angulis (C) cuni,
recefliun fuerit ab interiore angulo, fpatio altitudinis fubfiructionis (C D)
in utramque partem fignetur; et ab his fignis diagonios (DD) finictura
coUocetur; et*ab'«a media,'altera (E C) conjuncta cum angulo muri:
Ita dentes et diagonihe ftructurirte non patientur tota vi premere mu-
nun; fed diflipabunt retinendo impetum congeftionis. Quemadmodum
opera fine viliis oporteat conftitui, et uti caveatur incipientibus expofui;
namqtie de tegulis aut tignis aut afleribus inunutandis, non eadem eft
cura, quemadmodum de his, quod ea quamvis fint vitiofa faciliter mu-
tantur. Ita quae iiec folida quidem putantur efle, quibus rationibus haec
poLenmt efl^e firma, et quemadmodiun infiituantur, expofui. Quibus au-
tem copianto generibus oporteat uti, non efi architecti px^tefias, ideo
quod non in omnibus locis omnia genera copiamm nafcuntur, uti in pro-
ximo voluminc efi expofitimi. Praeterea in domini eft poteftate, utrum
lateritio, an caementitio, an faxo quadrato velit aedifioare. Itaque om-
•) Forma XI.
i) Uti dfntes legitur neque in Cod. ms. neque in E. S. nec in Cod. Fran. '
ft) Conjuncta,' Cod. ms. et Fran. et £d. Sulp.
5) diftent, Cod. ms. £d. Sulp. et Cod. Fran.
Digitized by
Google
i5q M. VITRU VH> P. DE ARCUI.TEPT. tlB. VL CaP. XI.
nium operiim ptpbationes' tripartito cottfideraiitur; i<l cft, 'fabriK fubtiJLi-
tatc, mdgniiicentiay et difpolitione. Cimi . naa^xiificenter opus .perfectum
afpicietur, ab omni potefiate, impren£ae laudabuntur : Cum fubtiliter, of-
ilcinatmis probabitur exactio: cum vero- venuitate, pr<)porlionibi^s et
fymmetriis habuerit auctoritatem,. tunc fuerit gloria arcbitecti. Haac au-r
tQm ypcle conltituuutur, cum is et a fabris et ab idiotis patiatur aecipere
fe confilia. Naiuque, onmfe^^)ioniinc\s uoi^ .foluxii architccti, quod eft bo*
num poflTuat piobar^; fed inter idiotas et eos hoc eft difcrimen, quod
idiota nili factnm vidcrit non poteft fcire quid iuturum fit^ architectus
autem, fiuml animo confiituerit^ antequam inccperit, et venuftate, et ufu;
et decore, (^iale fit futurum habet dsefinitum. Quas res privatis aedificiis
utiles putavi, et quj«nadmodimi fint faciundae ^), quam aperliilim^ po-
^iii, perfcripiL De expolitionib^is autem eorum^ ut fint el^intes^-et fine
vitiis ad vetuftatem^ in ie<^enti volumine exponam^
4) Sic Cod. ins. Al , ftl /aciundwn.
Digitized by
Google
151
.r: »*•'■
M. yiTRUVn POLLIONIS
D E A R C H I f E C T U R A
LIBER SEPTIMUS.
PRAEFATIO.
M
[^ajores cnin fapienter tum etiam utfliter i^ftituerunt^ per commenta^
riorum relalioiie& cogitata tradere pofteris, uti ea non interirent, fed fin-
gulis aetatibus crefcentia voliuninibus edita, gradatim pervenirent vetu-
ftatibus ad fumxtiam doe^TiHairum fubtilitatem. ItaCj[ue non mediocres,
fed inlinitae funt his agendae gratiae, quod non invidiofe £lentes prae-
termiferunt, fed omnium generum fenfus confcriptionibus memoriae tra-
dendos curaverunt. Namque li non ita feciflent, non potuilTemus fcire,
quae res in Tioja fuiflent geftaei nec quid Thales^ DemocrituSy Anaxa-
goraSf Xenophanes^ reliquique pbyfici fenfiifent de rerum natura: qua&-
que Socratesy PlatOy AriftoteleSy Zenon^ Epicurus^ aliique phUofophi ho^
minibus agcndac vitae terminationes fxniviflenti feu CroefuSj Alexander^
Darius ceterique reges quas res aut quibus rationibus gefliirent^ fuiffent
notaci nifi majores praeceptorum comparationibus omnium memoriae ad
Digitized by
Google
152 M. VITRUVII P. DE ARCHITECTURA
polteritatem commentariis exluliirent. * Itaque quemaamoaimi nis gratiae
funt agendae, fic contia, qui eorum fcripta furantes, pro fuis praedicant,
funt vituperandi: quique non propriis cogitationibus nittmtur fcriptorum,
fed invidis moribus aliena violantes gforiantur, non modo funt reprehen-
dendi, fed etiam quia impio more vixerunt, poena condemnandi. Nec
tamen hae res lion vindicatac curiofiu^ ab aritiqtiis ^fle memorantur, quo-
rum exitus judiciorum qui fuepnj-, non eft alie^um, quemadmodiun fint
nobis traditi, exiJlicate. Reges Jktalici m^grAs phUblogiae dulctedinibtis
^ ... • •
inducti, cum egregiam bibliotliecam. Pergami ,ad communem delectatio-
i^m inftituiirent; tunc item Ptolernaeus^ infinito zejo cupiditatisque inci-
tatus ftudio, non minoribus indufixiis ad eundem modum contenderat
Alexandriae comparare. Cum autem fumma diligentia peffeciflet, non
putavit id fatis efle nifi propagationibus in feminando curaret augendam.
Itaque Mufis et jipollini JSidbsdedicavit, .er qtemadmodum athletanmi,
fic communiiun fcriptorum victoribus praemia et honores conftituit. His
ita inftitutis, cum ludi adeflent, judices literati, qui ea probarent, erast
legendi. Jlex Cilin jam .ex civitiite fex' lectbs^Habuiflet; nec tam-cito
feptimurti idoneum inveiiiret,' retulit ad eos ^ui fnpra bibliothecam fue-
rant, et quaefiit, fi qiiem novifleufc ad id eXpedilimi. Tunc ei dixeiimt,
efle quendaiii ^^rfj^OT^/it^nem, qui fuiiiniO^ftViafti^lililimaque diligeiitia qtto-
tidie omnes libros ex oi^dine perlcgcret. Itaque in conventti ludorum
ciu^ fecretae fedcs jiicTieibus eflent diftributae, cum ceteris Ariflophhnes
citatus, quemadmoduin fderat JocuS ei defi^atus, fedit. Primo poctarum
ordine ad certationem inducto cum reciCarentur fcripta, populus cimctutf
fignificando monebat judices quod probareiit. Itaque cum ab fingulis
fententiae funt rogatae, feit umi diicrunt, et qtiem niaxime aliimadvctte-
runt multitudini placuifle, ei primum praemium, rAfequenti fecundum .
tribueruiit. Ariftophanes vero cum ab eo fentcntia rogaretur, eiun pri-
mum pr^nunciari juflit, qui minime populo placuiflet. Ciun autem rex
Digit-ized by
Google
. , JQEHEIt TAI.l PRAEFATia^ . .153
4t imiy^GL vfikmieix^ex ixxS^^ fuixeiqt, et rogando impeteavi^ "vit
paterantT^ik c^aGece^ . It^gue j(ilerit/ia>fai:ta.docuit tinum ex his evun efle
poetam, ceterosjaliena Teartavjfle: Qpoatere autem judicantes non fvirta,
fed fcripta proba^e. .Admirante.popiilQ, .et rege diibitante, fretus memor
ria e certi^ armarij^iniinita vcdununa* eduxit, etea cum recitntis goufe*
rendpico^git 'ipfas .^atos de fe .confiteix Itaqu^ rex juflit cum his agi
fuAi, cbnd^mnatosqnt qtmi ig&oniiniA; cLimilit. Aiifiophcmein vero am-
pliflimts mmieribus opiavit, et fupra bibliothecam conltituit. Infequen-
tibus annis ,h M(fc:fi(imia\\JZoilus, qui adoptavit cognomen ut Hoineroinafiix
vocitaretWji^exnTtdriaw' venit,tfuaque fcripta contra lliadein ^t OdyJJ^ain
comparata. regi recitavit. Ptdlema^eus vero cimi animadvertiflet, poetarum
parentem philologiaeque omnis ducem abfentem vexari, et cujus ab cim-
ctis gentibus fcripta fufpieeuentur, ab eo vituperari, indignatus nullu^i ei
dedit refponfum.. Zoilus autem cum diutius in regnp fuiflet inopJA pref-
(us, fummiilt ad regem^polftulans ut aliquid fibi tribueretur. Rex vero
refpondifle dicitur: Ilonitrum qui ante arinos mille : decefllflet aeyo per-
petuo multa millia hominum pafcere; item debere, qiii meliori ingenio
JCe profitereturj non modo fe unum, fed etiam plures alere poflH. Et ad
ftmunam mors ejus, ut parricidii damnati, varie memoratur. Alii eu^i ^)
Ccri^ejwit f PhHadelpho cfle in 'crucem fixum: nonnulli Chii *> in eum
lapiiies; eilfe conjeCtos: alii Smyrnae vivmn in .pyram conjectum. Quo-
i^ujBx utnun-^ei acciderit, merenti digna confiitit poena; non enim aliter
ifidetur promerexi, qui citat ws, quoruin refponfum, quid fenferint fcri^.
bentes, Aon potefi coram indicarL £ga vero, £ae/ar, neque alienis indi-
«ibus mutatis, interpofito nomine meo id profero corpus, neque uUius
cogitata vituperans , infiitui ex «o vme approbare. , Sed omnibus fcripto-.
1) Cocl. ms. enim,
%) Sic Cod. ms. '
Digitized by
Google
154. M. VITRUVII T. DE lARCHITBCTURA
ribu6 mfiiutas ago gratias, qnod egi^gfis ingenionmi iolertMs ei aevo cdU
latis abundantes aliis alio genere oc^ias praqparavenmtr ttnde> aos ^ut^
fontibus haurientes aquam, ct ad propria prapofita traducentfes^ foecun-
dibres et expeditiores habemiis ^td rci^ibendum £acultates, talibusquc cbn-
fidentes auctoribus audemus iultitutiones iKn-as • comparare. Igitur talei
ingreffus comm habens, quos ad prdpofiti iuoi ratioxies an^adverti prae#
paratos, inde fLtmehdb progredi cofepf. Namque pTimiim Agdiharcliui
JkheniSj Aefi^ltylo doeente tfngoediam, fcenJain fecit, et de ca; conmientk'^
ri\im reliquic Ex eo moniti Deniocritus^ et '^«//«asiPtt^^ai de Jeadem rd
fcripreninti queniadmodum opoiteat ad atiem oculorum radioinamquift ex-
tenfionem, certo loco centro conftituto, ad lineas ratione naturali refpon»
derc; uti de incerta re certae . imagines aedifictorum in Tcenariun pictu-
ris -jredderent fpeciem, et quae in dit-ectis planisque frontibus fint figiu-a«*
tae, alia abfcedentia, alia prcmiinentia effe videantur. Foltea Silenus de
fymmetriis Doricorum edidit volumen: De aede Junords^ quae eft Scanif
Dorica T/t^oda?'i« ; lonica Ephefif quae eft Dianae^ Ctejiphon et Metage*
nes: De fano Minerixie^ quod cft Prienae^ lonicixni^ Philcos ^); Item,
de aede Minervae Dorica, quae eft Athenis in arce, Icdn^ '^) et Car^
pioH: Theodorus Phocaeus de tholo, qui cft Delpfds: I^ito dc aedimn'
fdcrarum fymnietoPiisrci>rde iirmAmentarii» quodfuerat Pyrnefci f(MXiz Jfcr^
mogenes de ^ede Dianae lonxctif quae cft Magnefiae Pfeudodiptcros, et
Liberi Patris Teo Monopteros: Itcm ArgeUus do fymmctrits Corinthii^i,
ct lonico Trallibus Aefculapio^ quod etiam ipfe fua manu dickur feciflc.r
De Maufoleo Satyrus .ct PJiiteus^ quibus verc felicitas^. fumnmnt ,mAxi'>'
mumquc contulit piunus. Quorum cnim artes aevo pci-pctuo nobiliili.
mas laudes, et fempiterno florentes habere judicantur„ et. cogitatis. egre-*
5) Lib. I. c. 1. dicitur Pythius.
4) Cod. xTis. ct E. S. Iction(%s,
Digitized by
Google
LIBER VIL PRAEFATIO. ir.^
JO
gias operas praeftiterunt. Namqiie Iingiilis frontibus linguli artifices
fumpferunt certatim partes ad brhahduin et probaridum, Leochares^ Brya'
xeSf ScopaSf Praxiteles; nonnulli etiam putant Timotlieum; quorum artis
eminens excellentia coegit ad feptem fpectaculorum ejus operis pervenire
famam. Pfaeterea minus nobiles multi praecepta fymmetriarum con-
fcripfenmt, ut Nexaris^ Theocydes^ Deinophilos^ Vollis^ Leonidas^ Silanion^
JHelampuSf SarnacuSf Euphranor. Non minus de machinationibus, uti
Cliades, Archytds^* Archimedes^ Ctefibios^ NyniphodoruSf Philo Byzantius^
DiphiloSf DemocleSf Charitas^ Polyidos^ Phyros^ Agejifiratos. Quorum
ex commentariis quae utilia eKe his rebus animadverti, coUecta in unum
eoegi corpus, et ideo maxime, quod animadyerti in ea re ab Graecis vo-
liunina plura edita, ab noftris oppido quam pauca. Fujffitius enim mi-
nmi de his rebus pYimus inftituit edere volumen. Item Terentius Varro
de novem difciplinis, unum de architectura. Publius Septimius duo.
Amplius vero in id genus fcripturae adhuc nemo incubuifle videtur, cum
fuiflent et antiqui cives magni architecti, qui potuiflent non minus ele-
ganter fcripta comparare. Namque Athenis Antiftates^ et CaUaefchros ^
et Antiinachides/ et Pmno^, architecti, Piffirato aedem Joid Olympio fa-
eienti fundamenta conftituerunt. Poft mortem autem ejus propter inter-
pellationem reipub. incepta reliquenmt. Itaque circiter annis quadrin-
gentis ^) poft Antiochus rex cuih in id opus impenfam eflet pollicitus,
cellae magnitudinem, et Columnarum circa dipteron collocationem, epi-
ftyliorum et ceterorum omamentonun ad fymmetriarum diftributionem,
magna folettia fcientiaque fiimma civis Romanus Cojfutius nobiliter eft
architectatus. Id autem opus non modo vulgo, fed etiam in paucis a
magnificentia nominatur. Nam quatuor locis fimt aedium facrarum mar-
moreis operibus ornatae difpofitiones, e quibus proprie de his nomina-
5) Sic cum Meuilio. Al. ducentis.
I
VlTR. TOM. II. 20.
Digitized by
Google
156 M. VITRUVIl P. DE ARCHITECTURA
tiones claiUIiina fama nominantiir. Qiiorum excellentiae piiidentesque
cogitationtmi apparatus fufpectus' hab^nt in deorum feflimonio ^). Pri-
mimique aedes Epheji Dianae lonico genere ab Ctefiphonte Gnojio^ et
lilio ejus Metngene eft infiituta, quam pofiea DmietriuSf ipljus Dianne
fei-vus, et Paeonius ^) Ephejius dicuntur perfecifle. Mileti yfpollini item
lonicis fymmetriis idem Pneonius Daphnisqiie Milejius infiituerunt. Elcu*
finae Cerei-is et Proferpinae cellam *) immani magnitudine lctinus Dori-
co more, fine exterioribus colmnnis ad laxamentum ufus facrificiorum
pertexit. Eami autem pofiea, cimi Demetrius^ Phalereus AtJienis rerum
potiretur, Phylon ante templum in fronte columnis confiitutis profiylon
fecit. Ita aucto vefiibulo laxamentum initiantibus, operique fummam ad^
jecit auctoritatem. In ^fty vero Jovern Olyrnpiuin amplo modulorum
comparatu, Corinthiis fymmetriis et proportionibus (uti fupra fcriptimx
eft) architectandum Cojfuti^s fufcepifle memoratur. Cujus commentariiun
nullimi eft inventum: nec tamen a Cojfutio folum de his rebus fcripta
funt defideranda, fed etiam a C. Mutio^ qui magna fcientia confifus aedes
Honoris et Virtutis Marcellianae ®) cellae, columnanimque et epiftylio-
rum fymmetrias legitimis artis inftitutis perfecit. Id vero fi marmoreum
fuifl«t, ut haberet, quemadmodum ab arte fubtilitatem, fic ab magnifi.-
eentia et impenfis auctoritateih, in priniis et fiunmis ope;i'ibus nominare-
tur. Cum ergo et antiqui nofiri inveniantur non minus quam Graeci
fuifle magni architecti, et nofirae memoriae fatis muhi, et ex his pauci
praecepta edidiflent, non putavi filendiun, fed difpofite fingulis vohimini*
bu« de Rnguh's exponendum. Itaque quoniam fexto vohmiine privato-
6) Cod^ B1S. et ]^. S, fefemamo,
7) Cod. ins. Poconius. •) Fortna I.
8) Sic cum r. Piranefi. Cod. ms, Marimianae, Cod. Tian. Malinianae, Viil^^o Mw
rianae.
Digitized by
Google
LIBER VIL CAPUT L 157
ruiu aediiiciorum rationes perfcripli, in hoc ^ui feptimum tenet nume-
rum de expolilionibus,^qiiil>us rationibus et venultatem et finnitatem lia-
bere pollint, exp.onam. * , ; '
CAPUT L
D e r u d e r a t i n e.
JL rimumque incipiam de ruderatione, quae principia tenet expolitionum,
uti curiolius fummaque providentia folidationis ratio habeatur. Et fi
plano pede erit ruderandum ^), quaeratur folum fi fit perpetuo folidiun,
et ita exaeqvietur et inducatur cum ftatimiine rudus. Si aut omnis aut
ex parte corigeftitius locus fuerit, fiftucationibus cum magna cura folide-
tur. In contignationibus vero diligenter eft animadvertendum , ne quis
paries, qui ^) exeat ad fmnmum, fit extructus fub pavimentum, fed po-
tius relaxatus fupra fe pendentem habeat coaxationem. Cimi enim foli-
dus exit, contignationibus arefcentibus, aut pandatione fidentibus, perma-
nente ftructurae foliditate, dextra ac firilftra fecundum fe facit in pavi-
mentis neceflario rimas. Item danda eft opera ne commifceahtiu- axes
aefculini quemis, quod querni fimul humorem perceperunt fe torquentes
rimas faciunt in pavimentis. Sin autem aefculus non erit, et neceflitas
coegerit propter inopiam uti quernis, fic videtur efle faciundiun, ut fe-
centur tenuiores; quo minus enim yaluerint, feo facilius clavis fixi conti-
nebuntiu-. Deinde in fingulis tignis extremis partibus axis bini clkvi
figantur, uti nulla ex parte poflint fe torquendo anguli excitare. Nam-
que de c^rro, laut fago, feu farno, nullus ad vetufiatem poteft permanere.
Coaxationibus factis, fi erit, filex, fi non, palea fubfternatiu, uti materies
ab calcis vitiis defendatur. Tunc infuper ftatuminctur ne minore faxo
i) Cod. ms. Cofl. Fran. et E. S. eruderamlam,
a) Alias infevitur f»o;;.
Digitized by
Google
158 M. VITRUVII P. DE ARCHITECTURA
quam quod pollit manum implere. Statruminationibus inductis ruderetur.
Rudus 11 novum erit, ad tres partes una calcis mifceatur; li redivivum
fuerit, quinque ad duimi mixtiones habeant refponfum. Deinde rudus
inducatur, et vectibus ligneis decuriis induttis crebriter pinfatione foli-
detur, et id non minus pinfum abfolutum crallitudine fit dodrantis. In-
fuper ex tefta nucleus inducatur, niixtionem habens ad tres partes unam
calcis, uti ne minore fit craifitudine pavimentum digit:orum fenum. Supra
nucleum, ad regulam et libellam exacta payimenta ftruantur, five fectili-
bus (2-3.4.5.) *) feu tefleris. Cum ea extiircta fuerint et faftigia fua f)
extructiones habuerint, ita fiicentur, uti fi fectilia fint, nulli gradus in
fcutulis (5.), aut trigonis (3.) aut quadratis (4.), feu fa.vis (fi) extent; fed
coagmentorum compofitio planam habe^t inter fe directionem. Si tefle-
ris ftructum erit, ut eae omnes angulos habeant aequales nuUibique ^)
a fricatura extantes, Cum enim anguli non fuerint omnes aequaliter
plani, non erit exacta ut oportet firicatura. Item teftacea fpicata Tiburti'
na (3.) funt diligenter exigenda, ut non habeant lacunas nec extantes
tumulos, fed fint extenta et ad regulam perfricata. Super fricaturam
(levigationibus et polituris cum fuerint perfecta) incematur marmor, et
fupra loricae ex calce et arena inducantur. -Sub dio vero maxime ido-
pea faciunda funt pavinienta, quod contignationes himiore crefcentes, aut
ficcitate d^crefcentes, feu pandationibus fidentes, movendo fe faciunt vi-
tia pavimentis. Praeterea gelicidia et pruinae non patiuntur ea integra
permanere. Itaque fi neceflitas coegerit, ut minime vitiofa fiant, fic erit
faciundum. Cum coaxatum fuerit, fuper altera coaxatio transverfa fter-
natur, clavisque fixa duplicem praebeat contignationi loricationem; de-
•) Forma 11.
3) Sic Cod. ms. .^
4) Hiec non legunttir in Cod. ms. ncc in E. S. at in Cod, Frtn.
Digitized by
iyGoogle
LIBER VII. CAPUT IL 159
inde ruderi novo tertia pars teftae tunfae adjhifceatur, calcisque duae
partes ad quinque mortarif znixtionibus praeftent refponfum. Statimiina-
tione facta, rudus inducatur;. idque pinfum abfolutum ne minus pede
:fit cralTum. Ttmc autem nucleo inducto (uti fupra fcriptimi eft) pavi-
.mentum e telTera grandi circiter binum digitum caeia ftruatur, faftigium
habens in pedes denos^ digitos binos; quod^ fi bene temperabitur et
xecte Mcatum fuerit^ ab omnibus vitiis erit tutiim. . Uti autem inter
coagmenta materies ab gelicidiis ne laboret, fracibus quotannis ante hie-
mem faturetur; ita non patietur in fe recipere gelicidii pruinam. Sin
autem curiofius videbitur fieri oportere, tegulae bipedales inter fe coag-
mentatae fupra rudus fubftrata materia collocentur, habentes fingulis co-
agmentorum frontibus excifos canaliculos digitales; quibus jimctis im-
pleantur calce ex oleo fubacta, confricenturque inter fe coagmenta com-
prefTa. Ita calx quae erit haerens in canaUbus durefcendo, non patietur
aquam, neque ali^m rem per coagmenta tranfire. Cum ergo fuerit hoc
ita perftratimi, fupra nucleus inducatur, et virgis caMendo fubigatm'.
Supra autem five ex teffera grandi, five ex fpica teftacea ftruantur, fafli-
giis, quibus eft fupra fcriptimi; et cum fic erunt facta, non cito vitia-
huntur.
CAPUT IL
De maceratione calcis ad albaria opera perjicienda*
Cum a pavimentorum cura difcefTimi fuerit, ttmc de albariis opi^ribus
eft explicandimi. Id autem erit recte, fi glebae calois optimae ante
multo tempore, quam opus fuerit, macerabuntur; uti fi qua gleba panim
fuerit in fomace cocta, in maceratione diutuma liquore defervere coacta,
xmo tenore ^) concoquatur. Namque cmn tion penitus macerata, fed
1) Cod. ms. tempore.
Digitized by
Google
i6o M. VITRUVII P. DE jiRCHITECTURA
reccns fumitur, cum fuerlt inducta liabens latentes crudos calculos, pu-
fiulas emittit, qui calculi in opere, uno tenore cimx permacerantur, dif-
folvunt et diilipant tectorii politiones. Cum autem habita erit ratio
macerationis, et id curiofius opere praeparatum erit, fumatur afcia, et
quemadmodum materia dolatm', fic calx in lacu macerata afcietur. Si
ad afciam olFenderint calculi, pon erit temperata; cumque ficcum et pu-
rum ferrum educetur indicabit eam evanidam et fiticulofam; oiun vero
pinguis fuerit et recte macerata circa id ferramentum, uti glutimun hae-
rens, omni ratione probabit fe efle- temperatam. Tunc autem machinis
comparatis, camerarum difpofitiones in .conclavibus expediantur, nifi la^
cunaribus ^) ea fuerint omata. ^
CAPUT III.
De cconerarum difpofitione ^ trullijfntione ^ et tectorio opere.
C^um ergo camerarum pofi:ulabitur ratio fic erunt faciundae. Afleres di-
recti difponantur inter fe ne plus fpatium habentes pedes binos: et hi
maxime cupreflini, quod abiegni ab carie et ab vetuftate celeriter Vitian-
tur: hique afleres cum ad fomiam circinationis fuerint diltributi, catenis
difpofitis, ad contignationes <five tecta erimt) crebriter clavis ferreis fixi,
religentur: eaeque catenae ex ea' materia <:omparentur, cui nec caries,
nec vetuftas, nec humor poflit nocere, id eft, e b\ixo, junipero, olea, ro-
bore, cupreflb, ceterisque fimilibus, praeter quercum, quod ea fe tor-
quendo rimas faciat, quibus iheft operibus^ Afleribus difpofitis, tum to-
mice ex fparto - Hifpsinico, attiindines Graecae tunfae ad eos (uti forma
poftulat} rehgdntur. Item fnpira camefani materies ex calce et arena
mixta fubinde indiicatur, ut, fi quae ftillae ^) ex contignationibus aut
2) Cod. ms. Cod. Fran. et E. S. lacunariis.
1) OjJ. nis. aftulae.
Digitized by
Google
LIBER VII. CAPUT IIL i6i
tectis cejcideriiit, ftiftineantur. Sin autem arundinis Graecac copia non
erit, de. paludibus tenues qolligantur, et mataxaetpniice ad juitam longi-
tu^nem una crailitudine alligationibus temper^ntur, dwiri^e plus inter,
duos nodos alligatidnibus binos pedes difient, et hae ad afleres (uti fu-
pra fcriptum efO tomice religentur, cultellique lignei in eas configantur.
Cetera omnia, uti fupra fcriptimi eft, expediantur, Cameris difpofitis et
intextis, imum coelum earum trullifretur; deinde arena dirigaturj poftea
aut creta, aut marmore poliatun Cum camerae politae fuerint, fub eas
coronae funt fubjiciendae, eaeque quam maxime tenues et fubtiles opor-
tere fteri videntur; cum enim grandes funt, pondere deducuntur, nec
poffunt fe^fultinere: in hisque minime gypfum debet admifceri; fed ex-
creto ^) marmore uno tenor^ perduci, uti ne praecipiiendx) ; non patiatur
imo tenore opus inarefcere. Etiamque cavendne funt in cameris prjfco-
rum difpofitiones, quod earum planitJae coroiiarimi gravi pond^re im-
pendentes, funt periculofae. Coronanim autem aliae funt purae, aliae
caelatae# Go^clavibus, aut ubj' igpi^s ^ut plwn lumina funt ponenda^ pu-
rae fieri debent, ut eae. facilius ext^rg^antur: In aeftivis et. exedris, ubi
minime fumus eft, nec fuligo poteft. nacere, ibi . caclatae funt faciemLie;
fempex enim album ppus propter fupe^biana candoris non modo ex pro-r
priis fed eti^i, ^x ajieni^ aedificii$ , fipnoipil: fumum. CprQnis expjicatis
parietes quam. afperrime tnxUiflentUr; pofiea.autem fupra tn^lIilTatipnq
fubarefcente deformentur ditectiones arenati, ut longitudines ad regujam
et lineam, altitudines ad perpendiculum , anguli ad normam refponden-
tes exigautur; namque |ic emendata tectoxiorum in pictmie erit fpc-
cies: Subarefcente iterum, ac tertio inducjatjur. Ita quo fundatior erit
ex arenato directura, eo firmior erit ad vetuftatem foliditas tectorii. Cum
ab arcna practer tnilliflationem non minus Iribus coriis fuerit defomia-
S) Cod. ms. ct E. S. exceptc. t
Digitized by
Google
i62 M, VITRUVII P. D£ ARCHITECTURA
tiim, ttmc e marmoreo ^) grano directiones fimt fubigendae, dimi ita
materies temperetur, nti cum fubigitur non haereat ad rutrum, fed pu-
rum ferrum e mortario liberetur. Grano *) inducto et inarefcente, alterum
coriimi mediocre dirigatur. vXd cumfubacUim fuerlt, et bene fricatum,
fubtilius inducatur. Ita ctim tribus coriis arenae, et item mannoris, fo-
lidati parietes fuerint, neque rimas, neque aliud vitium in fe recipere'
poterunt. Sed et baculorum fubactionibus fundatae foliditates, marmo-
risque grano ^) firmo le^igatae, coloribus cum politionibus ittdlictis hi-
tidos expriment fplendores. Colores autem, udo tectorio ctmi diligenter
funt inducti, ideo non remittunt, fed funt perpetuo permanentes, quod
calx, in fornacibus ex<)octo liquore, et facta raritatibus evanida, jejimitate
coacta conipit in fe, quae res forte eam contigerimt, 'mixtionibusque ex
aliis poteftatibus coUatis feminibus feu prineipiis, una folidefcendo in
quibuscunque membris eft formata, cum fit arida, redigitur, uti fui gene-
ris proprias videatur habere qualitates. Itaque tectoria quae recte funt
facta neque vetufiatibus fiunt horJrida, neque cum extergenWUj remittimt
colores; nifi fi parimi diligetiter, et in arido fuerint inducti. Cum ergo
ita in parietibus tectoria fecta ftierint (uti fupra fdriptum eft) et firniita-
tem, et fplendoi-em, et ad vetuftatem permanentem virtutem poterunt
habere. Cxmi vero «num coriuin alrenae, et unum miriuti marmbris erlt
inductum, teiiuitas ejus minus Valendo faciliter rumpitur, nec fplendo-
rem politionibus propter imbecillitatem craJfitudinis proprium obtinebitJ
Quemadmodum enim fpeculimi argenteiun tenui lamella ductum incer-
tos, et fine viribus habet remiflioir^ fplendor^s, qu^od autem e folida tem-
peratura fuerit factum, recipiens in fe firmis Viribus politionem, fiilgen-
3) Cod.ms. et E. S. e marmore grandi.
4) Cod. ms. et E. S. grandi.
5) Alias candbre.
Digitized by
Google
y : JLI^EA VIX CAPUT lY, 463
tes iji ^fpectu , «^ertafique conficlBrantibus imagines reddit. Sic .tectoria»
quae ex tenui.fuiKtiducta materia, ncm modp iiunt rinil6£i| Xed ietiam • ce«p
leriter evanefcunt. <^uae autjem fundata arenadoni^ eit * manipuoris folid**'
tate funt craflitudine fpiffa, cum fimt politionibus crebris fubacta^ nojt
modi) fiu^it nitentia, fed etiam imagines exprefias afpicientibus ex eo-
opere rengfittunt.. Graecorum vero tectores non folum his: rationibu&
utendo fadunt opera firma, fed etiam mortario <ioUocato, calce et arena
ibi confufa, -decutiaihominum inducta ligneis rectibus pinfant inateriam^
et ita ad c^rtamen. fubacta tunc utuntur. Itaque veteribus parietibus
n<HinuXL[ cruftas excidentes pro ab^is utuntur; ip£aque tectoria abaco-
rum,r et XpeculQrom divifionibus, circa fe prominentee habent expreifio-
nes. Si|i autem in cratitiis tectoria erunt facienda, quibus necelTe efi in
arrectariis et transverfariis rimas fieri {ideo quod luto cum liniuntur
neceirario turgefcunt rfjcipientes ^) humorem; cum au^tem arelbunt «xte-
^uati in tectpcriis faciunt rimas) id ut non fiat, ha^p «rit ratio* Cxim
paries totus luto ^u»quxn4ittu fucric, tunc .in ,^0 ppere qanna^ davis muJCqar
riis perpetuae figantur: deinde iterum luto indiicto fi priores transverfa-
riis arundinibus fixac funt, fecundae erectis figantur, et ita (uti fupra
fcriptiun efi) arenatum, et marmQX, et pmne tectcuium inducatiu:. Ita
cann^rum duplex in parietibvis ojrdinibus ^> transy^rfis, £pca perpetuitas,
nefi fegmina, neo rimam ullam fieri patietur^; ?
CAPUT IV.
JOe poUtiomhns in humidis locis; de orncitu ppUtioms^ ct paviinento .
. Graecomm JiU^erxiaculprunu
Ouibus rationibus ficcls locis tectoria oporteat fieri, dixi, nunc quemad-
modum humidis locis politiones expediantur, ut permanere pollint fine
6) Al. neceffario recipiunf. 7) haruntfinibuT, Cod. ms. Cod. Frad. et R S.
VlTiV. TOM- II. 521.
Digitized by
Google
l64r M- VITHUVIIP. DEARCHITECTURA
irxtiis, expontoi» IJ[t primimi condavibtiSy qnae plano pcde fiierint, ab ^)
imo pavimento ake circiter pedibus tribus^ pro arehato telta truliilTetur,
€t dirigatury uti eae partes tectoriorum ab Immote nd vitientur. :Sin
ftutenx aliquis paries perpetuos habuerit hiunores, pauluxn ab ea receda^
tur^ et Hruatur altertenuis diltanS' ab eOy quantum re* patietur, et inter
dubs parietes . canalis ducatur inferior qttam libramentum conclavis fuerit;
babens nares ad locum patentem^ It^m cuhx in altitudinem) perltructu$
fti^rit,. relinquantur fpiramenta; fi enini non per nafed humor et in imo^
ct in fummo habuerit exitus^ non minus in nova fbuctura fe di/Iipabit;
His perfectis parie§^ teita .trullifletur; et dirig^tur,' et tunc tectorio poliatur.
Si autem locus non patietur finictuirani fieri^ canales fiant et nares^x*
eant ad locum patentemij Deinde tegulae bipedales ex una parte fupra
marginem canalis imponantur^ ex alterit part(* heflalibtts ilaterculis pilaa
fubfiruantur^ in quibus^ duatum tegulanim anguli federe poflint j et ita a
pariete eae-diftoiit^ trt ho pltis pateant palmum; ^eindeL infitper erfectae
hamatae tegulae ab imO^aA fummum parietfcm figantury quarum interib-'
res partes curiofius picentury ut ab fe refpuarit liquoremjitem in imo et
in fummo fupfa cameram habeant fpiramc nta. Tum atitem calce ex
aqua liquida dealbentur, t<ti frulliflatibnem tcfiaceam nonrefpuantj namt-
que prbpter jejtmitatem, quaei efl a foraacibus ^xcbcia^ 'truUiflationera
nbn poflunt recipere, nec fufiiiiere^ nifi calx fubjecta utrasque resWe^
fe conglutinety et cogat coire. Triilliflatione inducta pro arenato tefta
dirigatur, et cetera omnia (uti fupra fcripta funt in tecloriorum rationi-
bus) perficiantur. Ipfi'autem politionis eoruarri omatis- piibpria^ d'Q^ut
habere decoris rationes> Uti et ex iQCis apta?,*^ et ex generimi difcrimini-
bus non alienas habeant. di^nitates. Tricliniis hibemis ncn.eft utilis'^)
iji Co<r. inSr et E"* S. in ini(K
ft) Six: Cod. jiiaf. tt^^S^ Vulgo rnfpvmir Hdec. .
Digitized by
Google
XI^Efl. VII. CAPUT ?V, i 465
oompoHtio^ nec megdagtaplua ^), nec capierarum foronario opere tnhtir
lia>ornatU3j^ quod ^a jej: ,ab Sguia iumo^ ef. ab luminum-crebris fuligiiiibii^
Gorrumpuatur^ lu his veto fupra podia,' ab^^i ^ex Atrameuto fuut Xkxbi»
geudi et polieudi cuneis JBlaceis, feu miuiaceis interpofitis. Ciun expli-
catae fuerint cameriie purae, et politae, etiam paidmentorum non erit
dliplicenfi <Ii quis animadvertere volu^it) GraeCQrum .hibemaculonuu
ufiis, qui minime fumptuofvijs eft, fed utilis iipparatus. fpditur enim iu-
tra libramf^ntum tricjinii altitudo <jirciter pedum binum, et folo £Itucat<»
ihducitur aut mdus, aut teltaceum pavimentum ita faftigatimi, ut in ca-
nali habeat nai:e& Deinde <c6ngeIti6,,Het fpilTe calcatis carbonibus indu*
citur ex labulon^, et i^ake» ^ iayiLla* mixta materic^, crallittidinfe femi-
pedali ad regulam Jtt libdlam,, efe fftmujo libramento co;te defpumato jredp»
ditur ipecies Jiigri pavimcntL Ita «conviviis ^onmi pt quod poculis «t
fputifmatis jelFunditur, jGmauI atqiie tCddit, Hccelbit, ^quique verfantur ibi
miniftrantes^ et-& nudis pedibiOjs fueriiit, nou; iwoipiunt friguB abifejuinno^
itk genere pavikx^nti>: .;..•%. 'I
CAPUT V/
jb^ 'rdtione pingendi in aediJiciisJ
Ceteris conclavibus, icLefi: yerms, autumnalibufi^ aefiivis, etiam atriis, ft
periftyliis, conltitutae fxmt ab antiquis ex certis rebus certae rationes pi-
cturarumu Namque pictura imago lit ejus quod eR, feu poteft efle, uti
hominis, acdificii, navis, jeliquarumque rerum, e quanun ^) formis cer.
tisque corporum linibus figmata liiuilitu^ine fumiuitur exempla. Ex eo
antiqui, qui initia expolitionibus infiituerunt, imitati funt primum crufia-
S) Cod. 1115. et E. S. melographia» Cod, Ttau, melophicu
1) Cojd. m$. ct E. S. item Cod. Fraiu e quihus formis ^eitisqM eorporihus Ji^uratth —
\ .
Digiti
zedbyGoOgle
a6& M. YITftUVII P. DE ARtlHItfeCTURA
Ttim marmoreamm.varietates, et callocatiohes: deinde corondrum, et fila-
^eomm ^}, mmiactfonmique cnneoruhi intet fe varias diftributiones: poft-
ca ingrefli funt; ut etiam aediiiciorum iigiiras, columnarumque et fafti-
giornm eminehtes projecturas imitarentur: patentibus autem locis, nti
«xedris, propter amplitudinem parietum, fcenaruni frontes tragico more,
Aut comico, ieli Tatyrico defignarent: ambulationes vero propter fpatia
longitudinis, varietatibus topiorum ornarcent ab certis locorum proprieta*
tibus imagines ex^riihentes; piriguntur emin portus, promontoria, littora;
flimiina, fohtes, euripi, fana, luci, montes, pecora, paftores ; nonnuUis locis
item fignorum megalographiaht habentem deorum fimidacra, feu fabula»
rum difpofitaB explicationes, nbn miiiis irijanas pugnas, feu UlyJ/ts er*
rationesy pertopia ceteraque, q^ae funt eOltim fimilibos rationibus, ab
irerum natura j^tocreata. Sed haec qu^e a veteribiis ex veris rebus exem-
pla fumebantur, nunc iniquis * moribus iraprobantur. Nam ^inguntur te-
ctoriis monftra potius, quam eH relius fimtis imagines ceittae. Pro co*
lumnis enim ftacunntur calami, pro faftigiis harpaginetuli firiati cum criC-
pis foliis, et volutis; Item candelabra aedicularum fuftinentia figuras,
fupra faftigia earum furgentese^^ radicibud cum volutis coliculi teneri
plures, habentes in fe fine ratione fedentia ^gijla: n^n minus etiam ex
coliculis flores dimidiata habentes ex fe exeuntia figilla, alia humanis,
alia bef{iai-tim capitibus fimilia. Haec autem nec fuxft!, nec fieri poflurit^
nec fuerunt- Ergo ita novi mores coegertmt, uti inertia inali judices
conriiveant artium virtutes* Quemadmodum enim poteft calamus vere
fuftinere tectum, aut candelabrum aediculaS ^) et omamtfnta faftigii, feu
coliculus tam tenuis et mollis, fuftinere fedens figillum, aut de radicibu5,
l) Coi., ms. ct E. S. flUculorum cuneormti*
•) Forma III. IV. V.
3) acdiculas non leoitur In Cod. mj., ncc in E, S*
Digitized by
Google
LIBER VII. CAPUT V. X67
€t coliculis ex |)arte Aores dimidiataijue figilla prbcreari? At Kaec falfa
videntes Iiomines non reprehendunt, fed del^ctkntur, tndque animadveri*
tunt li quid eorum iieri poteit hec ne. Judiqiis autem infirmisobfcuratae
mentes non valent probare, quod potefi effe cum auctoritate, et ratione
decoris, Neque enim picturae probari debent, quae non funt fimiles ve»
ritati: nec fi fabtae funt elegantes ab afte, ideo de Kis fiafint debent re»
pente judicari, nifi argumentationis certas habuerint rationes fine offen-
fionibus explicatas. Eterilm etiam Trallibus cum Apaturius Alabandeus
eleganti manu finxifiet fcen&m in minufculo theatro, quod ixithTj&iC^ri^^^
apud eps vocitatur,: in eaque feciflet pro coliunnis figna, [Cen^awroiqy^
ftiitinentes epi&ylia, tholorum *) iotunda tecta ^ fafiigionun prominentes
verfutas, ooron^sque capitibus leoriinis omatas,. quae omnia ftillicidioruin
e tectis habent rationem; praeteipea fupra eam nihilomintis .epifcenium
in qua, tholi, pronai, lemifafiigia^ qmnisque tecti variusipicturis fuerat
oitiatus:: itaqiie cum afpectus ejiis fcenae propter afperitatem cblandire-
tiir omnium vifus, et jam id opus proKajro fulflfent parati, tum Ucinius
mathematicus prodiit, et ait: Alahandeos fatis acutos ad omnes res civi-
les haberi, fed propter non magnum vitium indecentiae infipientes eos
efle judicatos, quod in gymnafio eorum qtiae font fiatuae, omnes funt
caufas agentes, in foro autem difcos tenentes, aut currentes, feu pila lu-
dentes. Ita indecens inter locorum proprietates fiatus fignorum, publice
civitati vititun exiftimationis adjecit. Videamus item nunc ne Apaturii
fcena efficia't et nos Alabandeos, aut Abderitas* Quis enim vefirum do-
mqs fupra tegularum tecta pptefi habere, aut, columnas, feu fafiigiorum
explicationes? Haec enim fupra contignationes ponuntur non fupra te-
gularum tecta. Si ergo quae non poflunt in veritate rationem habere
facti, in picturis probaverimus , accedemus et nos hi^ civitatibus^ quae
4) CoJ. ms* ct E. S* itcm God. r*raT?. photuiriorum»
Digitized by
Google
i68 M. VITRUVII P. DE ARCHITECTUBA
pTopter haec vitia inlipientes funt Judicatac, Itaqua ^dpalturiiis i^ontra re^
fpondere non efi aufiis ; fed fuitulit fcenam, tt ad xationem veritatis com*
mutatam, poftea correctam approbavit, Utinam &n iuimortalei^ feciffent,
ut ticinius revivifceret, et corrigeret hanc amentiani, tectoriorumque er-
rantia inftituta! Sed quare vincat yeritaikem ratio falfa^ non ffrit alienum
exponere/ Quod enim antiqui infumentes laborem, ct induftriam probare
contendebant artibus, id nunc coloribus, et fiorum cleganti fpecie eoafei.
qutmtur, et qiiam fubtilitas artificis adjiciebct operibK3 auctoritatem, nunc
dominicus fumptus efficit ne defideretm; Quis ienim ahtiquorum non
Uti medicamento minio parce videtur ufus effe? At budc paJQGim plerunaw
que tod parietes inducuntur. Accedit huc chryfocolla^ oitnun, armenium ;
haec vero cum inducimtur,. jetfi. non ab arte Ximt pofita^ fulgentes tamen
oculonmi reddimt vifus; et ideo quod pretiofa fimt, legibus jexcipiuntur,
ut ab domino, non a redemptore repraefententmv ,Quae cpmidonieiacere
potui; ut »al> errore difcedatur, in apdre tectoirio fatis espofuL \ Nunc de
apparatioiubiis, ut fuccurriarg^ T ^friin r;ju :^.dicam, etjprin^aam, qudniam dc
calce initio eft dictum, nunc de mstanox^ diceridimi ^ reftat,
j:r- . , /PAPUT VL. . . ■ ,
: t Dc mwyrncxife ^quonwdb paretur adjtectoria, i
JVIarmor non eodem genere omnjbus regionibus procreatur; fed quibus»
da^i locis. glebae (ut falis) micas perlucidas habentes, nafcuntur, quae
contufae et molitae prdeftant tectoriis ') et coronariis operibus utilita*
tem. Quibus autem locis hae copiae non fuht caementa marmorea, five
alHlae dicuntur, quae marmorarii ex operibus dejiciunt, pilis ferreis ^)
5) Cod.ms. ponanu
i) In Cod, ms. ct l^ S. tecioriis et eoronariit non legnntur«
s) Pilis ferreis xn Cod. ms., Cod. Fran. et in E. S. non leguntur.
Digitized by
Google
LIBER Vir. CAPUT Vll, < , jGy
conttmduntur^ cribrisque ^) excernuntur, Eae autem excretae tribus ge-
neril>i;[i» reponuntur, et quae pars grandior fuerit, quemaclmodum fupra
(criptiun elt^ arenata primum cum calce inducitur, deinde fequens ac
tertia^ quae fubtilior fuerit^ Quibus inductis et diligent| tcctjoriorum
fricatione levigatis, de coloribus ratio kabeatur, uti in hi^ perluoente^ e3(r
primtmt fpleiidojesy quorum liaec erit diiTereptia et apparatia^ t
CAPIXT yii^ , , /
JD e natiiris coloribus^
Ciolores alii funt qui per fe certis locis procreantur, et inde fbdiuntur:
nonnulli ex aliis rebus tractationibus aut mixtionibus feu temperaturis
bolttpoliti peffiGiuntuiv nti praefient eandenu in eperil>\i5 ntilijatemr , Pri-
tnum autem exponemtis quae per fe nafbentia fodiunturK Uti quodgraece
^%?* dicitur* Haec refa raultisi locis (ut etiam in Ualia) ijxrenitury fed
quae fiierat optima- Atticafj idea nunc non hiEtbettirr quod \4ther\is argenti
"fodina^ Cunx KabueTinfe famfliasr tunc fpecu^ ful> terr^ fodAebaatirr ^d ar-
gentum invenienditmy ctmi ibi vena fdrti? inveniretur^ nihUominu3; uti ar-
gentum perfequebanttirr Itaque antiqui cgregia copia JUisr ad yolitionem
^perum funt ufi; * m ^
•Item rabricae copiofe mukis locis cximuntur, fed.optimae pau-
-cisy uti Pontcr Sinopef et AegyptOf in Hifpania Bofeari^i^^ non minus
-^tiani LeinnOj cnjus infulae vectigalia; Athcnienfibus , .£eiuitu& populusque
Jlomanu^ conceffit fmenda* ' .
Paraetoiiitun v^ro^ ex ipfis locis^ unde ibditur habet somair Eadera
ratione Melinmn, quod e^ vi* metalli ihfulae Gydri^^ iki?/o. 4icitur
eflc* * r
5) Reliqua Iiiifos cafpitls rerba cTcilJerffntitr et in Codicibaf Giicrf^ tt Frart, ex in E. S.
ffiii libri oiniiiiio n^que ad fincm capiti» n^ni confufione rcpltti fuiuv , • , -
Digitized by
Google
1-0 M. VITRUVn P. DE ARCHITIICTURA
Creta viridis item pluribiis locis nafcitur, fed optima Smyrnacp
Hanc autem Graeci &8oioTiov vocant, quod Theodotus nomine fuerat, ^ujus
in fundo id getius cretae primum eft inv<3ritiun. . j '
Auripigmentum quod d^civncov grciece dicitur foditur Ponto» San?
daraca 4tem pluribus locis, fed optima PontOy proxime ilumen Hypamm
habet metallimi. Aliis locis, ut inter Magnefiae et Ephcfi SiaGi^iiwjxt loca
imde elFoditur parata, quam nec molere, nec cernere opus elt,^ fed fic efi:
fubtilis, quexoadmodum fi qua elt mahu contufa et fubcreta*.
CAPUT VIIL
X)e Minio et Argento viv0^
Ingrediar nunc minii rationes explicare. Idautem agris Ephejiqrmn
Cilbianis ') primUm memoratur elle inventum, cujus et res et ratio fatis
magnas habet admirationee. Foditur enim gleba, (quae anthrax dicitur an-
tequam tractatic^lni»-»^ minium perveniat), vena nti feixeo :mngi^ TuT^r
rufo colore, habeiis drca fe rubrum pulverenu Cum id foditur, ex pl^
gis fer«imentonim crebras emittit laicrimas argenti vivi, quae a foflbribus
'ftatim coliiguntur. • Hae glebae cum coUectae fxmt in officinam propter
humoris plenitatem conjiciuntur in fomacem, ut interarelcant: et is qui
ex his ab ignii vapore fumus fufcitatur, cum refedii in folum-furni , in-
venitur effe? arg^tum vivum. Exemptis glebis guttae eae quae refide-
bunt, propter brevitates non poflunt colligi, led in vas aquae converrun-
tur, et ibi inter fe con^ruimt, et una confiinduntur. Eae autem, cum fii^t
quatuor fextariorum menfurae^ cum ejqpendimtur inveniuntur efle ponda
centimi. Cum in aliquo vafc eft confufum, fi fupra id lapidis centenarii
pondus imponatur, natat in fummo neque eum Hquorem poteft onere fuo
premere nec elidere, nec dKHpare: centenario fublato fi ibi auri fcrupu-
i) Pallim Clivianis.
Digitized by
Google
LIBER^IL tAPUT IX.
171
lum imponatur non natabit, fed ad imum per fe deprimetur. ^lta nori
aniplitudine ponderis, fed genere fingularum rerum gravitatem efle non eft
ntgandtirii. Id autem multis rebus eft ad ufurtl expeditum. Neqiie dnim
ai^gentum, neque aes fine eo poteft recte inaurari. Cumque in vefte in-
textum eft aurum, eaque veftis contrita propter vetuftatem ufum non lia-
beat honeftum, panni in fictilibus vafis impofiti fupra ignem comburun-
tur: Is cinis conjiditur ih aquiani; et additur ei argentum vivum:^ Id '
auteni ^mnes micils atiri corripit in fe, et cogit feclmi coire, aqua defufa
cniri id in pannum infuriditur,- et ibi manilius premitur, argenttmi per
panni raritates propter liquoremr extra laWtw, atoum cbJiipreffidiie cd- •
actum intra purum invenitur*
CAPUT iX.
D'e Mihii t emper atur a.
Xlevertar nunc ad Minii, t^mperatur{mi. Ipfae enim gleba^ cuzn fimt
aridae pilis ferrei^. cpntundui^tur et moluntur^ et iQt^opibus et cocturis
crebris reliclis ftercoribus ^), eificitiu: ut adveniant color^s, Cum er^^o
haec emifla ei;iint,^ txinc minium prppter argenti vivi relictionem, quas in
fe naturales liabuerat virtutes relinquit et efficitur tenera natura et Viri-
bus imbe<?illa. It^i^ue. cum eft in expolitionibus conclavium tectoriis in-
duqtum, jpermanet finc; vitiis fuo colore. Apertis vero, id eft periftyliigi,
aut exedris, aut ceteris ejusmodi locis, quo fol et lujna pofiiit fplendore*
et radios immittere, cum ab iis locus tangitur, vitiatur, et amifta virtute
coloris, denigratur. Itaque cum et alii multl, tiun etiam Faberius fcriba
cum in -^^/i^mo voluiiTet haberfe dpititusi el/pganter 'fexpolitam, perifty-
liis ^) parietes omn^ indvLxit minio, qui poft dies tniginta facti fuht in-
1) Sic Cod. mi. et E. S. alibi rerba relictis ftercoribus non legontur, '
2) Sic Cod. ms. et £. S. Al. peri/tylis. ! . j . . .'
ViTR. ToM. II, afl.
Digitized by
Google
')
i^a^ M. VITRU^VII f. PE T^RCHITFCTURA
v^nu/to yariog}ie coIqij^. Itoijue prima lopai^itinducendps alios polor^,.;
A^.fi,quis fubtilior jfuerit et yplnexit expolitiQnem miniaceam fu^ni colo-
rem xetiner^: cym paries expolitus et axidus fvie?;it, tuncceram JPi^Jiiicw/i .
igpi^ liqji^f^9tam, paiflo oleo temperatani, feta inducat: Deinde ppftea
carbonibus in.ferreo v^fe compofitis eam ceram apprime cum pariete ca-
lejaciundo. fudare cQgaf,,. fiatque utiperaeciuBtur: Deinde cmn candela
lipteisgu^ puri?rX"^^g^^> W^^ ^^ piaroiorea nuda; curantur, H^e^c autein
x^v<rt£ 3) Qraece di94;ur. ; Ita ob/tans cerae f^micpi^ l(>rica. non patitur
n^c lunae fplendorem, nec IpJis radios Ijunben^o eripere ex bis pol^tioni.
biis. colq:fcro- Qu^e.ai^tem u*..5p?z^(>7'^n?m^tallis fuer,unt QfTicinae, nunc
trajectae funt ideo Roinam, quod id genus venae pqftqa eft inventum i/i/^
paniae regionibus, ex quarum metallis glebae portantur, et per publica-
nos Romae curantur. Eae autri» oflliiiiae >funt inter aedem Florae et
Quirini. Vitiatur miniui?^ adnii3;ta,,caice. It^qne fi< ^uis velit experiri
id fine vitio efle, fic erit faciundum. Ferrea lamna fimiatur, in ea mi>.
ninm ii^p^natuVad *^*g^'^^^^^^^^^^^ dbhWliiinAa cand^fcal: 6'um e cani
dord'col6r'immutAtus fueriC erit^ue kter, toilatLU^^ lamna ab igne, et fi
refri^-crytiuii r^ftituatur in pfiMhum colbrem, fine^Vitio fe efle pirobabit.
SiVi autehi permanferit riigfocoiore figniAca fe eflfe vitiatmn. Quae
fuCCliirete potuei^unt mihi de Minio, dixi.
' ' ChryfoCdila apporta^ur a Itladedoniai foditur ^utt^m ex his locis
qfii' funt pFoximi aerariis metalKs. * Mihium'et Ihdiciun, nominibiis ipfis
indiclaittir, qulbus iniocis procreantur.
; : ■ i!. ■. ,■>,'•',.:. ,■: n; .; .' ■ -.» . ^l- "...■■' . .-
. V : JD^i^Qlorihm^ipd mtenj^nii ibxl atram&M. r .y .• . • r >
Ingrediat riuik a^ieki jquae^ eix •aliispgfuieaK^iJ trA€t?atsk)saim tad^eqat^urisii
commutata recipiunt cqlorum proprietates. Et primum exponam de atra*
3) Cod. itis, E. S. et Cod. Fran. Gnofis. . - ^ w. . : } . . r . . j.l
: • .r .lo^r . . f
Digitized by
Google
LlBEfl Vll. CAPiUf kl. ' ^ 173
mehto, 'cujiis ufus in opeflbus* maghas habet neceflitates, ut finft hotsle
quemadmodum praep^tfehtur certis ratiombus Artiiiciorum ad id tempe-
ratuiMe. Namque aedificatur locus, uti laconicum, et expolitur maraio^
fubtiliter, et lcvigattir. Antt? id fit fomacula liabens in laconicuta nares,
et ejus praeFumium magna diligentla compriihitur, ne flalhma extra diffi-
petur. In fornace refina collocatur. Hanc autem ignis potiefias' urendo
cogit emittere per nares intra laconicmn fuliginem. Quae circa parie*^
tem et camerae curvaturam 'adbaei*efcit; mdte- coUecta partim componitur
*ex gummi fubacto.ad ufum atvai^<?nti libr^rii, J^i^t^ tectores giutimmi
admifpentes in parietibus utuntur. Si autem liae copiae non fuerint ^p^
ratae, ita neceflitatibus erit adminiftrandum, ne exp^ctatione morae res re-
tineant^ur. Sannenta aut taedae fchidiae, comburantur; cimi erunt carbo-
nes extinguantur. Dcinde in mortariocum glutino terantur: ita erit atr^
mentum tectoribus non invenuitum. Non minus fi fex vini arefacta -et
cocta in fornace fuerit, et ea contrita cum glutmo in opere inducetur,
perqiiam ') atramenti fuavem efnciet colorem; et quo magis ex meliore
vino parabitur, non modo atramenti, fed etiam indici colorem daSit imitari.
cAPUir XI. '
L> e caeruleo et ujta.
Caenilei temperationes ^exandrine -^rhnmn funt inventae; poftea item
l^rjtorius Putcolis inftituit ^"M(itindum. Ratie autem ejus cum iis rebus,
e quibus eft inventa, fatis habet edmirationis. Arena enim cum nitri
flore conteritur adeo fubtiliter, ut efEciatur quemadmodu^i farina, et aer^
cvprio limis craflis (ut fcobis) facto immixta confpergitur, ut conglome-
retur. Deinde pilae maniLus vertmdo eiTiciuntur, et ita colligailtur ut
inareTcant. Eae aridae componuntur m urCeo lictili, urceus in iornace
1) Cod. ms. E. S. et Cod. Fi\ fuperqUe,
Digitized by
Google
174- - M. VITRUVH P. DI/ AReHITECTURA
ponitur; ita aes, et ea arena ab ignis veliementia conferrefcendo- cv^ni qo-
aruerint, inter fe dando, et accipiendo fudor^s, a proprietajtibns difcedunt,
fuisque rebus per ignis veliemenLiani confectis caeruleo rediguntur colore.
Ufia vero, quae fatis habct ulib*tati« in operibus tectoriis, fic tem-
peratur. Gleba filis boni coquitur, ut fit in igne ca^dens, ea auteni acc-
to extinguitur, et eiHcitur purpurco colqrc/ .
^ CAPUT XII.
'• (De cernffaf aerugine et fandarnca. '
Ue cerufla, aeinigineque, quam nofiri aerucam vocant, non eft alientun
quemadmodiun comparetur dicere; BJiodii enim in doliis farmenta com-
ponentes acetum fufiundunt, et fupra famienta plumbeas maflas coUocant;
deinde dolia operculis obturant ne fpiramentimi obturatum emittat '.);
poft certum tempus aperientes inveniunt e maflis plumbeis cemflain. Ea-
dem ratione lamellas aereas collocantes efiiciunt aeruginem quae aeruca
app^llatiir. _
Cerufla vero ciun in fomace coquitur, mutato colore ad ignis in-
cendium efiicitur fandaraca. Id autem in€ei\dio facto ex cafu didicerunt
homines, et ea multo meliorem ufum praefiat quam quae de metallis per
fe nata foditur.
CAPUT XII^L ; ,
De oftro. ; . '
Incipiam nunc de oftro dicere, quod et cariflimam, et excellentiflimam
habet praeter hos colores afpectus fuavitatem. Id autem excipitur ex
conchylio marino, e quo purpiu-a inficitur cujus non minores funt quam
O Sic Cod. Guelf. ct Frin. AI. ohturata emittant.
Digitized by
Google
LIBER VJI, CAEUTXiy. ;, .175
iCetorarnm nl^turae reiTint coniideTAntilws admlrationes; qrtOtl:]babes non
in 9mnib\;i3 loci^Lquibixs nafdxw unii^ ^genetis colotem^ !JC$<^ , folis cm"fu
najtur^liter. tempex$it\ir> . Ita<jvc, q^pd ^^lpgitur J^Qnto^xJ^olatifi ,^), qiaojcl
hae regionies fuUft proximae ad f^pt^trionem,. eft atrum: prpgrecUeptibus
inter feptentrionei^ et occidentem inv^nitiu^ilividum:, qviod autem^lfiSitur
.ad ' ^equinoctialem ; oiientem > et . oc<fid;enteni;, invenitur violaceo r colpre :
.quod vero meridiani^ regionibus eiccipitur^ rubra procreatur poteftate;
et ideO hoc rubruni Rhodo etiam inful^ creatur, ceterisque ejusmodi re-
gionibi^j, quae :proximae fimt (olis ciirfui. Ea, conch^ljp cuixp, funt lecta,
^epram^ptis oirQ^ fci^dunt^ur,. . e , quib\is plagis pvirpure^ fanie^, uti lacrima
profluens excuITa in mortariis, terendo comparatur: et qimd ex concha-
nim marinarum teftis eximitiu: ideo ofirum eft vocitatum. Id autem
propter falfuginem cito ftt litioulofum, nili imel habeat circimifufian*
- C A P U T XI V/
De infectivis.
JLiunt etiam purpurei colores infecta creta rubiae radice, et hyfgino,
non niinus et ex iloribus alii colores. Itaque tinctores cum volunt fil
jitticwn imitari, violam aridaui " conjicientes in vas cirni aqua confervef-
cere faciunt ad ignem; deinde ciun eft temperatum conjiciimt in linte-
xatif et inde manibus exprimentes recipiunt in mortarium aquam ex vio-
lis coloratam, et ex ea eretriam ') infundentes et eam terentes, efficiunt
filis Attici colorem. £adem ratione vaccinium temperantes, et lac mif-
centes, purpuram faciunt elegantem. Item qui non poffunt chryfocolla
propter caritatem uti, herba quae lutea ^) appeUatur caeruleumr infidimt,
1) Sic lego cuin Fea. Al. Gallim^
1) Cod. nis. et £. S. erttanu v
S) Al. lutemiu
Digitized by
Google
176 M. VITRUVIilT: MAACHITECTUJBJA L. VII. C.XIV.
et lAtuit^r viridiffinio cdlore» ^Ha^c «uteht infectiv* sippfellianftur.^ Kem
'pi-o^tet iftopiimJcolatis> Indici, cretaili S^limifiam^), i^aut ahuiamm^ vi-
trumfl[ue quod Graeci ifetin ♦*) appellatit ifificientes, imitationem faciunt
Indici colo^ti.i • <Juibus rationibiiis et yfebus expolitiOnuiia fii^mitates "^J,
•^uiiHfeqi^e deJorrtJ op^rteat '^fi^ri- pictitras ;' kem quas habearit* oiiines fe5-
lore^^^ifTe j>Ot**fia%^s, ut niihi ftuxiu^we ^potuit in hdcliSbro^p^rfttripfl.
Itaque' omiies ^edifiJbatioAimi ^ifectiones, cfBam habete debeailt oppotti^
nitaterii ratloiJ^iuationibus^ feptem Voluminibus funt finitae. In fequerili
atit^^i dfe^ rf^tiaf, ^fi^quibtis lo^is rion fuerit^ q^madmadum iilVfeniatur/^t
qua ratiorie-lducatiir ^)i ^tiibu^qije tebud, fi ^rit falubris et iddhea pro-
betur, e^j)licibo. • ' '^' >. -^ i l t
4) Sic cum Ortiz. Al. hyalon, Codices Guelf. et Fraii. infallim. E. S. infalim.
5) Al. ad difpofitionein firmitatis.
6) Cod. ms, et E. S. inducatiu; ... *
-:-.: ,....•• ;:n </,-.' ^ • ■ ' ' "
. .j ^ .. .'*.*. *iL - , j
-• ' ' ' ''^ -^*> t"' .M.'<;.(ij j:'.t4u .*'.. ofi.''";^ ;,i j> ;i .11';-. a ■: ' ' . ;;..i
.M l .
\\
Diaitized by VnOOQ lC
t ■ » ' .rr ft ' '' ^; . , ' ^ :'• i . , ' : :.i : r .''■./!!.,;• • . .; ■• «!" ^ -• i
D E ' A R e H 1 T E G T ¥ R Ai
i
"K
,;:!fM:r>:^i/, ^iJfi-irf. .•>..',;. w.fi; j w/l
• - . :• _ :» •- >-M • , B R-A'E.FA Til:0.- :A: _ r ...:m^ : : ;
-■'. • •. ; / . Ij ; : .- . ,/.. "1 : . . ' , : . .^- ■ . ■: [ ." !^i ♦'!
aqriain-eft profelFu^;- /dTerHcZf^t/s igiiferit;* ^!lftngd^uM fnier^clbtes^^tpxim^ et '
ignem; '£ttWpifJe^ autiitfbr ^rttmg^or/j^ , q^^ J)liilofopWtriri ^/ft(^«*Ai/^5 ^
fc^riiciini'appellHVetiftrtV aeta €l^ te rrgfiri,^'-eamqti^ ex!" fcoeleftitim iritbrittm '
coiidepiBidnibks iAfe^ritft^, te6i^ g^iHriik' kt^-\^mAh^^^
tciiiporibii Vi<fc'aMter ^iklct^/ ik'' eaiitSi^mC refttfe,^ * qti«^(iki' ^d^' 'K^& ' iiM:e->
rentur it^m iit' cdhli i^e^ibiifes? reVter ti iK^cJtt^ 4ht6i:ittbnes' tcKiTpfer^, fed^ 3^^
folutione mutata,^ iri ertridetn: recidere, iri''qtia^aiite-fueninti 'jrH);^^^
Pythn^oras vero, Em-pedocleSy EpichamiuSy aliique phyfici et philofophi
Haec,principia q^atu^d^r effe pi;opofv<y:uut,sa€riqip,vigri,^ .tfixjrain^P^
eortunque inter fe cohaerentiam ^) naturali figiuratione ex genertml ^t
i) Sic ctini GalianL Al. coha&rentes, Cod. ms. cohaerentia.
Digitized by
Google
178^ M. VITRUVII P. DE ARCHITECTURA
criminibus efficere qualitates. Animadvertimus vero non folimi nafcentia
ex his effe procreata, fed etiam res omnes non ali fine eorum poteltate
neque crefcere, nec tueri. Namque corpora fine fpiritu redundanti non
poffimt habere vitam, nifi aer iniluens cimi incremento fecerit auctus et
remiifiones contipenter. C^loris^vBro fi ijfOit fi^eric in cotpore jufta com*
paratio, non erit fpiritus animalis, necjue erectio firma, cibique vires non
poterunt habfre concocgionis: ten|pera^r^. jtemi /i npu terreflfi ciftp^
membra corporis alantui', deficientur, et ita a terreni principii mixtione
erunt deferta. Animali* ^^ert) 'fi tueriht fiiie ^ilimoKs poteftate exfangui-
nata et exucta a principionun liquore interarefcent. Igitur divina mens,
quae proprie neceffaria -jeffent gentibus.. nnn confiituit dijfficilia ct cara^
uti fimt margaritae, aurum, argentum, ceteraque, quae nec corpus nec
natura defiderat: fed fine quibus mortalium vita non poteft effe tuta, ef-
^dit ad manimi parata per c>nineiuA4ntin3.ufai.^I flaque ex his fi quid forte
defit in corpore fpiritus, ad refiituendum aer alfignatus, id praeftat; Ap.^
parati:^ a^ti^m (i(jl,^xiJLia; .caj/jri^, folis,-impc.t^ etjigiii^.^v^n^us^j^u^^o^^
elEpit yitapi:^,If:em, terrei^us fructus, efq^rumt prae|tans cppias^ Xupervai.
cuis de^def at^^bus. alib pt.juxtrit anin^ajia . pafcendp pontinenter: -^qi^
▼^^p.i^on fpj^fft ppt^f ,fed infinitas ufui. praeben^Q necefllut^s, gratas
(q|iod ^t ^ajt\iitap p?;^f|at jit^^j^ates, Ex ,eo et^aflt^^qi^JTacer^oU^^
lDCif^Ti)oi\x&^, J^^ re^ ^.liflWM^t^Jtatp.ponfiffj^
re.: itaque.cm^ ,hydri4m,tegi^rt.f),,.q^e a^ t^plji^u^^^^ re- .
ligioxie refertur^ timc in terra prpciimbentes , mani^)us^j\)^ S9^^^. fttVA?-
tis^ ^de inveiUione ejus gra^ ^^V^ diyinae^ benigp.it^tj^ ,3). , ^ . , ^
s) Sic cum Fca. tegunt noii lcgitur in CocL ms., ncc ,in Ed. Sulp. Legiiar bmniu»
ficT! liaque tum hydria quae^d' terhplutn — *- fublatis xnv^nthnihAt^ '^akias agiait iivittad
heoignitati, . '^ ,' ' . • j^ ■ 1 : fj .
3) Vulgo: inventionihus etc. henignitatis.
Digitized by
Google
LIBER VIII. CAPUT I. 17C)
CAPtJT L
De aquae inventionihus»
Oum ergo et a phyficis et a philofophis et ab facerdotibus judicetur ex
poteftate aquae omnes res conftare, putavi, quoniam in prioribus feptem
rolimiinibus rationes aedificiorum fant expofitae, in hoc oportere de in-
ventionibus aquae, quasque habeat in locorum proprietatibus virtutes,
quibusque rationibus ducatur et quemadmodum item ea ^) probetur, fcri-
bere. Eft enim maxime necelTaria et ad vitam,,et ad deiectationes, et ad
ufimi quotidiammi. Ea autem facilior erit, fi fontes erunt aperti ct flu-
cntes. Sin autem non profluent quaerenda fub terra funt capita et col-
ligenda, quae fic erunt experiunda : uti procumbatur in dentes, antequam
fol exortus fuerit, in locis quibus erit quaerendtun, et in terra mento
collocato et fulto profpiciantur eae regiones. Sic enim non errabit ex-
celfius quam oporteat vifus, cuni erit immotiim mentum; fed ^) libratam
altitudinem in regionibus certa finition6 defignabit. Tunc in quibus lo-
cis videbuntur humores fe concrifpantes et in aera furgentes, ibi fodia-
tur; non enim in ficco loco hoc fignum poteft fieri. Item animadver-
trendum eft quaerentibus aquam, quo «genere fint loca; certa enim funt in
quibus nafcitur. In creta tenuis et exilis et non alta eft copia; ea erit
jion optimo fapore. Item fabulone foluto tenuis, fed fi inferioribus locis
invenietur; ea erit limofa et infuavis. In terra autem nigra fudores et
ftillae exiles inveniuntur, quae ex hibernis tempeftatibus collectae in
fpiflis et folidis locis fubfidimt; eae habent optimum faporeni. Glarea
vero mediocres et non certae venae reperiuntiu*; eae quoque egregia fuKt
faavitate. Item fabulone mafculo, arenaque el carbimculo certior<3s, et
i) Cod. ins. et E. S. inter ea.
4) Vnlgo inferitiir ad.
VlTI\. TOM. II. 23,
Digitized by
Google
iQo M. VITRUVII P- DE ARCHITECTURA
Itabiliores fimt copiae; eaeque funt bono fapore Rubro faxo et copiofae
et bonae, fi non per intervenia dilabantur et liquefcant. Sub radicibus
autem montium et in faxis filicibus, uberiores et ailluentiores; eaequc
frigidiores funt et falubriores. Campeflribus au,tem fontibus falfae, gra-
ves, tepidae, non fuaves, n^fi quae ex montibus fub tcrra fubmanante^
erumpunt in medios campo^^ ibique ^) arbopim umbris contectae, prae-*
fiant mont^norum fontiiun fuavitatem. Signa autem quibus terrarum ge-
neribus fuberimt aquae, praeter quod fupra fcriptnm eft, haec erunt: fi
invenientur nafcentia, tenuis juncus, falix erratica, alnus, vitex, arundo,
hedera, aliaque quae ejusmodi funt, quae non.poflunt nafci nec ali per
fe fine hmnore. Solent autem eadem in lacunis nata elfe, quae fidentes
praeter reliquum agrum excipiunt aquam ex imbribus, et agris per hie-
mem, diutiusque propter capacitatem confervant hiunprem, quibus non eft
credendum. Sed quibus regionibus et terri^, npn lacunis,.ea figna nafcun-
tur non fata, fed naturaliter per fe creata, ibi eft^ quaerenda. ^ In qiiibus
locis eae non figniiicabuntur iuventiones, fic erunt experiundaer: Fpdiatux
quoquoverfus locus latus pedes tres, altus ne miniis pedes quinque, in eoque
collocetur, circiter folis occafum, fcaphium aereiup, aut pliunbeum, aut:
pelvis, ex his quod erit paratujn, idque intrinfecus oleo ungatur, ponaj:ur-
que inverfum, et fiimma foflWa ope^iiatui: anmdinibus aut fronde, fupra»
terra obruatur; tum poftero die aperiatur, et fi m vafe ftillae fudoxesque
erunt, is locus habebit aqiuuu.-. Itcm fi y^a ex creta factum ^on cuctimi-
in ea foflioue, eadem ratione opcrtum, pofitum fuerit,^ fi is locus aquani;
habuerit, cum apertum fiierit, vas humi^um erit, et etiam diflolvetur ab^
humore. Vellusque /lanae fi collocatum erit iu ea, fqflWa, in fequenti;
autCM; die de eo aqua expreflli erit, fignificabit eimi locum habere co-.
plam. ISon minus fi lucema concinnata, oleique plena, et accenfa, in eo
3) Sic Cod. nw. ex£. S. item Cod. Fran. Al. ec uli funt.
Digitized by
Google
ILIBER VIIL CAPUT IL 181
loco operta fuerit collocata, et poftero tlie non erit exufta, fed habuerit
reliquias olei et ellychnii, ipfaque humida invenietur, indicabit eum lo-
cum habere aquam, ideo quod omnis tepor ad fe ducit humores. Item ,
iri co loco ignis li factus fuerit, et percalefacta terra et aduftn vaporeih
iiebulofum ex fe fufcitaverit, is loctis habebit aquam: Cilm haec ita enmt
pertehtata, et tquae fupra Jibripta: funt figna inventa, tum deprimendiis eft
puteus in eo^loco, et 11 caj)ut trit aquae inventum, plures fiint circa fo-
diendi, et -per fpecus in unum locum omnes ct>nduC^ndi. Haec ^utem
maxime in montibus et regionibus fepteritrionalibuis Tunt quaerenda, eo
quod in his et fuaviork et falubriora, et copiofiora inveniuntur; averfi
enim funt folis curfui, et in his lociis prinilim crebrae funt arbores et
filvofae, ipfique montes Tuas haberit umbras dbftantt?s, ^t radii folis nori
dilecri perveniant ad terram, nec poftint htimdres exugere ^f. - Tnteri
valla quoque montiiun maxime recipiunt imbres, et projiter filvarum
crebritatem, nives ibi ab umbris arborum et moritium diutilis confervani
tur; deiride liquatae per terrae venas percolaritur, er ilh perveniimt ad
infiimas nit)ntium radices, ex quibus profluentes foritiiim erumpuntrfluctus;
Campeftribtis autem locis contrario non poflVlnt^haberi copiae, t[Uac et fi
fint non poflimt habere falubritatem, qtiod folis vehemens impetus, prop-
ter hullamobftantiam rmibrarum eripit exhauriendo fervens ex planitie*
camporum Inimorem: et fi quae ibi funt aquae apparentes, ex his, qupd^
eft leviflimum tenuiflimumque, et fubtili falubritate aer ivocans diflipat
in impetum coeli, quaeque graviflimae duraeque et infuaves fimt partes,
eae in fontibus campeftribus relinqnuntur.
4) CocL ms. exurere.
Digitized by
Google
182 M- VITRUVII P. DE-ARCHITECTURA
CAPUT 11.
U e aquaimbriu vu
Itaque quae ex imbribus aqtia colligitur falubriores h^bet virtutes, eo
quod eligitur ex omnibus fbntibus leviflimis fubtilibusque tenuitatibus:
deinde per aeris exercitationem percolata tempeitatibus liquefcendo pei-
yenit ad terram. Etiamque non crebriter in campis confluunt imbres,
fed in montibus aut ad ipfos montes^ ideo quod hxunores ex terra matu-
tino folis ortu moti, cum funt egrelfi in quamcunque partem coeli, funt
proclinati, trudunt aera, deinde cmu funt moti propter vacuitatem loci,
poA fe recipiimt aeris ruentes imdas. Aer autem cimi ruit trudens quo-
cunque hmnorem praevimn, fpiritus et impetus et undas crefcentes facit
ventorum. A ventis autem quocunque fenmtur, humores conglobati ex
fontibus et fluminibus et paludibus et pelago^ eum tepore folis contin-
guntur '), ^xhauriuntur^ et ita toUuntur in altitudincm nubes: eae de-.
inde ctmx aeris imda nitentes, cum perveniunt ad montes, ab eorum of*
fenfa, et procellis propter plenitatem et gravitatem, liquefcendo difper«
guntur, et ita diiFunduntur in terras. Vaporem autem et nebulas et hu-
mores ex terra xiafci, haec videtur eiRcere ratio, quod ea habet in fe et
calores fervidos et fpiritus immanes, refrigerationesque et aquarum mag«
nam niultitudinem. Ex eo cum refrigcratur noctu ventorum flatus ori-
imtur per tenebras,^ et ab humidis locis egrediuntur in altitudinem nu-
bes^ fol oriens impetu tangit orbem terrae, tum aer ab fole percalefac-
tus ctmi roribus ex terra toUit humores. Licet et ex balneis exem-
plimi capere: nuUae enim camerae, quae fimt caldariorum, fupra fe pofl
funt habere fontes, fed coelimi quod eft ibi, ex praefumiis ab ignis \ a*
pore percalefactum, corripit ex pavimentis aquam, et aufert fecnm in
i) Cod. zns. E. S. et Cod. Frau. colUgunt et exhauriunt et ita tollunt.
Digitized by
Google
LIBER VIII. CAPUT II. 185
camerarum CTirvaturas et eam fuftinetj ideo quod femper vapor calidus
in altitudinem fe trudit, et primo non remittitur propter levitatem^), fi-
mul autem plus humoris habet congefium, non poteft fufiineri propter
gravitatem, fed fiillat fupra lavantium capita. Ita quoque eadem ratio-
ne coeleftis aer cum ab fole percipit calorem, ex omnibus locis hauriendo
tollit humores et congregat ad nubes. Ita enim terra fervore tacta ejicit
hiunores, ut corpus hominis ex calore emittit fudores. Indices autem
funt ejus rei venti, ex quibus qui a frigidilHmis partibus veniuut procre-
ati feptentrio et aquilo, extenuatos ficcitatibus in aere flatus fpirant: Au-
ficr vero et reliqui, qui a folis curfu impetmn faciunt, funt humidiflimi,
et femper apportant imbres, quod percalefacti ab regionibus fervidis ad-
veniunt, et ex omnibus terris lambentes eripiunt humores, et ita eos
profundimt ad feptentrionales regiones. Haec autem fic fieri tefiimo-
nio poflimt efle capita fluminum, quae orbe terranmi chorographiis pic-
ta, itemque fcripta plurima maximaque invenixmtur egrefla ab feptentri-
one*. Primimique in India Ganges et Indus a Caucafo monte oriuntur:
Syriay Tigris et Euphrates; Afia, item ^Fonto Boryjthenes^ Hypanis^
Tanais: Colchis^ Phajis: Gallia^ Bhodanus: Belgica^ BJienus: citra Alpes^
Timavus et Padus: Italia Tybris: Maurujia^ quam nofiri Mauritaniam
appellant, ex monte Atlante lyyriSy qui ortus ex feptentrionali regione
progreditur per occidentem ad lacum Heptabolum^ et mutato nomine di-
citur Nigir, deinde ex lacu Heptabolo fub montes defertos fubterfluens
per meridiana loca manat et influit in paludem ColoCy quae circimicingit
Mcroen^ quae eft Aethiopum meridianorum regmun. Ab hisque pahidi-
bus fe circumagens per flumina Aftabofmnj ^) et Aftaboram, et alia plu-
ra pervenit per montes ad catarrhactam, ab eaque fe praecipitans per fep-
ft) Al. hrevUaiem.
3) CC. Guelf. ct Fian. Afnavfohan ct Jftohoam, ' E. S. Bafean Sohan ct jdftohan.
Digitized by
Google
M. VlTilUVII P. I>E ARCHITECTURA
tentrionalem pervenit inter Elephatiticla et Syenem Ihehaicosque Jin Ac-
^yntu7n''campos: et ibi Nilus appdktur. ' Ex Mnuritania autem caput
mi profluere ex eo maxime cognofcitur, quod ex altera parte montis
Jtlantis funt alia capita item profluentia ad occidenlis occanum, ibique
nafcuntur ichneumones, crocodili, et aliae fimilcs beftiarum pifciumque
naturae pfaeter hippopotamos. Ergo cimi omnia maxima flimiina in or-
bis terrarum defcriptionibus ab feptcritrione vidcantttr profluere Jfriqne
campi, qui furit xn mcridianis partibus fubjecti folis curfui, latentes pe-
nitus habeant humores, nec fontes crebros amnesque raros, relinquitur:
. uti multo meUora inveniantur capita fontium, quae ad feptentrionem
■ aquilonemve fpectantr nifi fi inciderint in fulphurofum locum,- aut alu-
minofum, feu bituminofum; tixnc enim permutantur, et aut calidae
aquae aut frigidae odore malo et fapore perfundunt fontes. Neque enim
" calidae aquae eft ulla proprietas, fed frigida aqua cum inbidit perairrens
in ardentem locum eiFervefcit, et percalefacta egreditur per venas extra
terram, ideo diutiiis non poteft permanere, fed brevi fpatio lit frigida.
Namque fi naturaliter eflet calida, non refrigeraretur calor ejus. Sapor
autem et odor, et color ejus non reftituitur, quod intinctus et commix-
tus eft propter naturae raritatem.
CA P U T i II.
De aquis cnlidis,^ et de variorwn fonliwn, fiuminwn, lacuwnque natura.
Sunt autem etiam nonnulli fonte^ calidi, ex quibus profluit aqua- fapore
optimo, quae in potione ita eft fuavis, uti nec fontanalis ab Cmnoems,
nec Marcia faliens defider£lur. Haec autem a natura perficiuntur his'
rationibus. Cum in imo per alumen, aut bitumen, feu fulphur ignis ex-
citatur, ardore percandefacit lerjam, quae eft circa fe. Supra fe autem
fervidum emittit in fuperiora loca vaporem, et ita fi qui in liis locis qui
[:51gitizedbyG00gIe
LIBER yill. CAPUT IIL ^85
funt fiipra, fontes dulcis aquae nafcuntur, oiFenfi eo vapore elFervefcuiit
inter venas, et ita profluunt incorrupto fapore. Sunt etiam odore et fa-
pore non bono frigidi fontes, qui ab inferioribus locis penitus orti, per
loca ardentia tranfeunt et ab his per longum fpatium terrae percurren-
tes refrigerati perveniunt fupra terram, fapore, odore, coloreque corrup-
to uti in Tiburtina via flumen ALbula^ et in ArdeaUno fontes frigidi eo-
dem odore, qui fulphurati dicuntur, et reliquis locis fimilibus. Hi autem
cum fint frigidi, ideo videntur-afpectu fervere, quod cum in ardentem
locum alte peiiitus inciderunt, humore et igni inter fe congruentibiis of-
fenfi vehementi fragore, validos in fe recipiunt fpiri;us, et ita inflati vi
yenti coactk b^^Uientes crebro per fontes egrediuntur. Ex his autem qui
non funt aperti, fcd aut faxis aut alia vi detinentur, per angufias vena$
vehementia fpifitus extruduntur ad fummos grumorum timiulos. Itaque
qui putant tanta fe altitudine, qua funt gnuni, capita fontium pofle habere,
cum aperiunt foffura:. latius, decipiuntur; namque uti aeneum vas non in
fummis labris plemmii fed aquae menfuram fuae capacitatis habens e tri-
bus duas partes, operculumque in eo coUocatimi cum ignis vehementi
fervore tangatur percalefieri cogit aquam: Ea autem propter naturalem
^aritatem in fe recipiens fervoris validam inflationem, non modo implet
vas, fed fpiritibus extollens operculum et crefcens abundat: fublato au-
tem operculo, emilGs inflationibus in aere patenti, rurfus ad fmim locimi
refidet. Ad eundem modum ca capita fontium cum funt angufiiis com-
prefla ruunt in fummo fpiritusaquae buUitus. Sim\il a\item latius funt;
ap^rti e^inaniti per raritates liquidae poteftatjs relidtint, et reftituuntur/
in libramenti fui proprietat^m. Omnis autem aqua calida^ ideo quid^m.
efi medicamentofa, .quod in praeviis rebus percocta.,aliam virtutem reci-
pit ad ufimi. Namque fulphurofi fontes nervorum labores reficiunt, per-
calefaciendo, exug€ ndoque ') caloribus e corporibus hiunores vitiofos :
i) Cod. ms. exurendo.
Digitized by
Google
186 M. VITRUVII P. DE ARCHITECTURA
AluminoR autem, cum diflbluta membra corporum paralyli aut aliqua vi
morbi receperunt, fervendo per patentes venas refrigerationem contraria
caloris vi reficiunt, et ex hoo continenter reftituuntur in antiquam mem-
brorum curationem: Bituminofi autem interioris corporis vitia potioni-
bus purgando, folent mederi. Eft autem aquae frigidae genus nitrofum
uti Pinnae Veftinae\ Cutiliis^ aliisque locis fimilibus, quod potionibus de-
purgat, per alvmnque tranfeundo etiam ftrumarum minuit tumores, Ubi
vero aunun, argentum, ferirum, aes, plumbtmi, reliquaeque res earum fi-
miles fodiuntur, fontes invenimitur copiofi; fed hi maxime funt Htiofi.
Habent enim vitia contraria aquae calidae, quam fulphur, alumen, bitu-
nien emittit; qui per potiones, cum in corpus ineunt, et per venas per-
manando nervos attingunt et artus, eos durant inflando. Igimr nervi
inflatioiie turgentes, ex longitudine contrahuntur, et ita aut neuricos aut
podagricos efficiunt homines; ideo quod ex duriflimis et fpiflioribus fri-
gidiflimisque rebus intinctas habent venarum raritates. Aquae autem
^ecies eft, quae cum habeat non fatis perlucidas venas, fpuma uti Ros^
nafat in fummo, colore fimilis vitri purpurei. Haec maxime confideran-
tur ythenis^ ibi enim ex ejusmodi locis et fontibus, et in j4fty et ad
portimi Piraeeum, ducti funt falientes, e quibus bibit nemo propter eam
caufam, fed lavationibus et reliquis rebus utuntur. Bibunt autem ex pu-
teis, et ita vitant edrum vitia. Troezeni non poteft id vitari, quod om-
nino aliud genus aquae non reperitur, nifi quod cibdeli liabent. Itaque
in ea civitate aut omnes- aut maxima parte funt pedibus vitiofi. Cilicine
vero civitate Tarfo flumen eft nomine Cydnos^ in quo podagriei cnira
macerantes levantur dblore. Sunt autem et alia multa genera quae fuas
habent proprietates, uti in Sicilia flumen eft Himera^ quod a fonte cum eft
progrefliim dividitur in duas partes; quae pars profluit contra Iletiuriam ^),
2) Sic Codices Guelf^ ec Fran. Al. Aetnam.
Digitized by
Google
LIBER VIII. CAPUT IIL 187
quod per terrae dulcem fuccum percurrit eft infinita dulcedine, altexa
pars, quae per eam terram currit unde fal foditur, falfimi habet faporem.
Item Paraetonio et quo eft iter ad Hmnmonarij et Cajio ad Aegyptum^
lacus funt paluftres, qui ita funt lalli, ut habeant infuper fe falem con-
gelatvun. Sunt autem et aliis pluribus locis et fontes et flumina et la-
cus, qui per falifodinas percurrentes neceflario falli perficiuntur. Alii
autem per pingucs terrae venas profluentes, uncti oleo erumpunt, uti
Solis (quod oppidiun eft Ciliciae) flumen nomine Liparisy in quo natan-
tes aut lavantes, ab ipfa aqua unguntur. Similiter Aethiopiae lacus eft,
qui imctos homines efiicit, qui in eo nataverint, et in Indiaj qui fereno
coelo emittit olei magnam multitudinem. Item CarthagUii fons eft, in
quo natat infuper oleum odore, uti fcobe citreo, quo oleo etiam pecora
folent ungi, Zacyntho et circa Dyrrhachiurn et Apolloniam fontes funt,
qui picis magnam multitudinem cum aqua vomunt. Sub Bahylone ^)
lacus ampliflima magnitudine qui Limne afphaltitis appeliatur, habet fupra
natans liquidum bitiunen, quo bitimiine et latere teftaceo ftructo muro
Semiramis circumdedit Babylonan. Item loppe in Syrioj Arabiaqae Nu*
midarum lacus funt iromani magnitudine, qui emittunt bituminis maxi-
mas moles, quas diripiunt, qui habitant circa. Id autem non efi miran-
diun; nam crebrae funt ibi lapicidinae bituminis diirL Cum ergo per
bituminofam terram vis erumpit aquae, fecum extrahit, et ciun fit egrefla,
extra terram fecernitur, et ita rejicit ab fe bitmnen. Etiamque eft in.
Cappadocia in iunere, quod eft inter Mazaca et Tuana lacus amplus, in
quem lacum pars five arundinis five alii generis fi demiffa fuerit, «t po-
ftero die exempta, ea pars, quae fuerit exempta, invenietur lapjdea, quae
autem pars extra aquam manferit permanet iri fua proprietate. Ad eun-
dem modum Hierapoli Vhrygine cflervet aquae calidae multitudo, ex
3) Sic E. S. Alias Bahylone onnflfo fuh.
VlTn. T03I. IT. 2^.
Digitized by
Google
188 M. VITRUVII r. DE ARCHITECTURA
qua circuin hortos et vineas foflis ductis Immiltitur. Ilaec autem ciTici-
tur polt aximmi crufta lapidea, et ita quotannis dextia ac finiftra margi-
nes ex terra faciendo iilducunt eam, et efficiunt his cruftis in agris fepta.
Hoc autem ita videtur naturaliter fleri, quod in his locis et ea teira^
quibus is nafcitur fuccus, fubefi coaguli naturae fimilis: Dcinde cum
commixta vis egreditur per fontes extra terram, a folis et aeris calore
cogitur congelari, ut etiam in areis falinariis videtur. Item funt ex
amaro fucco terrae fontes exeuntes vehementer amari;. ut in Ponto eR.
flumen Ilypnnis qui a capite profluit circiter millia quadraginta fapore
dulcillimp; deinde cum pervenit ad locum, qui elt ab ofiio ad millia cen-
tum fexaginta, admifcetur ei fonticulus oppldo quam parvulus: Is cum
in etmi influit, tunc tantam magnltudinem fluminis facit amaram. Ideo
quod per id genus terraeet venas, unde fandaraca foditur, ea aqua ma-
nando perficitur amara. Haec autem diifiniilibus faporibus a terrae pro-
prietate perficiuntur, uti etiam in fructibus videtur. Si enim radices ar-
borum aut vltium aut reliquorum femimun non ex terrae proprietatibus
fuccimi capiendo ederent fructus, uno genere eifent in omnibus locls et
reglonibus omnium Xapores. Sed animadvertimus infulam Lesbon vinum
Vrotyrurtij Maloniam Catacecaumenen ; item Lydiam Melitojtf Siciliam
Mamertinumy Campaniajn Falernumj in Terracina et Fundis Caecuhumy
reliquisque locis plurlbus innumerablli multitudlne genera vini virtutcs-
que procreari, quae non allter poilunt fieri, nlfi cmn terrenus humor
fuis proprletatlbus faporiun in radicibus infufus; enutrit materiam per
quam egrediens ad cacumen profundat proprlum loci et generis fui fru-
ctus faporem. Quod fi terra generibus Inimorum non eflet diifimllis et
difparata, non tantum in Syria et Arahia In arundlnlbus et juncis her-
bisque omnlbus eifent odores, neque arbores turlferae, neque piperis da-
rent baccas, nec myrrliae giebulas, ncc Cyrenis in fernL*s lafcr nafcere-
tur; fcd in omnlbus terrae regionibus et locis eodem genere^omnia ])io-
Digitized by
Google
LIBERVIII. CArUT III. j89
crearentur. Has autem varietates regionibiis et locis, inclinatio mundi
^ et folis impetiis propius aut longlus curfum faciendo tales efRcit terrae
humores: quae qualitates non folum in Ins rebus, fed etiam in pecoribus
et annenus difcemuntur. Haec non ita dilEmiliter efficerentur, nifi pro-
prietates Iingularum terrarum in regionibus ad folis poteltatem tempe-
rarentur. Sunt enim Boeotiae flumina Cephifos et MelaSj Lucaniae Cra»
tiSf Trojae XanthuSf inque agris Clazdinemorum^ et Erythraeorwn^ etlJao*
dicenfiumj fontes ac flumina, cum pecora fuis temporibus anni parantur
ad conceptioiiem partus, per id tempus adiguntur eo quotidie potum, ex
eoque quamvis fint alba, procreant aliis locis leucophaea, aliis locls pulla,
aliis coracino colore. Ita proprietas liquoris cum init in corpus profe-
minat intinctam fui cujusque generis qualitatem. Igitur quoniam in
campis Trojanis proxime flumen arnterita rufa, et pecora leucophaea naf-*
cuntur, ideo id^flumen Ilienfes Xanthum appellavifle dicuntur. Etiam-
que inveniuntur aquae genera mortifera, quae per maleficum fuccum
terrae percurrentia recipiunt in fe vim venenatam, uti fuifle dicltur Ter»
racinae fons, qui vocabatur Neptunius^ ex qtio qui biberant imprudentes
vita privabantur; quapropter antiqni eum obftruxiffe dicuntur: et apud
Cychros in Thracia lacu^, ex quo non folum qui biberint moriuntur,
fed etiam qui laverint: item in Theffalia fons eft profluens, ex quo fon-
te, nec pecus uUum guftat, nec beftiarum genus uUum proplus accedit;
ad quem fontem proxime eft arbor florens purpureo colore. Non minus
in Macecloniaj quo loci fepultus eft Euripides, dextra ac finiftra monu-
menti advenientes duo rivi concurrunt in unum, e quibus ad imum ^)
accumbentes viatores pranfitare folent, propter aquae bonitatem; ad ri-
vum autcm qui eft ex altera parte monumciiti, nemo accedit, quod mor-
tiferam aquam dicitur hal)ere. Itrm eft in Arcadia Nonacris nomlnata
A) Sic Coil. ms. Al. concurrunt j in unum uccumbtntcs.
Digitized by
Google
igo M. VITRUVII T. DE ARCHITECTURA
terrae regio, quae IiaT^et in montibus e faxo Aillantes frigidilEmos hu-
mores. Haec autem aqua Stygos hydor nominatur quam neque argen-
teum, neque aeneum, neque ferreum vas poteft fuftinere ^), fed diflilit
et dillipatur. Confervare autem eam, et continere nihil aliud poteft, nifi
mulina ungula, quae etiam memoratur ab jintipatro in provinciam, ubi
erat Alexander^ per lollam filium perlatam efle, et ab eo ea aqua regem
efle necatimi. Item Alpibus in Cotti ^) regno eft aqua, quam qui guftant,
ftatim concidunt. Agro autem Falifco via Campana in campo Corncto
eft lucus, in quo fons oritur, ubi anguiimi et lacertarum reliquanunque
ferpentiimi ofla jacentia apparent. Item funt nonnullae acidae venae
fontium uti Lyncefto^ ct in Italia Virena ^), Carnpania Tlieano, aliisque
locis pliuribus quae hanc habent virtutem, uti calculos in veficis qui naf-
cuntur in corporibus hominum 4fe*it)nibus difcutiant; fieri autem hoc
naturaliter ideo videtiu:, quod acer et acidus fuccus fukeft in ea terra,
per quam egredientes venae intinguntur acritudine, et ita cum in corpus
inierunt, diflipant quae ex aquarum fubfidentia in corporibus, et concref-
centia offenderunt. Quare autem difcutiantur ex acidis eae res, fic pof-
fmnus animadvertere. Oviun in aceto fi diutius pofitum ®) fuerit, cor-
tex ejus mollefcet et diflolvetur. Item plumbum, quod eft lentiflimum
ct graviflimum, fi in vafe collocatum fuerit, et in eo acetum fufFufump
id autem opertiun et oblitum fi erit, efficietur uti plumbum diiToIvatur,
ct fiat cerufla. Eisdem rationibus aes, quod etiam folidiore eft natura,
fimiliter curatum fi fuerit, difiipabitur, et fiet aerugo. Item maro^arita
non minus faxa filicea, quae neque ferrum neque ignis poteft per fe dit
5) Sic Cod. ms. Al. Juhjiftere.
6) Cod. m$. E. S. et Cod. Fr. Crobi.
7) Codiccs Guelf. ct Fr. *et E. S. Vienna. Galiani Velina,
8) Sic Cod. ms. Al. impofitum al. appofitum.
Digitized by
Google
LIBER yill. CAPUT III. igi
folvere, cum ab igni funt percalefacta aceto fparfo dilKliunt et diiTolvun-
tur. Ergo cum has res ante oculos ita fieri videamus, ratiocinemur iis*
dem radonibus ex acidis, propter acritudinem fucci, etiam calculofos e
natura rerum fimiliter pofle cxurari. Sunt autem etiam fontes uti vino
mixti, quemadmodum eft unus Faphlngoniae^ ex quo, etiam fine vino
potantes, fiimt temulenti. Aequiculis autem in Jtalia et in Alpibus natio-
ne Medullorunif eft genus aquae, quam qui bibunt, efiiciimtur turgidis
gutturibus. In Arcadia vero civitas eft iion ignota Clitoriy in cujus agris
eft fpelunca proftuens aquae, quam qui biberint fiunt abftemii. Ad eum
autem fontem epigramma eft in lapide, infcriptimi hac fententia verfibus
Graeci5,, eam non efle idoneam ad lavandum, fed etiam inunicam vitibus,
quod apud eum fontem Melampus facrificiis purgaviflet rabiem Proeti
filiarum, reftituifletque earum virginimi mentes in priftinam fanitatem.
Epigramma autem eft id quod eft fubfcriptum ^):
'Ayfirx <nJv mtfjLVott^ ri (X6(Tyi(x^ftvov >jv ce /3«jJv>i
^ypo^j iv itrx^rtoiq Kxetrofo^ i^ofxevovy
T!jq fxiv ocTTO Hgi^vyjq oigvtrcu TrifAOif Koti 'Xafsi vujA^xiq
'T^f/aci ^SJo-ov iriv ri triv «/ttcX/ov.
'AKKoi (TU jUjjV sVi Xovrgoi /3aX>i? x?o«, /u>J <T8 >ixi xCgy)
nJ3jU)3V>) -Ssf/iA^; ivro^ iovr» fjt,(^q*
ieuyi SifJL^v Tryjy^v fxi^ocixmXcVy ev^x MeXaftTTif?
Aii(Toi(j(,6Voq Xijccyjc H^oiriSxq ocfyot^Jyj^
Hoivrx yuc^xgfj(,6v eKO^^sv «TroKf u<p«v, 6ur xv xit 'Afyaq
Oijgex rgyixjsi/}^ )J\uSgv 'AgKxSiyi^.
Item eft in infula Chio fons, e quo qui imprudenter biberint fiunt infi-
pientes, et ibi eft epigramma infculptmn ea fententia: jucundam efle
q) Nan leguntnr epigrammata feqiientia in Ed. Sulp. ; nt in Cotlicibiis Guclf, ct Fraru
Digitized by
Google
t au-
: quo
nma,
i, fed
funt
aliis-
cujus
:onIti-
rorum
dfrica
:is op-
ncque
tiiliter
Digitized by
Google
LIBER VIII. CAPUT IV. 193
elHcit. Id geniis terrae etiam Balearibus dicitur efle; fed aliam mirabili-
orem virtutem ea habet terra, quam ego fic accepi.' G. Julius^ Mafiri'
tliae ^) filius, cujus erant totius oppidi agrorum poffefliones, cum patre
Caefare militavit. Is hofpitio meo eft ufus; ita quotidiano convictu Tie*
cefle fuerat de philologia difputare. Interim cuin eflet inter nos de a-
quae poteftate et ejus virtutibus fermo, expofuit efle in ea terra ejus-
modi fontes, ut qui ibi .procrearentur voces ad cantandum egregias ha-
berent. Ideoque femper tran^marinos cataltos^) emere fdrmofos et puel-
las maturas, eosque conjungere, ut qui nafcerentur ex his, non foluml
egregia voce, fed etiam^forma eflent non invenufta. Cum haec tanta va-
rietas fit paribus ^^ rebus natura diftributa, quod humanum corpus eft
ex aliqua parte terrenum, in eo autem multa genera funt humorum,
uti fanguinis, lactis, fudoris, urinae, lacrimarum. Ergo fi in parva parti-
cula terxeni tanta difcrepantia invenitur faporum, non eft mirandum fi in
tanta magnitudine terrae innumerabiles fucconmi reperiantur varietates,
per quarum venas aquae vis percurrens tincta pervenit ad fontium egref-
JTu^, et ita ex eo difpares variique perficiuntur in ipropriis generibus fon-
tes propter locorum difcrepantiam, et regionmn qualitates, terranunque
diflimiles proprietates. Ex his autem rebus funt nonnulla, quae ego per
me perfpexi; cetera in libris Graecis fcripta inveni, quonmi fcripto-
rum hi funt auctores; TheopJwafus ^ Tiinacus^ FofidoniuSj Hegefias^ JF/e-
rodotuSj AriftideSj MctrodoruSj qui magna vigilantia et infinito ftudio
locorum proprietate?, aquarum virtutes, ab inclinalione coeli, regionum
qualitates ita diftributas efle fcriptis declaravcrunt: quonim fecutus ingref-
fus in hoc libro perfcripfi quae fiitis efle putavi de aquae varietatibus;
1) Si<^ cum Galiani. Al. IMaJiniffae,
2) Cod. Guelf. Catlaftros. CoJ. Fran. catabaftrow. E. S. calaftios,
3) Sic lcgcre malui. Al. difpurlhus'
Digitized by
Google
194- M. VITRUVII P. D£ ARCHITECTURA
quo facilius. ex his perfcriptionibus eligaut liomines aquae fontes, qui-
bus ad ufum falientes polEnt ad civitates municipiaque perducere. Nul-
la enim ex omnibus rebus tantas videtur habere ad ufum neceflitates,
quantas aqua. Ideo quod omnium animaliiun natura li frumenti fructu
privata fucrit, arbuftisve, aut came, aut pifcatu, aut etiam qualibet ex
his reliquis rebus efcarimi utendo poterit tueri vitam; fine aqua vero
nec corpus animalixmi, nec uUa cibi virtus pqteft nafci, nec tueri, nec
parari; quare magna diligentia induftriaque quaerendi funt et eligendi
fontes ad humanae vitae falubritatem.
CAPUT V.
De aquarum experimentis.
Expertiones autem et probationes eorum fic funt providendae. Si erunt
profluentes et aperti, antequam duci incipiantur, afpiciantur, animoque
advertantur qua membratura fint qui circa eos fontes habitant homines.
Et fi erimt corporibus valentibus, eoloribus nitidis, cruribus non vitiofis,
non lippis oculis, erunt probatiifimi. Item fi fons novus fuerit foflus et
in vas Corinthium five alterius generis, quod erit ex aere bono, ea a-
qua fparfa, maculam non fecerit, optima erit. Itemque in aheno fi ea
aqua defervefacta et poftea requieta et defufa fuerit, neque in ejiis ahe-
ni ftmdo arena aut limus invenietux, ea aqua erit item probata. Item
fi legumina in vas cmn ea aqua conjecta ad ignem pofita, celeriter per-
cocta fuerint, indicabunt eam aquam efle bonam et falubrem. Non etiam
minus ipfa aqua, quae erit in fonte, fi fuerit limpida et perlucida, et
quocumque pervenerit aut perfluxerit, fi mufcus non nafcetur, neque
juncus, neque inquinatus ab aliquo inquinamento is locus fuerit, fed pu-
ram habuerit fpeciem, innuetiii^ his fignis efle tenuis ct in fuinma fahi-
biitate.
Digitized by
Google
j .' ; J.IBER yilL CAPUT VL 195^
CAPUT VL
De lihrntionibus aquarum et in/iru7nentis ad hunc ufum.
JNunc de perduotionibus ad habitationes moetuaque ut fieri oporteat ex-
plicabo: cujus ratio eft prima perlibratio. Libratur autem dioptris, aut
libris aquariis, aut chorobate, fed diligentius eificitur per chorobatem,
quod dioptrae libraeque fallunt.. Chorobates *) autem eft regula (A) lon-
ga circiter pedum viginti, ea habet ancones (B) in capitibus extremis
aequali modo perfectos, irique regulae capitibus ad normam coagmenta-
Jtos, et inter Tegulam et ancones a cardinibus compacta transverfaria (C),
quae habent linea§ ad perpendiculum recte defcriptas, pendentiaque^ ex
regula peipendicula (D) in fingulis partibus fingula: quae, cum regula
fuerit collocata, eaque.tangent aeque ac paritex: lineas defcriptionis, indica-
bunt libratam coUocati<?nem. Sin autem ventus interpellaverit, et motioni-
buslineae non potuerint certam fignificationem facere; tunc habeat in fupe-
ridre parte canalem longimi pedes quinque, latum digitum, altum fefqui-
digitum, eoque aqua infundatur; et fi aequaliter aqua canalis fumma la-
bra tanget, fcietur eife libratum. Ita eo chorobate cum perlibratum ita
ftterit; fcietur quantum habuerit faftigiL Fortaile qui Archimedis libros
legit, dicet non poffe fieri veram ex aqua librationem quod ei placet,
aquam noii eflfe libratam, fed fphaeroides habere fchema, et ibi habere cen-
trum quo loci habpt orbis terrarum* Hoc autem (five plana eft aqua,
feu fphaeroides) neceffe eft, extrema capita canalis regulae dextra ac fini-
fira, cum librata regula erit ^), pariter fufiinere aquam. Sin autem pro-
dznatuSierit ex una parte, quae erit altior non habebit regulae canalis
in fiunmis labris aquam. Neceffe enitn efi quocunque aqua fit infufa in
•) Forma I.
1) Sic Cod. Guelf. Alias verba inter regulae et paritcr non leguntor.
Vi-TR. Toivi. II. S5*
Digitized by
Google
uti : fpecus FoidiaifitTrr itib terra, libreitturqut^ ad faftigium, qiiod fiipra
fcripLuin elt, et 11 toplius erit aut faxiun in fuo fibi canalis excidatur:
O Sio Cod. mi. ct E. S. •) tornia 11. ••) Forma irt.
Digitized by
Google
tlBEB- Vin. CAPUT 7)I/i: 197
Sn akxvetri terremtm, aut arenofum erit folVmiy 0t *) pariet^ onm cameva'
in Q>ecu Itiniaatur, et ita perducatur. Puteiqne^ ita fint fatM:i uti intepi
duos fit 3)' actus. *) Sin autem fiftulis plumbeis ducetur, primum caftel--
lum acl 'caput ftruatur **), deinde. ad copiam aquae lamnae fiftularum
confiituantur, caequei iiftulae ab eo caftelld coUocentur ad caftellum,
quod erit >in moetiibus* Fifixilae ne minus longe pedum denum fundan-
iw, qme fi cehtenaxriae erunt pond^s habeant in fingulas pondo IV^C, fi^
octogenariae pondo DCCGCLX, fi •quinquagenariae pondo DC, quadragena-
riae pondo CCGCtJQQC^ tricenariae pondo CCCLX, viceiiariae pondo-
CCXLi, Quiniundentim pondo CHiXXX, denum pondo CXX, octonmit pom*
Ao XeVI,^) quinariae pondo L.X» Ex latitoidine afutem lamnarmn quo^ di-
gitos habuerint antequam in rotimdationem flectantur, magnitudinum ita
nomina concipiunt fiftulae« Namqoe quae lamna foerit digitorum quin-
quaginta cum fifiula perfioietur ex ea lamjAa^ voc^itur quinquagenaria,
fimiliterque reliquae* '
Ea autem diictio quae per fiituJas plximbeas eft futura^ hanc Imbe*
bib expeditionem: quodfi caput habeat libcamenta ad moenia, mont€fsque
medii nqn fuerinfc altfores, 114: pofEntinterpellare, fic necefle eft ednmi'
inteiiralla fialsfitmere adi libramenta, . ' qpemadmodum in rivis et canali^
bus dictum eft *) ;: rfin . auliem . ncob longa: eiit ciscvsnitiov circumductiorti*-
btis* Sin autem valles erunt perpetuae, in declinJato Iboo curfus dirigen-
tojtr, oum venerit ad imtmi, non alte fubftruitur, ut £t Ubramentum^
quatoa lcmgilHmum, (hdc^tem ierit venter, quod Graeci appellant KMrfty) :
detnde cum venerit ad advecfum clivum, quia ex longo fpatio ventria
ft) Sio C2>Uces Gudi/l' et F^. et E. S. A}m t x&on hgitilr.
3) Legitur fit in Cod. Gitelf. et Fran. et in Ed. Sulp. Alii legunt fint.
•) Foima IV. ••) Fomi* V.
4) Cod. nis. et E. S.: C. ^) F^rm» U,
Digitized by
Google
198 M. VITRUVII P. DE ARGHITECtURA
leniter tvunefcit^ tunc expri^attir in aliitiidinem fu^imi clivi: quodfi
*
non venter in vallibus factus fuerit, nec fubftructum ad libram factum,<
fed geniculus erit, erumpet et dilFolvet jiftularum commiiTuras. Etiam
in ventre columnaria ^) funt facienda, per quae vis fpiritus relctxetur/
Ita per fifiulas plumbeas aquani qui ducent, his rationibus b.elliflime po-
tenmt eflicere et decurfus et circumductiones et ventres et expreffus.,
Item hac ratione cum habebunt a capitibus ad moenia faftigii librajn^nn
ta, inter actus ducentos non eft inutile caftella collocari, ut fi quando vi-
t^um aliquis locus fecerit, non totum omneque opus contundalur, et ih
quibus locis fit fectum^ facilius inveniatnr: fed ea caftella neque in de-.
curfuj.neque in ventris planitie,- neque in exprellionibus, neque omnino
in vallibus^ fed in perpetua fiant aequalitate. ,
Sin autem minorc fumptu vohierimus aquam ducere, fic erit fa-
ciendum. Tubuli cnaflb . corioi lie minus digitorum duorum fiant ex ^)
tefta, fed ita ut hi tubuli ex una parte fint lingulati, >ut alius in aliimi
inire convenireque paffint. Tuiu coagmenta eonim calfce viva ex oleo
fubacta fmat illinenday et in declinationibus ^bramenti ventris, Lipis eft
ex faxo nibro in ipfo geniculo collocandus, isque perterebratus, uti ex
dequrfu tubulus novifltmus in lapide coagmentetur,. et primus 'fimUiter
lxl>xs[ti v^entria: ad eundem modum in adverfum clivum, hoviflimus libra-
ti ventris ia cavo faxi rubri haereat, et primus exprcflionis ad ehndem
modum coagmentetur. Ita librata planitia thbulorum ac decurfus et ex-
preflipjiisv hon extolletur. Namque vehemens fpiricus in aquac ductione
folet nafci,. ita ut etiam laxa perrumpat, nifi primxmi leniter . et parce a
capite aqua immittatur, et in geniculis aut verfuris alligationibus, aut
pondere faburrae contineatur: reliqua omnia uti fiftulis plumbeis ita
i) Codices Guelf. ct Fran. legnnt coltiviaria» B* S» eoUuviaria*
t) Non legitur in cotlicibus Guelf* et F^tn. neque iu £. S«
Digitized by
Google
LIBER VIII. CAPUT VIL 199
funt. coHocanda. Item cum primo aqua a capite inimittitur ante favilla
immittetur, uti coagmenta fi qua funt non fatis oblita, favilla oblinan»
tur. Habent autem tubulorum ductiones ea commoda: Primum in opere
quodfi quod vitium factum fiierit, quilibet id potcft reficere : etiamque
multo falubrior eft ex tubulis aqua quam per fiftulas; quod per plum-
bum videtur effe ideo vitiofa, quod ex eo ceruira nafcitur, haec autem
dicituLT elFe nocens corporibus humanis; ita fi quod ex eo procreatur id
fie vitiofiun, non eft dubium quin ipfum quoque non fit falubre ^). Ex-
emplar autem ab artificibus phimbariis poflumus accipere, quod pallo- .
ribus occupatos habent corporis colores; namque cum fundendo plum-
bilm flatur, vapor ex eo infidens corporis artus, et in dies exurens, eri-
pit ex membris eorum fanguinis virtutes. Itaque minime fiftxilis plum-
beis aqua duci videtur, fi Volumus eam habere falubrem : faporem quo-
que meliorem ex tubulis efle, quotidianus poteft indicare victus, qti-od
omnes exttubtas cmn habeant vaforum argenteorum menfas, tamen prop-
ter faporis integritatem fictilibus utuntur. Sin autem fontes non funt,
unde ductiones aqudrum faciamus, neceffe eft puteos fodere. In puteo-
rum autem foIEonibus non eft contemnenda ratio, fed acuminibus foler-
tiaqiie magna naturales reruin rationes confiderandae, quod habet mtilta
variaque terra in fe genera. Eft enim uti reliquae res ex quatuor prin-
cipiis compofita, et primtmi eft ipfa terrena, habetqu^ ex hinnore aqua^
fontes: Item calores unde etiam fulphur, alumen^ bitumen nafcitur: ae-
risque fpiritus immanes, qui cum graves per intervenia fiftulofa terrae
perveniunt ad foflionem puteorum, et ibi homines offendunt foclientes,
naturali vapore obturant in corum naribus fpiritus animales ; ita qur non
celerius inde eflugiunt, ibi interimuntur. Hoc autem quibus rationibus
caveatur, fic erit faciendum. Lueema accenfa d^mittatur, quae fi per-
A) 8ic Coi. mi. et E. S. Vulgo infaluhre.
Digitized by
Google
ooo M. VITRUYII P. DE ARCHETICTURA
manferit ardens, Rne periculo defcendetim Si» «item etipictuir hsiftetl
vi vaporis, tunc fecundum ptiteum dextra ac fixnAra defodiantur aeftua«
ria^, ita (quemadmodimx per nares) fpiritus ex aeftuariis diflipabuntur.
Cum haec fie explicata fiierint et ad aquam erit perventum^ tunc puteu»
ita fepiatur ftructiira, ne obturentur venae* Sin autem loca dura erimt,
aut' in imu*u venae penitus non foeriat^j tiuic figninis operiluisi ex tectis^
^) aut a fiiperioribus locis excipiendae ftakit c<kpiae. _ In Svgninis autem
operibm haec fant facicnda: uti arena primimi puariffima; afperrimaque
paretur: caementimi de filice frangatur ne gravius quam.llbrariuin: calx
quam vehementillima mortario mifceatur, ita ut quinque partes arenae
ad duas calcis refpondeant: niortario caomentum addatur: ex eo parietes
ili fofla ad libramentum altitudinis fiiturae depreiTa, calcentur vectibiu
lio^neis ferratis- Parietibus caicatis in medio quod erit terrenum exina«>
niatur ^d libramentum immn parietum, et exaequ<ata folo ex eodem
mortario calQetiu: pavimentum ad craiHtudiaaem, iquae confiituta fuerit,
Ea autem loca /) fi duplicia aut triplicia facta fuerint, uti percolationit
bus aquae transmutari ppflint, multo falubriorem ejus ufiun elEcient. I^ir
mus enim cum habuerit quo fiibfidat, limpidior aqua fiet^ et.iim odprif
hiis confervateit fapprem^ fi noji^ iialem addi neceilb erift, et ^e^a^enuM^i}
Qua0 potui de aquae virtute et varietatev quasque habeat utilitaji;^ q^ir
busque rationibus ducatur et probetiu^^ in hoc volumine poGai: <h gno^
monicis vero rebus et horoIogio,nua i:atioaibus in fequenli peirfcrifciUft.
A) Cofl. ms, fx teftis a fuferior\hu€ etc.
5) Xoca npn lcgitHr in co4icib«s Gii^lf. ct Fr.in. ncc in E. S.
Digitized by
Google
LlBfiK IX. rKA^^rATlO. wi
M. yiTRUVII POLLIONIS
D E A R C H I T E C T U R A
LIBER NONUS.
P R A E F A T 1 O.
R
obilibus atliletis, qui Olyinpia^ Fythin^ ifthrnia^ Neinen viciflent,
Graecorum majores ita magnos honores confiituerunt, uti non modo in
conventu ftantes ciun palma et corona ferant laudes, fed etiaip cum re^
vertantur in fuas civitates cum victoria, triumphantes quadrigis in moe-
nia et in patrias invehantur, e reque publica perpetua vita conftitutis
vectigalibus fruantur. Cum ergo id animadvertam, admiror, quid ita non
fcriptoribus iidem honores, etiamque majores, fint tributi, qui infinitas
utilitates aevo perpetuo omnibus gentibus praefiant* Id enim magis erat
inftitui dignum, quod athletae fua corpora exercitationibus efiiciunt for-
tiora: fcriptores non folum fuos fcnfus perfipiunt, fed etiam omnitun, li-
bris ad difcendum et animo^ exacuendos praeparantcs praecqpta. Quid
enim Milo CrotonicUes^ quod.fuit invictu^y prodefi hominibus? aut ce-
teri qui eO genere fuerunt viaores ? nifi -qUjOd dmu vixenmt ipfi iuter
Digitized by
Google
Digitized by
Google
LIBER IX. (CArUT I.) -03
erit longus et latus pecles denos, efficit areae pedes centuin. Si ergo
opus fuerit eum duplicare, et aream pedum ducentorum item ex paribus
lat^ribUs facere, quaerendum erit, quam magnuni latus ejus quadrati fiat,
ut ex eo ducenti pedes duplicationibus areae refpondeant. Id autem nu-
mero nemo poteft invenire: namque fi XUII. conltituentur, erunt mjilti*
plicati pedes CXCVI. Si XV pedes CCXXV. Ergo quoniam id non ex-
plicatur numero in eo quadrato longo et lato pedes decem (a b c d), quae
fuerit linea ab angulo (b) ad angulum (d) diagonios (b d) perducatur, uti
,dividatur *) in. duo trigona aequa. magnitudine (b a d et bcd), fingula
areae pedum quinquagenum: ad ejus Ijneae diagonalis longitudinem. locus
quadratus (b e f d) paribus lateribus defcribatur. Ita quam magna duo
txigona in minore quadrato quinquagenmn pedum linea diagonia fuerint
defignata, eadem magtiitudine, et e6dem pedum numero quatuor in ma-
jore erunt elFecta. Hac ratipne duplicatio grammicis rationibus a Plato-
ne, uti efi: fchema fubfcriptimi, fuit explicata.
(CAP.UT 11.)
Item Pythageras normam finc artificis fabricationibus inventmi ofiendit,
et quam magno labore fabri normam facientes vix ad verum perducere
poffunt, id rationibus et>4*iethodis emendatum ex ejus praeceptis expli-
catur. Namque fi fumantur regulae tres, e quibus una fit pedes tres,
(A B) **) altera pedes quatuor, (A C) tertia pedes quinque (C B) : haeque
re^nilae inter fe compofitae tangant alia aliam fuis cacmtiinibus extremis,
fchema habenteis trigoni (A B C), deformabunt normam emendatam. Ad
eas autem regulariun fingularum longitudines, fi fingula quadrata paribus
lateribus defcribantur, quod erit pediun trium latus, (A B D E) areae ha-
bebit pedes novem: quod erit*quatuor (ACFG), fexdecim: quod quin-
•) Fornia I. ^^* •♦> . Forma II. .
VlTR. TOM. II. 26.
Digitized by
Google
£04- M. VITRUVII P. DE ARCHITECTURA
que erit, (C B H,I) viginLiquinque. Ita quantum areae peJum numerum
duo quadrata ex tribus pedibus longitudinis laterum, et quatuor efficiunt,
aeque tantum nimierum reddit unum ex quin(Jue defcriptum. Id Py-
thngoras cum inveniflet, non dubitans a Mufis fe irl ea inventione moui-
timi, maximas gratias agens, liolliQS dicitur iis immolavifle. Ea aute^i ra-*
tio quemadmodum in multis rebus et menfuris eft uiilis, etiam in aedi-
iiciis fcalarum aediiicationibus, *) uti temperatas habeant gradimm libra-
tiones, eft expedita. Si enim altitudo contignationis (A B) ab fimmia
coaxatione ad imum libramentum divila fuerit in partes tres, erit ecirum
quinque in fcalis fcaporum jufta .*) longitudine inclinatio. (A C) Nani
quam magnae fuerint inter contignationem et imum libranlentum al-
titudinis partes tres, quatuor a perpendiculo rccedant, et ibi collocentur
inferiores ^) calces fcaporumr (B C) Ita jenim erunt temperatae graduum
et ipferum fcalarum collocationes* Item ejus rei erit fubfcripta fomia.
(CAPUT III.)
^rchimedis vero cum multa miranda inventa et varia fuerint, ex onmi-
bus etiam infinita folertia, id quod exponam, videtur efle «xpreflum ni-
mium* Hiero enim Syrncujis auctus regia potefiate, rebus bene geftis,
cum aiuream coronaip. votivam diis immorfcalibwsu in, quodam f^fto .fi^Aifii-
tuiflet ponendam, immani pretio locavit faciendam, et aurum «d faco-
ma ^) dppeudit redemptori. Is ad tempus opus manu factimt fubtiliter
regi approbavit et ad facoma pondus coroxiae vifift^ «fi: praefiitifle. Pofiea-
quam indicium efi factum, dempto auro tantujidem argenti in id coro-
narium opus admixtiun efle; iudignatus Hieiv fe contemptimi, neque
i) CoJ. Gi^elL juxta lon^itudinem* •) For^a III.
l^) Sic cum Gallani ; allas iuteiiorcs.
i) Codices Guelf. et Fran. ad facomam» Sic et mox £• S. adfaconiam, « . " * f -
Digitized by
Google
' LIBER IX. (CAPUT III.) 5205
inveniens, qiia ratione id fui-Mm reprehenderet, rogavit Arcliimedetn uti
in fe fumeret fibi de eo cogitationem. Tunc is, cum haberet ejus rei
curAm, cafu venit in balheum, fbique cum in folium defcenderet, anim-
advertlt qunniimi corporis fui in eo infideret, tantiun aquae extra folium
eflluere. Itaque cum ejus rei rationem explicationis ofFendiflet, non eft
moTatus;-F?Aexilivit gandio niotus de folio, et nudus Vadens domum
verfus, fignificabat ^lara voce invenilTe quod quaereret, Nam currens
' ideritideih graece clam^hat ft5g)^« £v(fj}icc. Tiun vero jcx eo inventionis
ingreflu duas dicitur fecifle maflas aequo pohdere, quo «tiam fuerat coro^
na, unam ex auro, iilteram «x iirgento^ Cum ita feciflet, vas ampluni ad'
fmnxna labra implevit aqua, in quo demifit argenteam maflam. Cujus
quanta magnitudo ih vafe deprefla eft, tantum aquae effluxit. Ita exemp-
ta ttiafla, quanto miml$ fftctum fuerat refudit, fextario meiifus, ut eodem
modo quo prius fuerat, ad labrtt aequaretun Ita ex eo invenit, quan-
tum ad certum pondus argenti certa aquae menfura xefponderet. Cimi
id expertus eflet, tiun auream m^fiAtti fimiliter pleno vafe demifit, et ea
exempta, eadem rJitione menfiil-a addita, invenit ex aqua uon t^ntum d^-
fluxrifle, fed tantum Kiinus, quanto minus magno cprpore eodem pondere
auri maffk effet, quam argenti. ^Pofttf a r^ero repl6to'Vafe in eaderii aqua
ipfa corona demifla, invenit plus Aquae. defluxifle in coronMn, ^uam in
Auream eodem pondere maflaint et ita ex eo quod plus defluxerat aquae
in coroha^ qiiam in malTaj ratiocinatus, deprehendit argenti in auro mix-
vtionem,^ et> onanifrftiun furttdn redemptoris. * Transferatur mens ad ^r-
chylae Tarentini et Mratofthenis Cyrenaei cogitata; hi enim multa et
grata a mathematicis rebus hominibus invenerunt. Itaque cum in cete-
ris inventionibus fuerint grati, in ejus rei concertationibus maxime funt
fufpecti. Alius enim alia ratione explicare curavit, quod Delo impera-
verat refponfis Apollo^ uti arae ejus quantum haberent *) pedum qua
2) Sic Cod, Guelf. «t E. S. Alias haheret.
Digitized by
Google
ao6 M. VITRUVII P. DE ARCHITECTURA
dratonun, id duplicaretur, et ita fore, ut Iii qui effent in ea infiila ttinc
religione liberarentur. Itaque Archytas hemicylindrojrum ^) defcriptio-
i^ibus, Eratofthenes organica mefolabi ratione idem explicarerunt. Cmu
haec fint tam magnis doctrinarum jucunditatibus animadverfa, et coga-
mur naturaliter inventionibus, fingularum rerutti confiderantes effectus,
mpveri; multas res attendens admiror etiam.^ DernocrUide rerum natura
volumina, et eju^ commentarium, quod infcribitur x^g^^^WOK, in quo
etiam utebatur anulo, fignans cera ex milto ^), quae effet expertus. Ergo
eorum virorum cogitata, non folum ad mores corrigendos, fed etiam ad
omnium utilitatem perpetuo funt praeparata. Athletarum autem nobili-
tates brevi fpatio cum fuis corporibus fenefcunt. Itaque neque cum ma-
xime funt florentes, neque pofteritati ?) neque inftitizti^ hi, quemadmo-
dum fapientum cogitata homi^ium vitae, prodefife poffunt. Cum vero ne-
que moribus, neque inftitutis fcriptorum pi^a^ftantibus tribuantiu: hono-
res, ipfae autem per fe mentes, aeris altidra profpicientes, memoriarum
gradibus ad coelum elatae, aevo immortaii jxon .modo fententias, fed
etiam figuras eorum. pofteris cogjdnt effe notas* Itaque qui litera-
rum jucunditatibus inftinctas ^) habent mentes non poffunt non in fuis
pectoribus dedicaturatfabere, ifi^uti deorum y ficr^t- .Enmt poetae finiula^
crum. ^cciY aut:em carminibus qui. fiudiofe d^lectantur, non modo ver-
borum virtutes, fed e^iam figuram 0Jus yidentw fjw^n hab^re praefen-
tem. Itera plures, poft nofiram memoriam* nafcent^, 6um Lu(;retio vide-
buntur velut oQxsaxi, 4e rerumfuttura[ difputWfi} de,^te.Y^QtQ.rhetorica
cum Cicerone: multi pofteiotum cum Varfvne coufer^nt fermonem dc
5) Codices Guelf. et Fran. cum E* S. cylindrorum^ i ^^^' i ; ; .
4) Cotlic. Guclf. et Fiitn. et E. S, auforlcie, .^-
5) Slc Cod. Gueir. Alii pofteritate,
6) Sic Codices G. et F. At E. S. et vulga.tae inftructas. . , -
Digitized by
Google
LIBER IX, (CAPUT III.) 207
lingua laUna. Non minus etiam plures philologi, cum Graecorum fa-
pientibus multa delibeirantesy fecretos cum his videbuntur habere fermo-
nes. £t ad fummam fapientiiun (criptonmi fententiae, corporibus abfen-
tibus, vetuftate florentes; cmn infunt inter confilia et difputationesj-ma-
jores habent quam praefentium funt auctoritates omnes. Itaque, Caefar^
his. auqtoribu^ fretus., fenfibus eorum adhibitis et confiliis ea volmnina
confcripfi: et prioribus feptem de aediiiciis: octavo de aquis: in hoc de
gnomonicis rationibus, quemadmodum de ^) radiis folis in mundo funt
per umbram gnomonis inventae, quibusque rationibus dilatentur, aut
contrahantur , explicabo*
CAPUT I. (IV.)
De gnomonicis rationibus ex radiis folis per umbram inventis, et
muTulo atc/ue planetis.
ilia autem funt divina mente comparata, habentque admirationem ma-
gnam confiderantibus, quod umbra gnomonis aequinoctialis alia magnitu-
dine e& AtheniSf alia Alexandriae^ alia Rornaef non eadem Placentiae^
ceterisque orbis terrarum locis« Itaque longe aliter di&ant defcriptione^
horologiorum, locorum mutationibus. Umbrarum enim aequinoctialium
magnitudinibus defignantur analemmatorimi fprmae, ex quibus perficiun^
tur ad rationem locorum et umbrae ghomoniun horamm defcriptiones,
Analemnia, eft ratip conquifita folis curfu, et umbrae crefcentis a bruma,
obfervatione inventa, e qua per rationes architectPnicaa, circinique de-
fcriptiones, eft inventus elFectus in nlimdo. . Mundus autem eft omniiuu
naturae rerum conceptio fimuna, coelumque fideribus confomtatum. Id
volvitiu- continenter circum terram atque mare, per axis cardines extre-
7) Sic Codices Cuclf. et rran. cum E. S.j vulgo ea€.
Digitized by
Google
208 M. VITRUVII P, DE AROHITECTURA
mos. Namqiie in his locis naturalis poteltas ita architectata eft, coUoca-
vitque cardines, tanquam centra, unum n terra et a mari in fummo mun-
do; ac poft ipfas ftellas Septentriomini. Altenun trans contra fub terra
in meridianis p^rtibus, ibique <:ircum ieos cardines ^) orbiculos, tanquam
circimi centra, ut in torno perfecit, qiii Graece ttAp* notninantur, per
quos pervolitat fempitemo coelum. Ita media terra €um mari, centri
loco naturaliter eft coUocata. His natura difpofitis, ita uti feptentrionali
parte a terra excelfms habeat idtitudine centrum, in mferidiana autem
parte inferioribus locis fubjectum j^ jterra obfcuretur. Tunc etiam per
riiediiun transverfa, et inclinata in meridiem, cireuli data ^) zona duode-
cim fignis eft conformata, quae eorum fpecies ftellis difpofitis, duodecim
partibus peraequatis, axprimit depictam 4 Jiatura ligurationem. Itaque
lucentia cimi.rilundo reliquoque fiderum ornatu circum jterram mareque
pervolantia, curfus periiciimt ad coeli rotunditatem. Dmnia autem vifi-
tata et invifitata tempormn jieceflitudine funt conftituta: ex quibus fex
figna numero fupra terram cvan coelo pervagantur: cetera fub terram
fubeuntia, ab ejus umbra obfcurantur. 5ex autein ex his femper fupra
terram nituntur. Quanta pars eniin noviflimi figni depreifione coacta
verfatione fubiens fub terram occultatur, tantumdem ejiis oontrariae ver-
fationis nec^tate fupprefla rotatione circumacta trans e locis non paten-
tibus et obfcuris egreditur ad lucem. Namque vis una et neceflitas
utrumque fimul orientem et occidentem perficit. Ea autem figna eum
fint numero xii, partesque duodecimas fingula poflideant mundi, verfen-
turque ab oriente ad occidentem continenter, tunc per ea figna contrario
curfu Luna, ftella Mercurii^ Veneris^ ipfe <SoZ, itemque Martis^ et Javis
et Satumi: ut per graduimi afcenfionem percurrente^, alius alia circuitio-
1) Sic Cod. Guelf. et E. S. Alii eorum cardinum.
%) Al. delata.
Digitized by
Google
LIBER IX. CAPUT L (IV,) £09
nis mngnitudine ab occidente ad orientem in mundo pervagantur. Luna
die octavo et vigefimo et am|)lius circiter hora, tfStsli circiiitionem per-
curreils, ex quo coeperit figno ire, ad id fignum revertendo perficit luna*
rem menfem. Sol autem figni fpatiimi, quod eft duodecima pars mundi,
menfe vertente vadens tranfit: ita duodecim menfibus duodecim fignorum
intervalla pervagando^ cum redit ad id fignum unde coeperit, perficit fpa-t
tium vertentis annL .£±. eo,.quem circuliun Luna terdecies in duodecim
menfibus perciurit, eum Sol iisdem menfibus femel permetitur. MercU'
rii autem et f^eneris ftellae, clxcnm Solis radios, Solein ipfum, iiti cen-
trum, itlneribus coronantes, regreflus retrorfum et retardationes faciunt.
Etiam fiationibiu, propter eam circinationemy morantur in fpatiis figno-
rum. Id autem ita efle maxime cognofcitur ex f^eneris ftella, quod ea
cum Solan fequatur, poft occafimi ejus apparens in coelo, clariflimeque
lucens /^e/J^erugo vocitatur; aUis autem temporibus eum antecurr^ns, et
oriens ante lucem, Lucifer appellatur. Ex eoque nonnunquam plures dies
in uno figno commorantur, alias celerius ingrediuntiir in alterum fignum.^
Itaque quod nofl aeque peragunt ntunenmi dierum in fingulis fignis,
quantum funt moratae prius, tranfiliendo celerioribus itineribus, perficiunt
jufium curfam. Ita eificitur^ uti quod demorentur in nonnullis fignis,
nihilonuuus cum. eripiunt fe a necel&tate moraey celeriter confequantur
juftam circuitionem* Iter autem in mundo Mercurii fiella ifca pervolitat,
liti trecentefimo et fexagefiino die per fignorum ipatia currens peirveniat
ad id fignuin, ex quo pfioire circulatione coepit -fttcere curfum: et ita per-
aequatur ejus iter, ut circiter tricenos dies in fingulis fignis liabeat nu-
meri rationem. f^eneris autem cuni eft liberata ab impeditione radionmi
folis xxxx, ^) dicbus percunit figni fpatium: quod "*) minus quadragenos
3) Vulgo XXX,
4) £x emeudatione Manini. Alias ^uo.
Digitized by
Google
cio M. VITRUVII P. DE ARCHITECTURA
dics i;i fingulis figni^ patitur, cnni Itationem fecerit, refiituit eam fiuu-
niam numeri in uno^^^figno morata. Ergo totam circuitionem in coelo
quadringentefimo et octogefimo et quinto die pemienfa, iterum in id
fignum redit, ex quo figno prius iter facere coepit. 3Iartis vero circiter
fexcentefimo octogefimo tertio die fiderum fpatia pervagando pervenit
eo, ex quo initixun faciendo curfum fecerat ante: et in quibus fignis ce-
lerius percurrit cmn fiationem fecit, exple;t dierum numeri rationem.
Jovis autem placidioribus gradibus fcandens contra mundi verfationem^
circiter tricentis^ fexaginta quinque ^) diebus fingula figna permetitur,
et confiftit per annos undecim et dies trecentos fexaginta tres ^), ^t redit
in id fignum, in quo ante duodecim annos fuerat. Saturrd vero menfi*
bus undetriginta et amplius paucis diebus pervadens per figni fpatium,
anno nono et vigefimo circiter diebus ci-x, in quo ante tricefimo fuerat
anno in icl refiituitur, ex eoque quo minus ab extremo difiat mundo,
tanto majorem circinationem rotae percurrendo, tardior videtur efle. Hi
autem qui fupra folis iter circinationes peragunt, maxime cmn in trigo-
no fiierint, quod is inierit^ tum non progrediimtur, fed regrelFus facientes
morantux, donicimi idem fol de eo trigono in aliud fignum tranfitionem
feceriL Id autem nonnullis fic fieri placet: quod ajimt, folem cum lon-
gius abfit abftantia quadam, non lucidis itineribus errantia per ea fidera
obfcuratis morationibus impediri. Nobis vero jd non videtur. Solis
enim fplendor perfpicibilis et patens fine uUis obfcurationibus eft per
omnem mundum, ut etiam nobis apparet ciim faciunt eae ftellae regref-
fus et morationes. Ergo fi tantis intervallis noftra fpecies poteft id ani-
madvertere, quid ita divinitatibus fplendoribusque aftjrorum judicamus
otfcuritates objici pofle? Ergo potius ea ratio nobis conftabit, quod
5) Cod. Giielf. cccxL,
6) Cod. Giielf. cccxxjii.
Digitized by
Google
. JLIBER IX. CAPUT I. (IVO stii
fervor quemadmodum omnes-res evocat, et ad fe diicit Cut etiam fructus-
ex terra furgentes in aldtudinem per calorem videmus, non minus aqua
vapores a fontibus ad nubes per arcus excitari) eadem ratione folis im-
petus vehemens radiis trigoni forma porrectus, infequentes Ilellas ad fe
perducit, et ante currentes veluti refrenando retinendoque 'non patitur
progredi, fed ad fe cogit fegredi, ef in alterius trigoni lignum eife. For-
tafle defiderabitm', qirid ita fol quinto 'afe figno podus quam fecundo aut
tertio, quae funt propiora, faciat in. his fervoribus retentiones? ego^
quemadniodum id fieri videatur^ exponam. Ejus radii in mundo, uti tri.
goni paribus lateribus forma, lineationibus extenduntur: Id autem nec
plus nec minus eft ad quintum ab eo figno. Igitur fi radii per omnem
mundum fufi circinationibus vagarentur, neque extentionibus porrecti ad
trigoni formam linearentur, propiora flagrarent. Id autem etiam EuripU
des Graecorum poeta animadvertifle yidetur; ait enim: Quae longius a
fole eflent, haec vehementius ardere, propiora vero conteniperata habe-
xt : itaque fcribit in fabula Phaethonte fic, xcUei rx Tro^^cw, rd^ iyyu^ eSx^XT
l%€/. Si ergo res et ratio et teftimonium poetae veteris id ofiendit, non
puto aliter oportere judicari, nifi quemadmodum de ea re fupra fcriptum
habemus. Jovis autem inter Martis et Satumi circinationem currens,
majorem quam Mars, minorem quam Satumus pervolat curfum. Item
rcliquae ftellae, quo majore abfimt fpatio ab extremo coelo, proximam-
que habettt terrae circinationem, ,celerius percurrere videntur; quod quae-
cunque earum minorem circinationem peragens, faepiusfubiens, praeterit
fiiperiarem. 'Q^enMidjnodum fiin rota, qua figi^Ii utuntur, impofitae fiie.
rint feptemforiiiicae, canalesque totidem in rota facti fint circum cen-
trimi in imo, accrefcentes ad extremmn, in quibus hae cogantur circi-
nationem facere, verfeturqufe rota in alteram partem, necefle erit eas con-
tra rotae verfationem nihil mfaius adverfus itinera perficere, et quae pro-
ximum centrum habuerit celerius pervagari, quaeque extremum orbem
VlTR. ToM. II. ii7
Digitized by
Google
«a M. VIXRUTII P. DE AKCHITECTURA
ratae peraget, etlamiL aeque celeiiter ambulet, propter magnitiiclinem
circinationis, mnlto tardius perficere curfum. Similiter aftra nitentia
contra mundi curfkm fuis itineribujs .pcrficiunt circuitmn ; fed coeli vep-
falione redundationibus referuntur quotidiaiia tcmpoaSs circuiatione. Eflc
autem alias Itellas temperaias, alias fcriv entes, eliamcpie frigidas, Haec elFe
caufa videtur: qtiod omnisignis in fuperiora loca habdt fcand^ntem flam-
mam. . Ergo Sol aetLera,* qiii efi rfiftpra fe v radiis s ex^xjBiss efficit ♦ canden?»
t<em, in quibus locis habet curfimi Martis fiella/itaque:fervens ab ardor«
folis eflijcitur. «Siri^ttrm auteni, quod eft proxima extremo mundo' tangit-
que congelatis coeli regiones, vehementer eft frigida.» i Ex eo JoviSf cxuti
inter utriusque circuitiones habeat curfum, a refrigeratione caloreque eo^
^m medio, convenientcs temperatilEmosque habere videtur eftectus. Da
zona xn fignorum et feptem afirorum, contrarioque eorum opere iao
carfu, quibus rationibus et numeris tranfeant ex fignis in figna eL circui-
tiun fui^m perficiant, uti a praeceptoribus accepi, expofui: ntmc de cref-
centi Immne Lunne diminutioneque, uti traditimi eft nobis a majoribus,
dicain. Berofus^ qui si Chaldaeormn civitate five natione progreffus. in
^fLaiUy et difcipliiiani patefecit, ita eft pjofefliis: pilam efle ex dimidia-
parte cardenlem, reliqua habere caeruleo colore. Ciim autem curfiim;
ilip^xis fui iperagens fubiret -orbem Solis, ttmc eam radlis et impetu ca*.
Ipris corripi convertique candentem, propter ejus propxietatem luminis
ad hunen. Cumiautem ea evocata ad folis orbes fuperiora fpect©t',jitTinf;,
inferiorem paf tem ejus, quod candens non fit, propter aeris ikuilitudinem
obfcjLuam videri^ cum ad perpendicuiumiextet rid (ejnt» TidlSbs, totuaoa li*-*
men ad fuperioxeni fpeciem retineri, et tunp eam voGari primam*}. Cum
praeteriens vadit ad orientis cocli partes, relaxari ab impetu folis, extre-
manique ejus partem candentiae oppido quam tenui linea ad terram mit''
tere fplendorem; et ita ex eo eam fecundam vocari. Quotidiana autem
\'erfationis remiflione, tertiam, quartam, in. dies munerari: feptimo die
Digitized by
Google
LIBER IX. CAPUXIT. 2,15^
Sol cum fit.ad occidentenv Luna autem iSitec odentem et occidentem
medias coeli teneat regiones, (|iiod dimtdia parte cbeli fpatio diftet a So*
fe, item dimidiam candentiae converfam liabere ad Terram. Inter Solmi
vero et Lunam cum diftet totum mundi fpatiimi, et Lunae orientis or-
bem fol retrofpiciens, cum tranfit ad occidentem: eam, quod longius ab-
lit a radiis remiiraih, quartadecima die plena rota totius orbis mittere
fplendorem: reliquosqua dies decrefcentia quotidiana ad perfectionem lu«
naris nset^I^,, vej fdtionibus et curfu, a fole revocationibus fubire rotom,
radio6(jue . ^jus etiiam menftruas dierum e»fficerc rationes; Uti autem ^i'-
fiarchus SainiuSy maLhematicus, vigore luagno rationes varietatis difcipli-
nis de eadem reliquit^ exponam. Non enini latet Lunam fuum propri*
umque non liabere lumen^ fed effe ;Uti fpeculum, et a Solis impefcu reci*
pere fplendorent^ Namque Luna de feplem altris circulum proximum
terrae in curfibuS minimum pervagatur. Itaque quot menfibus fub rotam
^<?% yacli^que pximo die aAtequam praet^rit latens- obfcuratur, et quo-
niatn efi cum Sole^ nova vQcatur : poltero autem die, quo numeratur fe*
cundi^^ praeteiiens a iSo/^^ \^ifitationem facit tenuem extremae rotundatio-»
ifus« Cpiin tri^uujm recelfit a Sole^ c^fcit, ejt plus illuininatur: quotidie
vero difceden^,, cum j^ervenit ad diem fepti^iiun, d^ft^n^^a. <So^ ^ccidehte
^irpiter medias coeli rejgiones, d^idia liicet, et ejus quae ad Solem pars
fj^ea^rt, ea eft, ill^minata. Qu^lto autem decimo die cimi in diametro
i^atio totiusiijiun^i abfit a Sole^ perficitur plena^ et oritur cum Sol fit
ad occidentem; ideo quod tx)tum fpatium mundi difians confiltit contra,
et impfetu Solis totius orbis in fe recipit fplendorcm. Septimodecimo die
ciuti Sol oritur,, ea jnBlfa eGi ad occident^pi, Vigefimo et altero die cum
^ol e&:e7Covtus Lufta Xen^t circiter media^ qoeli regipnes, et id quod,
Ijpectat: ad Solan liabet Jujcidum; in reliquis obfcura. Item quotidie cur-
fum^f^Qieiulo^.,.qiY(Ut^ gsc.tavp ^t yigefimo die fabit radios Solis^ et ita
Digitized by
Google
AH M. VITRUTII P; BE ARGHITECTURA
menftraas perJficit rationes* ' Nunc iit in fingulis menfibus Sol iigna pet-
vadensy auget et minuit dlerum ^t horarum fpatis^ dicam. - . > .^
CAPUT (Y.) IL '
De Solis curfu pei' duodeciin figna.
xs namque cum Arietis fignmn init, et partem octavam perv^gatur, per-
ficit atquinoctium vernum: cum progreditur ad caudam Tauri fidus^e
Vergiliarum, e quibus eminet dimidia pars prior Tauri, iii niajus rpatium
mundi, quam dimidium procurrit, ' procedens ad feptentrionalem partem.
E Tauro cum ingreditur in Geminos, exorientibus Vergiliis magis crefcit
fupra terram, et auget fpatia dierum: deinde e Geminis cum init ad Can-
crum, qui breviilimum tenet coeli fpatiunj, cimi piervenit in partem oo-
tavam, perficit folftitiale tempus: et pergens pervenit ad caput et pecttw
Leonis, quod eae pattes Cancro funt attribut^e. Expectore.autem Leo-
nis et finibus Cancri, Solis exitas, percurrens reliquas partes Leonis, inv»
tninuit diei magnittidinem et circinationis, reditque in Geminorum aequa-
lem curfum. Tunc vero a Leone tranfiens iti Virginem, progrediensque'
ad finum veftis ejus, contraliit circinationem et aequat eam, quam Tau-
rus habet, curfus rationem. E Virgine autem progrediens per finum, qid
finus Librae partes habet primas, in Librae parte octava perficit aequi^
noctium autumn^le, qui curfus aequat eam cirCinatibnen^ quae fuerat in
Arietis figno. Scotpionem autem cmn Sol ingrelTus fiierit occidentibus
Vergiliis, minuit progrediens ad meridianas partes longitudiries dienmi."
I^: Scorpione cum percurreiido init ip Sagittarium ad femina ejus, cov^
tractiorem diurnum pervolat curfuln, Cmn ^utem incipit a feminibus
Sa^ittarii, quae pars eft attributi^ Capricprno, ad parteni octavam, breviC-
fimum coeli percurrit fpatium. Ex eo a brevitat^ ^diurna^ bnmia, ac
dies brumales appellantur. £ Capricorno autem tranfiens in Aquarium
Digitized by
Google
lilBER IX. CAPUT IIL (VI.) 5115
. «dauget/ «t exaeqiiat Sagittarii longitudine diei fpatium. Ab Aquario
€iim ingreflV eft in Pifces, Favonio Aante, Scorpionis ') comparat aequa-
lcm curfum. Ita Sol ea figna pervagando, certis temporibus auget aut
minuit dierum et horarum fpatia. Nuric de ceteris fideribus, quae fimt
dextra ac finiftra zonam fignortun, meridiana, feptentrionalique parte
mundi, Itellis difpofita figm-ataque, dicam.
CAPUT IIL (VL)
De Jiderihus quae funt a zpdiaco ad feptentrionein*
iNamque Septentrio, quem Graeci nominant A^roVj five.fiUkify^. habet
pofi fe collocatiun Cuftodem. Ab eo non longe conformata eft Virgo,
cujus fvipra humerum dextrum lucidilfima ftella nititur, quam noftri Pro-
vindemiam majorem, Graeci it^oT^vysrov vocitant ; candens autem magis
Spica ') eft colorata. Item alia contra eft ftella media genuorum Cufto-
dis Arcti, qui Arcturus dicitur. Eft ibi dedicatus e, regione capitis Sep-
tentrionis transverfus ad pedes Geminorum, Auriga, ftatque in fummo
cornu Tauri. Itemque in fummo comu laevo ad Aurigae pedes una te*
net parte ftellam, et appellatur Aurigae manus. Hoedi, capra laevo hu-
mero Tauri quidem et Arietis: infuper Perfeus dexterioribus fubtercur-
rens bafim Vergilianun, finifterioribus caput Arietis et manu dextra inni-
tens Calfiopeae fimulacro, laeva fupra Aurigam tenet Gorgonemn ad
fummum caput, fubjiciehsque Andromedae pedibus. Item pifces fupra
Andromedam* «t ejus ventrem- et Equiy quae funt 'fupra fpinam Equi,
^) cujus ventris lucidifiima ftella finit ventrem Equi et caput Andro-
1) Sic Cotl. Guelf. et Fran. Al. fcerpinihuSm
t) Sic cinn Philaudro. Al. fpecies ejus,
t) Hic locus integer effe non yidetur; nec Ulis xnihi con/lar, quoinodo fifi cxncndandus.
Digitized by
Google
«iS M. VITRUVII F. DE ARCHITECTURA
medae. Manus Andromedae dextray fupra Cafliopeae limulacrum eR coi> .
fiituta, laeva fub aquilonarein pifcem. Iten;i Aquarius fupra equi ca^
put. Equi auriculae ^) attingunt Aquarii genua. Aquarii ^) media eft
dedicata Gapricomo. Supra in altitudinem AquUa et Delphinus: fecun-
dum eos eft Sagitta. Ab ea autem Volucris, cujus penna dextra Cephei
manum attingit et fceptnun, laeva fupra CalEopeam innititur: fub Avii
cauda pedes Equi fimt fubtecti, inde Sagittarii, Scorpionis, Librae: in-
fuper Serpens fummo roitro Coronam tangit: ad eum medium Ophiuchus
in manibus tenet Serpentem, laevo pede calcans mediam^ frontem Scorpi-
onis: ad mediam partem Ophiuchi capitis non longe pofitum eft caput
^juS' qui . diottujr Nixus ixi geaQibus..M Eorum laureni iacidUores funt ^api»!
tum vertices ad cognofcesid^m, qyiod non obCcuris .ft^liis funt confonhaf
tL Pes Ingenioulati ad id fulcitur capitis tempus Serpentis,^ qui eft in-
ter Arctos^ qui Septentrioncs dicimtur^ implicatus: parve per eos flectitur
Delphinus: contra Volucris roftrum eft propofita Lyra. Inter humeroa
Cuftodis et Geniculati Corona eft ornata. In feptentrionali vero circidbi
duae politae: funt Arcti, fcHpulanmi dorfis inter fe cpnipoQtae, et pecto-
ribus avei^e, e quibus minor xxnoaov^^ major iKtx,f\ a Graccis appellatur^
eanunque capita inter fe defpicientia funt conftitiita: caudae capitibus
eanmi ddverfae contraqiie difpofitae figurantm\ Utrorunique eninl fupe-
randb eminent in funmio. ^); e qua ftella^ quae didtur poluF, plus elucet
tircum caudanft minori& Septentrionis: per <tau|las eonun, wfti dictmn eft,
Serpens eft. poiTecia; namquje quae eft pi^oxanv^ Draccinenr ciraum caput
ejtia inflrolvitur;} t una •vieco oijrcimiCynofipaea apuD injecta eft flu9Gu^;porvecl^
3) Sic cum Galiaui. Al. ungulae,
4) Sic cum Galiani. Al. CaJJtopeae,
5) Sic cum Galiani. Vulgo lcgitur : eniinent, in fumuio -per cauJas eorum ejfe dicltur.
Jtem Serpens eft porreeta, e qua ftellaf quae (licitur polus, plus elucet eircum ta-*
put majoris Sept&ntrionis^
Digrtized by
Google
LIBXR TX CATUT HL (VI.) Si?
taqiie ^rokime ejus |)edes* . Haec autem iiiitorta replicataque fe attoIlen8
reflectltur a capite. ininpris-^ 'm^^offem,: .concva ^xofirum et capitis teaB>
pxis dextrum. Item fupra caudam minoris pede&funt Cephei, ibique ad
fummum cacumen infuper Arietis Hgtmm ^) Bficient^es Ilellae funt trigo»
num paribus lalcribus. Septentrionis autem minoris, et Cephei ^) fimxi-
lacri, complures funt ftellae u^onfulae. Quae funt ad dexti*am orientis in-
ter zonam fignorum et leptentrionum fidera in coelo difpofita, dixi.
Nunc explicabo quae ad finiitram oiientis meridianisque partibus ab na*
tura funt diRributa.
CAPUT IV. (VII.)
De fideribus qune funp a zodiaco ad meridienu
JL rimum fub Capricorno fubjectus Pifcis aufirinus cauda profpiciens Ce-
phea: ab eo ad Sagittarium locus efi inaiiis. Turibuliun fub Scorpionis
aculeo. Centauri priores partes proxiniae fuht Tl,ibrae, et Scorpidnein te-
nent in manibiis. Simulacrum id, quod Befliam afirorum periti nomina-'
verunt, ad Virginem, et Leonem, et Cancrum. Anguis ponigens agmen
fiellanmi intortus, fuccingit regionem Cancri, erigens rofirum aid Leo-
jiem, medioque corpore fufiinens Craterem, ad mammique Virginis caudam^
fubjiciens, in qua inefi Corvus. Quae autem funt fupra fcapulas peraeque
funt lucentia. Ad anguis interius ventris, fub caudam fubjectus eft Cen-'
taurus. Juxta Craterem et Leonem Navis efi, quae nominatur Argo, cu-
jus prora obfciuratur; fed malus et quae funt circa guTjemacula emi-
nentia videntur; ipfaque navicula et pippis per fiimmam caudlam
Cani jungitur. Geminos autem minufciJus Canis fequitur contrd
Angviis caput, major item fequitur minorem. Orion vero transverfus eft
6) Sic cum Barbaro. - .•• ,^- • . .^ ,.. ^
7) Sic cum Galiaai pro CaJJiopeae*
Digitized by
Google
218 M. VITRUVII P. DE ARCHITECTURA
fubjectus preiTus ungiila Tauri '), manulaeva tenens clipeum, cla-
vam altera ad Geminos toUens: . apud. .vero ejus balim Canis parvo
iotervallo infequens I-ieporem. Arieti et Pifcibus Cetus e& fubjectus,
a cujus crifia ordinate utrisque Pifcibus difpofita eft tenuis fufio ftella*
rum, quae graece vocitatur iyjuiiiovfji magnoque intervallo introrfus pref-
fus nodus Pifcium ^) attingit fiimmam Ceti criftam. Eridani per fpeci-
em ftellarum Aumen profluit, ihitium fontis capiens a lacvo pede Orio-
nis. Quae vero ab Aquario fundi memoratur aqua, profluit intpr Pifcis
auftrini caput et caudam Ceti. Quae figurata formataque funt fiderum
in mundo fimulacra, natura divinaque mente defignata, •ut Deinoci-ito
phyfico placuit, expofui; fed ea tantrun quorimi ortus et occafus polTu*
mus jmimadvertere et oculis contueri. Namque uti Septentriones cir-
cum axis cardinem verfantes non occidunt, neque fub terrani fubeunt:
fic et circa meridianrun cardinem, qui eft propter inclinationem mundi
fubjectus terrae, fidera .verfabunda latentiaquc non habent egrenus orien-
tes fupra terram. Itaque eorum figurationes propter obftantiam terrae,
non funt notae. Hujiis autem rei index eft ftella Canopi, quae his regi-
onibus eft ignota, renupiciantibus negociatoribus, qui aA extremsLS\^e^ypU
ri^giones, proximasque iiltimis finibus terrae lerminationes, fuerunt. De
mundi circa terram pervolitantia duodecimque fignorum, et feptentriona-
li meridianaque parte fidenmi difpofitione, .ut fit p^rfectus ^) cTpcui.
Namque ex ea mundi verfatione et contrario fobs per figna curfu, giio-
monumque aequinoctialibus umbris, analenmiatorum inveniuntur defcrip-
tiones. Cetera ex aftrologia, quos effiectus habeant figna duodecim, ftel-
lae quinque, Sol, Luna, ad humanae vitae rationem, Clialdaeorum ratioci-
s) Sic cum Galiaiii. AI. Centaurif manu laeva tenens elavam, alteram.
9) Sic ciun Piiilandro. Yalgo ferpentium. >
3) Cod. Guelf. perfp^ftus.
Digitized by
Google
JLIBER IX. CAPUT IV. (VIL) aig
nationibus elt conceclenclum: quod propiia eft corUni genethliologiae ra-
tio, uti poJTnit ante facfca, ei futura, ex. radocinationibus aftroruni explica-
re. EGrum auteni inventiones, quas fcriptis rebquerunt, qua folertia,
quibusque acuminibu«, et quam magni fuerint, qui ab ipla natione CJiaU
daeorwii 'prolhaxerxxnt, oltendunt. Prihmsque BcrofuSj in infula et civi-
tate Coa confedit, ibique aperuit diCciplinam. Pofiea ftudens Antipater^
itemque Adiinapolus ^ qui etaam non e nafcentia, fed ex conceptione
genethliologiae rationes explicatas reliquit. De naturalibus autem rebus
Thales MileJiiiSj Anaxagoras Clazomenius^ Pythagoras SojniuSf Xenopho'
nes ColophoniuSy Deiiiocritus Abderites^ rationes quibus ^) natura rermu
gubernaretur^ quemadmodum quosque effectus habeant excogitatas reli-
querunt. Quorum inventa fecuti, fidenmi ortus et occalus tempeltatum-
que fignilicatus Eudoxus^ Eucteuion, Callippus ^), MetOj Fhilippus^ Ilip'
parchuSj -^r«^a5, _ ceterique ex altrologia parapegmatorum difciplinas inve-
nerunt et ea$ polieris explicatas reliquenmL Quorum fcientiae funt ho-
minibus fufpiciendae, quod tanta cura fuerunt, ut etiam videantur divina
mente tempeftatum lignificatusfpolt futuros, ante pronunciare: quas ob res
liaec eorum curis Itudiisque funt concedenda.
CAPUT V. (VIII.)
De horologiorum rationibus et uvtbris gnomonum aequinoctiali tempore
Romae, et nonnullis aliis locis.
Nobis autem ab his feparandae funt horologiorum rationes, et explicaii-
dae menftruae dierum brcvitates, itemque depalationes. Namque Sol
aequinoctiali tempore Aricte Libraque verfando, quas ex gnomone par-
4) Vulgo guibus e r^hus,
6) Al. Calliftus.
VlTR. TOM. II. 28.
Digitized by
Google
220 ' M, VITRUVII P, DE ARCHITECTURA
tes habet novemy eas uinbrae facit octo in declinatione coeliy quae eft
Rpmae, Itemque Athenis quam niagnae funt gnomonis partes quatuor,
mnbrae funt tres. Ad feptem Rhodo quinque '). -^^ Tarenti novem ad
undecim, Alexandriae tres ad qumquet ceterisque omnibus locis aliae
alio modo umbrae gnomonum aequinoctiales ab natura rerum inveniun-
tur difparatae. Itaque in quibuscunque locis Iiorologia erunt defcriben-
day eo loci fumenda eft aequinoctialis umbra,*) Et li erunt (quemadmo-
dum Romae} gnomonis partes novem, umbrae octonae, defcrib^tur linea
in planitia, et ex media it^og og^dig erigatur, uti fit ad normamy quae di-
citur gnomon : et a linea quae erit planities, in finem gnomonis circino
novem fpatia dimetiantur j et qua loco nonae partis fignum fuerit, cen-
trxim conftituatur, ubi erit litera A j et diducta circino ab eo centro ad
lineam planitiae, ubi erit litera B^ circinatio circuli defcribatur, quae di-
citur meridiana. Deinde ex novem partibus^ quae funt a planitia ad
gnomonis centrum, octo fumantur, et lignentur in linea quae eft in pla-
nitia, ubi erit litera C. Haec autem erit gnomonis aequinoctialis um-
bra; et ab eo ligno et litera C, per centrum ubi eft litera A, linea per-
ducatuTy ubi erit Solis aequinoctialis radiuSr Tunc ab centro diducto
circino ad lineam planitiae aequilatatio fignetur^ ubi erit litera E fiiiifte-
riore parte^ et I dexteriore in extremis lineis circinationis, et per cen-
trum perducenda linea, ut aequa duo hemicyclia fint divifa^ Haec au-
. tem linea a mathematicis dicitur horizon- Deinde circrnaiionis totius fu-
menda pars eft quintadecirna, et circini ccntrum collocandum in linca
circinationis, quo loci fecat eam lineam aequinoctiajis radius, ubi erit li-
tera F, et fignandum dextra ac finifira ubi funt literae G, H. Deinde
ab his et per centruni, lineae usque ad lineani planitiae perducendae
funt, ubi erunt literae T, Rj ita erit Solis radius, unus hibernus, alter
i) Cod. Guelf. ifuimlecim, *) Foima IV. i> S.
Digiti
zedbyGoOgle
3LIBER IX. CAPUT V. (VIIL) cai
aeftivus. Contra mitem E, litera I erit, ubi fecat circinationem Vmeii^
qiiae eft trajecta per centrum: et contra G et H, literae erunt K et L,
et contra C et F et A, erit litera N. Tunc perducendae funt diametri
ab G ad L, et ab H ad K. <Juae erit inferior, partis erit aeftivae, fu-
perior hibernae. Quae diametri funt aeque mediae dividendae, ubi e-
nmt literae M et O, ibique centra fignanda, et per. ea figna et cfentrum
A linea ad extremas lineas circinationis <efi perducenda, ubi erunt lite-
rae T^ Q. Haec erit linea it^og o^dg radio aeqilinoctialL Vocabitur au-
tem haec linea mathematicis rationibus Axon: et ab eisdem centris di-
ducto circino ad extremas diametros, defcribanttir hemicyclia duo, quo-
rum unum ierit aeftivum, alterum hibemum. Deinde in quibus locis fe-
cant lineae parallelae lineam eam, quae dicitur Jhorizon, in dexteriore par-
te erit litera S, in finifteriore V; et Sih extremo hemicyclio, ubi «ft li-
tera G, ducatur Jinea parallelos Axoni ad finifinun hemicyclium, ubi eft
litera IL Haec autem parallelos linea vocitatur lacotomus: et tum cir-
cini centrum collocanditm eft eo loci, qup fecat <eam lineam aeqninoeti-
Alis radius, ubi erit litera X^ et deducendum ^d eum locum, qno fecat
circinationem aeftivus radius, ubi eft Mtera H, et centro aequinoctiali
intervallo aeftivo circinatio circuli menfirui agatur, qnod* mknacus * dici-
tur. Ita habebitur analemmatos defommitio. Cum hoc ita fit defcriptum
et explicatum five per hibernas lineas, five per aeftivas, five per aequi-
noctiales, aut etiam per menftruas, in fiibjectionibus rationes horarum
erunt ex analemmatis defcribendae, fubjicienturque in eo multae varie-
tates et genera horologiorum, et defcribentur rationibus his artificiofis.
bmnium autem figurarum defcriptionumque earutn effectus unus,' uti
dies aequinoctialis, brumalisque, itemque folftitialis in duodecim partes
aequaliter fit divifus. Quas res non pigritia deterritus, praetermifi, fed
ne mulia' fcribendo olFendam. A quibusque inventa funt genera defcriptio-
nesque horologiorum exponam; neque nunc nova gencra invenire pof-
Digitized by
Google
X
obis tra-
2) Sic Cod. Giielf. et E. S. Al. Andreas.
3) Al. DioiijrfioJorus.
4) C)J. Guclf. ct E. S. Conalum,
5^ Ccnl. GiM;lf. et Fraii. cum E. S. pUnthiutn antiboraeum.
Bei'ofus
iftnrdius
trologus,
1 itt Cir-
inimena,
?5,' pele-
aque ge-
uti go-
viatorJa
s.fi. quis
defcrip-
►rologio*
riBus '.na-
Ita, €lig.
fitus pa-
Digitized by
Google
LIBER IX. XAPUT yi. (IX.) a^s
tre tonfore. Is ingenio et indultria magna praeter reliqnos excellens, di-
ctus eft artificiofis rebus fe . delectare. Nainque cuni voluiflet in taberna
fui patris fpeculum ita pendere, ut cum educeretur, furfumque reducere-
tiir, linea latens pondus deduceret, ita collocavit machinationem. Cana-
lem lign^um fub tigno fixit, ibique trochleas collocavit: per canalem li-
'iieam inangukun deduxit, ibique tubulos Itruxit^ in eos pilam plumbe-
am per lineam demittendam curavic Ita pondus cum decurrendo in an-
gufiias tubulorum premeret coeli crfebritatem, vehementi decurfu per
fciuces frequentiam coeli comprelEone folidatam extrudens in aerem, pa-
.tentem. oftenfione et tactu fbnitus expreflerat claritatem. Ergo Ctejibiiis
cum animadvertiflet, ex tactu coeli et expreflionibus fpiritus vocesque
nafci, his. principiis ufus, hydraulicas machinas primus infiituit. Item a-
quarum exprefliones, automata, porrecti rotuftdationisque machinas, mul-
taquef deliciarum genera, in his etiam horologiorum ex aqua comparati^
ones, explicuit. Rimumque confiituit cavum ex auro perfectum, aut ex
gemma terebrata; ea enim nec teruntur percuflii aqna^ nec fordes reei-
piunt, ut obturentur. Namque aequaliter per id cawmi influens aqua
fublevat fcaphum inverfmn Cqtiod ab artificibus phellos five tympanum
dicitur): in quo collocata regula, verfatile tympammi denticulis aequali-
bus funt perfecta: qui denticuli alius alium impellentes, verfationes mo*
dicas faciunt et motiones.- Item aliae regulae aliaque tympana ad eun-
dem modum dentata, quae una motione coacta, verfando faciunt effectus
Varit!tatesque motionum, in quibus moventur figilla, vertnntur metae,
calruli aut ova ^.).projiciuntur, buccinae canunt, reliquaque parerga. In
his etiam aut in colunina aut paraflaLica horae defcribuntur, quas figillum
egiediens ab imo i'irgula ^) fignificat in diem toLum, quarum brevitates
6) Sic Cocl. Guclf. ct Fran. pro tona*
7) Sic Cod. G. ct r. pro ah ima vir^ntay atft ah itno hir*ulae.
Digitized by
Google
a^/f
M. VITRUVII P. DE ARCHITECTURA
aiit crcfccnlias cuneoruiu adjectus ftut exceptus iij fmgulis diebus et men-.
libus, perficere co^it. Praeclufiones aquarum ad temp^randum ita funt
conftitutae, Metae fiunt duae, um folida altera cava, ex torno ita per-
fectae, ut alia in aliam inire conrenireqve poiBt: et eadcui regula laxatio
earum aut coartatio eificiat aut yehementem aut lenem in ea rafa aquae
iniluentem curfum. Ita his rationibus et machinatione ex aqua compo*
nuntur horologiorum ad hibenium ufiuu coUooatiojies^ Sin autem cu^
neorum adjectionibm et detractionibus correptiones dierum, aut crefcen»
tiae non probabuntur; quod cxmei faepiifime vitia faciunt; iic erit expli-
candum, In columella. horae. ex.analemmatis txansverfe defciibantur,
menftruaeque lineae in columella iignentur, eaque columella verfatilis
periiciatur; uti ad iigillum virgulamque (qua ^) virgula egrediens iigil-
l\mi oftendit hbras) columna verfando continenter, fuis cujusque menfibus
brevitates et crefcentias faciat horarum,
Fiunt etiam aKo geriere horologia hibema, quae anaporica dicun-
tur, perixcitmturque rationibus his- Horae difponuntur ex virgulisaene-
is, ex analemmatos defcriptione/ ab centro difpoiitae in frorite. In ea
circuli funt circumdati, menfirua fpatia finientes. Poft lias virgujas tyxib^
panum coUocetur, in quo defcriptus et depictus iit mundus iigriiferque
circulu?, defcriptioque duodecim coeleftium iignorum iifc iigiirata, cuju$
e centro deformatur cujuslibet iigni fpatium, unum majus, alterum mi*
nus. Pofteriori autem parti tympano medio, axis verfatilis eft inclufu^
inque eo axi aenea mollis catena eft ipvpluta, ex qua pendet ex una paz>
te phellos iive tympanum, quod ab aqua fublevatur, ex altera aequo
pondere phelli facoma faburrale. Ita quantum ab aqua phellos fubleva-
tur, tantiim faburrae pondus infra deducens verfat axem, axis autem tyiu-
panuni; cujus tympani verfatio, alias eificit uti major pars circuli iigoiife-
8) Sic Cod. G. et F. pro eujus virgulae.
Digitized by
Google
LIBER IX. CAPUT VL (IX.) . ^23
ri, alias iiiinor in verfationiLus, fuis temporlbus defignet horarum pro-
prietates^ Namque in lingulis fignis-fui cujusque menfis dienmi nxmieri
cava funt perfecta, cujus bulla, quae folis imaginem horologiis tenere vi»
detur, fignificat horarum fpatia: ea translata ex terebratione in terebra-
tionem menfis vertentis perficit curfum fuum. Itaque quemadmodum
fol per fidei*um fpatia vadens, dilatat contrahitque dies et horas, fic buUa
inr horologiis ingrediens per puncta contra centri tympani verfationem,
quotidie cimi transfertur aliis temporibus per latioray aliis per angultiora
fpatia, -menltruis finitionibus Imagines elficit horarum et dierum. De ad-
niiniftratione autem aquae^ quemadmodtmi fe temperet ad rationem, fic
erit faciendum* Polt frontem horologii, intra collocetur cafiellum, in
idqite per IHlulam faliat aqua, et in imo habeat cavimt* Ad id autem
alfixum fit ex aere tympanum habens foramen, per quod ex caftello in
id aqua iniluat. In eo auteni minus tympanum includatur cardinibus ex
torno, mafcula et femina inter fe coartatis, ita uti minus tympamun,
quemadmodum epiftomiiun, in majore circumagcndo arte leniterque ver-
fctim Majoris autem tympani labrum aeqviis intervallis CCCLXV punc-
ta habeat fignata : minor vero orbiculus in extrema circinatione fixam ha-
beat lingulam, cujus cacumen dirigat ad punctorum regiones. Inque eo
orblculo teiiiperatum fit foramen, quia ^) in tympanum aqua influit per *
id, ut feryiat adminiftrationi ^% Cum autem in majoris tympani labro
fuerint fignorum coeleftium deformationes, id autem fit immotuni, et in
fummo habeat deformatum Cancri fignum, ad pcrpendiculum ejus in imo
Capricorni, ad dextram fpectantis Librae, ad finiftram Arietis- Signa quo-
que cetera inter eorum fpatia dcfigna^^ta fint, uti in coelo videntun Igitur
cum 60I fuerit in Capricorni orbiculo, lingula in majoris tympani parte
9) Sic E. S. prO (/ua*
m
10) Alias et fervaC adniiniftrationem.
Digitized by
Google
c<:6 M. VITRUVII P. DE AIICHITECTURA
Cnprlcornl quotidie rmgula puncta tangens, ad perpendiculum habens, a-
cjuae currentis vehemens pondus, celeriter per Orbiculi foramen ad ex-
midit ad vas, tum excipiens eanl (quoniaiu brevi fpatio mipletur) corripit
et contrahit dierum niinora fpatia et horariun. Gum autem quotidiana
verfatione minoris ^') tympaiii linguLi ingreditur in Aquayio, difcedit
tum foramen a ^^) perpendiculo, et aquae minus vehejnenti curfu co*
gitur tardius emittere falientem. Ita- quo niinus celeri curfu vas excipit
aquam, dilatat horamm fpatia. Aquarii verO pifciumque punctis^ uti
gradibus fcandens, orbiculi foramen in Ariete tangendo octavam partem,
aquae temperate falienti praeftat aequinoctiales horas. Ab Ariete per
Tauri et Geminonun fpatia ad funmia Cancri puncta, partis octavae fora-
men feu tympaniun verfationibus peragens, et in altitudinem eo rediens,
viribus extenuatur, et ita tardius fluendo dilatat morando fpatia, et effi-
cit horas in Cancri figno folftitiales. A Cancro cum proclinat et peragit
per Leonem et Virginem, ad Librae partis octavae puncla revertendo et
gradatim corripiendo fpatia, contrahit horas, et ita perveniens ad pimcta
Librae, aequinoctiales rurfus reddit horas. Per Scorpionis vero fpatia et
Sagittarii, proclivius deprimens fefe foramen rediensque ciixumactione ad
Capricorni partem octavam, refiituitur celeritate falientis ad brumales
•horartmi brevitates. Qiiae funt in horologiorum defcriptionibus rationes
et apparatus, uti fint ad ufum expeditiores, quam apti/Iime potui per-
fcripfi. Reftat nunc de machinationibus, et de eanmi principiis ratioci-
nari. Itaque de his, ut corpus emendatum architecturae perficiatur, in
fequenti volumine incipiam fcribere.
.11) Sic Cod. Fran. pro majoris,
12) Sic cum rhilantlro, pro cuncta defcendunt foramina — a^uam vehementi.
Digitized by
Google
aay
M. VITRUVII POLLIONIS
DE ARCHITECTURA
LIBER DEC IMUS.
.i
PRAEFATIO.
Nc
obili Grnecorum et ampla civitate, Epheji^ lex vetufia dicitur a ma-
joribiis, dura couditione, fed jute efle non iniquo conftituta. Nam archi-
4;ectus cum publicum oj^us durandum recipif, poUicetur quanto fumptu
id lit futuriun;r.tradita aeltimatione magiltratui bona ejus obb*o^antur, do-
nec opus fit perfectum. Eo autem abfoluto, ciun ad dictum impenfa re-
fpondet, decretis et honoribus ornatxir. Item fi non amplius quam quar-
ta in opere confumitur, ad aeftimationem eft adjicienda et de publico
praefiatur, neque ulla poena tenetur. Cum vero amplius quam quarta
in opere cohfumitur, ex ejus bonis ad perfiiciendimi pecunia exigitur.- Uti-
nam dii immortales feciflent, quod ea lex etiam populo Romano^ non
modo publicis, fed etiam privalis aedificiis eflet confiituta: namque non
finu poiw^ graflarentur imperiti; fed qui fumma doctrinarum fubtilitate
eflfent prudentes, fihe dubitatione profit^rentur architecturam: neque pa-
Xf(^^ fapjiliarum indugerentur ad infinitas funiptumn profufiones, et ut ex
VlTR, TOM. II. £9.
Digitized by
Google
t2$ M. VlTRUyil P. DE ARCHITECTURA
bonis ejicerentur: ipHque architecti, poenae timore coacti, diligentms mo-
dmn impenfarmn ratiocinantes explicarent, uti patres familiarum ad id,
quod praeparaviflent, feu paulo amplius adjicientes, aediiicia expedirent.
Nam qui quadringenta ad opus poflunt parare, fi adjiciant centum, haben-
do fpem perfectionis, xlelectationibus tenentur. <^ui autem adjeclione di-
midia, aut ampliore fumptu onerantur, amifla fpe, et impenfa abjecta,
fractis rebus et aniniis, defifiere coguntur. Nec f6lum id vitiimi in aedi-
ficiis, fed etiam in muneribus, quae a magifiratibus foro gladiatorum fce-
nisque ludonmi dantur; quibus nec mora, neque \ expectatio concedilur,
fed necelfitas finito tempore perficere cogit: uti funt fedes fpectaculorumy
velorumque ii\ductiones, et ea omnia, quae fcenicis moribus per machi-
nationem ad fpectationes populo comparantur. In his vero opus ef|
prudefitia diligenti et ingenii^ doctiflimi cogitatu, quod nihil eorum perfi-
citur fine machinatione, ftudiorumque vario ac folerti vigore. Igitur quo-
niam haec ita funt tradita et conftituta, non videtur efle alienum, uti
camte fummaque diligentia, antequam inftituantur opera, eorum expedi-
antm* rationes. Ergo quoniam neque lex neque moruni inftitutio id po-
teft cogere, et quotannis et praetores et aediles ludorum caufa machina;>
tiones praeparare debent; vifiun mihi eft, Imperator, non efle alieimm,
quoniam de aedificiis in prioiribus voluminibus expofui, in hoc, qui fini-
tionem fummam corporis habet conftitutam, ^ quae filit principia machi-
iiarum ordinata praeceptas explicare.
C A P U T I.
De machina et ejus ah organo differentia.
XVXachina efi continens cx niateria conjunctio, maximas ad onerum wq-
tu^ habens virtutes. Ea movetur ex arte circulorum rotimdadonibus
quam Graeci xvxAixnv xiWf(r/y appeUant. Eft autem unum genUs fcanfoii-
Digitized by
Google
/ LIBER X. CAFTJT IL liag
lUH, quod graece ciK^o(lxTiKav dicltiir: alterum fpiritale, quod apud eoa
hnftvficcjixov appellatur; tertiiun tractorium, id autem Graeci (id¥av<rc¥ vo-
eitant. Scanforium autem e&y.cum machinae ita fuerint coUocatae, ut
ad.altitudinem tiguis Itatutis et transverfariis colligatis, fine periculo fcan-
datur ad apparatus fpectationem. Spiritale eft, cum fpiritus exprelRoni-
bus impulfus, et plagae vocesque organicws exprimuntur. Tractorium
rero, cum onera macliinis pertraliuntiur, aut ad altitudinem fublata col-
locantur. Scanforia ratio non arte fed audacia gloriatur. Ea catenatio^
nibus et transverfariis et plexis coUigationibus et erifmatum ') fulturis
continetur. Quae autem fpiritus poteftate aJTiunit ingrelTus, elegantes ar-
tis fubtilitatibus confequitur effectus. Tractoria autem majores, et ma-
gnificentia plenas habet ad utilitatem opportimitates, ^t in agendo^cum
prudentia fummas virtutes. Ex his funt alia quae mechanic(?s, alia quae
organicot^s moventur. Inter machinas et organa id videtur efle difcrimen,
quod machinae pluribus operibus, aut vi majore, coguntur effectiAs habe-
re, uti baliftae torculariumque prela. Organa autem Tinius opere, pm-
denti tactu perficiunt, quod propofitum eft, uti fcorpionis, feu anifocyclo-
rum ^) verfationes. Ergo .et organa et machinarum ratio ad ufum funt
neceffaria, fine quibus nulla res poteft efle non impedita. Omnis autem
machinatio eft a rerum nattura procreata, ac a praeceptrice et magiftra
mundi verfatione inftituta. Namque animadvertamus primum et afpicia-
mus continentem, Solis, Lunae, quinque etiam ftellarum naturam, quae
ni machinata verfar^ntur, non habuiffemus in terra lucem, nec fructuum
matw^itates. Cum ergo majores haec ita effe animadvertiffent, e rerum
* natura fiunpferunt exempla, et ea imitantes inducti rebus divinis, com-
modas vitae perfecertmt explicationes. Itaque comparaverunt, ut effent
i) Cod. Guelf. ct E. S. Chrifmatorum. At Cod. Fran. chrifma$mn.
2) Cod. Guelf. et Fran. latmifofciclorum.
Digitized by
Google
d50 M. VIJRUVII P- DE ARCHITECTURA .
expeditiora,, alia machinis et eanim verfationibus, nonnnlla organis. Et
ita quae animadvertenint ad ufimi utilia efle Itudiis, artibus, inftitutis,
gradatim augenda doctrinis curavenint. Attendamus enim primum in-
ventum de necellitate, ut veftitus^ quemadmodum telartmi organicis ad-
minifirationibus connexus ftaminis ad fubtegmen, non modo corpora te-
gendo tueantur, fed etiam omatus adjiciant honeftatem. Cibi vero non
habuiiFemus abundantiam, nili juga, et aratra bobus jumentisque omnibus
eflent inventa. Sucularumque et prelorum et vectium fi non fuiflet tor-
cularis praeparatio; neque olei nitorem, neque vitium fructum habere po-
tuiflemus ad jucimditatem. Portationesque eorum non eflent, nifi plau-
ftrormn aut farracoruin per terram, navicularum per aguam, inventae ef-
fent machinationes. Trutinarum vero librarumque ponderibus examina-
lio reperta, vindicat ab iniquitate juftis moribus vitam. Non minusque
funt innimierabiles moderationes machinationum, de quibiis non n^cefle
videtur difputare, quoniam funt ad manum quotidianae, ut funt rotae, fol-
les fabronun, rhedae, cifia, torni, ceteraque quae iJommimes ad ufum
confuetudinibus habent opportunitates. Itaque incipiemus die^ hii quae
r^ro veniunt ad manus, ut nota fint, explicare.
CAPUT II.
JDe machinis tractoriis.
X rimumque inftituemus de his, quae aedibus facris ad openimque pu-
bliconun perfectionem neceflitate comparantiur: quae fiunt ita. Tigna (A}
tria ^) ad onenun magnitudinem ratione expediimtur, et a capite fibu-
la (B) conjuncta, et in imo divaricata, eriguntur hmibus in capitibus col-
locatis, et iis item circa difpofitis erecta retinentur. Alligatur ^) in fum-
i) Codiccs Guclf. ct Fran. E. S. duc,
s) Cod. -Guelf. ct Fian. ct E. S. alUgantur — Crochleae»
Digitized by
Google
LIBER X- CAPUT IL uz\
mo trochlea (C), quam etlam nonnuUi rechamnm dicunt, In trochleam
induntur orbiciili {o} duo, per axiculos rerfationes habentes, per cujus
orbiculum fiunmimi trajicitur diictarius funis. (D) Deinde demittitur et
traducitur circa orbiculi imum trochleae inferioris (E); refertur autem
ad orbiculum imum trochleae fuperioris, et ita defcendit ad inferiorem,
et in foramine (F) ejus caput funis reUgatur. Altera pars funis refertTir
inter imas machinae partes. In quadris autem tignortun pofterioribus,.
quo loci funt divaricata, figuntur chelonia (G G), in quae conjiciuntur fu-
culamm capita, ut facih'ter axes verfentur. Eae fuculae proxime capita
habent foramina bina (I I) ita temperata, ut vectes (K) in ea convenire
pollint. Ad rechamum autem imum ferrei forcipes (L) ^) religantur,
quorum dentes (1. 1.) in faxa forata accommodantur. Cum autem fiinis ha-
bet caput ad fuculam reh'gatum, et vectes ducentes eam verfant, fimis fe
involvendo circa fuculam extenditur, et ita fublevat onera ad altitudi-
neih et operum collocationes,
CAPUT IIL
De alia niachina tractoria.
Jrlaec autem ratio machinationis, *) quod per tres orbiculos circumvol-
vitur, trifpaltos (3) appellatur. Ciun vero in ima trochlea duo orbiculi,
in fuperiori tres verfantur, id pentafpalton (4) dicitur. Sin autem majo-
ribus oneribus enxni. machinae comparandae, amplioribus tignoinim lon-
gitudinibus et cralEtudinibus erit utendiun: et eadem ratione in funrnio
fibulationibus, in imo fucularum verfationibus expediundum. His expli-
catis, antarii funes (Df) ante laxi collocentur, retinacula (M) fupra fcapu-
las machinae longe difponantur: et fi non erit nbi religentur, pali refu-
]\inati (N) defodiantur, et circum fiftucatione folidentur, quo funes alli-
3) Sic cmn Philandrp, pro forfias, •} Forma I. »
Digitized by
Google
ftji M. VITRUVH P- DKAECMITECTURA
centur. Trochlea in fummo capice (X) laaachiiiae rHclenti ^^ontiifeatur^ et
ex eo funis perducatur ad palum, etquae eft in palo trochlea (O) illiga^
ta circa ejus orbicuhmi funis indatur, et referatur ad eam trochleiam, quaa
erit ad caput maehinae religata. Circum autem orbiculum ab fmnmo
trajectus funi& defcendat et redeat ad fuculam, quae eft in ima machina,
ibique religetur. Veotibus ^tem coacta fucula verf^bitur, et eriget.per
k machinam line periculo: ita circa difpofitis funibus, et retinaculis iii
palis haerentibus^ ampliore ijiodo machina coUocabitur. Troclileae et duc-
tarii funes uti fupra Ibriptmn ^fi, expediuntur.
CAPUr IV.
Siinilis fuperiori macliinay cui colofficotera tutius commkH -pojjunt^ ij/t-
rnutata duntaxat fucula in tyinpanwn.
Sin autem collolHcotera amplitudinibus et ponderibus onera in operibusr
fuerint, non erit fuculae committendum, fed quemadmbdum fucula che-
loniis retinetur, ita axis (T) includatur, habens in medio tympanum (P)
amplum, quod nonnulli rotani appellant, Graeci autem dfi(pi^€V(Tiv *), alii
*ffse(rpoxov vocitant. In his ajitem machinis trochleae non eodem, fed alio
modo comparantur. Habent enim et in imo et in fummo duplices ordi-
nes orbiculorum (5): ita funis ductarius trajicitur in inferioris trochleae^
foramen, uti aequalia duo capita fint, funis cum erit extenfus; ibique fe-
cundum inferiorem trochleam refiicula circumdata et. connexa ^), utrae-
que partes funis continentur, ut neque in dextram, neque. in finiftram
partem poflint prodire. Deinde capita funis refenuilur in fiunma troch-
lea ab exteriore parte, et dejiciuntur circa orbiculos imos, et redeunt ad
imum, conjiciunturque infimae trochleae ad orbiculos ex interiore parte,
1) Codices Guelf. ei Fran. cuin E. S. amphrefen ^ perfthecium.
2) Codices G. ct F. et E. S. contenta, -
Digitized by
Google
tlBER X- CAPUT IV. 235
«t releitmtnar^^extrA ac fimfirA ad capM fummae trochleae ?), circa or-^
l>ic«ilos £ainino6. Trajecti autein ^b eixt^riori partie referuntur dextra aa
finiftra tyiofpaiinm in axe, ibiqtie ut tiaereant calligantar. Tum iautem
circa tympanum inrolutus alter funis refertur ad ergatam (R): et is cir-
cumactum tympanUm et aicem invol^ndo/ MBmas qai in axe religati funl
parit» fe extendunt, et ita lenitcr le^^nt onera:^e pericuLo. QtLodfi
majus tympanumy ^oUocatiun aut in medio, aut in oma parte extrema^
habuerit fine ergata calcantes homines, expeditiores habere poterit operi$
-effectus.
CAPUT V.
jHiud machinae tractoriae genm^ Polyfpajios.
, liilt ^utem aliud genus machihae ifatis artificiofum et ad lifumceleritatis
expeditum; fed in eo dare opefamnon poflunt nifi periti. Eft enim ti»
gnum (a), quod erigitur et diftinetur ') retinaculis (b) quadrifariam : fub
retinaculis chelonia (e) duo figuntur, trbcblea fiinibiis fupra chelonia re-
ligatur. Sub trochlea regula-(d} lon^ /cii^iter pedes duos, lata digitos
fex, cralla quatuor, fupponitur. Trpchleae (e e) temos ordines orbiculo-
rum in latitudinem habentes collocantur: ita tres ductarii funes in fum-
iho machinae religantur. Deinde^rrefemrttur ad imJBtm trochleam; et tra-
jiciuntiir ex interiore parte per ejus orbiculos Ixmunos. Deinde refenuv-
tur ad fuperiorem trochleam, et trajiciuntur a dexteriore parte.in jinte-
Tiorem per orbicnlos imos. Cum defcenderint ad imum^ cx interiore
parte^ et per fecundos orbiculos traducimtur in ^xteriorem ^), et refer^-
5) Summae trochleae non legantur in Codic. Guelf. et Fran. hec in E. 5. At mox ; eirca
orhicuios fnmmos redeunt,
i) Cod. O. et Fr. et E. S. diftendiiur.
fi) Cod. G.etF.exti*emwnk > .»• i . . ., .
Digitized by
Google
l
l
1.
moUitudinem, non confifus carris, ne .rotae devorarentur, |ic elt conatus.'*')
'De materia trientali fcapos cjuatuori duos trtosveyfarios (a) intprpofitos
duobus ^) longis (d), quanta longitudo fcapi fuerat, complectit et compe»
3) Cod. G. ct F. proclinando.
i) Sic Codiccs Guelf. et Fran. at E, S. inventionem, •) Forxna IH.
2) Duohus longis non legiintur ifl Codicibus G. ct F. neA^ iu £4 S. . ,.> ^j
Digitized by
Google
LIBER X. CAPUT VI. .' 235
git, et ferreo^ chodaces (b) nti fabfcudes iuircapilibus: fcaponurt imffeiin-,
bavit, et armilias in materia ad cliodaces circuiiSdandos infixit, item bacu-
lis iligneis (c) capita religavit. Cliodaces aiVtem: ih antiillis inQlufi, libe-
THiji habuerunt verfationem tantam, uli cum boves ducerent fubjimcti,
fcapi verfando in chodacibu's ct annillis fine fine volverentur. Ctun au-
tem fcapos omnes ita 'vexiiTerit, et infiai^ent epiftyliOTtun veciurae, filius
Ct^p/toriri5 Mi?^ag^en6;5 jtranftuliteam xationem e fcaporum vectuxaetiam
in epiftyliorum deductione. *) Fecit enim rotas circiter pediun duode-
num» et epirtyrliorum capita in medias rotas eadem ratione cum chpdaci-
\}\\h et amiillis inclufit. Ita cum trientes ^ bubus ducei:entur, in armil-
lis inclufi chodaces verfabant rotas. Epiftylia vero inclufa uti axesinro-
tis, eadem ratione qua fcapi, fine mota ad opus pervenerunt. Exemplar
autem erit ejus, quemadmodmn in palaefiris cylindri exaequant ambulatj^-.
ones. Neque hoc potuiflet fieri, nifi primum propinit^iitas elTet. Noa
enim plus funt ab lapicidinis ad fanum, quam millia pedum ^) octo, nec
ullus eft clivus, fed perpetuus^campus. Noftra vero memoria, cum colojfici
jfyolUnis in fano bafis eflet a yetuftate difracta, et metuentes ne caderet
ea fiatua..et fr^ngeretur, locaverunt ex eisdem lapigidinis bafim exciden-
dam. Conduxit quidam Paeonius. ^) Haec autem bafis erat longa pedes
duodecim, *) lata pedes octo, alta pedes fex. Quam Faeonius, gloria fre-
tus, nofti uti Metagenes apportavit; fed eadeni ratione alio genere confii-
tuit machinam facere. Rotas enim circiter pedum quindecim fecit, et
his rotis capita lapidis indufit: deinde circa lapidem fufos fextantales ab
rota ad rotam ad circinum compegit, ita uti fufus a fufo non difiaret pe-
dem unum. Deinde circa fufos fiinem involvit, ct bubus jimctis funem
ducebat; ita oum explicaretur volvebat rotas: fed non poterat ad lineam
•) Forma lY.
a) Sic cam CkandJero pro paffuunu *•) Forma V.
3) Sic J^Volfius e cod. Vulgo Paconius»
V1TR..T0M. II. 50»
Digitized by
Google
515« M. VITRUVII P. OE ARCHITECTURA
Tia vectBk Ancerep fed exibat in un^ vel alieram partem. Ita BeceiTe «k
rat rurfus retroducere. Sic Paeonius ducendo et reducendo pecuniain
contrivit, ut ad folvendum non eflet.
CAPUT VIL
De ixLventioxie lapicidinae qua templmfi Dianae Ephefiae conftructum eft.
Jl ufillum eitra prbgrediaf et de hSs lapicidim^, quettiadmodum fint in*
ventae, exponam. Pixodarus ') fderat paftor. Is in his locis verfabatur.
Cum autem cives Epheforum cogitarent fanum Dianae ex marmore face-
re, decernerentque a Paro^ PrdcohnefOyHeraclen^ Thafo^ titimarmore; per
id tempus perpulfis ovibus Pixodarus in eodem loco pecus pafcebat, ibi-
que duo arietes inter fe concurrentes alius alium praeterienint, et impe-
tu facto unus oomibils *) percuffit faxiun, ex quo cruftam quae candidif-
fimo marmore ^) ftii^tat dejecit. ' Ita'PrxaAirw5 dicitur oves in montibuS'
reliquifle, et cruftaim curfim Ephefum^ cum maxime de ea re ageretur,
detulifle. Ita ftatim honores ei decrevenlnt et nomen mutaverunt, ut
pro PiXodarOf Evangdus^ nominrfretiir: hodieque qiiot TOenfibus mag^-
ftratus ih eimi locniu proficifcittir, et ei faciificiiun facit, et fi non Bece^
tit poena tenetur.
CAPUT VJII.
De porrecto ejt nmmdfUione rimchinarum ad onenmi Jevationes, ..
JJe tracforiis rationibus, quae neceflaria putavi, "breviter expofui. Qua-
rum motus et virtutes, duae res diverfae et inter /e (diiliniiies, uti con-
gniente^, ita principia pariunt ad duos perfectus: unum porrecti, quem
~* ' ' < ' ' . , ' ' ^ < _ .
i) Al. Pyxodorus,
s) Sic Cod. G. et F.
5) Al. colort.
Digitized by
Google
: LIBER: X. CAPUT.VII, ^37
:C«aeci svSe^v yoeifcwt.: alterum rotuncS^^lii^, ^fifai^ KXjfkko^Hp ii^^ell^:
- fed rere neqAe feie r<>tundatio'ne xliotusNpcwrdPt^^ nec iwe pori-^cto rota-
, lionis ir€rtnti<md& otifirtLm rfoSimtj (^ |d autem ut int?l-
ligatuf- exponan^. Inducu^tw uti centy^ Axiculi in orbiculps, et i^ troch-
-lcis' eollocantur, per quos otbiculps fimis circiunactus directis ductioi^i-
bus, et in fucula collocatus vectium verfationibus onerum facit egrefl^us
in altum: cujus fuculae car4ines, wti centra, porrieGti ip^ cheloniis, fo^a-
ininitmsque ejus vectes conclufi^ capitibus ad circinum circumactis, torni
ratione verfahdo faciunt onetimi el^tiones. Quemadmo4um etiam ferreus
vectis, cum eft admotu^ ad onus, quod manuum multitudo non potelt
•movere, fuppofita uti centro cito porrecla prelEone, quod Graeci vv^fiox*
hiov appellant, jet vectis lingua fu^ o)9tu$ .fp<bdit(ir*c4put^i^; Vimus hon;d-
nis viribus parelTum, id onUs «xtcJliit. Id >autem ^t,. guod bl^^ior p^rs
-prior vectis ab ea prellione, quddfielt ceBArum) fubit fufb .ornxS;: et quod
-flongitts*ab-eO' oentre diftan^ caput^ejus^^ • per id *ci^ ducituTi faciundo
liinatifts ieircinationis, cogit prelKQuibua exominare paujc;is manibus oneris
maximi ^ondus. Item fi fiib onus vectis ferrei H^gula fubjeqta fuer^t,
netpii cjus caput prellione ia imum, fed adverfus in altitudinem extoUe-
tuf, lingula Xulta in areAe iiolo Jhabebit eajn pro 0neire;_i$iEieris a^utem
ipfiits angulunft pro preflione: ita non taiti faciUter, quam per prelfionem,
fed ad)rer{iisjaihiIomihus in poad]iSioneriis erit ex<pitatum. Ig^ur fi plus
lingula vectis fuprft hypomochlion pofitit. ftib anus fubieiit, et c^put eius
propius centrcim prelEones habuearit, non potent onus elev^e, nifi (quem-
admodum fupra fcriptum efi) examinatio vectis lcmgi^ p^r caput, neq^e
i jdbcta onus Cuerit facta. Id autpm ex tru<£ni^, quae itol^e dicuntury |i-
~ cet coiifiderare. Gtun enim anfa propius caput, und^ lancula pendet»
^ubi utcenitnun eft ooUpcata, et aequipondium in; idteram pcirteip fcapi
per pimcta vagando, quo longius, aut etiam ad extremum perducitiu: pau-
Digitized by
Google
fl38
M. VITRUVIl P. DE ARCHIIPCTURA
lo, et impan ') pondeare ampIilEmam penfionem parem perficit: Pcr
fcapi librationem et ex^minattbnem longirts a centro recedentem, ita im-
becillior aequipondii bt^vitai^ majorem vim pdnderis momento deducens,
fine TeHemeftti^ molliter ab imo furfiim verfum egredi cogit, Quemadv
modum etiam navis on«rariae maximae gubernator anfam gubernaculi te-t
neris» * qui o&| a Graecii appeUatur, uwa manu momento per centri ra4 .
tioncm prelRonibus artis agitans, verfat eam ampliffimis et immanibus
mercis et pentis ponderis oneratam, ^'usque vela cAm funt per altitudi-
nem ihediam niali pendentia, non poteft haberc navis celerem curfum:
cu?n autem in ftunmo cacumine antennae fubductae funt, tunc vehemen-
tiori progreditur impetu, quod non proxime calcem mali, quod eft loco
centrv, fed ih fommo>l€Kttgiu^, et ab eo pirogfeiTa recipiunt m fe vela ven-
tuiri. ftaque^ti v^etis^ fiib on^re fibjeGtus^ fi per medium premitur, du-
rior eft, neqiie %icumbit{< cu« mittm c^^ ejus fummum deducitur, <a-
ciliter ontis e^xtolMtr »fiinilitfer vehs cran funt pcr medium» tcnipcTOta,* mi-
jiorCm habent virtutem*^ Quae aut<em in- capite mali fiimmo collocaninu:
' difc^dentia longius ft ccntro,. non acriore, fed eodem flatu preffiotie oacu-
minis^ veheilifentitis cogimt progrcdi navcm. Etiam r^mi cirxja foalmos
' ftrophis religfiti^ ^um m^nibus impelhintiir ct reducuntur, extyemis pro-
* gredientibus.a centro pahnis in maris undis,- fumniam impulfii vchexnenti
pEotfudunt poi^rect^ naVcm, fiecanteijiroiwf Isqu^is ]]taiitatem.i . Onerum
^'^ero^ maxiitia pondera,* cura^ ffeituiJtu|- 'a»^haflatig^riis hexaphorisj et tetra-
* phoriSf eiaminftntur per ipfo media.ceotra. ^halangarunvud indlyifi one-
ris folido polid&^e, ceha qmadatlx divifioniM ratione aequas partes cpllis
* fingtllt ferflmtiidptoarii^ ; MediacJ enim parteslphalnngarum,! quibus.lora
' * tetjrftphorimiAi iiiw«ehufltur,^^clflv^ ftml?.iinitae, ne labtotur in uilam vel al-
* tcram part^m. Quto- cnim' fextra finem' centri promoventur, premimt e^ '
^ Sic fenfus exigit. AI. etiiiim parii
Digitized by
Google
XilBER X. CAPUT VilL aSO
.jlis^ coXhixn^ a3 qtiem propitis-acceirerunt:: quemadmodum ia fiatera aequi-
' pondium cimi examine progreditur ad fines ponderationimir Eadem ra-
tione jrmienta, cum }uga eonim fubjugiorum loris per medium tempe-
xantur, aequaliter trahunt onera; cum autem impares funt eortmi virtu-
tesy et imum plus val(^ndo premit alterum, loro trajecto fit una pars ju-
gi longior, quae imbecilliori auxiUatur jimiento. Ita in plialaugis ut in
jugis, cum in medio lora non funt colloeata, fed eam partem, qua pro-
* greditur lorum a medio centro, breviorem e£cit, et alteram longiorem,
ea ratione,. fi per id centrum, quo loci perductum eft lorum, utraque ca-
. pita circumagentur,^ longior pars ampliorem, brcvior minorem aget circi-
: nationem. Et quemadmodum minores rotae duriores et difficiliores ba-
bent motus: fic pkalangae, et juga in' quibu^ partibus habeht ' minora ab
. .^ntro ad capita intervallay premunt duriter coUa. Quae autem longio-
i xa liabeht ab eodem centro fpatia, levant, oneribus extrahentes et
ierentes?. Cum haec ita ad centnmx porrectionibus et circinalionibus
xecejierint motus,. tum vero etiam ploitra, rhedae, tympana, rotae,
cochleae,. fcorpiones, balifiae, piela, ceteraeque mhchinae,. iisdem ratio-
nibus per porrectmn centxum et rotationenai circini verfatae, faciimt ad
propofitum eiEectus. -
GAPUT IX,
De organdrum ad gqiiam hauriendaTff ^enfiribus et primian de tympano.
JNunc de organis, quae ad haui^iendiun aquam inventa funt, queniadmo-
dum variis generibijis comparentur, exponam.. Et primimi dicam de tym-
pano. Id autem non alte tollit aquam, fed exhaurit expeditiflime mul-
titudinem magnam. *) Fit axis (a) ad tpmum aut circinum fabricatus^
•) Forma YX.
Digitized by
Google
24» M. VITB.UVII P. DE ARCHnrECTURA
capitibus lamiua ferratis, habens in medio circa fe tympaAnm: (fc) ex tk-
bulis inter fe coagmentatis : coUocaturque in ftipitibus (c) habentibus jn
fc fub capite axis»ferreas lamiiias. In ejus tympani cavo interponuntttr
octo tabulae (d) transverfae, tangentes a^^em, et extremam tympani cir-
cumitionem, quae dividunt aequalia in tympano fpatia. Cirfca fronteni
ejus figuntur tabulae, relictis femipedalibus apcrturis (e) ad aquam intia
concipiendam. Item fecundiun axem oolumbaria (f) fiunt excavata in
fingulis fpatiis ex una.parte. Id autem cum e& navali ratione picatum,
hominibus calcantibus verfatur, et hauriendo aquam per aperturas, qme
fimt in frontibus tympani, reddit eam per columbaria Cecundum aixei^.
Ita fuppofito labro ligneo habente una fecum conjunctum canalem, et
hortis ad inrigandum, et falinis ad tiemperandum ptaebeturraqtiae xHulti*
tudo. Cum autem altius extoliendum erit, eadem ratio commutabkur fic.
*) Rota fiet circum axem eadem magnitudine, ut ad altkudinem> qtaa
opus fuerit, convenire pollit. Circum extr^imi latus rotae figentur lato*
dioli (a) quadrati, pice et cera folidati. Ita cum rota a calcantibus ver*
fabitur, modioli pleni ad fummum elati, rurfus ad imum revertentes in-
fundent in cafiellimi (b) ipfi pe« fe, quod extulerunt. Sin autem magis
altis locis erit praebendum,**) in ejusdem rotae axe involftita^duplex fer-
rea catena (a), demiiraque ad imum libramentiim collocabitur, habens fi-
tulos (b) pendentes aereos eongiales. Itaxverfatio rotae catenam in axem
involvendo, eJfFert fitulos in fiunmum, qui cum fuper axem pervehent:iir,
cogentur inverti, et infundere in cafteilum id aquae, quod extulerimt.
CAPUT X
De alio tyinpano^ et hydromylis.
Jriunt etiam in fiuminibus rotae eisdem rationibus, quibu3 fupra fc^ip-
tum eft, ***) Circa earum frontes affigimtur pinnae, (a) quae cum percu-
•) Fonnfl TIT. - •*) Foima VIIT, •♦•) Forma IX C*
Digitized by
Google
LIBER X. CAFUT X ^4*
tiUntmr fkh impetu Auminis, cogunt progredientes verfari rotam:* et ita
modiolis (b) aquam haurientes, et in fummum referentes, fine operarum
calcatura, ipfius iliuninis iinpulfu verfatae, praeltant quod opus eft ad u*
fum. - Eadem ration^ *) etiam verfantur hydromylae ') in quibus eadem
funt omni^ praeterquam quod in uno capite axis, habent tympanum den-
tatum (b) et inclufum. Id autem ad perpendiculimi coUocatum in cul-
trum, verfatur cimi rota pariter. Secimdum id tympanum, majus item
dentatum planiun (c) eft collocatiun, quo continetur axis ^), (d) habens
in fummo capite fubfcudem (e) ferream, qua mola (f) continetur. Ita
dentes ejus tympani, (b) quod elt in axe inclufum, impellendo dentes
tympani plani, (c) cogimt fieri molarum circinationem, in qua machina
impendens infundibulum, (g) fubminiltrat molis fnmientum, et eadem
verfatione fubigitur farina. .
CAPUT XI.
De cochlea qune magnam capiam-extollit aquaCj fed non tam alte.
Julift autem etiam cochleae ratio, **) quae niagnam vim haurit aquae ; fed
non tam alte tollit, quani rota. Ejus aiitem ratio fic expeditur. Tignum
(A) fumitur, cujus tigni quanta fuefit pedum longitudo, tanta digitorum
expeditur craflitudo : Id ad circinum rotundatur. In capitibus circino di-
viduntur circinationes eorum ') tetrantibus in partes quatuor, vel octan*
*) Foriua X. .
i) Sic lcgo cuxn Turnebo» Salma/io et Perrault etc. alias Hydraulae,
Sl) In Ms. Cod. et in Edit. Sulp. defunt rerba ab axis usque ad finem periodL
- ••) Fotma XI. et XII.
i) Cod.iiif.iet B. S. legixnt fics tetrantihus et octflntihusjn pedes octo, haegue lineae ita
collocentur ut plano po/ito tigno utriusque capitis ad lihellam lineae inter fe refpon»
deant et guam magna pars fit octavae circinationis tigni tam magna fpatia decidantur
(^dividantury in longitudinem, Item Xih) tigno plano collocato lineae ah capite ad aU
terum caput perducantur ad lihellam convenientesy fic et in rotundatione et in longitu-
dine aegttalia fpatia fient* Ila quo loci defcrihuntur lineae quae funt in longitudine
fpectantes facient decuffationes et in decufffitionihus Jinita puncta.
Digitized by
Google
0^2 M. VITRU^Tii p. DE ARCHltECTURA
tibus in partes OGto, ductis lineis-: feaeque lineae ita -colVot^twr^ ^tin^
plano pofito tigno ad libellam, uttiiisque capitislliieae i«fteT fe ref^onda-^^
ant ad perpe^diculum: ab his deinde a capite ad alteniin caj^ut lineae peir—
ducantur convenientes, uti quam magna efit pats octavn circinationis -tig^^
ni, tam magnis fpatiis diftent fecundiun latitudinem, Sic «t in rotunda»"
tione et in longicudine aequalia fpatia fient. It^ quo loci defcribunttilr
lineae, quae funt in iongitudine fpectMites, feciendae decuiTationes, et in
decuflatiombus fiiiita puncta. His ita emendat-e defcriptis, fiunitur fali*'
gnea tenuis, au-t ^de vitice fecta regula, (c) quae uncta liquida picefigituri
in pritno decufiis puncto: deinde trajicitur ofalique ad infequentes longi-t
tudincs ^t circiiitiones deculliujn ^). Et ita ex ordine progrediens, fin-
gula puncta praetereundo et circumkivolvendo, coUocatur infingulis de*
cuflationibus: et ita pervenit et figitur ad pam lineam,» jccedehs a primo
in octavum pimctum, in qua prima pars ejus elt fixa. Eo modo quan-
tmn pxogreditur oblique per Ipatium et per octo pimcta, tantundem in
lon^itudine procedit ad octavum punctum. Eadem ratione per omne
fpatium longitudinis et rotunditatis fingulis decuIFationibus oblique fixae _
regulae, per octo craflitudinis divifiones involutos faciunt canales (b), et
jultam cochleae natiiralemque imitationem. Ita per id vefiigitun aliae
fuper alias figimtur unctde plce liquida, et exaggerantur ad id, ut longi-
tudinis octava pars fiat fumma craflitudo. Supra eas circumdantur et fi-
gimtur tabulae (G), quae • pertegant eam involutionem: tunc cae tabulae
pice faturantm*, et laminis (h) ferreis colligantur, ut ab aquae v ne dif-
folvantur. Capita tigni ferreis^^) clavis et laminis continentur, iisque in-
figuntur fiili (i) ferrei. Dextra autem et finiftra cochleam tigna (k) col-^
locantur, in capitibus utraque parte habentia trarisverfaiia (1) confixa. In
«) Decuffis Cod. mn.
5) Verba fequentiK noa leguntur in Cod. xnn. et in Edit.^ Sulp.
Digitized by
Google
A, : XIBER X. CAP^T XI. , I , i; H9^
his JEQxaniina ferrea fiint, incluia^ inque ea inducuatut itUU, et ita-coehle^ij
bpiminibus calcantil^^us facit verfationes, Erectio lititenk eji^iad iwjlina-r
tJLQneimSic erit callocanda; , uti^ queinadmodum< Pythivgoricu^ trigpnum
oirth(^o'niuai defc^ibilur, fic id haheat . relpoofuDi : id eft]Uti. di^t^id^tur 1<^-
gitiido in ;partes quinque:. earum trium extoUatur caput cochleae: (m)
ita.erit a perpendiqulo ad.imasinares ejus fpatiunt partes . qtiatuor. Qua,
rajUQrie^iautqm opo^teat id elE^u». fiKtreml) libro ejus; fo^rti* defqripta eft.,
Qua^ de materk jRunt orgauftrlad hauriendam aquam, et qujbus r^iopir;
bu8 perfiicianturi quibnsque rebus^ motus recipiehti^ praeft^t verfationi;^
bus ix^iinitas utilitate^ /ut eflent adotiora^ quaxii apertillime potuiy perfcripfi.
CAPUT XIL
.^,j . ^ De Ct^l^ica rnaclunay, quae nltijpme extoUit flquam. ^ ;!i i
•
Xnlequitur nunc de Ct&fibica ') machina^ quae in altitudinem aquam edu-
cit, monfirare. Ea fit ex aere, cujus iti radicibus modioli fiuHt gemellr
H. H. paulum diftantes, *) habentes^fiftulas (yy) (furcillae funt figufa) fi-
militer cohaerentes, in mediimi catinum (I) cbncurrentes : in quo catino
fiant axes, (o. o.) in fuperioribus naribus fiftularum coagmentatione fubti-
li coUocati: qui praeobturantes foramina narium, non patiuntur exire ^)
T& <fxoA spiritu in catinum fuearit expreftum. Supra catinum penula (L),
ut infiindibulum invierfum, eft; attemperata, quae^amper^) fibulatn cum
catinO c?upeo trajecto; continetur et coagmentatur, ne vis inflationis aquae
eam cogat elevare. Infuper fiftula, quae tuba (I^) dicitur, coagmentata;
in altitudine fit erecta, Modioli autem habent infra nares inferiores fi-
fiularum axes interpofitos fupra foramina earum, quae funt in fundis. Ita
i) E. S. Ethefihica. •) Fonni XIII. tt XIV,
2) exire non legitur in Cod. ms» nec in £. S. •
5) et per, Cod. ms. dt £. S.
VlTIV. TOM. II. 31-
Digitized by
Google
6) edunty non leglmr in Coi). in». fitec in iBd. Sulp. ^
7) artgahatae, Cod. ms. et Ed. Sulp. '. * . ' * * .
8) voluntatem^ Cod. xns. et Ed. Siilp. •) . rotiiMI XV. ;
Digitized'by
Google
.,. LIBER X CAPUT 5CIII. .; ^ ^5
toe, qutbu$ includmitur a^rei modioli (D) fundu^ an>l}ulatiiibus (E) ex
4topio Xubtiliter.ifubactis, habentibp^ iixos in ^nx^o ferreps;,^oones (F),
pt verticulis cum v^etibus (G) conjunctos, pellibu^que lanatis li^vplvitQ^.
itein in fumiiia planitia forami:na (P) circiter digitorum ^ernum, quibus
-foraminibus proxime in verticuZis collocgLd aerei delphini; (H) pendentia
iiabented xjatenig cymbala (i) ex ore, infra foramina modipjprum.ipl^yil^ca
dntra aDoam, qu0 lp<^i aqua fuB^mQtur. ; t Inelt in idj gonus.uti ii^fun^iibvv-
Jum inverfum, (K) quod fubter taxilli (L)ialti circiter digitorum tern^npi
-fuppo£ti librant fpatium imunif :ima inter labra pnigeos et arcae fundiui^.
-Supra a)itein; cervocul^rejus coag^lientata arcula (M) fuitinet:caput ma-
-chi]iae,;qUaeGiiaece x^yeJy ^v^fs^Vappellatui:: in ^uju^ lo^igitudin^r ca^ia*
•les, (N) fi tettacjiojfdos eft, fiunt q^uatuor: ii hpxacho^dpSyrfe^: /i oi^tq-
-chordos, oeto. Singulis aute^i canalibu$ fingula qpiftomia {p)tfunt,.inQlu-
.fa: manubriis(;ferrei6, collocata: quae mSnubria <:um tQrqueiitur, ^ei^, afoa
patefaoiiinttn^s..(o) in icanale^f cEx icanalibus autem canox^.habet.prdi^ia-
jta in[ti2ansverfQ:fQ]:iamih^^ (t^) refpondentia in natibii^i (S) -quae funt in
rtahulaiifuinma, quae tabula ^aece.Tr/ifft^ dicitur, Inter tabulam etcano-
.m iegulae.(T) funt.interppfitae, ad euiidem nipdum lbrat(ie ej: oleo fub-
actae, ut faciliter impellantur, et rurfiis introrfus reducantur, quae ob-
turant ea foramina,, pleuritidesque^^^IappeTlantur; quarum itus et redilus,
alias ohturat, valias aperit teirebration^s; Hae regid^e habcnt ferrea cho-
ragia (u) fixa ct juncta cum pinnis, (w v x) quarum pinnarum taptus
motiones eflicit regularum. Continientur fupra taliulaiu forainina, ' quae
ex canaiibus habent egfellum Ipiritus. Regulis ^) "furit ahiili aggliitina-
U, quibus lingulae oinnium includuntiir otganorum; (y) * £ inodiolis iau-
tem fiftuiae (fe) funt continenter conjunctae pnigei'^) cervicibus, pertin-
i) Al. Plinthiiles,
2) rcgulis, non lcgitur CoJ. ms. ncc in Ed. Sulp.
3) Alias ligniis, . , :
Digitized by
Google
£4« M. VlTRUVli P. DE ARCHfTECTURA
gentesque ad nare$, quaefunt in arciik, in quibu^ axes font 4k ,ton»o
lubacti et ibi c611ocati, qui, cum i^ecif^it arcula animam, fpiricutn non pa-
tieritlir obtufarites forairiina turfus redke. Ita cum veCtcs ektaUuntUr,
ancones deducitot fundos modlolorurii' ad imum. Delphinique qiii furit
in verticrilis in<ilufi, chalantes in eos cymbala, aere implent ^) fpatia mo-
diolorturi; atque ancones, extollerites fundos intra modiolos vehieminti
l^ulfus di^britai^; et obtCirantes foramina cymbalis ifupieridta, aera qui efi
fbiclaufus, prelTionibus coactimi, in Mulas cogunt, per quas in pnigea ^
concurrit, et per ejus cervices Sn aroam: motione vero vectiuin vehe^ri-
tiore fpiritils frequens eomprelTus epiftomiotum ^perturis influit; et r6-
plet anima ^ianales. Itaque cum pinnae manibu» tactae prbpelliiiM: et re-
ducurit oolitlnentet regulas,i altfernis obturando foramina, altemis aj)eriuri^
db ex iriuficis ^i^tibusf mtiltiplicibus modulorum rarietatibus fonantes ex-
citant voces. Quantitoi potui niti, ut pbfcura res per fcriptxiram diluci^
-depronundaretur; coritendi. Sed haec non eft facilis ratio,i'niBquei bmn^-
bus expedita ad iritelligendumv praeter eos, qui in his gciieribuscihabettt
exercitationem. Quod fi qui payum inteHexerint e fcriptis,. cum^ iplam
rem eognofcent, profecto inveriient curiofe e<; fubtiliter onmia • ordinau.
- ' , ./ ^ . . CA?UT ZI^. ^ ^. \, .,>
Qua ratione rfiedci vel navi vecti^ peracium iter dirnet^
Transferatur- nunc cbeltatus ?) fcripturae ad rationem nOn imitilem *), fed
^) / :; i-. .;r j' °> );i>: i ijiVi*'.: " ' .r''... . 'i . . - . ".. .;;•
fumma folertia a majoribfis ti:aditam : qua in. via rheda fedent^e^ vel ma-
ri pavigantes, fcire polfimus quot millia^numero itineris fecqrimus. Hoa
autem erit fic. Rotae, (a) quae erunt in rheda, fiint latae permediam di*
4) Sic Godices yatlcani & Galiani collati.^ Alit (n os cymhala replent*
5) Sic cum Pcrrault, pro lignea^ ' . . r . .
») Godices: transfertur nunc cogitaUo. •) Forma XVI.
Digitized by
Google
A*' LIBER X.' GAPtJTTXIV;^ ' r: fi47
«nfetMnipefohi^na^rirum i?)ir nt^ciim habieat m teimtif
«K i eoijufa i iiicipia t progredieml iivibld Ivipd £icierc^^T)^rrationeiii, . perrbB^iido
ad eam finitionemy ft qua coepeHt verfari^. cerfcum naodumfpatii habeat
|Meractimi pedum XII S. ^) Hi& ita praepaiatisy tunc in rotae modiolo ad
pairtem ioitenorqm .1)^ tyinpannm fWliiliter inclTidatur, habens extraifrotl-
tem^fuae jrotu^datiGans extanrtem.deBtjculuoi unum (b). ' InfupeQrt aixtem
ad caplami rfaedae localamentum< firmiteF ; figatuxv ^abc^ tympanum v^«
latile in..cuItJo iCollocatujBi (C)^ etJn aaictdo conclufimi. In cujtid tyipL-
pani 'froEntem dentieuli perfic^ntur aequaliteor divifiy numero quB(^hgen-
•ti, convenientes dehticula tympimi 'iiiferioEis..!; Fraeterea fupexioii. tym-
«pano .ajl latus ifigsu&iTi lalter t^enfticvilu&i(q) f pnomixusnfi. extra ident^.. * Quper
-autem tertiumi tympanum planum ^adcm ratione dentatum inclufum in
;alterttmilocuIamentum (e) collocetur, convenientibus dentibus denticulo,
-quf ; int' feoimdi lynjpam ilatere ifueritfixus: iui eoque tympano fofiamii^a
-(i.L) fiaht^iqiiLantttkh di\niii kiiieriftfmiJQiariorimaL ntmer^ cum rheda poj^t
exiri^* mihh^. plusve cem nilhil inqpedit : et inihis forbminibus cnnhibus
rxutlculioxitundi (hiJ.xQlIocentmv inqiie ejus tympani theca (five id; locu-
lamenctumiiefi^fiatifbrameny unum hafcens canal^culum, qua calculi qui
-in eo tympano impibfiti fuerint cuin ad eum Ipnnm vieherint^ in rhed^e
;c»p£um et 'vas dteeum, quod erit fii^ofitpjaa/ :finguli oadercS polfint. lita
y ^im Vnrte progrediehs fecum agat tympanum imiun,: et denticulum ejus
'finguli& ver&tionibus, tympani fuperioris denticulos hnpulfii cogat prae*
.terirev efiiciet, utt cTom quktQrcenties inbmn < veifatum fuezit^' (upeKiusitym-
panmm femel circiimagatur,i et dehtieuIuSy qm efi iadilatiWrejus fiDnttytiu
num denticulum tympani plani producaiu^ Culn ergoi quadringentehis yei:*>
' ■" ' -' ' ' "' *' ■" ^"" - ' ' * : .. r
S) ^o ciim Ferraah et GaliaAi; aliasv ^Ktf/^niiiitt tft /^w^filii. ;^
5) Sic Cod. G. et F. cum E. S. Alii legunt XJl. , , ^ ^
4) Codices cum £. S. inferiorem* . ■ / , ,,, p
Digitized by
Google
^48 M. VITK/Urir P. DE /i.RCHITECTURA
,£lcion2bns inu ^tympani^ ' feBftel fuperias! ^ex^ihiOMjr, prog^elfiifi! e^ciet ? {f^
< tia pedtrm pi^ia. £[mni|ae^ td dft palTils tnoUe^ . S^ ^oi o^uot ; calculi; idLecidb^
xint, foh»ndo fiiigula millia^xiffe^ znonebu^ti Nurajenis rero oalonlorum
ex imo collectus, funmia diurai milliariorum itineris niuneruip indicabit.
• Navigatianibus Vexo^ fimilitier paucisirebus pamnvitaliH,rMeadtoi xratimie
eiiiciJiintur. ?^) Nimque trajicituir per lanera > parietnm iaixfis^ ^ hai)ens '< eactra
-inarenv promifdeBCira calpita; lin Iquae limlududtur Tdtaej^^a^.dtEainetrD «pediim
-qtMea^mmi ^) habent^ crrcaifecitttesia&casLpiiuias ^aqiumi taEngentes. iltexii
^edius axis in medi^ ' navii habet tyonpftKlum (B) cum tmo deiitoculo r (b)
-ext^nti extifa ifuaon irotslifaditatenii iAd eem ilocuim cdllocatur looulamQh-
^tum^ habetis inGtoifiim in jfe itjpip^mnkif .(€} • J)eratkjuatis d^ntibns ^SLadriq»
igentis conveniewtibus identaculo ty&npani, quod eft^dn^an^d inohtiiimrfprae'
iterea! ad latuis affiximi dxtantem )ex(rai rotunditatbm ' ^ltexmh ^dentem.' (fc)
iUuum InOofpgr (i|]t alicero) loculsunentoi^e) cmneb icow^fixo; iinclufiiLm : tjap»
Jpi»i]pn[/}dammi) (C) 'ad feundem* niodum identatum^ i iquifaus: ^d^nUbu^ de^-
^i<itdus)qui ieK'ad 4attiisifiaai$>t>^panc^fquod eft in oultiiq coll6caLtmii,i;jn
-eoS"dbntes!^ui fuii4: ipla|ii> t^itipiani, fingulis verfaldonibii)6 xfingulos-iiientas
j impellendo< ii>j oi,beni, ■pkmuin t ympanum verfct.. . Ih jplai^t) >auteni tjou-
5panoffariimlna»(i; i-) fiantyfiniiquibusiiiammiiiibris oillcprabimtjupos^uli ro-
rtindi. i(h) { Ine4hacalejusltympain^|(j^e Ii)Ciilanpei^ti^ waila foiA qam
seiccaFettMr,: ; fa*eiJS) c^rficxihimy (f) ^a. calimlus: liimhoj^ k^ fMtuiiiM^
^&axqi ceciderKt m vas-aloreiam r(g),^ >fonitiinirfignifieejt.< iitoxniivis/ auJa^ dsl.
* jnidritiiaiipetyliiLndt 'nemdxum,rimit ri^enlDi^umiilftliUyX^qpannJus, ,i$uDMfe\%i^uniifm
-vot^/^nge^te8.;ai^dm ^vics^api,; ! rviQhefoekiti^r veiti)o^^ xiaaatae»
• wr£aibulit»Toi:al»«: . [^Eaie tmtetn in/violJireaddrie |igmt;;aD^^^
panum: ciijus dens circumactus,. fingulis verfationibus fingulos fecundi
tympani dentes impellendoj inodicASx^^ctl. cidrctCiitionesv '^Iia>cum^qtKiter-^
•) FbrmaAVII.
5) AlitiS et;feocfantis. u . . \ . - j .j' il») .*
Digitized by
Google
cehtiefir/Ab pin»ia'roi:ae'iiieflrint v«fa«pe,.£9lftcj ^yropaniuijiplaauDfl^qircxipi-
agtoA impulfif 4^^«^ ^Vi^ ^ . Jat\Wi, ^: §^f . .^5f ^Jfiffl* . W. ci^tffo. ^i^VJ^
imcmxiei tyCmpam plwi^; q?i^ti?iw^i^iwiu(?: ,^4 fora^^ pffldific^ csd^\flo$^
emitteir peri.canalic^^wi»^ i Ita «jffojutntt mafl^os.iwliqabit mi^aria.(ga«,
tiar narig^tidnitf. .Qu4e p^ti^ et fijae aii^t^ te|npo?>^U£|j| a^ utiliutem etr
delectationensL parAnda, quemadmodup:^ dfb^apt J^r% p^fegiile yideor* j
' , De catapultarwn et fcorpionpim rationibus.
iNunc V-ero quae ad pi^efidia periculi^ ef neceflitatem Talutis filnt inyeo^
fa, td efi; fcorpionum, oatapultarum^^) etbaliltarum rationes, quibui.fym*
inetriisy Cdmparari poflint, "^) expbnain; ^) Omnes pr6pcirt|dlnes eomn w«r
gatiGiruifi ratkicinantury ^) ex prbpofita. fagittae longitudine^ >qiiam id oif«)
ganum mittei^e debet: eju^que nonae partis iit foraminiim ^) in cdpituH^
iriagnitudo, per quae tenduntur neirvitorti, qui brachia continere cftta^»
Jmltarum debent. Eoriim autem foraminunv capituli &o deforinatur aluij
tudb et latitudd. Tabtilae, quae- funt» in fummo et in imocapituli, piraJr
lelique ^oteatitui^, fikvnt craflitudine imius £3raminis, latitudineftmiu^ ^t
^s dodrantis : m extremis^ f^raminis^ ^) unius et s. Faraftatae v de:i^tra
ac finiftra, praeter cardines, altae foraminum qiiatuor, craflae foraminun^
qiiijium: catdiiies fo^anunisJS^ 9. ^) A foramihe kd medianam paraft:ajiiii|
iteni Ifbiaminis s 9» Laistudo paraftadosmediae luum foramanis^ eji^
- '- ■ i ■ ' ' ' ' ■ ^ '■:.•..■ ' ■ •r. '
'. ,0 (Hoo non legLtur in Cv4^ 9^^^* «^ l^'V>* Pf^}^:^^' ^^}f* .. O Fopna XYIII^ 1-6»
$!) Et primwn de catapultis et fcorpionibus. Non leguntur in Cod. G. et F. ncc in £. S»
5} Sic Cod. G. et £• 8. aUasi Omni i^iV»r proportione eorum ratiocinat^ t •
4) Cod, mn. et £d. Sulp. /oramini/. .^ ^
5) Cod. mn. et £. S.foraminihms*
6) Cod. mn. et £• S. ^imidia paraftatica, ad foramen rpatium fQramiiufft,^ 7^
Digitized by
Google
r. L. ^) craflitudo foraminis tiniuis. Interyalluin ubi fagitta cQllocator ia
media. paraftade foraminis pards quartae. Anguli quatuor, qui ffmt drca^
in latdribus et frbntifcus, iaikinis"ferrci$' aitt Ijbilig: aereis et cl^vis con£-
g^titiir. eanalitJtili {^ui graebe ^^l^ dioitut) Ibngitudo foraminupi XIXu
Aegularum, ^as nohhtilli bucculas' appeltant, qua^ dextra ac (iniltra canai'
lem iiguhtur^ fonlminum* XYIlll altittido, foraminis imius, et.crailitudo:
Et aifigimtur regulae duae, in^i^as ifiditur fucula, habens longitudinem
foraminum trium, latitudinem dimidium foraminis: craflitudo bucculae
quae afiigitur, vocitatur canuUum, feu quemadmodum nonnulli, "locula-
mentum fdcuriclatia cardinibus fixum for^minis^iJ^ Altitvidp, fpr^ipinb^S^
bucciilaie ^^) longifaido :^^, .foramin,\jLm, : : cranitujdp bueculate, ,f) iforami^
nuMJVIIH. fipitoixiidqs longitudo £e%raniinixmN9.Tr*f!cipi|[tt^4/>. •». W^xf^
cheIo>^°l) ^(iiYe ffiak£ucIad^ititux)iloA^tildj(j«fpfWUi^^ ^t cr^n
tudo^^ jKiI XJanalis fundi loGbgitudp foi^amii^xmi XYJf cratfiti^dp f^ranvuM^
:^ latitudo <S iS". ' Coluniella et bafis in folo foraminum octo. latitudp in
plinfthidey in qiiam itatuit|ir> columella^ fpiiami^is , «9 ^ craJ(EtiidD ^2^ xoJUi-
mellae longitudo ad idardineoi, foraminum.XII.^.ilaiitT^dQy fprannni^ S^^.
*raifitudo U g. .Bjus capreoli tres, quorum Jongitudp forafaim;!^ VIIII^
latitudo dimidiiun faraminis 51. craXEtndo %, cardinis longitu^in^; fof s^-
his :^-coIumelIae c^itis Ipngi-mdo x,. s. h. wt^efix^,.Iajd^H^o ^r^ni3 fu
6% 9i craifitudo i. poftoribr minor coIumn^,,iq\ifie grac^fp ^ipit^r ^lr^
^MaHg foraminmnioei», latitudoJfoi^minis s^ji, cr^t^^i^s.;^. ^ jaibj^cto
foraminum XII. latitudinis et craifitudinis ejusdem, cujus minor colum-
na ilia:. SUpta^ minorem coiuitinamchclomum five pulvinus dicitur, fora*
7) Alul. f^^^''- ^^ '■•■■"•■ -^»'''. '^ ^ ■;■ ..O :>.u; ^ ..::;> .V) .;...*» -;: -
8) Y idgo fucculae» ' ' w ■' • ^ '> -'i ... ) \
g) Vulgo fcutula9% ... . ^. ..:.:. . ,_ .,
10) CodiCtaxi, item gtloni, - < > .• T, n uj .;
Digitized by
Google
LIBER X- CAPUT XV. 5251;
fortfiHinimi IIS ^. allitudihis iis #. latkudinis s i ^. Cfttclielji fiicularuttv
fof/iminurti iis. i ^. crdffitudo foJraminis «11 :^. iaiitudo i. s. transTOrfa-
riis cum oardinibus longitudo foraminum % ^^) ^.'latitudo i. <S. ^:' d^
cem ^^) et craffitudoj bradiii longitudo le. foraminmn vii. craffitudo ab
tadice fo^aminis r z. in fummo foramihis uz. cunratur^e foraminum octo.
Haec iii^' proportionibus aut adjectionibus aut detractionibus comparan-
"tur.^ Na«i^fi capitula altiora, quam erit latitudo, faeta fuerint (quae ana-
tona dicunttw) de brachiis demetur, ut quo mollior eft tonus, propter alti*
^tudinem capituli, brachii brevitas faciat pl^^m rehementiorfeui- Si mi-
nufi ftltUm capitulum fuerit (quod eatatonum dicitur) propter rehemen-
tiam, brachia paulo longiora confiituentur, uti facLLe ducantur. Namqufe
quemadmodum vectis, cum eft longitudine pedum quatuor quod onus
quatuor '^) hominibus extoIUtur, isJi e& p^um '^) octo, a duobus ele*
ratur: eodem modo brachia, quo longipra funt, mollius, quo breviora,
durius ducuntur.
CAPUT XVI.
De bali/tarum mtionibus. ' , -
C; . . ■ '.•''. ^'^:'-'*' •> '<*^ '
atapultarum rationes ex quibus membris et portionibus componantur,
dixi. Bajifiarum autem rationes variae funt et differentes unius efFectu«
caufa comparatae. *) Aliae enim vectibus et fuculis, nonnullae polyfpas-
tis, aliae ergatis, quaedam etiam tympanonxm torquentur rationibus. Sed
tamen nulla balifia perficitur, nifi ad proj)ofitam magnitudinem ponderis
faxi, quod id organum mittere debet. Igitur de ratione earum non eft
■ 11) Non legiuir in Cod. G. ct F. uec in E. S. .
ift) "Soa Legitur in Cod.^^x; et F.
i3) Alii quinque»
14) Peduin octOf uoii legiimur iii Cod.^^mir.* ^iec iulS.-^a- •) Fornia XVIII. .7
ViTiv. Tom. II. 32-
Digitized by
Google
i5) Alii geometricls. r \ , ' ^
i6> arlthineticaeque rationes ilefuut iu Cod. mu. et iu E. 3.? k ; f. . j'
•) rorma XYIU. J,
X) Pedes J S. ec di^itortan VL ,",- CCCLX. pedes L- J. Cod. ma.
1 Digitized by VnOOQ lC
XfBEH X. CAPltT XVlt ' ' ^ 253
Trr^/T^^T.x * Sappellamt, ^) - ^faghittfdo* fuerit inltitxita, ^lcicTibnmr fciUula,
GHjtts longfttrdb 'foi^^tnihum li:"T.'^. latitudo duo jet Textae parlis. Divi^
dalur ^imidium lineae d€ffcri{)tae/^t ctmi divjfum erit, contraliantur €X* *
tremae partes >ejus fof mae, ttt obllquam deFonnationejti habeat longitiidi*
nis fext^m ^^item, l^itui^inis, iibi «ft vetfura, ^artanl partem. In qua'
parte iiiitem eR curvatura, in quibus procummt eacumina angulorum, et
foramina convertuntur, «t cdnttactura latitudihis redeant introrfus fexta
part^. Ofbrahien aut^m iblongitis itt tdhto, quaritafitti:^^ifob& 5) habet'
craflitudinem.* CumdrformauimJfuetit^ ijirtoini Jevigentuirextrema ^), tit Jia-
beatGurvflturahimoUitercircuniactam^^crAlIitudoejtisforaminis Sr^ confti-
tUHnttit inodidli foratnintihi II --.latitudo I S 9I::. ctaflitudo praeter quam
quod in foramine indittir foraminiat ^<^ L Ad ^tremilm aut^>latitudo fo-
raminis I t. |>araftatariun Jongitudo foraminum TSr; dCUrvatura Ibraminis
pars dimidia, craflitudo foiiihiinis' U, et partis XiX. Adjicitvir imtem ad
medianvlatitudinem^ €[uftntum'^eft prbpe^foTamien factum' ih defcriptione,
latitudin^ et craflitudine foraminisV. taltitudo partellll. regulae, ^uae eft
in menfa longitudo foraminum VIIL iLatitudb ^t cralHtudo dimidium
foramihis cardin^s II Z IH. .crallitudo' foraminis I ^ 9 ^* curvatura regu-
lae r 5 K ^) eicterioris xegulae latitudo et craflitucto tantundeni, longit;udo
quam dederit ipfa vetfura deformationis et parafiatae latitudo, ad ^) fuam
curvatliranl^ K. l&iipeTridrei iftnti^i^ii^egulae lieqiiaies ei*unt inferiotibit^ K.
me|ifaeitransv6#fitriiforamihl^ U-jU K* ^j dlima^cidos fcapi^lohgitudo fo-
£) Sic cum Philandro. ' ;
4) Alii clrcnm dividatur ^xtr^mam.
5) Cod. mn. Sl,
;6) EJ. Snlp. s, g, r.
7) Alii et. 8) Etl. Siilp. CCC. K.
Digitized by
Google
£54^ M. VITRUVII P. DE ARCmTEGTURA
raminum XIII rS. craflitudo IIIK. Intcrvallum medium, latituda foraml-
nis ex parte quarta :^ cralRtudo patB oct;|vafTC# climaci Jos ftiperiori^ para^^
quae efi prD;xima brachiis, quae coiyuncta eft menlae^ tota longitudine
dividatur. in partes quinque.* ^ )iis d^tur duae pai;Ces.?L membro, quod
Graeci XV^^^ vocant ;:J|f» latitudo r. crjaflitudo 9 ff, lQtigill.ndo foramiiitun
III. ei liemis J^. . e^^t^nti^ iiU4?? fdr^inis S. pjii^lugonvitos ^) forami-
nis |. et ficilicus. Quod au^tem eft ^^ axona^ quod appellatur froiis trans-
verfaiius, ibramimw. i trium if , inteif|or>un regnlarum latitudp; .foraminis <
r crallitudp r^ 3C. cjiciloni repluj;^^.qii9)d eft .Qperimentiun, fepmricttlae in-»
cluditur K. fcapos climAcidos i^aMtudq z 5» craflitiudo foraminum XIIK.
craflitudo quadrali, qi^d eft ad cJinfiapida.fbpamii^i |? 5; i^a^^eisctreims Ji.
rotimdi:^>^t^ a^.^i^e^os i^qijialiter ^it cjiel^ ! <; Ad clavicul^js i au.-
tem S. npnus ,paif te fextJ^ 4^iama K. Anteridiopgt ; igiogitudo foii^nlinvwn
j* III 9. latitudo in imq /op-aminis T ^. in fiui^nto c^-^ritudo Z K.. Bafis;
quae app^Uatur efehara loxigitudo.XQr«minum.iiK. antebafls forFiminiwi JII}
E:i. utriusque crallitudo et latitudo^ foraminis sil. Compingitur autem di-.
midia al,i;itudinis K* columna, latitu^o et craflitudo I Sf altitudo autemi
2ion habet foraminis propcotionem, fed erit quod apqs erit ad ufum bra-
<?hii V** lon^tudo foraininum VI :2. craflitudo in radice fojamihis in ex-
toemis F. De baliftis et catapultis fymmetriaSy , quas maxime expeditas
pQtaviy expofui, Qy^madmodum autem icoiit^ntionibus eae temperentur,
e nervo capilloque tcfftis rudcntibus^. qirantum pc^mpreheijdeje fcripiispo-
luero, non praetermittam.
CAPUT XVIIL
Be catajmltnrwn haliftarumque contentionihus et terttperaturis. '
&umnntur tigna ampliflima longitudine, fupra iiguntur cheloniae, in qui-
bus includuntur fuculae. *) Per niedia autem fpatia tignonim infecantur
9) Alii pUnthisonatos, ptertgomatof^ *) torma XVJlI. 1 — 6.
Digitized by
Google
LIBER X. CAPUT XVIII. 255
et excidtintur formae, in qnibus exclfionibus includtintur capitula cata-
pidt^rp;pi, pm^^isque diftinentur, ne in contentionibus moveantur^ Tiun
vero modioli (lerei in ea capitula includuntur, et in eos cuneoli ferrei,
quoft. hfuTx&ct4 Gr^eci vocant, coUoca^tur. Deinde anfae rudentum indun-
turtpe|!ffpiramij9ia capi(:ulonuu, et in alteram partem trajiciuntur: deinde
in fi^cula^ c^fijiciuntur, involvunturque vectibus, uti per easi extenti ru-
dente^^ Wn man^^us funt tacti, aequalem in utroque fonitus habeant. re-.
fpopfum* «TunjQ autem cimeis ad foramina concluduntur, ut non, poilint
fe remil^tere. Jta trajecti in alteram partem, eadem ratione, vectibus per
Iiiculas,.exte?Qdimtiiir, donec.aequaliter fonent. Ita cuneorum conclufioni-
bus ad £6nitupi mujipis wditipnibus catapultae temperantur.
CAPUT XIX.
De oppugitat07'iis rebus.
Ue his rebus quae potui dixi ; refiat mihi de oppugnatoriis rebu$, quem-
admodum machinationibus et duces victores, et civitates defenfae.eire pof-
fint. Primiun ad oppugnatione» Aries fic inventus memoratur efle. Car-
tkaginienfes ad Gac^es opptignandas cafira pofiienint: cum autem cafiel-
lujm ante cepilfent, id demoliri funt conati: pofieaquam non habuerunt
ad demolitioneiii ferramentt^ fumpferunt tignmn^ idque manibus fuftinen-
tes, capiteque ejus fummtim mui^um continenter pulfantds, fummos lapi-
dum ordine» d^jici^bam:, etitd gradatim ex otdino totam communitionem
diilipaveitint. Pofiea quidam faber Tyrius^ nomine Pephaftnenos, hac
ratione et inventione ' inductus, malo ftatuto^ ex eo alteftun transverfum
uti trutinam fufpendit: let in feducendo et impellendo vehementibue pla-
gis dejecit Gaditanonun munmi* Cetros autem Chalcedonius, de materia
primiun bafim fubjectis rotis fecit, fupraque Compegit arrect^vriis et jugia
varas: et in his fufpcndit arietemi coriisqile bubulis teXit, uti tutiores
eflent, qui in ea machinatione ad pulfandiim miuiim eflent collocati.
Digitized by
Google
256
M. VITRUVII P. DE ARCHITfiCTURA
Id autem, ^uod tardos conatus habuerat, teftuidin^m iirietariam appellarc
coepit. His tunc primis gradibus pofitis ad id genus machinationis, yofi-i
ea cmn Philippus Jmyjitae filius Byzantiufn o^j^ugmret, Volydus Thep
/a/w5 pluribus generibus et faeilioribus ekplicavit,^a quo ^rfeceperunt dbo
trinam Diades ^) et Chaereas ^), qui cuirt Meoiandro xnflitavenint/ iltai^
que Biades fcriptis fuis oftendit fe invenilFe turres ambulatoriBs^ qiiai
etiAni diflbltitds iii 'e^6rcltu circumferre folebat: plaeterea terebramj et
arcendentem machinain, qua ad muriun^plano pede iranfitus effe pdffet, «t
edam corvum demolitorem, quem nonnulli gruem appellant. Noh lAinus
utebatur ariete fubrotato cujus rationes fcriptas reliquit. Tti!rrenl autem mi*
nimam ait oportere fieri ne minuii altam cubitorumLX. latitudinem XVII.
Contracturam autem fummam imae» partis quintam. Arrectaria in turris
imo dodrantalia, in fimimo femipedalia. Fieri autem ait oportere eam tur-
rem tabulatorum decem, fingulis partibus in ea fenefiratis. Majorem ve-
ro turxem altam cubitprum CXX ^) latam cubitonun XXIII S if. con-
tracturam item fummam quinta parte:^. arrectaria pedalia in imo, in fum-
mo Ifemiped^ia; Hanc magnitudinem turris faciebat tabulatonun XX
ctim haber^nt fingula tabulata circuitionem cubitprum ternuni: tegebat
autem cdriis cnidis, ut ab omm plaga effent tutae. Tefiudinis- arietariae
comparatio eadem ratione perficiebatur. Habuerat auteiri int^rvalhmv cu-
bitonmi XXX. altitudinem praetfer faftigium XVL - Faftigii autem^^ltibu*
do ab ftrato ad fmntnum cubita VJI. 'jExibait autem in aHuni, et fiffrra
medium tecti fa(tigium turricula laia non bitimis cubitii Ml >et fiipraex-
toUebatur aUitudine quatuor tabulAtomm-: in"qua tabulato funuuo ftatue-
bantur fcorpiones et eatapultae, in inferioribins cbngerebatur magnfk aquae
< : . , ^* .' ■ 1 r ' i. r . ...
'0 B(l. Sulp. Demades, >■ ,' i '
a) CoJ. mn. CariaS, , ....... . . ,
5) Cod. mu. CXXX.
Digitized by
Google
LIBEliX. CAPUT XIX^ ^57
multitudo, ad exlinguendimi, 11 qua vis ig.nis immitteretur. Confiitueha-
tur autent.in ^a anetaria nyichimf quae graecft ^ic^oxti dicLtur, in qua
collocabatur torus perfeqtu» in torno, in quo infuper conftitutu3 aries,
.tudentium ductionibusjet reductionibu^, ^fficiebat.magnos operis eiFectus:
tegebMur ^jLitem is coriis cnidis quemadmodmn turris. De terebra has
explicuit fcyiptis rationes. Ipfara machinajm uti teftudinem in medio ha-
heattm collocdtum in orthoftatis canalem faciebi^f, quemadmodum in cata-
-pultis aut baliftis fieri folet, longitudine cubi^Orura X., altltudipe cubiu,
in qua CQufiitueb^itur transverla fucula* In capije.autem dext^a ac •finiftra
trochleae.duae, per quas moveb/itur quod eratjin eo canali capite ferra-
•ta tignumv Sub eo autem ipfacanAli indlufi tori ■♦} crebriter celeriores
et vehementiare$ efiiQiebajot eii^ .niptas* Siiprft autera id tignuni, quod
inibi ejTiat,. arcifs agebanfiur ad tegendum canalehi, uti fultinerent coiium
-crudum, .quo ea TOachina.^at involuta* De Gorace nihil putavit fcriben-
diun, quod animadverteret eam niachinam nuU^gii habere virtutem,. De
-^ifcenlu ^) qui iitifioiS^» grdece dicitur, et de marinis machinationibus,
quae per njavira aditus habere pofl*ent, fcribere fe tantimt pollicitum efle ve-
•hementer animadverti, neque rationes earum eum explicuiffe. Quae funt
ab Diade de macbinis fcripta, quibus fint compaiationibus, expofui. Nunc,
quemadmodum a praeceptoribus' accepi, et utilia mihi videiittir, exponam.
CAPUT XX. ''
De tejtudine ad congeftionern fojfnrwn parnnda.
Teftudo, quae ad congeftionem foflanun paratur, eaque etiam accefliis ad
murum poteft habere, fic erit Eacienda. B^fis compingatur, quae graece
i<7^dgx ') dicitur quadra^a/ habens quoquoyerfus latera fingula pedum
4) "Vulgo tuii, . f .
6)^ Vulgo accrffu. , , . .
1) Cud. iiin. et £. S. tliera.
Digitized by
Google
250 M. YITRUVII R DE ARCHITECTURA
XXV. et ti'ansverfaria quatuor. Haec autem contineantur ab alteris duo-
bus craffis F. <5. latis Sx diftent autem transverfaria inter fe circiter pede
et S. fupponanturque in fingulis intervallis eorum arbufculae, quae graece
(kfJLOi^^oTtohg dicuntur, in quibus verfantur rotaruin axes conclufi laminis fer-'
reis. Eaeque arbufculae ita fint temperatae, ut habeant cardines et fora-
mina, quo vectes trajecti verfationes earum expediant, uti ante et pofi, •
et ad dextrmn feu finiltrum latus, five oblique ad angulos bpus fuerit,
ad id per arbufculas verfati progredi poflint. CoUocentur autem infup
per bafim tigna duo, in utramque partem projecta pedes lenos, quorum
circa projecturas figantur altera projecta duo tigna ante frontes pedes
VII. crafla et lata, uti in bafi funt fcripta. Infuper hanc "compactionem
erigantur poftes compactiles, praeter c^dines pedum IX, craflkudine quo-
quoverfus paimipedales, intervaUa habentes inter fe fefquipedis^: Eae con-
cludantur fupeme inter cardiiiAtis trabibus. Supra trabes collocentur ca^
preoli cardinibus alius in aliimi conchifi, in altitudine excitati pedes IX.
Supra capreolos coUocetur quadratmn tignimi, qiio capreoli conjimgan-
tur. Ipfi autem laterariis circa fixis contineantur, teganturque tabulis
maxime palmeis ^), fi non, ex cetera materia, quae maxime habere po-
teft virtutem, praeter pinum aut almun. Haec enim funt fragilia, et fa-
ciliter recipiunt ignem, Circum tabulata coUocentur crates ex tenuibus
virgis creberrime textis, maximeque recentibus percrudis coriis duplici-
bus confutis, fartis alga, aut paleis in aceto maceratis: circa tegatur ma-
china tota. Ita ab his rejicientur plagae baliftarimi, et impetus incendi-
orum. ' • * '
CAPUT XXI.
T)e aliis tefiudinibus.
xiifi autem et aliud genus teftudinis, quod reliqua omnia habet quemad-
modum quae fupra fcripta fimt, praeter capreolos: fed habet circa plute-
2) Cod. nin. et Ed. Sulp. primis.
Digitized by
Google
JLIBEa X CAPUT XXL ' £§(>
utn et pkuias «x tabuHs, et fiipeme fubgrundas 'proclinataSi fupraqxie
tabulis et coriis firmiter. iixis continexitur. Inluper vero argilla cum ca-
pillo fubacta, ad eam^ cralKtiidiaem inducatur, ut ignis omnino non pof«
fit 61 machinae nocerA. Poflunt autem, fi opu6 fuerit, eae macliinae ex
octo rotis eSCf fi fltd loci naturom ita apus fuerit temperare. Quae autem
teftudines ad fodiendum comparantur, S^eg Graece dtcuntur. Cetera
omnia habent, uti fiipra fcriptum e£t Froates autem earum fiunt, 4}uem«
iubnodumanguli trigonorum» uti a muro tela, cum in eas mittantur, non
planis frontibus excipiant plagas, fed ab lateribus labentes, fine periculo
fi>dientest quiintus funt tueantur. Non mihi etiam videt^ elGs alienum d^e
teltudine, quam Agetor ') Byzantius iecit, quibus cationibus fit facta, ex-
pohere, Fuerat enim ejus bafis longitudo pedum UC, latitudo XYIII. ^)
Arrectaria^ quae fupra compactionem erant quatuor coUocata, ex binis ti*
gnis fuerant ccmipacta, in akitudinibus fingulorum, pedum XXXYI, craC-
fitudine palmipedali, lati^udine fefquipedali. Bafis ejus habuerat rotas
octo» quibus agebatur. Fuerat autem earum akitudo pedum YIS 4", craf-
fitudo pedum trium^ ita fabricatae triplici materia, akemis fe contra fub-
fcudibus inter le coagmentatae, laqiiniaque fenreis ex liigido ductis aUi»
gatae. Hae in arbufculis, fi^ve hamaxopodes ^cantur, habuerant verfatio-
nes. Ita fupra tranfiforum planitiem, quae fupra bafim fuerat, poftes e-
raiit erecti pedum XYIIl *•, ^) latitudinis S 4-r cralfitudinis F. Z. diftan*.
tes inter fe I. 6u i » fupra eos trabes circumcluiae continebant totam com-
pactionem S? latae pedem L iH« crafiae & ^^ fupra eam capreoli extol«
lebantur altitudine pedum ^QI. Supra capreolos dgnum collocatum con*
}ui\gebat capreolonmi compactnmes. Item fixa habuerant lateraria in
trans verXo, quibus infuper contabulatio circomdata cantegebat inferiora»
i) Cod. mii. et*E. 8. Hector.
a) Cod. inn. ct E. S. XIII.
5) Cod. ma. ei Ea. Sulp. XXVIII.
VlTR. TOM. II. ' 55.
Digitized by
Google
26o M. VITRUVIT F- DE JCRCHITXCTURA
Habuetat a^teitf xaeAimi contaLttlationeni fiipr^j itrabiculas^ ubi ' feorpio-
jaes et catapujtae* jcoUacatatturr JE^ebxntdr'bt-4kTeotaria^ duo coxnpaicta
. pedum XXXV -)f • cralKtudine fef^uipedaK 4^ latkuditte pedtutt: ft. con-
junctd capitibu^ tf^nsverlaria chrdinato tugncv^^t altemmedia^ interdtlF
©s feapo^*cai;dniat€r,r et: laimiiiis 'ferrei» v^edrgatoT iqaio^ itifiipei:' «ollocata^ e-
rat altemid materiefcint^r fcapds ^ trans.T;srikrium trajectli, >cbe^niid eit
.^n,coni]bu3? [Gnmtef ijicluiar iin^ia n^maiueTtiitt^txi i<Mi0 iabt£ axicixli
jdvbo^ e tjuibuj» funeft aUi©au'retinebant atietm; Sup^ cafpiot: eonsbs, 4^
fContinebant arietem, coUociatunt eral pluteunts turriculae fimilitudine ^ar*
natum, titi fine pgericnla duaiuiUtec tuto &intes pr^fpicere poffenty ©t
.renuncia!rew!<juaj- res adverfaxii, coriarentiix^ /lAiier totfem'©fus. habu^at
^longitndiRdin:pedi\nl JCIV/j.-bv latitudine- in'iibapaliniped^i 1*^, craifitud^
.lie pedali >^^ff }jQa9itcactinn a oapiteiniJatitiidi^^ pes inU'f 4fc» oraflituditie
S. —/ Is a\rtem^ie^:habuferat de fdrra dtn*i-rofti;utti^ itsi uti niatves fonv
^ae fo^ent Jiabere ; >et ftaCi; ipfo brdfirp' laminae (etteke j^uatnor circiter p^
.'dnQi^SiiV; i^ll^ fuera]jt;)ii£ niateria^r : Axapke aiitem ad imam calqem t^
^j, oontenti fueruixt^fimcs qiiatti^iv: oraf£tnd£ii0 digrtoraiin iK^ta«' ita rei-
Jigati: qufeinadroQ^unii nayi&^fandi^ia aipu|)pi ad proraxs^xontineturf^iqu^
^iines praecinctoriis immxexR» laqnt reli^ati^ l^skheMed mter fe palmipe^
^lia; lljat^art liifiipeK icariiyicrudjU potu^ arie^ «rat 'inVidiltnJSE^ Eir quibus
j^ti^m foirifc»e pe9aeb(inf.«(irimii;6qiaa/ ^e^i:ie±Jfex9a' ^ptk^ qaaAtn^
jJjc§%:^J§Iii|e^ 01 it>iie^(»ilui <OTdiijea»it:ina^(ditta^' Iteirf Habu^t pro^
^ctu^antf eic tab^6 arle ^) :cai)apac^aiii j&^ dbuibJkiq radentibu» ^ajori^r
bus. qfiex\iUy. p^r quaraiiu^jkfpea^kater.ndn Jalientibiis^ pedibu:^ fkcaiter kd
inui;uni pefrenmbdftiri Aique £2 machiiiaiieapmodismowbatur, progreli
ftvi*^;l9t^4«6ratjA& finiilia;^lp6rrfedta riiTniifci; iji altacadinem
extollebatur^ et in imum inclinatione demittebatur, Erigebatur autera
machina in altitudinem ad disjiciendum murum circiter pedes C, . Item
4) ViiI^O projeciura ejuf — arcartt, /. . . ^
Digitized by
Google
a later? 4extWiacJSflaXU*,l>roQurrendo, jperltiingejjat non, mintu pedes C*
&ubepi9ba»t'ieaiii. J^yoaijUBCts 4^ JUabenti^]» jiQiidjLU ^entum. quatuor QulUomf
' quad- Hii^^ GGCCIX^ P<^^\ : . /- , ... .. ■
;.•.•■; ^; • ••• ; " <^APUT. XXIL^ •• - ■'-'' ' ■ ■■■
* « ' ' ■ SDe repugnatoriis* •
X/e Icoi^ioiutus et catapultTs «t baLitis, \etiamque"teftudinlbiis «t lurri-
bus, quae inaxiriie riiibi viclebantur idonea, et a quTbus ellent inventa et
queriiadriio3urii iiefi debef erit, ^xpliciu. '5calaruin autem et carchefioiiun,
et ebnirii, quarurii xationes Xrint imbecilliores, non riecefle IiabuT Tciibere,
]flaec etiarii' riiilites pef fefoleiit facer^, iieque ea ipla onmibus Ibcis, ne-
^ueeisdeiri rationibus pofRint utilia ^fle^^uod ^differentes funt munitio-
nes muriiboiiibus,'riationumque fortitudines. Nairique alia xatione ad au-
dace^ et' teirierarios, ' alia ad diligentes, aliter ad iimidos madhinationes
j^ebent coriiparafi." l^taque iiis praefcfiptibrirbus fi 'qius' atteridere' volue^
-•/1 i:-.tiii.;1 - ' ■■'} •.'^..-r;. ■>'!' .^.^fl \' . rni;r-'i:..i : \[ .: '. .\..-^:' . \. >
rit, ex varietate jeoriun jeligendo, et m unam comparationem conferendo,
ixon indigebit auxiliis, Te5 quascunqiie res, autrationibus autTocis, fl opus
.Rierir, fine dubltatione poterit explicare.^ De repugnatoriis vero rion efl
tcriptis expucaridum. Non enim ad noflra icripta hoftes comparant re.^
oppugnatorias, led iiiachiri^tiones ebruiri^ex t^mpore folerti confiliorum ce-
leritate Iirie jnachilus" faejpius evertimtiir. Quod etiam iOiodienJibus me-
moratur uiu veriifle. ' DiOjgnetlis enim fuerat il/zoJ/w5 architectus, et ei
rlepublico quotarinis xerta merces pro artis dignltate*^j tribuebatiu: ad ho^
rioremi JEo teiripore quidam arcnitectus ab ^rado, riomine Callias^ Bho*
2tuin dum veniflet,' adroafin fecit, exemplarque ^) protulit muri, et fupra
id machuiam in' carchefio verfatili cbnflituit, qua helepolim ad moenia'
accedentem cofripuit et trariitulit intra murum. 'HoC exempla« lOiodii
cum vidiflent, admirati ademciimt Diogneto quod fuerat ei quotanni$
^) Bic Cod. Oaelf.
Digitized by
Google
nerunc aa aeprecanauni, tunc eit poiiicitus iiis iegibus, iiti ii eam ma*
3) Sie iteni in nonnuUis exemptaribus vi^niur guemadmQdmm in Minimis fieri videntur
atque eodem tniPdo in majorihus id eodem mado Rhodii etc. Cod^ QwelL «t £• &
Digitized by
Google
LffiER X. GAtUT XXir. ^63
chinam cepliret; fua eSJst. His ita ' confiitutis, qua machina acceiTura
«rat, ed tegidiie Jbliitfum p^erttitlSt, et ^uffit-otttne» publiciB et privattm^
quod qtu&^e liabuifiet aquaei llerc6Hs| lu^i; jper eam lenefixam pear ca«
iiales progfedieiltes *) eiFiiiid6*e ' fliite muliim. 0«m Ibimagtia-vis aquae,
luti^ ftercorid, nocte profttfo ftulfot, poftero die kelepolis acdsdens ante»
quom ap{)ik7piiliquaret ad ntftrum, ^lin huitiida Vt>]:^net acta confq^i^ - z^^c
ftogt^Ai/ti§6'figr6di jpoltelr^ pdtuit; - XCtfqti^ DetnetriiU^^cvmyi^^tb,'^
pientin Diogneti fe decepttini e^fie, cum d^Se fua dilbelEt. Ti^ic < fiJlodii
Diogxieti folertia liberati bello/ publice graiiasi egerulit^ ko^oribusque
omnibiKft-^um^ oirnamentis^exoriiavertttit. . .DiogTi^us^-auirem eamkele^
polixp tiAmdt in nirbcim, et ini publlco c^^Ubcarit, ttix^Stfip&ti^Diagn^'
tus t mariuhii^ id popvcXd^ i2^ei2j^ muWui. j I6a in Mpvgxiiuoriis. te*
bus, non tantum machinae, fed' etiam inaxixlie coxifilia lunt Gopipaxttnda«
Non tiiinus Ghio^ cum fxipra xutves fammidbiim miaphiiiai koAes compa*
xtivifieixt, iioctu C/ti/ tetraitl^ ^x^nami lapiiidsf pnrojeo^Eimt ixi> inaii&.aAte
muruxH. <ita illi pofiero die ciim accedere v^loiilenty nAves fupra aggera-
tionexti, quae fueiat^fub «quai f(^deruiit| nec ^danutum abcedere, nec re«
trorfus fe recipere potuerunti fed ibi malleolid coxifixae incendio funt
cotiAagratae« ApMorda quoque cum drcumfideretur, et %>ecus heftea
fodieudo cogitaretit fine fufpidcme iiitra moema {HBuetrax^; idaxittaicum
H fpeeulatoribus eSetu4fifolhniatibus teiiuxtciatum^ perturbdti nrmttio^ .prop«
ter timorem confiliis mdigentes^ aniitib . deficiebailt, qttod ne^iie tempusy
neque certum locum fdre poterant, q^o emerfum facturi fuilFent hoftes«
Tum vero Trypho jfiejcandrinus^ qnLi^i ftierat architectus, , xntra mu«
rum plures ^pecup defignavit, et fodien4o terram progredielnitur exora
murunv duntax^t citra fagitta^ eji;ni£on€im,. et in omnibiis vafa aen^ fuf-
pendit^, Ex his in una foITura^ quae con^ra .hofiium fpecu^ fueriat, vafa
pendentia ad pldgas ferramentorum foiiare coeperunt« Ita ex eo intel-
4) Sic Cod. mn. tt Ed. Sulp. Codex Fran. egredienuU .
Digitized by
Google
labaoti [Sio Ixai^^tipj^^ifi^tgpimfilll^mp^^ piQ^
^ 6sKgetiimdonUi^ia!ifit^rl^ofi^\f^ ^r^ii^^y^&m
ddndo^uig[ii.jkL>i*^f53^ff*ejf6^^ n^cayrtorr <Ilem-^^^
nvaa ,txpip\L^vem:,jQijm»em $W«j>^g«^^^^-iM#/^
pTeD^&LOlzjp Xta I;p2)m£wii9i9> ^£Hf»s i^i&i(]^ bftbl^?^' i$4ih^ ^eiAjlPi^if
foffe Mi6n..pBfoeji«:r;fe?fi ittlJ-ftrinwii#^.£ b^KtJ^uin >uftjli^§LAij0f JiprtgitU^
ct am^itiidijwi- iiti pife .ifwtm»* <:p»tra /B\«n: jQCwn/r:iqu# Jfpecw
rfgelgiwttir, :il2i5fajA»ae jpy^b#«^ iiypteyftnmt, : ; Jtft^ii^ fHl» %^et\if
fp^cnsp (Hsfterf funt:i!6ppiieiKiuiJ^bii^un /S^m ad jmmi^i^nur^ajip» iHU^
paranretm^x 0II arbdaeii»|A i(^«yH({^^\if^'^^c^ti^^ ^P^i^iiz
f^ttur^ balifii^ a^eotos ,femi^J^i^et^i(^miM jeiltQnd^ lpt^ratuiutio«#m
eoegexmn^^nfli^irweiLxrErgftij^ ^dOJ^r^e^^fi» d«linLji»d;j3:Lumm ^(kjii
doiA anieffifflat, idwaifcfu»^(l«g)J«ii*t efcjjo fimt^mskftjducf^:..fet: ^Mp^i
n^ifergataf /circiuit^teitf^fe^^^ npto fitotv gpalR.taniiaiuV)
gip,-dj0qiaii»untK:;j Ita ha^jjijiijife^ia^Qi^}^^^^ , «i^ m*hinisi; rXed «a^tr*
^q^nariutticatioj»f5p,,m^^ ; ;. ,/, : ;
-"'-^ ^i^ttAs p6tti?ite ifia«i?«i3 ^j)^e #A«^nes ^\^ ^%felliqnentefnport.^
biis; fetMtaJfliniris. ptftaH^i-^^Jft* K^f^^niihet ^eirfeci.-'^ fiir jJHoribtis: ^elt>
riov^etti^de lin^is jgeiiferftkii'^ e*-J^m¥ gfebipAi-aVi; 'Ai t6tum ^ f^orpna
oxAiiia» ardiiteetuj^ae ihenibii Iri ^ det:6*l i^oluiiiinibiis Ihabteret* explicata. '
.t i.
Digitized by
Google
LEXICON VITRUVIANUM.
Digitized by
Google
Digitized by
Google
(G. Gallke. L Italice. A. Anglice.)
A
ihacns. Ilf. 3. IV. i. 7. Der Abacus,
die Platte einerSaule, d. i. der Deckel oben
auf deiu Kapitale. G. Tailloir. I. Abaco.
A. Abaciis. VII. 3 4.. Ein Feld, Com-
partiment, eine Abtheilung, an den Wan-
den der Ziuimer. G. Compartiment. I»
Compartimeiito. A. Paimel.
Ahdton. 11.8. Ein iinznganglicher Ort-'
G. Ou Uon ne va point. I. A. Abaton.
Ahw, M. 9. Xanne, G. Sapin. I. Abete.
A- Fir-
Abfcedens, VII- Praef. Zuriickvrei-
Qhend* G. Ce qui recule. I. AUontanan-
dofi. A Receding.
- Ahftantia, IX, 4, Abftand. G. Dis-
tance. I. Dilhnza. A* DiiVanc^.
Acanthus. IV. 1. Barenklau. G.Acan-
the. I. Acanto. A. Acanthus.
Acceffus. X. 19. Grie^hifch hn^i"
•S"^; die Steigiunfchine. Ich lefe lieber
afce/fus; weij. demVitruv diefe Mafchiiie
kurz zuvor afcendens mac/Hua heifst. G.
Machine montante. I. Maccliina per falire.
A. Afcending machitie.
Acervatim, II, 8. Ohne Ordnung,
unordentlich. G. Pele^-mele, confiise-
MieiiC, • I. Alla rinfufa. A, Promifcuously.
Vrrn. Tom. II.
Acidae venae fontium. VIII. 3.
Sauerbrunnen. G. Fojitaines dont Teau
estaigre. I. Vene d'acqu€ acetofe. A. Springs
of an acid tafte,
. Acritudo, II, 9. Scharfe. G. Aniertu-
me. I. Sapore amaio. A. Acrimony.
Acroafis. X. 22. Eine offentliche
Vorlefung. G. Audience. I. Udienza. A.
Au^ience. Lecture.
Acrohaticon, X.i. i. a* fcanforium ;
eine Stcige, eine Leiter, Treppe. G, Ma-
chine pour monten I.Salitoja. A.Machine
for fcaling.
Acrolithos. IhS, Statua, cujus caput
jnanus et pedes tantum e. lapide Onanno-
re, ebore), reliqua omnia e ligno erant
fculpLa.
• Acroteria. UI. 3. Giebelzinnen, d. i.
kleine Poftemente an den Ecken {angulnm
rla)t und auf der Spitze eines Giebels (/w-
diana)y Statiien , Tropaen , Vafen u. s. l^
darauf zu fetzen. Giebel-Bildftiihle» G.
Acrotf^res. I. Acrotcrii. A. Acroteria, litlle
peckftals |)liced on the pediment, to bear
the ftatues. V. 12. Hcrvorragende Land-
fpit/.e, VV;rgebirge. G. Proniontoire, I.
Promontorio. A, PromontOry Cape.
n.
Digitized by
Google
L E X I C O N
Actar. V. Traef, Schaufpieler, Actcur^
G^ Acteur. G. Attore. A, Actor.
Actus.yiW n^ Actus longitudijus ha-
let pedes centum et viginti.
Acnmen normac. III. 3. Spitze de»
Winkelmaafses. G, Pointe de requcrre.
I. Punta della fquaxlra» A. Point of the
fquare.
Adjectia. I. 6. Eln anfetzendes, an-
legendea Arzneyniittel. G, Remplage. I.
Aggiunzlone. A. Augmentation. IIL a^
B^uchnngy i. a. entafu. G.Renflement. I.
Agginnta. A Swell in the middte of co-
lumnsr — perfcanullos impare^. III. 3.
^ V. 9, Erhohung vermittelft ungleicher
Bankchen, G. Rehaussement dans le mi-
lieu par de» degres in^gaux. I. Aggiunta.
per lo mezzo a guifa di gradi ineguali. A^
Small rifings or adiectioBS in the middle
like inequal Heps.
Aditus. 1.2. V.3. DerZugang. G.En-
free. I. Ingrellb. A. Entrance.
Adminiftratio aquae. IX. 6. OX.)
Die Oekopomie des Waflers. G. Diftribu-
tion de Teau. I. Diftribuzione dell acqua,
A, Management of the waier.,
. Adumhratio, I. 2. Schattirte Zeich-
nung. G. Dessein ombr^. h Difegno om-
fcreggiato. A. Shadow'd defign.
Aedes facrae. m.IV.5; Plur. Temw
pel. G. Temples. h Tempi. A. Temples.
Aedifcatio. 1.5. Die Baukunft ins-
befondere. G. Conftruction des batimens^.
h Fabbricazione. A. Building.,
AedifLeia yublica et privata.
I. traef Oeffentliche und Privat-Gebau-
de. 6. E^liiices publics et prives. I. EcKficj
publici e privati. A. Public and private
buildings.
Aeolipila. I. 6. Windkugel. G.EoIi.
pyle. I. Eolipila. A^ Eolipile.
Aequilatatio. IX, 5. CVIII.) Gleicbe
Entfemung zweyerParallemnien von ein.
ander. G. Distance ^gale. I. Equidiftanza.
A. Equal diftance.
Aequippndium. X.8. Gegengewicht.
G. Contre.Poids. I. Contrappefo. A.Equi.
poife. Counterpoife.
Aerarium. V. fl. Schatzhaus. G. Tre-
for pubUc. I, Erario. A. Treafury.
Aerarium metallum. VI I. 9. K«p.
ferbergwerk. G. Mines de cuivre. I.Mi-
niera di rame. A, Gopper mine.
Aeruca. VII. la. Grunfparu G. Vert
de gris. I, Verderame. A. Verdigrife.
. Aeruga. VII. 12. VIILS. KupfJrrost.
Grimfpan. G. Vertdegris. I, Verderaiue.
A. Verdigrife^ copperruft.
Aefcu tus^ vide Efculus. Spciseiche.
AeCtimatio. X- Fraef Bauanschlag,
Schatzung der Kolten. G. Devi«. I. Ap-
prezzo. A. Eftimate.
Aefciva. VII. 3. 5. Sommerzimmer,
G. Appartemens d'e'te. I.Stanze di &te,
A. Summer-roomsr
Aeftuarium. VIII. 7. Zugloch, Wetter-
fchacht. G. Soupirail. I. S&tatojo. A.
Ventpipe.
Africus. I. 6. NoTdoftwind.
^Sger. 1.5. X^2. Wall. G. Terrasse,
rempart, I. Tarrapieno. ABulwark, i:amw
part. V. la. Damm im Hafen, Secdamm,
Molo. G.Mole. I.Molo, A. Wall,
y^SS^^ri. 11,3. Sich kneten laflen. e.g.
terrae quaefacile aggeruntur. G. Se cor.
royer. I, Maneggiarfi. A. To be kneaded.
Agrefes res. Vl.io. Hausmannskoft ;
landliche Koft, Speifen, fo wie fie der
Digitized by
Google
V I T R U V I A N U M.
Landmann fagllch in feiner Haushaltung
zubereiten lafst. G, Choses qui vlennent
de la cam^iagne, I. Cofe di campagna. A*
Productions of thc country,
- ylheninn, V, lo. KelTel, G. Chaudron,
1« Caldajo. A. Caldron.
-^ Alae, VI, 4- AUeZimmer, die auf den
Fiiigeln, d. i. Seiten des Hofes lagen. G.
AHe». J. Ale. A. Wings. IV. 7. Seitenhal-
len, G. Ailes , rang de colonnes aux cote»
d'un temple. I. Ale. A» Wings,
'Alhum oder
Alharium opus, V. G. 10. Vll. 2. 3.
WeifsHuck, einMortel, der aus Kalk^etwas
Gips, und ein wcnig fcharfen Flietsfand
helleht, womit die Wande beworfen, (be-
rappt) und auch angeweifset werden. G.
Stuc. 1. Stucco. A.White plaifter.,
Alhidus. Weifslich.
Alias -—alias. IX. -6. (IX.) hier —
dort. G. Tantot — tantot. I. Inuntempa
— in rm altro. A, Soiiietimes ~ at other
time^.
Alligare. II 3. G. Enlier, I. CoUega-
re« A. to £ind.
Alligatio. Vin. 7. dnBand. G.Lien.
I. Legatura. A. Ligature.
Alnus, U. 9. dieErle. G. Aune. I.Al-
no. A Alder.
Altanus. I. 6^ Sud-Drittel.Siidweft-
"Wind.
Altcrnis, X 52i. Wechfelsweifc. G.
Tour \ tour. 1. A vicenda. A. Alterna-
tely,
Alveus. V.Fraef, Bretfpiel. G. Ta-
blier. I. Tavolino. A. Tab'et. V. 10. die
BadevvaDne, das Behiiltnifs, worin man
ficb badete* G, Baffm. I. Alveo. A.Ba-
fon.
Alveolatus, III. 3. Ausgehohlt, ver-
tieft. G. Reffemblant a un canal. I. Acca*
nalato. A. Channelled»
Alumen. H. 6. VIIL 3. Alaun. G, Alun-
I. Allume. A. Alum.
Aluminofi fontes. WVl.Z. Alaun*
haltige Quellen. G. Fontaines alumineu-
fes. L Acque aluminofe. A. Aluminoua
fprings.
Amaxopodes v. Hamaxopodes,
Amhulatio^ VII. 5. Spaziergang, ein
zum Spazieren beftimmter Ort. G. Pro-
menoir. L PalFeggio. A. Ambulatory. —
inter arhores. V. 11. eine AUee. G^ Allee.
L Viale. A. Alley. — hypaethra. V.9. Un-
bedeckterSpaziergang, Offenftiick. Xyftus.
Amhulatoria turris. X.iQ. einbe«
weglicher Thurm, G. Tour roulante. L
Torre ambulatoria. A. Moving tower.
Amphiprofcylos, III, 1. Ein Tem-
pel, der in der Vorder- und Hinteranficht,
aber nicht auf den Seiten, Saulen hatte.
In Anfehung deffen femeren Befchaffen-
heit ift zu beobachten^ dafs er in der Vor-
derfronte noch mit hervor tretenden Eck-
ivandpJFeilern oder Anten, nebft einer
Thiire verfehen war, in der Hinterfronte
aber nicht. G. Aniphipro3tyIe,tempIe qui
a des colonnes aux deux faces. L Aniipro-
ftilo. A. Amphiproftylos, viz. temple witU
columns in the front and in the pofticQnii
but not in the flanks.
Am phirrhe uf s, X. 4-» '• ^* peritro*
chium, Rad an der WeHe. G. Roue. L Ro-
ta« A« Axia baving in the middle a tym-
pan*
Amphithatamus^ odet antitha»
lamus^ VL 10. Zinmier dem Schlafgc-
mach gegeniiber, neben der Flur uiit Eck-
Digitized by
Google
L E X I C N
wandpfeilern. G. Cabinet vis h vis de la
clianibre i coucher. L Gabinetto di rim-
petio altalanio. A. Room uver againft
the Tlialauius.
Amphitheat^ru m, (I. 7.) erat , ubi
arena undique circumdata elTet fubfelliis ;
theatrum contra altera Untum parte fub-
fellia habeb^t femicircularia , altera fce-
nani#
Amuffium, I.' 6. eihe waagrechte
Scheibe zu Bezeichnung der Windftriche,
G. Table \ niveau. !• Piano livellato. A»
Compafs levelled,
Anale m m a. IX. i. (IV.) 5. (Vni.) Ma-
themaiifche Figur, welche eines Orts auf-
genommene Polbohe und Mittagslinie
anzeigt. G. Cadran qui, par la grandeur de
Tombre du gnomon, montre la hauteur
que le foleil a tous les jours a midi.
Analogia. III. j» i. a, propoftio^
Anaporica, IX, 6, (IX.) d, i, die Z\xm
riickgehenden ; eirie Art von Winterwaf-
feruhren, welche am angefiihrten Orte
naher befchrieben wird,
Anatonum cap itulum^ X. i5. ein
hochfpannend Kapitiil. 6iner Katapulte;
c]. i. wann die Seile, worin ^e Arme ge-
kleiuait, lang rmd. G. Qui bande vers Ic
haut. I. Capitello piu alto che non e la
larghezza. A, Capitule Ixigher than the
bieaLltb.
Ancones^ III. 3. VIll 6. iiorinne ^ des
Wiiikelmaafses ScKenkel. G. Branches de
Tequerre^ I. Qambe della fquadra. A, Arms
of the fquare. IV.. 6. i, a, prothyrUles^
Kragfteine, Confolen, Seitenrollen, d. i»
ein aus einer Maiier oben mehr aU unten
vorftehenderStein, d<.^ri^t\yas tiage^ aiufs.
G. Confoles. I. CaiteUe, meiifole. A.Truf-
fes, confoles* X. ^3. Kolbenftangen. G.
Barres. I.Spranghe. A.Irons. X.ai.Klam-
mem» G» Equerres, crampons. I. Angoli.
A, Ancons, cramps.
4n dron, VI. 10. Purchgang, Zwifchen-
hof , Gang zwifchen zwey Gebauden oder
Wahden. i. a,3Iefaula, G.Passage. I.Au--
dito. A. Paifage. Die Griechen aber ver-
ftanden darunter den Manner-Spelfefaal.
G. Salles de festins pour les honmies. I.
Sale per i conviti degli uomini. A.Saloon,
where the men ufually dine. *
Andronitis. VI. 10. Mannerwoh-
nung; der Tlieil desHaufes bey den Grie-
chen, wo die Mannsperfonen wohnten.
G. Appartement des hommes. I. Abitaziop-
ne per gli uomini. A, Apartments jfor the
men^
Angiportus, J. 6. eine GalFe, ejige
Strafs6. G.Ruelle. I. Vicolo. A. Lan^
Anguis. VIII. 3. Unke, Schlange. G^
Serpent. I. Bifcia. A. Adder. IX. 4. (VII.)
Waiferfclilange, Sternbild» •
Angulares pilae. yi.u, Die Eck.
pfeiler einer Bogenftellung. G. Piles dea
extr«kiiit<;6. J; Pilaftri dei cajitoni, A. An-
gular piers»
Ahiatrologicos, ocler aniatrolo*
getos, I. 1. Der Arzeneikimst ganz und
gar unkuridig. G. Ignorant en medeci^
ne. I. Digiuno di medicina, A. Ignoranr
of medicine.
Anima. X.iZ\ Wind. Q.Vent. I.Venr
to. A. Air.
Anifocycla. X.i. Springfpdern,krie-
gerifche VVerkzeuge aus ungleidien Zir-
keln beftehend, um Pfeile oJer Steine 11.
f. f, damitabzufcliiefsen. G. Instrument
couipose de cercles incgaux. I. Mulli
Digitized by
Google
V I T R U V I A N U M.
avolta a fpira» A« Mdchine of a fplriil
form*
Annutaria creta, Vll»i4-. Ringkrel-
de. Sie wurde aus Kreide geniacht, wor-i
iinter glaferne Gemmen , dergleichen das
genieine Volk in Ringen zu tragen pfleg-
te, gemifcht wurden. G. Craye annulaire,
I» Creta annularia. A. Anularian chalk.
> Annuti. IV. 3. Ringe am Wulfte der
Dorifchen Saule* G. Annelets. L Anelli.
"^ A. Annules»
Anfa^ II, 8. Klammer. G. Crampon,
I, Raihpone* A. Cramp. X. 8. Schcere,
worin derbcwegUcheWagebalken fchwebt.
G. Anfei I. Manica. A. Handle. X.8. Kol-
lerftock des Steuers,- d. i. das Holx, weU
ches fenkrecht auf dcm horizontnleri Bal-
ken dcs Steucrruders ftcht, . vennittelft
delTen dcrfelbe bewegt wird C^/i^). G. Bar-
re du gouvemail/ I. Manico del tiitione.
A. Hahdlc of the rudder. X. i8. anfa rU'»
dentisy das £nde eines Seils. G. Bout du
cable. I. Capi delle funi. , A. Ends of the
ropes,
Antae, III. i. Vl, lO. 11. Anteli, Eck-
wandpfciler» G. Antes, pilaftres, I, Filaftri
ncir extrcniiti delle mura. A^ Antae, a
fpecies of pilafters, placed on the extremi-
ty of a wall. HI. i« /// antis aedes^ e i n
Tempel in antis^ ift derjenige, der in
der Fronte zwifchen den beiden hervor-
tretenden Eckwandpfeilern der Zcllen-
mauem zwey Saulen hat; und deiren Gie-
bel uber,diefen Eckwandpfeilern undSau-
len errichtet ift. G. Temple avec des an-
tes. 1. In antis. A« In antis.
Antarii funes. X. S. Iderti atqne
dnctarii funeSy d.i. Zugfeile. G. Cabks.
t Menali, A. Drawing ropttS.
Antechuntes. V. 8. WiederschaUen-
de, wiedertonende Orte. G. Lieux r^.fon-
Tians« 1« Luoghi rcfonanti, A. Refonant
places,
Antefixum. X, i5. Vorftecker. G. Ple-
ce de bois plante'e devant. I. Antefiffa. A.
Antefixa.
Antepagmentum. IV. 7, AUes was
zum ^Zierrathe v©rgenagelt wird, wahr-
fcheinlich, Verkleiilung ; fiehc dic An-
inerk, G. Chambranlc, aix. I. AlTe, inipo-
fta. A. Mouldings affixed to the fronts of
the mutules. IV. 6. Die EinfalTung, Be-
kleidung der Oefnung der Tharen niid
Fenftcr. G. Chambranle. 1. Stipiti. A.
Architrave and jambs of the door cafe.
antepagmentwn fnperius^j i a, fuperciliumy
der Sturz. G. Chambranle (jui traverfe le
haut de la porte, Linteau. I. Limitare. A.
Architrave of thc door cdfe.
Anterides.' X. 17. Strebepfeiler , Ge-
gcnstiktzen. *. a. erismae. Stiit^en, dic zu
mehrerer Haltung an eine Mauer ange*
bracht nnd mit felbiger vcrbunden wer-
dcn, imd ofters unten ftarker, als oben
fmd. G. Epcrons, arcsbontaiis, coiitreforts.
I. Barbacani , fperoni. A. ButtrelTes.
Anteridion. X. 17. Kleiner Strebe-
pfeiler.
Anthrax. Vll. 8. Bergzinnober, d. i.
Queckfilbererz, wjraus Zinnober bereitet
wird, G. Motte de terre que Ton fait de-
vcnir Miniain en la preparant. I. Zolla
che colla manipolazzk)ne fi richice a cina-
bro. A. Rcd mafs bcforc wrought \a n\i-
Tiium.
Antihafis. X. i5. 17. Dle Gegenba-
sis., die hinterfie kleine Sanle ani Fufs-
gcrtelle der Katapulten und Baliften.
Digitized by
Google
8
L E X I C O N
G* Arcboutant. I. Contraforto. A. Buu
trc£3.
Antiboreum. IX. 6, (1^0 «i»« ^^®-
kannte Gattung von Sonnenuhren:
Antiquus numerus, IIT» i. f*c» [nu^
merus perfectus»
Apophygis, IV. 1*7. DerAnlauf des
Saulenftanunea; nehmlich delTen Einbeu-
gung von feinem unterften Ende herauf,
wodurch er diinner wird, aU er am Fufse
ift. IV. 7. Der Ablauf , d. i. die Aus-
beugung des SaulenHammes von feinem
oberften Ende nach imten zu, wo-
durch er diinner-^rd, als er oben ift.
G. Cong^. I. Liftello. A» Scape of the
colunm.
Apotheca^ VI. 8. Jede Art Vorraths-
Behalmifs, Magazin, Speicher oder Waa-
renlager. (^Gloffariujn manuale I.p^ 298.)
Aus apotheca ift das, Italianifche boteca^
und daraus das Franz. boutique entftan-
den» G. Magazin. I. Magazzino. A* Sto-
re - room.
Apothesis. IV. 1. Der Ablauf ei-
ner Saule. G. Cong^. L LifteUo. A.
Small fquare, or fillet at the top of the
column»
Apparationesm Vll. 5* Zubereitun-
gen; d. i. die Handlungen des geCchickt
machen zu einem gewillen Zwecke. G.
Preparation. I. Ammanimento» A. Prepa-
ration.
Aquarius. IX. 2. Waffermanru G^
Verseau. I* Aquario. A. Aquarius»
Aquilo. 1.6. Nordoftwind»
Ara, IV. 8. Altan G. Autel, I. Altare»
A. Altan
Arachne, IX. 6. (IX.) Spinne, Art
einer Sonnenuhr»
^ Araeostylos. IIL fi. 3. FernsauUg*
G. a colonnes rares. I. A colonne diftanti
piu del dovere. A. With columas more
diftant than is proper.
Arb ufc ulae^ X« 2o. aiehe Hamaoco^
podes»
Arca. V. ifl» Krippe, Wafferkaften.
G.Coffre. I.Chiufa. A^Fenco. VI. 3. Sam-
melkaften^ Wafferfang. G. Reserroir d'eau •
!♦ Arca. A. Inclofure of the gutters. X. i3^
Die Lade in der Wafferorgel; .Wafferlade.
G. Coffre» I. Caffa. A* Ciftem, X. fii. lefe
ich anftatt habuera^ projectura ejus ex
tabulis arcam^ compactam etc. — Aa-
buerat projecturam ex tabulLs arcte
compactam etc.
Architectari. VII. Praef K.i.ClV.)
Bauen, errichteu^ auffuhren» anordnen«
G. Batir. I. Fabbricare. A. To build,
Architectura. L 2. 3. 4«
Architectus. Li. VI. 11. Baukunft-
ler. G. Architecte» L Architetto« A. Ar-
chitect»
Arcula, X. i3» .Windlade. G. Petit
coffre. I. Caffetta. A. Little ciftem.
Arcus ferreut^ V. lo» ^ferner
Spriegel. G. Y«rge de fer» L Laftra^ arco
di ferro* A. Iron arc,
Area. I. 6. 7. Bauftatte, Platz. G.Pla-
ce d'un edifice, L Suolo» A. Place. JX.
Praef. Inhalt einer mathematiCchen Fi-
gur, Flachcn-Inhalt. G» Aire.-L Area» A. '
Area. area^dana. 11.8. Grundflache. area
falinaria. VIII. 3. Salzbucht. G, Saline.
I. Salina. A. Saltpit,
Arefacere. 11, u Trocknen, trocken
machen* G^ S^cfaen L Seccare. A. to Dry^
Arencu VIL 3. i. a, arenatum opus^
arenafoj/itia., II."' 4, Gnibenfand, gegra-
Digitized by
Google
V I T R U V I A N U M
bener Sand, Erdfand, G, Sable de cave. I.
Arena di cava. A. Pit - fand. arena ma-
rijia, II. 4. Seefand, Meerfand. arcriajliu
Q)iaUca. \L 4. Flufsfand. G. Sable^de ri-
viere. I, Arena di fiume. A. River-fand»
/^ renarium, II. 4.. Sandgnibe. G. Sa-
blonniere. U Cava d'arena. A. Sand-pit,
Arenatum opus. VII. 3. 4- ^* Auf-
tirag von feinem Kalkm6rtel; heifst auch
arena fchlechtweg, VII. 3. G. *£nduit,
mortier de chaux et de sable. I. Intonaco
colla calce. A. Morter compofed of fand
mixed with linie.
Arenofus, lU 6. Sandig.
Argentariae t ahernae^ V. 1.
Wechslerladen. G. Boutiques de chan-
geurs. I. Botteghe di banchieri. A. Shops
of the bankers.
Argentum vivum, VII. 8. Queckfil-
ber. G. yifargent. I. Argento viyo. A.
Quickfilver.
Argeftes. 1.6. Weft-Drittel-Siid-
weftwind.
In Arido (i. e. tectorio) colores in^m
ducere, VII. 5. Eine Bekieidung anftrei-
chen, wann He fchon trocken ift. Jrrig
wahnt man gevvohnlich , es fey hier von
der Malerei al fecco ^ welche der Ma-
lerei al frefco entgegen gefetzt ift, die
Rede. G, Donner la couleur a Tenduit
quand il eft fec. I. Colorire gli intonachf
fecchi* A» To give a colour to the ftucco,
when dry.
Aries, I. 5. X. 19, Stunnbock, Mauer-
breciier. G, Belier. I. Ariete, A. Batte-
ring ram.
Armamentariu ?n. VII. Praef Zeug-
haus. G. Arsenal. i. ArfenaU A» Ar-
fenai.
ViTR. Toivi. II.
Armenium, VII.5. Ultramarin. 6. A-
zur»i I. Azzurro, A. Aiure.
Armillae, X» 6. Pinnenlocher. G, An-
neaux, I. Anelli. A. Gudgeons, gonjons»
Arrectarii, If» 8. VII. 8. Stander,bei
holzemen Gebauden oder Wanden, da«
Cenkrecht ftehende Bauholz. G. Montans»
I. Travicelli dritti, A» Perpendicular pie-
ces.
Arfenicum. VII. 7. i.a, aitripigmen"
tum. G. Orpin. I. Orpimento. A. Orpi*-
ment.
Artemon. X, 5. Leitflafche, d. i. der
dritte Kloben, der zu den, bei dem He-
bezeuge gewohnlichen, beiden Klobfen am
Polypafthinzugefiigt wird, iTrxym, G.Troi-
lieme mouffleattachee au pie de la machi-
ne. I. Terza faglia legata alla^dice del!a
machina. A. Third block, or fheaf^ placed
at the root of the machine»
Arthritis, I, 5. Gicht.
Arundines^ II» 1. Schilf/ G» Cannes.
L Canne» A. Reeds.
. Aj>x. II. 8. Gipfel, Spitzc» G^Sommet.
I. Cima. K. Top.
As, III.i. DieEinheit. G. Unit^. I. Uni-
t^. A. Unity.
Afcendens machina. X» i8* Steig-
niafchine* f. acc^ffus.
Afcenfus. IV. 7. V.6. Aufgang, Trep.
pe. G. Escalier^ U Scalihata. A. Steps, X*
19* Steigmafchine; fiehe acceffus^
Afcia. VII. 2» Mauerkelle» G, Truelle»
L Carruola, Tala. .A. TroweU
Afciare^ VII. 2. mit einerMauerkelle
behauen, G.Couper, I.Afpiare. A.toHew.
Afperitas. III. 2. VH, 5. Der Kon-
traft, Gegenfatz, das Abftechende. G. Con*
traste. I. Contrafto, varieti» A. Contraft,
b.
Digitized by
Google
lO
L E X I C O N
Afperitas luti, II. 3. Magerkeit,
Trockenheit des Lelims, G, Aprete. 1, Af-
prezta, A. Roughncfs.
Afplenon. I. 4. Milzverzehrend ; der
Name eines Krauts , Milzkraut, Hirfch-
zange. G. Herbe qui consunie la ratte«
1. Erba ch' alTottfglia la luilza» A. Herb di-
niinif hing the niilt,
Affeves, IV.G. V1I.5. Latten. G.Lat-
tes, ineiiibrure^» I. AfQcelle. A. Laths, af-
fers.
Affulae marmoreae, VII. 6. Mar-
morabgiinge, G, Eclats. I. Schegge. A,
Chips.
Aftragalus, III; 3. Der Reif, Ring>
— • ein erhabener halbrunder Ring, wel-
cher oben die Siiule umgiebt; bei andern
heifst er das Stablein. G. Aftragale, ba«
guette. I. Aftragalo, A. Aftragal.
Aftragalus jLcsbius^ IV. 6. Perl*
fchnur, Fruchtfchnur, Patemofter, Stab
mit Samenkdrhem oder Oliven, G. Ba-
guette avec des grainS ou olives, jchapelet*
I. Fufaruole , fufajuolo. A. Chaplet, viz.
aftragal wuth grains.
AJlrologia. L 1. IX. 4. (VII.) Stem-
kunde, Aftronomie. Der Unterfchied
zwifchqn Steryidcutekunil und Sternkun-
de ist neu. G, Astronomie. L Aftronomia^
A» Aftrononiy.
Atlantes, VI. 10. /. a. Telamones^
mannliche Bildfaulen, welche &parrenko*
pfe oder das Karniefs tragen.
A tramentum. VII. 4. 10. Schwarz^
Farbe, Schwarz. G.Noir. I.Nero. A. BlaCk.
— lihrarium^ VII. 10. Schreibetinte*
G.Encre \ ecrire. I. Inchioftro da fcrivere.
A. Ink«
Atrium, VLo, (IV.) 1. «. cavaedium^
der Hof. G. Cour. L Cortile. A. Court,
yard. Die Roniifchen Schriftlteller ge-
hrauchen es auch fiir Peribolus^ z. B.
atrium libertatis ^ d, i. Vorhof der Fiei»
heit.
Atticurges, i. e. Attico opere etmo-
re factus. III. 5. IV. 6. Attifch. G. Attique.
L Atticurga. A. In the atfic mode.
Aula regia,V.^, eln koniglicherPal-
laft, G. Palais royal. L Palazzb reale. A.
Royal palace.
Auripigmentum.WL^. Operment,
Auripigment; ein Arfenikerz, welchesaus
Arfenik, Schwefel und Erde beftcht, ein
blattferiges Gewebe und eine gelbe gliin-
zende Farbe hat. G, Orpin. L Orpimentd.
A. Orpiiuent.
A uft e r. L 6. Siulwind* .
Autumnalia. VII. 5. Herbftzimmer.
G. Appartemens poiir Pautoume, L Stan-
ze d*autunno, A. Apartments for au*
tumn.
Axis. IV. 2. VIL 1. i.a. ajfu, Diel^
Bret. G. aix, planche. L AiTe, tavola. A.
plank. axesfecare^ Breter schneidcn. llh
3. axes volutarum^ Siiume der Schnek^
ken. G. Bord de la volute. L Afii. Ai
Axes of the volntcs. — IX^ 1. (I V.) Achfe,
z. B. der Saule u. s. w. X. ^ axis habcns itt
medio tympanum. X. 6. axis in rota in*
elufus^ Rad an der Welle, Radwinde. IX.
6. (IX.) V\relle, Wellbaum. G, ElTieu. L
Aife. A. Axis. VI. 1, axis meridiaims^
siidlidhe Weltachfe. G. Axe aieriilienne.
1. Alfe merijiano. A. Meridian ^xis. — X. la.
Ventil, Klappcnventil. G. Soupape, I.Val-
vola, linguetta, animella. A. Valve.
Axon. IX. 5. CVIll.) die Acbf<?. G.Ax^
L Aife. A. Axis.
Digitized by
Google
V I T R U V I A N U M.
n
B accae piperis, VIII. 3. Pfeffetkor-
ner. G. Poivre. I. Pepe. A. Pepper.
Bacillorum fubactio» II. 4» *^38
Schlagen mit kleinen Stocken. G. L'action
de corroyer. I. 11 battere co mazzapicchi.
A. Beating with ftaves.
Ballifta^ I. i. X, i6. 17.18. eine Ba-
lista, eine grofse Kriegsmaschine zum
Steinwerfen. G. Machine de guerre pour
lancer des pierres etc. I. Macliina di gnerra
da lanciar pietre etc. A. Great military
engine difcharging /lones.
Balneae^ und balnea, V. lo. Bad,
Badehaas, Badezimmer. G. Bains* 1. Ba-
gni. A. Baths.
Balnearia, VL 9* Bad, G. Bains.
I. Bagui. A. Baths.
Baltei pulv inorurn^ III. 3. Pol-
ftergurte ani lonifchen Kapitale; d. i. das
breite Band, womit die KiilTeli oder Pol-
Iler in dcr l^itte gleichfam enger zufam-
men gebunden werden. G. Ceinture da
ballustre. 1. Cingoli del piumaccio. A.
Bands or girdles of the bolfters.
Banaus on, X, i. *. a, tractorium^
Zieh- oder Hfibeinaschino. G. Machine
pour tirer. I. Trattoja. A. Tractorial ma-
chine.
Barathrum. X. 22. ein Schiund, tie-
fes Loch. G. GoufFre. I. Baratro. A. Great
pit.
Barycephalus, Ilf. 2. . Plattkopfig.
G. ^ t^te large et pesante. I. Tozzo. A.
Flat - headed.
Barycus, III. 2. Gedriickt. G. Bas.
I. BalTo. A. Low.
Bafilica, V. 1. dne BafiUka, ein of-
.fentliches Gebaude, welches ziigieich zu
einem Gerichtshaufe und zu einer Kauf-
mannsborfe diente, G. Bafillque. I, Bafi-
lica. A. Bafica.
Basis, IV.i. der untereTheil desSau-
leijfchafts. Das, was wir Base, oder Siiu-
lenfufs nennen, heifst dem Vitvnvfpirae.
G. Le bas de la tige de la colonne. I. II
ballb della colonna.' A. The lower end of
the fhaft of the column. X.6. i3.i5. Fufs-
geftell, Poflement. <t. Piedestal. I, Pie-
deftilo. A. Bafe of a ftatue etc.
Bes. III. 1. hi^oi^ov f. Zweidrittel. bef
falis laterculus^ ein | Fufs grofser Ziegel.
Befalterum^ 111. 1. S7riiiy,0/g0Vf das
Ganze nnd zwei Drittel. i-|.
Biforus. IV. 6. Zwei£liiglig. G. Avec
une porte a deux battans. I. conuna Porta
a due pezzi. A. With a two leaf door.
Bitumen^ II. 6. Harz. G. Refine. I.
Refina. A. Refin.
Boreas. 1.6. Nordoft-Drittel-Oft-
wind.
Brachia. I. 1. X. i5. u. f. Die Ariiie
der Katapulten und Baliften. G. Bras de
la catapulte. I. Bracciuoli, bifcheri della
catapnlta. A. Arms of the catapulta.
Bruma. IX. 2. (V.) Der kiirzcfte Ta*^,
die Winterfonnenwende. brumales dies.
IX, 2. (V.) die kiirzeften Tage im Win-
ter. G. Les jours les plus courts, I. F gior-
ni piu brevi. A. The fhorteft days. bru^
vialia tempora. VI. 1. zur Zeit, wann die
Tage am kiirzeften sind.
Bubilia. VL9. Ochfenftalle. G. Eta-
bles des boeufs. I. Stalle per gli buoi. A.
Ox-houfe.
J37/cc///a^. X. i5 DieWangen,d i. zwei
Richticheite zur Rechten und Linken der
Rinne.^ worin der Pfeil auf der Katapulta
liegt. G.LesIevres. I. tiuccule. A. Buceulae.
Digitized by
Google
12
L E X I G O N
JBulla. IX. 6. CIX.) Knopf eines Stif-
tes, Nagels. G. Tete d*un clou. h Capo
d'un chiodo*
JBuxus:WlL5, Buchsbaum, G* Buis,
I. Bu/To. A. Box tree.
Caecias. 1.6. Sudoft - Drittel - Oft-
wind.
Cacdere volutas. 111.3.. Die Sau-
lenfchnecken ausholen. G. Creuser les vo-
lutes. I. Incavare le volute. A. to Inchase
the volutes.
Caelatus. VIL3. Mit erhobener Ar-
beit gefchmuckt. G. Tailie de fculptures.
I. Intagliato. A. Enriched. .
Caementa. I. 2. 5. II. 4.7.8. Bruch-
fteine, rauhe, unbearbeitete Steine, fo
wie fie aus den Steinbriichen kommen.
G, Moellon. I. Pjetra molta, cementi. A.
Quarry-ftones. VlL 6. 7. — marmorea^
Manuorbrocken ; Stiicke, die vom Mar-
mor beimBearbeitenabfpringen. G.Eclats
I. Schegge. A. Marble chips.
Caeruleum. VIL \u IX. 1. (IV.)
Blaufarbe, Schmalte. G. Smalte. I, SmaU
tino, A. Smalt.
Calamus. VII. 5. Rohrftangel. G.Ro-
feaux. I. Canne. A. Reeds.,
Calathus. IV. i. ein Korb. G. Cor-
beille. L Cefto. A. Bafket.
Calces fcaporum. IX. 1. (IL) die
Grundftiicke der Treppen- Wangen. G. Pa-
tin de Techiffre. I. Zocco delle fcale^ A.
The underfootings of the fliafts,
Calculi. IX. 6. (IX.) X.14.. i.a. ova
Ovale Steinchen G. Pierres en forme
d'oeufs. I. Pietruzze in forma d*ova;
paliotte. A» Small ftones of an oval
form»
Calculi calcis. VII. 2. Kliunper
im Kalke. G. Pctites pierres moins
cuites. I. Pietruzze crude. A. Crude par-
ticles.
Calculofus. IL3. Steinig. G. Plein
de cailloux. I. Pietrofo. A. Stony.
Caldarium. VIIL 2. V. 10. 'War-
mes Badezimmer. G. Etuve. I.Bagno
caldo. A. Hot bath; und gleich darauf,
KeFfel mit heifsem Waffer. G. Va-
se pour Tcau chaude. I. Vafo per 1'acqua
calida. A. VeiTel containing the hot water»
~ Calda lavatiOy warmes Bad, G. Bain
d'eau chaude. L Bagno caldo, A. Uot
bath.
Calx. IL5. Kalkftein, Kalk. G.Chaux.
I, Calcina. A Lime-ftone, — extincta^
gelofchter Kalk. G. Chaux e'teinte. I. Cal-
cina fpenta. A. Slaked, or killed lime. —
<:octa^ gebfannter, lebendiger Kalk. G.
Chaux culte, vive. I, Calcina viva. A.
Quick lime.
Camera. VW.Q.. VIIL7. Gew6lbe,ge-
wolbte Decke. /. a, concameratio, G. Pian-
cher en voute. I. Volta. A. Vaujt, arched
ceiling. Camerae coelum. VIL 3. Der
Himmel, die irinere Seite des Gewolbes.
G. Le dessous du plancher en vonte. I.
Parte di fotto le volte. A. Under-furface
of the arches.
Camillum. X. i5. Ich lefe dafiir «Sra-
millunL, Bankclien. ^ ^
Canaliculi, IV. 3. Schlitze, Aushoh-
lung, oder Rinnen des Triglyphen. Vfl. i^
Wailerrinne. X. i5. J\inne der Katapulta,
Griecliifch Syrinx. G. Canaux. I. Canali»
A. Chaniiels.
Canalis. VIL4. Kanal; Rinne. IILS.
Kanal, Hinne^ Aushohlung des lonifchen
Digitized by
Google
VITRUVIANUM.
Knaufs, fo zwifchen dem Wulfte und der
Platte befindlich ift. G. Canal. L Canale»
A. ChanneU IX. i. (IV.) Hohlkehle. X. i5.
— fuiidi^ Kolbenrinne an der Katapulta.
X, 19. i. a^ Syrinx,
Candelabrum, VII. 5, Leuchten
G, Candelabre. !♦ Candelabro. A» Candle
ftick.
Candens. IX. 1. (IV.) Hell, lichte.
G* Lumineux. L Luuunofo. A. Lumi-
nous,
Canon^ X. i3. Kanzelle einer Waffer-
orgel. «. a. caput^ Kanal von holzemen
Bretem, der iiber die Windlade fiir jeden
Klavis angebracht wird, G, Partie supe-
rieure de la machine hydraulique. L Capo
del organo ad acqua. A. Head of the hy-
draulic organ.
Canonica ratio^ I.i. V. 3. i^a,Harm
moniay das kanonifche Verhaltnifs, d.i. die
Theorie des Klanges. Siehe A. Gellii JMoc*
tes Jtt. Lib. XVI cap, ig.
Cantherii, IV. 2. Die Sparren, d. i.
ftarke Holzer, welche auf den £nden der
obeiften Balken einesHaufes ruhen, Rhra-
ge hinun gehn, und die aufsere Decke ei-
Daches tragen. G. Clievrons. L Pancon-
cetti. A. Conmion rafters.
Canticum, V.Praef. Zwifchengefang
in der Komodie. G; Ciioeurs. L Inter-
mezzi. A. Songs of the chorus.
Capitulum, L 1. X. 17. Kapital der
Kriegsuiafchinen. IV. 3. Kapital der Tri-
glyphen. IIL 3. Kapital der Siiule, der
Knauf» G. Chapiteau. I. Capitello. A. Ca-
pital.
Capraoli. IV. 2. V. 1. X. i.5. 20. Ci.
Kurze, fchiefftehende Bauholzer, ein^Laft
tragen zu helfen, Trager, Trageban-
d e r ; welche, fo ferne Ile zugleich ftiitzen,
aueh Stutzbander, Stiitzen; und,fo
fern ihre Wirkung in einem Streben be-
fteht, Strebebiinder und Streben
heifsen. G. Contrefiches. L Razze. A.Bra-
ces, ftruts.
Caprilia. Vl.g. Ziegenftalle. G.Eta-
bles pour les chevres. I. Stalle per le capre.
A. Goat-houfe.
Capfum rhedae. X. 14» Wagenka-
ften, Kutfchenkaften. G. Le corps du ca-
rolle, L Ventfe del cocchio, A. Seat of the
chariot.
Caput fontis, VIILi. Urfprung einer
Quelle. X.8. caput vectis^ derKopf,oder
der lange Theil des Hebels. G. Le man-
che de la pince. I. Capo della ftanga. A*
Head of the lever» X. i3. caput hydrau-
licae^ Griechifch canon muficiis y die Kan-
zelle an der WaiferorgeL IIL3. capitaleo»
nina , Lovvenkopfe, G. Tetes de lion. L
Mafcarorii. A. Lions heads.
Carbas. L 6. Oft - Drittel - Nordoft-
Wind.
Carbunculus, IL 4. 6. VIIL 1. Car-
bunkel, eine Sandart, welche aus eine.r
Malle beftehtjdie weicher als Tofftein und
harter als Erde, durch unterirdifchesFeuer
verkohlt wird. Sie hat den Namen von
carbo, Kohle. G. Carbuncle. I. Incarbon-
chiata» A. Carbuncle.
Carcer. V. -2. Gefangnifs, G, Prifons»
I. Car ceri. A. Prifon.
Carch efi u m v e rfat ile, X. 5. A2.
Beweglicher Kralmftander. X. i5. Stander»
X. 22. Krahn. G, Grue* L Altaleno. A,
Crane-
Card i n atus. X. 20. 2 1 • Verzap f t. G,
A tenons. L Incaftrato. A» IVIortifed.
Digitized by
Google
14-
L E X I C O N
Cardines (dxis) VI. i. IX. i. (IVO
X. 20. Endpunkto (der Weltachfe.) G. Extre-
nutds de reiaeu. L Puiiti eftremi deir affe.
A. Extremities of the axes,
Cardo mafculus et foemina, IX.
6. CIX.) Zapfen und Pfanne. G. Pivots,
I. Pcrni , mafchio e feminina. A, Joins,
mafculine and feminine.
Caries, II. 9. V. i^. Faulnifs, Wurm-
ftich. G. Vermoulure, Moississure. I.Tar-
lo, A. Worms, moths*
Carpinus, II. 9. Hagebuche, Hain-
buche. G. Charme. !• Carpiho. A. Sort of
beech»
Caryatides^ I. 1. Karyatiden, d. i.
weibliche Statiien, welche anftatt derSiiu-
len dasGebalk tragen. G. Caryatides. I.Ca-
riatldi. A» Caryatides.
Cafa, II. 1. Hutte. Bauerhiitte, G. Ca-
bani. I. Capanna. A. Hut,
Caftellum. VIII. 7. IX. 6. (IX.) X. 12.
Wafferfchlofs , Waffer halter ; Behiiltni fs,
Waffer darin zu fammlen , /. a. dividicu»^
lum, Es Ift cin Gebaude, worin die Waf-
fcr eines Aqueducts gefammelt, und von
hier vvicdcr befonders v^rmittelft RiJhren
ausgetheilt werden. G. Rcgard. L Caftel-
lo. A. Receptacle, refervoir. II. 9. ca-
fcellum miinitum. Kaftell. Burg, G. Fort,
chatcau. I. Caftello fortificato. A. a for-
tilied caftle.
Caftra ftativa. I. 4.. Standlager,
Standquartier. G. Qnartier. I, Quartieri,
A» Abiding camp.
Caftrare arbi/fcum. II. 9. einen
Strauch entgeilen. G. Cerner, K Caftrare,
A. to Perfore a fhrub at bottoin, that it
may pour out the fuperfluous juice.
Catacecaumcnoi, II. 6. die Unter-
brannten ; Hngel in Myfien unweit von
Philad elpliia.
Catapulta, L 1. X. i5. 16. KatapuUa,
d. i. GrofjjC Kriegsmafchine , Pfeile damit
abzufchiefsen, G. Grande machine de
guerre pour lancer des traits. ^I. Grande
macliina di guerra da lanciar faette. A. Great
military engine difcharging arrows.
Catatonum capi iulum. X. i5.
Tieffpannendes Kapital einer Katapnlta,
d. i. wann die Seile, welche die Arme
halten, knrz find. G. Capiteau moinshaus-
$^. I. Capitello meno alto» A. Capitale
lefs high.
Catechuntes, W.Q^ it a, diffonantes
loci,
Catena. V.iQ, Anker. VJI. 3. Band ,
Klammerholz. d. i, Holz, welches zwey
andere Holzer mit einander dergeftalt ver-
bindet, dafs Cie in ilirem Stand und Lage
bleiben miiffen, und weder vvanken noch
weichen konnen. Dahcr das Band niit
zwey Schwalbenfchwanzen in dic anderen
Holzer eingreift, oder an diefelben mit
Nageln befeftiget oder eingezapft ift» G.
Lien. I. Legame. A. Tie.
Catenationes. 11. 9. X. 1. Pflocke
znm Befeftigen. G. Cheviiles. I. Cavic-
chj. A. Pegs.
Cathetus. /11, S. Perpendicularlinie,
fenkrechte Linic. G. Cathete, ligne ^ plomb»
I. Cateti. A. Catheti. Cathetum demit*
tcre^ eine Schwerlinie herabfallen laffen;
eiiie Linie fenkrccht ziehen. G, Faire de-
fcendre une ligne ^ plomb. I. Calare. A»
To draw downward.
Catinum. X, i5. der Windkeffel an ei-
nem Druckwerke. G. Bassin. 1. Scodello.
A« Bafin.
Digitized by
Google
VITRUVJANUM.
15
Cava aedium otler Cavae dium,
VI. 5. /. a, atrium^ (ler Hof, G, Cour, I.
Cortile. A« Yard Conrt»
Cavus interfectionis, III. 3. Zwi-
fchemiefe zwifchen zwey Zahnen. G. Ca-
vite de la coupure» I. Cavo dello fparti-
mento. A. Void of the interfection,
Cauliculi oder coliculi, IV» 1. VII.
$.StangeI. G. Caulicoles. I. Gauibi. A.Cau-
licolesy or Stalk?.
Caurus. 1.6. Nordweftwind.
Caufis. VII. 9. das Brennen ; alfo
nannten die Griechen das Verf^hren, wenn
eineiu bereits verfertigten Genialde oder
Farbenanftrich iibergeftrichenes gefchmol-
zenes Wachs vermitielft Kohlfeuer einver-
leibt wurde. Enkauftifche Malerey fcheint
davon unlerfchieden g«wefen zu feyn. G.
Bnilure. I. II bruciare. A. The burning.
Cedrewrn. Il.g. Cedernol. G.Huilede
cedre. I. Olio cedrino. A. Oil of cedar.
Cedrus. Il.g. die Ceder. G.Cedre. I.
Cedro. A. Cedar.
Cella, III.i, IV, 4. Zelle, Inneres des
Tempels^ G. CelliUe, milieu du temple.
I. Cella. A. Cell of the temple. VI. 9.
cella vinaria, Weipkeller. G. Cellier. I,
Cantina. A. Wine-cellar. VI. 9. olearia^
Oelkeller. VI. 9. cellu cum jjeHii,Vovidi\is*
kammer. VI. 10. cclla ifiiarii, A^s Pfort-
ners Wolmnng. G. Lo^c lUi j)f>iiier. I.
Stanza del por^inajo. A.Thc portcr^^room,
VI. 10. ceila faTiuliuricay Gelijnkzimmer.
G. Chambres des dcmerticpies. I Abitazio-
ij% della famiglia. A. Servantro^ms.
Centenaria fiftuln, VIII. 7. hun-
dertzollige Kolire. G. Tuyau dc cent doits
en circonference, I, Caana cento dita in
circonferenza. A. Pipe of hundred digits
in compafs.
. Centrum. I. 2. VII. Prf Augenpunkt,
Gefichtspunkt, Hauptpunkt, G. Point de
'Vue. I.Punto di veduta. A. Point of fight.
III. 1. IX. 5. (VIII ) centrum circini^Schenm
kel des Zirkelinftruments, der bey Befchrei-
bung eines Kreifes in die Mitte geftellt
wird und ftehen bleibt, wahrend dafs der
andere fich rings herum drehet. G. Pie du
compas. I. Punta del compaflb A. Central
foot of the compafs. III. 1. IX. 1. (IV.)
Mittelpunkt. IX. 1. (IV.) X. 8. Ruhepunkt.
Bewegungspunkt. G. Centre. I. Centro.
A. Center.
Cera punica, VII, 9. Punifches
Wachs. G. Cire Puniquc* I. Cera Punica»
A. Punic wax.
Jd Certamen. VII. 3. Um dieWette.
G. A i'envi. I. A gara, A. Vying.
Cer oft rata, IV. 6. Mit Horn einge-
legt. G. Oriie de Marqueterie. I. Intarfiato.
A. Inlaid. Beller wird wohl clathrata^
mit einem Gitter verfehen, gele-
fen. G. Treilliiree. I, Cancellata. A. With
a^rate.
Cerrus. II.8. eine Zimeiche. G. Cer-
rus. I. Cerro. A. Holm.
Ceruffa. VII. i2. VIII 3. Blej^veifs.
G. Ceruse. I. Biacca. A. Cerufe.
Chalare, X. i3. NieJerlallen. G.l^e»
fcendre. I. Calare. A. to Set down.
L h alc idica, V. 1, Die Ziimuer auE
der Ecke einer Baftlika, zu beyden Seiten
des Tribunals, G, Lhalcidiques. I. Calci-
diche, A. Chalcidicae, viz. Apartinents
feparated by a partition at the ends of the
ba/iiica.
Chele oder cheira.X, i5. 17. Der
Digitized by
Google
x6
L E X I C O N
Driicker an einer Katapulta odcr Balifta,
/♦ a, manucla,
Chelonia. X. 2.4. 8. i^. i8.2i. Schilcl-
krampen d. i. Krampen mit Schildpatten-
forniigem Anfatze zur Befeftigung mit-
telft Klammern, Sie fcbeinen von der
Form' des Anfatzes den Namen S chi l d-
patten (^chelonia) erhalten zu hahen,
G. Amarres. I. Anelli, A. Sockets, colhrs.
Chodax oder cnodax. X. 6, Pinnen,
Kegelzapfen» G, Pivot. Bouions. I. Per-
no, A. Pivot.
Choragi^ V. 9. Chordirectoren, Schau-
fpieldirectoren, Bfllletmeifter. G. Directeurs
de Choeurs. I. Direttori del coro. A. Ma«
nagers of thc cliorus*
Choragia ferrea^ X. i3. Eiferne
Fedem, Springfedern. (Andere lefen cno^
daces, Bolzen, Nagel, Stifte.) G. Relforts
de fer. I. Salterelli di ferro. A, Springs.
• Chorobates^ VIII. 6. Grundwage,
eine Art von Wfliferwage. G. Chorobate,
niveau. I» Corobate. A. Chorobates.
Chorographiae, VIII. 12. Landkar-
ten. G. Cartes g^ographiques. I. Carte geo-
grafiche, A. Maps.
Chors^ f. Cors.
Chroma. V.4. DieChroniatifche Ton-
leiter.
Chryfocolla, VII. 5. g. Berggriin.
G. ChrysocoUe, borax. I. Crifocolla? A»
ChryfocoUa.
Cibdelus^ a, um. Falfch, unacht, das
von anfsen zwar gut fcheint, Von iniien
aber nichts taugt. G. Faux. I. Falfo, A.
Falfe. Vlil. 3. cibdeli fontes. Ungesunde
Quellen. G. Fontainesmalsaines. I.Acque^
xnalfane. A» Unwholefom fprings»
Cilicium. X. <2Q. Matr^ze: wcil der-'
gleichen befonders in ( ilicien aus hngen
Bockshaaren verfertiget wurden. G. Mate-
las. I. Materaffo. A. Muttrefs.
Circi nationis linea. 1.6. Zirkel-
linie. Kreislinie. G. Cercle. I. Cerchio.
A. Circie,
Circinus^ Zirkel, dfls Werkzeug eine
Zirkellinie zu befchreiben. G. Compas,
I. Compciffo, A, Compafs.
Circius^ 1.6. Nordweft Drittel-Weft-
wind.
Circuitio. IV.4.. Vl.Z. X. 19. Um-
gang, Gang abf welchem mnn um ein Ge-
baude oder Stockwerk heruni gehen kann,
Corridor. G. Corridor» I. Corridojo. A.
Circuition. 1.5. In circuitionibus^ in der
Runde, in der Krii^nme. G. En rond. I,
Circolare. A. Circuitously.
Circumfonantes loci, V. 8. Dum-
pfe Orte, dem Schalie nich. G. Lieux cir-
cumsonins. I. Luoghi circonfonanti. A.
Circumfonant places.
Circus. l.j. III. a. IV. 7. Rennbahn»
G. Cirque, I. Circo. A. Circus.
Cifium, X. 1. Zweyraderiger, halbcr
Wagen. G. Chaife rouLtnte. I. Caleffe. A,
Sort of vehicles or chariots with two
wheels.
Clathratae fores. IV. 6. Eine
mit einem Gitter gezierte Thiir. .G. Porte
grillee. I. Porta con inferriata. A» Door
with a grate.
Claviculae, X. 17. Zapfen. G. Tenons»
I. Arpioni. A. Bolt.
Clavi m ufc ari i, ' VII. 3. Nagcl mit
breiten Kopfe. G. Cloux a tetes. I. Mos-
cardini. A. Fly ^ headed nails.
..Climq^ l,\^ i^a^ inclinatio cocli, das
Digitized by
Google
V I T R D V I A Iff U M-
eiT
.Klixruii dle HimiuelBgegend in AnfeHung
.derWit^ung. . ) 7. '
i .ClimAoi^^Yivi^j. Treppe, Stiege,/ Q,
£scaUer« »!• ScalaiMi^Staitcafe.. ^. ■
Clivust VL'0. Ram^ei; Lehno, Abdi-
chuqg.j . G^ Raiupe.: I.. Calata,> A..Afcent.
CLoAca. L 1. Kloak, Ort wo Ilcli die
UnBeixiigheiten aus denHaufem raihnieln.
'V. 9. <^Za«£:adyrrz/ic:^V/ei^gemaueFteS«]iIeu-
;ttn, Kanile^nr Ableic!ungxlerUnrieinigkei.
ten, G. Egout, cloaque. I Fogna. A.Drain.
Clypeus. V^ 10.) EinDeckel.im Lako-
inifclien Schwitzbad^, wodurcli dic Ocf-
•nung desiGewolbas frerfchloflj^n dcter geul-
, jtetwiffd. G. fiouclier. 1« Scudo^ A.Siiield.
-' Cuoda^ces* X. 6. Siehe ckpdax.
- Coa^Tfteatum. lL.5i 8. IV. 4.. VL 11.
JFuge^ Ort wo zwey Korper an einander
gefugt «iad. . Die ftehende Fuge, G, Joint
montwt. I.Ligatiira^ commeiTura; A^Up-
rigbt •- joint. . ^ ^ ^ .
Cwa^ihentati^t H.^g» Verbindung
des Holzwerkes. G> Assembl^ge. L Inca-
ifiro. .A^Joining.. . .
^Coarescere. VII.ii. Sich verglafen.
.iCnaxAtio^i Vl.a^ BretemerBo^en* Q.
'Flandlier.>i. Taydlato, palco. A; Floor. ' .
.XMhlea. V.ia. X.aai. Waffarfdhnefc-
ke, Wafferfchiraube — r Schopfmafohine.
'Gk liinace. . L Cocleaj, chiocciola, A..C0-
s^ti. f VLj^k Schrauhe au.einar PrelFe.
, yiQ^ eliias. y]Xli «^jU i.iH.ti^^r^iiBaudi
.eifterWalT^leitunfr » ,f, ,,, / i m-
.Coreltim, VilLC^ dieLuft.Vm.Pr/:
eoeH r^ip^ Luftkrieisw G/Ampspbere. L
AtmQ^f^. A.Atmofphere. \
CoeZMir^j^^iw^r^tf» VIIi5l Si cOmara.
CA^f^%c^^^* II-^» ObejrfteiiGeftock
VlTR- TOM. II.
lelneaHahfed. 'Saf>eriori9 donrus univerfa
Iic dicta funt,poIleaquaminfuperiore'paxte
• ooenitare cbepbrunt. Varro de L^ L. lib.
IV. p.;45. cdit. Bipont. .> ■ . t
Cohort. VL g. vide Cors.
► Colligere. 1. 6, Berechnen. G. Calcu-
. ler. I. Computare. A. to Compute.
Colliquiae. VI, 3. Einkehlen. KehU
rinnen, eine hohle Rinne, befonders^lie-
jenige^ Ainne welche zwey^Dacher, die nach
einem Winkel an einander treten, an dem
Orte der Zufammentretung verurfachen,
worin bey Regenwetter das WalFer zulam-
•mcn fUefst und he^unter liuft. G; Noue^
comiere» L Cantoniera. A. Channel. i
-. ColiciutLcYJl^S» Diinne Stangel.' G.
Branches delsoatea,'! LGaiubi' teneri* A.
Tender ftalka. . .
Colofficoteros. IV. 3. X, 4. ift der
.griechifche Cojftiparathrus 1 von coZ/tj^wj- ,
kolallkUfch. G. D'uDe grandeur dnomie«
I. Gigantefco. . A. ColoIIaL
, Cdlumbaria. IV, 1. i. a. opae, cubi*
liaj dasLager^.dieXocher,. worin die B»k
kenomd Latten Uegen. G. Trous qui de-
menrebt.daA» la iiiuraille apred en avofr
ote les folives. L L^tidelle travi. A. Grod-
ives, or oharinels,, in which the timbers lie.
Xg.Loch^nahe an derWelle einesSchdpf-
4fadea. G. Txous. I. Apertorav. Av Grooves.
Col,UTneUa^ X.i5. /. a. hafu catapuU
.6»«; Kleinfe.Qaule, das Fufsgeftelle der Ka.
xapulla.
- j£0.lurnen* IV. 2,j Giebellaule, Giebek
fpiefs, Giebelfpitze, Dachfpitze — einefenk-
yOQhte.Stiitze, §atlle QderfenkrechterStan-
der,worauf der Firftbalken ruhet. G.Pointal,
ppJn^QPi.. 1. Monacft, colmello. A.Kingpoft.
lV..7.ite!iit es iutculmen, der Fitiibalken ;
c.
Digitized by
Google
18
L E X 1 C O. N
wahrrcheiiiUch blob durch Verfdien d«f
Abfchretbers.
Columna, IV. 2. eind Satde. G.Cblon-
ne. I. Colonna. A« Column. -^ an§uiarls.
III. 3. Eckfaule. G. — des coins. L — de-
gli angoli. A. — ^ at the angles. — medla*
na^ mittlere Saule. G, — du milieu. Ic
-*- del Jtnezzo. A. — Mitldle toliuun.
Columnarium, VIII. 7. Luftloch; eln
ftehendes Rohr bey Waffcrleitungen, \vo-
durch die beym Mundloche mit einge-
fchopfte Luft wieder ausfahren kann. £s
bat den Namen ven seiner Aehnlichkeit
xnit einer Saule. G. Ventoufe« L S£au-
tojo. A. Ventpipe.
Comitium. II. 8« Das<)amitium zu
Aom, ein Veriammlungsort des Volks. G.
Lieu de Taffemblee h Rouie. L Comizio.
A Comitiunu
Commenfus. L 3. VL Praef, VL a.
/. a. proportioy das gehdrige Verhaltnib.
Commentarii. 1. 1. II. 8. VII. ^aef.
Schriftliche Aufratze, Memoires. G. M^
moires. I.Memorie. A. Memoirs. >
Commiffura, II. 9. Zufammenfu-
gung des Holzwerks. G. Assembiage, L
Commeffura. A. Joining.
Commoda. l, Praef. Befoldung. So
iagt auch Frontin ar^. uS\ ex ffco acm
^ipit /iommodoj wird befoldet. G. Appoin-
temens. 1« Soldo. A. App^intment.
. Commodulatio. lU. 1, Uebereinftim*
mung. G. Convenance de mefure. 'LCpr-
xifpondenza dimif^ra. A. Correfpondence
ef tbe meafures^
. Communia loca, VI. 8. Gemeinorte^
d. i. Orte> ivohin es einem jeden, wer es
auch fey, auch ungebeten zu geheu fre;^
Aeht. Dcrgleichen waren a. B, VorplatZ|
Hof, Periftyl, etc, O^ Lieux publics. L
Luoghi comuni. A Common^plaoes in
privji^e houXes. eommunia opera, IV. 8.
Oeffentliche Gebaude. G. Edihces publics.
I. Opere piubbliche. A« Public buildings.
communes parietes, I. i^ IL8. VL9. Ge-
meinfchaftliche Wande» d. i. die aufse-
reYi Wande, Umfaffungswande , .eines
Gebaudes; fowobl diejenigen w^he an
der Gaffe liegeni aU die, weldie an des
Nachbars Belitzungen ftoGsen; weil man
die Einen niiit dem PublicOy die andem
aber mit dem Nachhar gemein hat. So
kommf diefer Ausdrnck auch in den Pan-
decten vor: puidam Hibernus uomitmt
qui habet pcft horrea mea infuUan^ haU
neariafecib fecundiim parietem comm
munem; non Ucet autem tubulos ftabere
admotos ad parietem communem,
JDe tubuUs eo ampUus kocjuris efk^ quod
per eosflamma torretur paries^ JDigeftor.
lib. g. tit. 2, 75. Auch Feftus (agt; Infu*
lae dictae proprie^ quae non junguntur
communibus parietibus cum vicinis. . Der
Englifche (Jeberfetzer Vitruvs I^eivton
giebt parietes communes falfchlidi durch
eommon buildings. G. £nceinte d*un idk»
fice. I. Muri eIIeriori« A. Incloiing wall$.
Compactio. X. 21. Schluls.
Compactura. IV. 7. Fuge. G.iyiem*
blage. L Comuieffura. A. Joiuing. IV. fj^
trabes compactiles, zufammfnged6bbeldi
Balken. G. Poutres jointes. I. Travi accbp.
piati. A. Compacted beairis. X. Qo. pofUs.
Compeudium, VI. Praef Gewilm^
Profit. G.P-eofit. LProfitto. A. Profit» >
Compluvium. VI. 3. Dachrinne, 6.
Gouti^re. L Gronda. A. Gittter.>
Compo^nere, VL 6. Zufinmmenreclu
Digitized by
Google
V I T R U V I A N tJ M-
v^r
ncSn, addiren. G. Sommer. I. Sommare
A, to Sum up..
Comportatio. I. 5. Zufuhr« G.
.Tmmport de viTres. I. Trasporto deiVu
veri. A. Carriagc of provifions.
Compofitio, IlLi. Einrichtung, G,
Ordonnance« I. Compoiizione. A.Compo-'
fition*
Concameratio, 11. 4» V.io. GewoU
be, gewolbte Decke. G, Vonte. l. Coper-
tura a volta. A» Vault. V. lu concamerata
Judatio. DasgewdlbteSchwitzbad^Dampf.
bad« G. Etuve vout^e.' I. Stidatorio a Tolr
la. A* Vaultedfudatorf. .
Conceptio IK. 1. (IV.) Iiibegrif. G.
Contenn, Asecmblage. I. Compleflo. A. Af«
femblage — mundi. \hu DaaWeltgebau*
de. G. tout le Monde. I. Tutta la macchi-
na del mondo« A. the whole world.
Conclave. VI. 5. VII. 7. ZimmeryGe*
mach. G. Chaxubre. I. Stanza. A. Room.
Conchylium marinum, VII. i3»
Meerfchnecke. G.Lima^ondemer. I.Con«
chiglia marina. A. Sea fhellfilfa..
Conclufurae fornicationis. VI.
n. Fugen einei Schwibbogeoa» i. a, coag»
menta*
Conclufio cuneorum, X» 18. Ver*
keilung,
Conductor, I.i. Entrepreneur ; der-
jenige, welcher einen Bau fiir ein gewis*
fes Geld zu verfertigen iibemimmt* /. a.
redemptor, G. Entrepreneur. I. Chi* pren*
de in affitto. A. Enterprifer.
Confornicare. V. 5. Vm. 7. W61-
ben. Ueberwdlben. G. Vouter. I. Fabricar
a volta. A. to Vault.
Congeftio terrae, VI. 11. das zwi*
fchen den Grundmauem eingefdiloirene
Erdreich; die ErdmalTey E^rdwerk. i a, ter»
renum. G. Terjre. I. Terra-pieno. A. In«
ternal mal^ of earth. IIL 3. Vil. 1. locus
coiigejlitiuf. ein lockerer B^den, der auv
gefiillt worden, oder au3 lofen Steinen,
oder beweglichem Sande befteht. X. flo.
congeftio fofjarum , das Grabenausf lillen.
G. Comblement d*un folle. I. Riempimen^
^o d*unr foflb. A. Filling of ditchea .
Congelari^ yill. 3. Beftehen, gefle^
hen ; von fliiffigen Korpemi wann ^e ilire
Fluffigkeit verlieren» G. Coaguler. I.Con*
gelare. A. to Concrete.
Conglomerari. VII. 11. Sich kliim-
pem. G. Se lier. I. Appiccharfi« A. to Ad*
here together.
Conifterium, V. ii» Sandbehalteri
Ort in der Falaftray wo der Sand lag, wo«
mit fich die Kampfer beftreueten, nach«
dem fie fich mit Oele gelalbt hatten. G.
Magazin de poussiere. 'I. Conifterio. A*
Apartment which contained the powder
or fand with which they rubbed their bo-
dies.
Connivere. VII. 5. Mithalbgefchlof-
fenen Augen fehen. i. a. niventibus oculis
videre. Inertia maU judices connivent ar*
tium virtutes^ fie fehen das wahre Schone
in^der Kunft nur mit (vor Tragheit) halb
gefchlollenen Augen an.
Confeptum templi. /. a. Peribolus,
£in mit einer Ringmauer eingefafster
Raum oder Flatz um einen Tempd, Vor-
hof. I. a, atrium e. g. atrium libertatis.
Confonantes loci. V. 8. *. a, ot>v«
)j%oi!vT6^. Einftimmende Orte, d i folche,
worin die Stimme verftarkt und deutlich
wird. G. Lieux coiifonans. I. Luoghi con-
fonanti. A. Cpnfonant places.
Digitized by
Google
fio
L EX IC O N.
Confummar e fumplus a-edifi-'
eii. dnen Bauanfchlag Hiachen. G. Sup-
puter les frais etc. I. Cdinputare lefpefectc.
A. to Call up an account of etc»
Confuetudo, 1.2. Gewolmheit) Sitte,
M6cle# G. Mode. I. Moda. A. Fafliion.
Co ntabulahio* X. 2i« eine Breter»
tlecke. •
Contignat i o» II. g . IV. fi. Boden ,
6ebalke,St<»ckwerk, d. i. Verbindung meh-
rerer Stocke, Balken. G. Plancher, etage.
I4 Palco. A. Flooring, floor. eontignatus\
mit Balken belegt»
Contra. lU 3. V.i. IX.3. X.22. Ge-
radedamberi G. Au^roit des, I. A pibnt-
bodi. A.PerpendicLilarly to,— • IV. 3. G€-
i^def dairnnter. G.Soiis. I Sotto. A.Uiider.
Cotttracturae. WLi, IV. 6. Einzie-
hung, Verjiingung» contrahere y verjim-
gen,feih2ii^hen. G. J\eCrcci«sement; V9A^
liringimento; A. Gentracture^ diliiinit»
tion,^ • ■ ' ■-^n-- - ^. . '.-..■
Contrario; VIII. 1. Hingegen. G. A«
contraire, L Al contrario» A, On tlie con-
trary.
Con-vefrere, VH. 8. iZufammertkeh-
ren. G. Balayer. LRaunare colla feopa. Av
to Gatherwitli a broom. \
Ci?Mi/j. IK. 6; GX) Kegel; Arteiner
Sonnenuhr.
' Coquere, II. 3; Ziegel brenii^nt ' G,
etiii*c dcs briq^ues. - I. Xhoeere 'mattonii
A. ¥0 bum bricks'. VII. 2. 10. ft. 5. Ka^k
btfchhen. G Faire de la ehaux; I. Far \i
Calcinn; A. Tb burn lime; \ ' '
CojJide, II. Praef. VI. 10/ Baunia te^
riatien, d. i: allis Sachen , die zu Anffuh^
fungder GelJailde nfiithig fmth^ 3. Matei.
rianx. I. MateHili; AlMiteTikh^ ;«i' )
: Corax, '/. aycorvus ^ oder grw, , ^X*,
19, der Rabe oder Kranich> ein Mmet^
reifaer»; ' , * .1 .» .-j. -^^v. o.^
Coracinusl cg>lorkiWUh5^ Raban^
fchwarz. G.Noir. I.Nero^ A.Black.
Coriceum, V, 11. i, a,j'phaerijcerlum,
Ballfaaly d.i. Saal, der zum cBMlfpiele be«
ftimmt war. G. Jeu de pairnie, 1. Cor^o;
A. PUce ^ere. tlife youth exevdfed with
the ball;i or undreCRng rootii^ : ('
Corium. II. 3, 8. Lage, Schicht, Heihe»
VII. 3. Auftrag auf die Mauen G. Couche
de mortier. L GroftawA. Coat. ^ . ,
Corona. II. 8. UI. 3* IV. 5. Krayileiae,
abhangende Platte., odcr * Kvans^ei&en ;
grofses plattes Glied am Kjaiue oder b#ji
einem jedeh HauptgeOmfe, als untermDa/^
chJe^ u» £. f. ,^ welchfis verhi^dert, dafs dci:.
Regea nicht a-n^den^unter^ 'pheilen der
Ordnung herunter laufeii kckiisie, fondern
von daabtraufeln mliffe. G; Lartnier^ inou-^
chette. '1. Gocciolatojo. A. Corota. V^a.
VIL. 3r Gefmis, Kinfailung, welche in den
Zimmern zu oberfi: an den. Wanden um*
lier lauft. I. u HI%3. der Kran:^^ . der a,bere
Theil dea Hauptgefimfea> . des. Gebal^e^*
G^Corniche. I. Cornice. A^ Cornice,. VI[v
Kranz,^ der^^n. Wanden Fcldoi^ eitofafst.
Corouarium opus, VII, 4. 6. Stuka-
turarbek , d. i iigui-liche Verzierung, vork
echabener Arbeit> die von Gips, 'Kalk und
Sand rerfertiget,. d. u boflirt Av^jsd. G, Ou-
vrages deXtuc Orxttmens de ooruictkea, !•
Ornato (liftucco. • A. jStucca wftik,
Cers; VL 9. WinhEchaftshof. G. Cour
de metairie. I. Corte. A« Fai:m^yard.
Corfae. IV. 6, Die Bi^dea, d.i. auf,,
ferfte Streif eri 'an . Thijur einf aifi!iQgiein. G.
Plattebandes. 1« Fafce.^ A» Faj^cia» *^
Digitized by
Google
V I T*;fV.iU: v.iyA.N:cr M.
21
19.^ dertRiibe^ pdcr KLjanichi^eLo/ Mauef^
reifser. .: .
■ Cr.affitUilO. c^OrijOrMm^ 11.8. HShe
der SkeinUgeix: .Gi< Eipdi^sdiir; de&aaaijse^*
I; Grofljetza, de' /il^rii A^ iTJii^fcneb: oC ihe
courfc;B*^--r «a^/ft//<. III.3.; Hob«tid^s hOn
pi^alGu .Gi Hauteur e|^. ; !•: GroQezzd. nA.
Thicki>efs.etc. -r^ graduum, IIL5. Hohe
der Staifen, G. L^epaiDfettr des degrds. !♦
Altezza del grado. A.^ TTbMikJiefa of tbe Ibpa^
Coj. VII 4.. Schleifftein, Wetzftein. G.
Pierre ^ aigiiiser. I.Pietra daaguzzare. A»
Whet-itone; cdCe dcfjxiatiirff^ ablchlei^*.
G, Polir. I. Pulire; A. to Rub with ftones.
• Crates, X ool Hurden« G. Ciaiea*) .1.
0ra6iccf. A. Hi^Bdies,- > .» J
<^ Crtftitii Ji, .pdriettJ^ ^I.»8.. VIL 3.
6t<>tikv(Mrkaw&idS) ifiundw^dey ^adhweik,
d. i. Wande,die nicht niaffiv. vonSfceinen,
:6>ndem* nnri^ voii Holz aufgefiihrt iind,
^i^ wtfreh aiiis holzemen Schw^len|. ^e«
len oderi S|iulen j- Riegeln r -Biindera und
llftb&fiiickehizufamuaeAgcfetzl:^ Di^ QelF-
nnngen zwi fchenjdieifen Hoteein; o/4cr. die
Faeber, werdeninit B^tkfteinen aolHge-
mauert^oder mitFachholz und Lehmaud-
gef iillt. G, Murailles fait^s de bois entret
iace. Cloifons. Clorfohnages. I. Intei^jati.
A. Hurdle. JWwUs». viz.^woddfen.pa^titibnsJ
Crepidines, III.2. IV. 6^ i. e;^MeiiA^
bruiu quodque iti torona aliave r« 6iui-
nens. ' Glieder, die vor anderen hervoF-
ragen. Anwachfungen. Auslaufungen. Vor-
-ft^cdiuftg^ .G« £mpatements^il. Spiccature.
A^Footings* V. ifl.'i,:a. margo, extremi-
tnsi <]i»n>|Octuilra, ij i . * . . \ : ^
i^ii2a/>S turitdxicksii&fifafcdiic^.^^eih Gftftdle,
fiii denrSctirn^bQck.^ I .1 .:' ■ ir^I? i.h o i'. »
) -errii/?w^^lI.j8LJ itoiliejJl\hidft,.JSch^le#
Lage; G. CroiJte..^ L\&<Mla. ^-A. Cdat. i
Cryptae^ Vh8. Gewolhe ziiwr Apfbe-
nvihcuBg^ adliefley Waaren* .Gi Ctt[es.,J.:
Grotte. A. Vaults. .^t;j'! .I .! ' i;
'\.Cu6i(ui:lup^) ly. ai LagV, li^gende
FugeeinesSt)eans;O.Lit. LLettojA.Cvuj>j
fe* Bed* VL 7. Zimmer. Gi Chambre; I.
Stanza. A. Boom^
Cu biLe^ IV. a. Lager, /Loch, w^riw. ein
Balkeii liegt» JV; 4.. Liegende Fuge. G.
Lit. L Letto. A. Bed.iKt L
- ' Gz/3fii^ttj'..HL u Micjl Marffs vom.SH-
bogeh bis zurSpiue des fMittelfinger&i $i€
beftand aus fechs ^ueiiianden oder vier
jund awanzig.ZolI. G. Caudi^. L Cublto.
A. Cubit. . • ./1 V \ . ^^V. \v
-i CulUd^ris oiler ^iilliari.s^ YL* 9.
-Ton dem Maafii einfes ,*«ri/tftttf*^ ^: . \ -
CuUe^us, ein Maafs. vdn 2wanzig Am-
yhoren. G. i6Qo'piiitfes. TL i2o anfore. A.
Veffel Qoiit^ning 108 gsdlans, oracc(»rding
.to fome, 145 gailons^and.Sipints./ /
Culina. Vh g» Kiicbe. G.; Cuifine.. l
Cucinav.A. Kitc^heix . i .^ ^ ; j
C w Z OT tf 71 . VL 2. V. 1. Firabalken^ . d. L
der oberfte Balken in einem Dache, in der
Firfte. G. Fatte. \ Colmo. Aiinello» A;
Aidgepiece. . ... .. 1.0 .[ ,.- .;
- KJnltelli Irgne^i.^ VH. 3^ . Holzefne
ePflocke.i G. Cheviiies de hoi^ L Caviccbi
di legno« . A. Wooden pegs« . ,
In Cultrum collocare. X^io.oder
in cultro X. 14; Auf die:hohe JCantej. auf
4ie\fGhmeIei Seite legeny fetzen. G^ En cou>.
ieau» I d jcakeile. A. on ^chetfide, or edge^
Digitized by
Google
&a
I.E xrcx>/N
Cunei. V»G^ KeiHdrmige Abtheilan-
gen der SUzreihen ^itn Tbeater. G» Le»
amas de degr&. I. Cunex , quarti^dl (E fe-
dili. A«<Seat8ibet^een the ftept directed
in radial Hni». VII. 4: 5« Rauxn zwircheh
den Feldem, womit die Wande verziert
find. Die Geftalt deiTelben hangt von der
Geftalt der Felderab» * .
Cupreffuzx IL9; CjrprdEe» O. Cy-
pris. I. Cipreffo. A. Cyinrdii;
Curare, L 6. H«len, toriirto. G.Gu^
rir. I. Guarire, A. to Cnre*
Cureulio, VI. 5» Der braune oder
Tchwarze Romwurm. G. Chalan. UTon^
co. A. Blackworm. «
Cur ia. y. a. BmtUiaits. VerTainthlangs*
ort zuBerathschlagungen. 6« Hdtel de Vil-
le. I. Curia* A. Senate-houfe.
In Cnrfiius.h 1. VIU. 7, C^ielleicht
in decurfibus) Bergabwarts.
> Gurv^tura^nmer^e, VH. 5. Ge-
wolbe . Bogen,- gewoibte Deckel G. Pla»-
cher en voute. L Voiu. A. Arched ceiling.
Cufcos: IX. 3. (VI.) Barenhiiter, Boo-
tea. G. Gardien. ^ U Ciiftode. A, Krcper.
Cylindrus.X.6. eine W^walze. G.
Cylindrc. I. Cilindro. A. Cylinder.
Cymatium. III. 3. IV. \\ Wulft der
Icmifchen Saule. G. Ove. Echine. Qoart
de rond. I.Ovolo. A.£chinu8jOvolQ« III. t.
IV. 3. Kehlleifte, bey den Tirchlem Kehl*
ftofs, d. i. eine Leifte, die auseinem auSi*
warts und einem eihwarts gehenden Zir-
kel(^iicke zulammengeretztift; dergeftalt,
dals das auswarts gehende Zirkelftiick das
vordere, und das einwartsgehende das in«
nere der Leifte abgebe. G. Cymaife. I.
Gola diritta, dmara. A. CymatirUn. — ^a-
ricum. IV. 3. 6. DorircheLeift«.Hohlleifte.
GUed der B^kunft^ dis in Teiner Bfbite
und Tiefe nach einem halben Zirkel oder
aiich nach einem Quadrahten auigcAidhlt
xft. O, Cavett L Cavetto» A. Doric cy**
madum.
Cymbalum. X.. i3. Becken. Glodce*
6. Cyndiale. L C^nbalo. A; Cymbal^
Cyzictni oecl. VL6. Cyzicener-
Saalr mit langen bis auF dte Erde gidien»
den TfaSdfenftem ; . gegen Mittemacht ge*'
legen; dieAusfichtlndenGarten. G.^ran-
des falles^ Cyzic^nes. L Salotd Ciziceni»
A« Cyzicenian (aloons^
Dedlhare^ VII. 4. Weifaen, eineWaind
eder Dedce mit weiber Tunche iiberzie»
hen, und weifs anftrdchmy iibertiinchen.
G. Blanchtr. I. ImbimCare. A. toWbiten*
. IDifcdfi^lo^. IIL I. Zfshnfaulig.^ G. 4
«dix coloxmes. L A dieci i^lonne. AkWiA
ten a^nmns. ■ >. . ^ ^
Declinatio -poii. IX.5. CVTIL) Pol-
hdhe. G. Elevadon dn p61e. L £levazione
del poio. A4 £le^atk)n of ihe pole.
1> tf4:<^r; L a. DMSchickliche. Q.Bien-
Xeanoew> L De^o. A.'Decor.
134izuria.VVL,u Aomtem^ihrerzehn.
AnzahlvonzehnLeuten. G. Dixhommes.
L Died uomim. A. Ten men.
I>ecurfus, VIH. 7. Bergabwarts ge-
hende Wa^erleitung. G.Pente. LCalita.
A.. Decurlion.
Decuffatim. I. & Ueberzwerchy
lireuzweis. Deciiffatio, I. 6. "^X^ 11. Kreuz-
weifer Durchfchnitt zweyer Linien. G. In-
terfecdon. L Interfezzione. A» Interfe^
edon» Decuffis. III.i..ein Zehner. G.Dl*
xaine« I. Numero di dieci« A. Number of
Digitized by
Google
V I TIVU V IA:NV M.
93
ten. I>eciifisfeociS. Ul. i. Die Zahl Secb^
2«hn 16. . A. i
DaformartfiXx. AbTtirsei», durcb
Zeichaertabbilden. G. Deflrincr/l..D^rig
nare. A. To draw. DefQmiatio. 1. 1. Abr
rlCi,Zcichnung, G. Dessein. I. Difegno.
A. Draught.
JOejeetus. VtS. AUeiter derTraufe/
' G. Cheneau. l.:Oorho^ A. Elairef.. ^
JDeliquiae VI. 3. Wafferrinnen,. 6»
. C^eneaux. I. Gronda^ ^Gomo. A. £aves.
Z>elp hin u s, X. i3. An der Wafferor-
gel, eine Art viinHebel inGeftalt der DeU
phinev ♦
JDelumbare ojd jeir^num, VI, 5.
Nach einem gedriickten Bogen wQlben^
6;Faireiine voute'surbaiS5^e. I. Inarcare.
A. To form an ellipticai ceiling.
Demolitor^ X.19. Mauerreifser. G.
D^moliffeur. I. Demolitore. A, Demplir
Xher.
JDenarius. III. 1. Zehner. MiinzCj»
Avelche Anfangs zehn/nachwalf ,aber fech«
zehn eheme As galt» JDenaria fjlula^
V1U« 7. Zehnzdllige Rohre, im Umfange*
G. Tuyau de dix doigts en, circonference.
i. Canaa dieci dita in circonferen^ia. A. Pi-
pe ten digits in compafs^
f JDentatum tympanum. IX.6.CIX)
X. 10; -Bezahntes Rady d.Ju einRad>>yeJr
ches mit Zahnen, oder kurzeh Staben.,
Xainme {(epannt, entw^der auf aeiner Sei«
ten- oder Stiniflache verfehen ift. G. Rpu^
^entelec. 1. Ruou denCata. A. Toothed
^heel. .1
JDentes ferrae.ihS. Sagezahne, G.
Dentelure en forme de fcie. I.Dentiagm*'
fa di feghe, A Teeth formed like thofe of
a faw.
Xytntesfcreipis. X.ft. DieKneipen
ciner Zange. G. CrocheU de tenaiilea. h
Puntq di tem^gKa. A Feeth of tbe pincer,
VIII. 1 in dentes proeumbere. Vorwartf
niederfaHen, mit dem Angeficht ^urErde.
yi. 11. muri, Bcjm Grundbaue, Mauern
die in der Geftaltder Zahne einerSage die
I^den Stirnmauern verbinden. <j. Den-
tejure. I. Dena, A, Tccth-
Dentieuli. I.a. IV. fl. 111.3. Zahn-
fchnitte. Kleinc Zierrathcn an dem Ban-
de, der fich in lonifcjicn und Korinthi-
fchen Gebalkcn zwifchen dcm Friefe und
de«r Kranzle^ftcn beflndec 6. Dentipule.
I. Dentem, A« Dentils. IX.6, CPCO Zahnc,
Kan^nc, jjn d^n Raderiv Q^^Dents. I,
I>ena. A. T^h. ; \*
Depalatio. IX.5. (VIIL) DJe Ver.
langerung und Vcrkiarzung dcs Schattens
dcs 5tift» oder Zeig^s auf derSonnenuhr.
G. Proportion de Tombre &iuinoxiale, I.
L^accor^iamen^ edal^ungamento dei ^or-
ni. A.Methode offinding the increafeand
decreafe of the fhadow of the gnomon.
Deprimere puteum. VUL 1. cinen
Brunnen^rab(^p^ abfenken. . G. Crcufer
un puits. I. Profondaife un pozw. A* To
4njt ^ welj. . ;
nefcriptio. 1.6. III.3. Abrifs, Ab.
K Wuflg. . 4f/km^fo aedificiorum in ar^eis.
GrundriCi. — VIII. 2. orbis terranim. Land-
iiarje. G. Cfttte geographiqtie. L Cartc geo-
graficbie. A, Ms^p af t^e earth.— 1. 6. ven.
torum. Windrofit^ G. Rofe dea vcnt^,!. I.
Sfera dei venti, A. Compafs.
JDefignatio. L 6. Abbildung. defu
gfiare. Lo. Abbaden G. Dessiner. L Dil
fegnare A to Draw.
nefpumare eote. VIJ, 4. Abzic
Digitized by
Google
a^ .i.t ax.i^.i rc'Jo/INr I Y
Oiiefclien Ws^die Iiateiner^diS^-;t;fi>Myr#
ausdriicken, nehmlich Schrankeni^ Bofirt©-
dlgufeg» VordemThurfe^' G^Baritcres, A^t-
jJortei. ^. ^Gah<ieUo, iiparo a vantL ima' j)oK-
tti ; ahiiporia* • A. Bkrrie». • ^ ::..:. i
frontati, Durchbinder, BindeHeine, d.i*
S^ei^ri^j^^WeJche ijiierdiir^UKlie Maiier.ge-
hen, fo tkft «i^ anf^beiden 'Seiteii^dfelr
W au^' gefehcWi ^Verdeil konnen, uhd ' tei-
de Stirrimauera' mit'.einahd^r verbmdeB
tirid zufamnfienhalton/ G. Pierres I deux
paremeiift; I. DiatonilJL^&ones extending
from one face of the wall to the othjBBi. . ^'
• *' j^y/ a ro n Ui l^^.UBdeidiatdiutche ^H'
Idteiv'*^ ^^*""' ii-*i'i ■*i; »•'• 'tr. ii,./[
. • f Z> ti'^^ ^ <? s: V; 11, Bnjorum ftadiorum
habens cir<:Autione^m» .- ,.. i.^H.i ^ /,
Z)4azonpat'a, V^. 7, Abfatze im.Thea-
ttr;- ^/.>»^^. praednctiotusi i .1 . : ii ;/' , / r
Di chalcum, III. i^ Viertel • Obolei,
. tflh^ WltinAe,. ' ! . f n / » - i > ( \
-!■ j) pd'ar*on* Il&J.f ••Ich lufedafur Xy*
dion^\ V ' . : * '. .
• iyi&z'e^igm^mon, Vv/j./ Dasgetrenn-
4fe^T-^tradi6*«l,'iin?4er Mufilk. .. ", . / i -^
^-^Z^/«j^/vjr.'*i.5.>.Deri erlleihorbaffttfDoii
eines Inrtriimenla,^fV,i(^'\em Viefifeltoti.-j"
C XJOi^^i^ii/A^^fafv^v^ioH^ ein^Maafs; ddien
i^ eideiryFuf» uirid $4 eiiie£ileati'diaaoheil«
G. i*«Wce. I. Dito. Auli^cfa^ \ j / ^ , ,
"lyiHieiito^iuW^^^iii, ii^iAtfj-^cZti-eydiitt
tel;*|^- .• i ^'-f ^'' ••''^ ^i -• '■ ' : ' .-' > -. -.i
i' jDe^a):;.^raf<f.'^W»^ 6jolD5bpitern, -/[bf^*
hen, Vifiere, d. i. fenkreclit geftaltetd mefsi
ikigene i^latteih .od^.BAeckeyNanMUath^ina-
tifcben InftjJumehtenv 'wodurch man vik^
firt. ' 6. Di6i^ea3. t; Ti?aguardo» A. Di^
optrae* ; -
Digitized by
Google
V I T R^U ♦¥ I A N^U M
^5
jDipe c1ka4 ce^ 1. fi. /. a^inierfdabtuimi.
Raum von einem ziim andern JVuder.^
' I> tp'i afi^ nX IIL li 4»« ^ppelte ZrfU
rcchs.»-'--- •'! ^ '*•' >' ' '■^ii' ■ ; ■ '
' UipliHth^i, ir.6^ -^ parietes^ Mzu"
€fm, diezWeyZiegiebdick fitid. ^.MttrtJI
detix rangs efe briques de large* L Miiri di
xtiattoi^^ duejordtnL' A.'Walf8 eomaining
the length'of twof brickfi In thickinefs» >
ntpkeybsl 111. 1. VIL Prtftff. Dop-
pelflngiicht,d.i. ein Tempelder vom mid
binteh 8 Saalai^ tmd^^eiae zwejfachd Sau-
lenftcllurtg auf den Seiten hati G. Dipt^re«i
IVDipteiro. ^A. Diptei^os. ^
Directio oderMireetun^ VlL 3»!
efener Atputt. 6. £gaUtd. I. Piano^ A.
Evennefo. ' ' - / :
JDirectus. VIL 3. Eben , gecbenet^
G.^gal^. I.Appianato. A. Made even.
jD/rf^i^/^tf^ ari» ?c«,VlL3.'Mitfeiiiem'
KalkmOrtel eben abputzen. G. Egaler. L
Appianare.'^A. tomalcee^^en; .
Disdiapafon, V.4, Die Doppel-Oc-
tave, DeciHi«-Quint6/-5i0' ift -dte Oetave
von der Octave^ und verhalt fich wie 4 : 1.
J3 ifp ar^kitio proifr eatio nis, IL 9.
Die Eiitbindmng der Lerbesfnicht, Geburt
iies Kindes. « G. Accoudiement. L Sepa-
razioile del feto. A. Delivery. :
Difpluviatum (cavaedirun) \l, Z^
ein traufioCer Hof, d. i. wo die Traufe in den
Ecken, dicht anderWand, vom Dachebifl
«tim Erdbodien hernieder geleitetj wird, G.
Decouv^rt. 1. Difpluviato. A. Displuviated.
jyifpofitio, 1.12. i» a. Diathefis.
Die Einrichtung, d.i. die fchickliclie Stel-
lung all6r Thcile, und die dadurch in der
Zufaihmenfetiung bewirkte> dem End-
zwecke des Gebaudes angemeffene, Zier-
VlTR. TOM. 11.
lichkeit.— Hin und wieder Ijeiffsrt es ancH'
fo viei, als Anordnung. G. Disposition>*
I.Dif^bfizione.^ A. Drfpofltlbri. ^-
JDisru mp e rV* Vil. 11. Sprengen. - G, *
Rompre,brifer. I. Rompere. A. to Spring^
JD iffo n arit^is lo ci. V. 8. Mifslo-
nfende Orto. G. Lieux dilTonans. LLuoghi
dillonanti. A. DilTonant plac^s» '
Diftrihutio. I. 2. i. a. Oeconomia^
Eintheilung , d. 1. Ftjgliche Vertheilung
der Materialien und desPlatzes,verkniipft
mk einervemiinftigen Wirthfchaftlichkeit
beym Bauaufwand. G. Diflribution. L Di-
Ilribuzione. G. Dillribution. .
Dodrans, VILi. Dreyviertel; nemi
TUeilif eines As. %.
- D olare arborem^ materiam. IL
9« VIL a. ' Holz befiehlagen i behauen. G.
Couper. L Afciare. A* to Hew«
Dolium. - VL 9. e^nFab* G* Tt>nneaui
LVafo^ A. V-effel. ^ . i i
Dominieus fuinjtus^ ViL6.KoIten,
welche der Bauherr tragt.
- JD-cmiiiifx, VIL5; Banherr; dcrjenige,
welcher ein Haui baueir la£st> /. 0. paterfa*
milia^. G.Maitre, c^lui quifaitbatir. LFa«
drone. A. Proprietor. MaftentEmployer^
• JDomtis urhana. Ls2. VL 8. Stadtge-
baude. G. Maifon de viUe. 1« Cafadi cittd«
Ar City-houfe.'
D onicum. IX. 4» fur donec^ bis.
i Doron^ iL3« i^a^ Palmiis. DjLe flacho
Hand , Querhand, item ein Ge(ch)39ik. G/.
Don. L Doncu A. Prefent. .
Drachma. IILi. Miinze, fechs Obo-
len an .Werth; oder, £4. Dichalken oder
Trichalken.
Ducere l ater e Si II. 3, Ziegel ftrei*
chen , verfertigenu. G. Faire dea briquee
d.
Digitized by
Google
2fr
L E X I C O N
il^oulerr h: Fpiujari? ^ttoi^i. r A* ta mak^
bl[icl^ . :; ' ...:'- :! , /. , ;.; J -., ..»
Duc taiiius furi^s^ X, ^, Zq^feiU,
Q; Cabl^SK I»- Wei}al.e.i A^Diavying rppes,
JDuct^us^ o^er, ^ , t
. J> u et i.c^nt^s aquY^rum.yiil.^^.Wxi^^ •
f^ltjitur^f en,,:Q. A<l^i^4»ii,C3. I> AGquedottir
A, Aciuediiq^, ,. : . ii:; ./, '*,, ■ :,
E^ clefi aJft efium, YH.lS.. ^ VonfamnV'!
ItuigsoTt; eln kleines Theaterizu Tt^aJ-
1 e s ; minufcidww theatrum^ fth«atEidi\uii«i <
Eahea. i^i. V.5. SchtUgefabe, TlAea-
tervafeiir G. Vases de.tiieau-e. !• Vafi del,
Teatro. ' A, Vafes' 6f .the theatre». » r.
Echinus, IV. 3. 7. Der Wulft.; indeif
Baukundy einGlied das pach einent un-^
tcrwarts' lanfenden Vkftekirfcel gebaur
chetilK Unfre Werjileute neruien ^ ei-;
nen VierlelHab. G^Quart de rond , Ove»
Echine. I. Ovalo, A. EqhinuflT, OTalor . i
. E^jthoi^t^ Ul.a^ VlAa. /. a, projdctu^
ra. Ausladung, Auslauf: Die Weite^ um
vvelche efax* Gkiedfoder Theil eiaker Saullen-
erdn«ng vor dem Korperj wown es eii>
Glied ift , vovfi^ringtv iG. SailUc , h Spbtti*
A**ProjectuTe«# ^ f : ; a .n : : t ;
Effec^u^ oyerisw I. i^ BiaA^ii-
tung. G. «Pralique. L Prstica; A;Practide;
Elaeothefium, V. iir i* tf. unctim^
r/7^/n« Sfilbezimnier iip Bade^ G. Lieu oii
t*huile ^tbit ferree* L Eleotoitcu Aviliioni
whei% they anOintetl; . •)
Ellychnium. VIU..1; Bacht lichC*
dacht. G. Meohe; I. Ludgnolo, A. Wick.
^ M mh^tes^ -L 0«- IV. S. i^rmodulus. det
Model, d. i. die Einheit, nach welcher' in
der Baukunft /lie verh^tniiisin^feigcsG^tofse
fdti^^ zur VerzioruTjg dienenden Tl^eiles,
bellimi!iit'>vir^, . G« MofMe» h Modulo.
A. MiftdttJie^. . :• . i V . *i
.JBf;i$p/;i m^/rf4 /,(.;! X*.*^ . MaQlve
Kolben in einem StiefeL Ein KolbenlilV.
bey Shug- Dod- DruclRwBrken e^n :cylindri-
fclies: Stiiicky.:\yelc^li^ an #ine-Sun§e^ ^efe«^
ftiget ift, .^nd iQeinerJlobre auf- ^i^d abf ,
gSlik» wjenn d$s'Sa,i;g- p^r JDi;uck\v|Brk im^
Gebrauckiftvl B/ey e|:ftemAft.e^^lKAl,.!Eu^cL
mrt.eineliu V^l^iil Terfehcn'; _ bey l^f t^rn
abevrift ec voU, u/94) /9ts xunden Scheibea.,
\ton Ladexnzufam t^fingf falau;»^ jj^ obei) uni|,
unten mof&ngene^S^^^ben ^^eui \\*el^he
das Leder zufammep' b^L^^iv G«,I^ons.j
L''St4P^^ffi,\A.^Piftdnf^i) , . s -. s ..
./£/?itftt4«^<r. iX^M fidit .%U«^ Genauigi
keit, G., Avec cxactitude. L Con efattezza.
A^ With.acwdi^f .w... .^ . . .:,.
E,miffarium^ VJJL 7, Wallerablarsi
loh) behalte nii t! ^46k«ii die > gewohnliche
VfitwtrimTriiffarium^ dv i. Ein;faii^j— beyi
weil es im TMt ^ r^fi^iqndurfi aqufun
imnji/fc^iufn heifsjt^ . / \, . \ , ,, \ ^
' 'EmpU^cAottg.lL&^.Eine M^yQ^,M^Vr
erwerk, das Gei£i^Ht« gef^ai^i weii dcr
Haam zwirchcn zivey S4i^ipa\;^^rn efit-
wedery wie bey^ denj[jriecke#^^, «^i^.fif^^-L
wg^yerfertigtem^auer^yerk^ ; .ode^,,(Nvle.
bey den Romern, mit miordentlich durch
elnander. .ge\vor£ene;n zerbrpjci^e^^n^ ^tci-
nen undMdrtel ausgefullt wurde^ Letz,-
teiies nahnten die Gri^h^;, di^mi^fi,
DKnl XXXVL 5i. : G. M^yQnnpri^ aTcui-
|flage(. L F^bbrica ri/empita; A. Wal,
which had a xore of rubWe Itones in^ the
middle;..by the Romans , jthro>^n in pjo-
nnsGuously; hy the Qt^$^ (>rrpught'
throhghout in ihe^iaan^ majpti^ as the
fronts.t' ■ ^f ; •:> ,',}:.
!• •• * ,1 •
Digitized by
Google
VI T R U)V I A N' U M.
37
j £tnpo%'ium. n.8. MsrJ HneinemHa-
Marche. !• Mercato. A. Market. : i i
*< 'Mn^-mf^jf^i LVlii; FwichtliKhHureyFlruicht-
'g«fhS«igef FriKhtbandv^-FmchtkraTi-z * -^
Fieft.im, ghirlan^Ji: A. Feftoons. w
'COtUiy dic P^^Hiohev Nfeigung^ ^ies Aequ^
tors geg«:i<len'iiwiiz^^Vv\veldhe fich; airf
•die veifchteilen^ Breite dei* JSrche zinil Oor-
t^ beziieiit. ' l^h Martiixi .van^d^ii
^onncnuhl^en u. X. w. 5. 56. Anui,
-brftucheh -^it. MatliiehViatiker y z. ^ P r o -
k 1 u s, die Ausdriicke cllma nnd encUmd in
;£tner Bed^tcmg^ .\ .^'. ^ .v.. :\
• JE.ncjclio^^id ifcip li na. ! I! iw • ^ x?d-
'^tttiuamm^ VI«j JPra^ Krei5, Uoilimg, Jni.
begriff, Kette, — £ncykl6padiexlier Wit-
rfenfchaflexk. G/EiKyclopedie* lA^Enciclo-
fetha. A. Encydbpedy!. ' . 1 , . i ' •
. 'Muguonatoiii iX4 6/.(IX0«iheArt j^oja
jSonnen^ihr. '":•.. . .
. £ngihata, X. i2^ In FlaT^rhen einge-
icbloirehe Mannchen, eine Erftndung de6
Ktefibius glcdch der, welche \Hrir JGarte-
Xianirdbe T^fei nennen. G\ Petites figu-
«fes darts des vafes de verm li.Statuette
chc ft muovoho iii uh vafe. K, Littie figa-
jres made ianaxiv^ in^afsA^aTes, by .means
<jrf thq water, whitii .llhe Vafes haVe xecei-
ved. . ,;■ • e i ^' ■!
> Entafis. 111* a. 3. adjcctho <piacjitin
mediis ciii/tmms, Verftarkung in derMitte
der Saulen. AusfchweifungderSfiulenach
der krummen Linie. G. Renfleuient^u
jiiilieu des colennes. I. Giunta in mezzo
della colonna. A< Swell in the middle of
coluums. ' '
Epagon, X. 5. i. a. arternon^ LeltQa-
fche ; chltter Klobeu am Fufsa eine& PoTy-
fpaft'3. f.. ' :. : ' . .: .
- l^MpKebjenm, V. ii. Jimgliilgsraalinda:
Paiaftra. G. Lieu pour les jeunes gar^ons.
-l^££ebeo*-.A. Jlphebeum. viz. pla^ce of
^exercife/ortheyoutli. '
:- Ephfffitou, 111,1, Ucbcr fechs, A^l,
fiebcni 7. i ; ^ '^
■ Mpihatae, IL 6. See>- od^r .Sthi£FIbl-
-dfftem G, Mariniers^ I» Marinaxi. Ai Ma-
xln«ra«~ — . .: . -. «*i,. ' ./* ,.-1-*.
E.pidimoeros^ lU. 1, i,a, bes ddtem
ztuM, = . > - •■ ' •'' .^f 'r' , ■■ •■•■■•, ^
'- Epigra^msr.VllL S. Infchrifi, In-
-f<^p^n. iS, In6Criptton« Llnfcrisiione. A.
•fafci^Jptipii. ' / I . '
Ep ipen t amoeros, III, 1. i« a. t/uiju
Jtariumjxltcrum, i^.
Ep ifc en o s, V. 7. tind epifceniumWl^
5. OberfterUebtfrfartzldepScena. <J. Troi-
:ft^iie x^rcUiei deljcalonnc» fkr la fcene. ^. II
terzo ordine. A. Third brder bFtoliiinns.
• Epifchis^ X. 17. i, a, cuueolus fer»
reuSf eiferner Zapfen oder Pflock auf dehi
tjbcHe der Bklifta und Kata|)ult:a, zur Be-
feftigung des dadurch jgezogehen Seris, £!«>
iiige iefen dafiii- ^ziyg^w . -' . r
, Ep ift ylium. IIL i. 2. 3. IV. 3; . Praef.
V^\^ X. €. Unterbalken , Architrave; der
unterfti Theil des Gebalks pder der Bal.
ken, weicher langs iiber die Saulen cines
Gebaude^ gelejgt wird» G, Architrave,. L
Architrave^ A. Archltrave. Epifcylia, L &•
IIL 1. das ganze Gebalk. G. Entablement.
I. Coiniciame. A. Entablature. Epifty^
liorum ornamenta, V.1.7. Fries und Kor-
nifclie* ^. Frise et Gomiche. I. Cornicia-
menti. A. Ornaments of the epiftylium.
Digitized by
Google
i8
L E X I C 0*N
Rpiftomium, IX.6.CIX0X.i3. Hahn,
Werkzeug , wodurch man eine Rohre u.
f.w. 6£Ehen und verrchliefsen kann. G.Rd-
binet. I. Chiare d'una fontana* A» Stop-
per.
Rpithitides, \l\. 3« DiejenigenBinTi-
leifien, welche man auf den Kranz des
Giebcls -lm fetzen pflegte, und welche um
ein Achtel hoher als der Kranzlcillen wa-
xen. G. Simaifer sur ler comiches. du
^tympan» L Gola che termina la comice dcl
frontefpizio* A» Sima over the corona. of
the pediment
Epitoocis. X* i5. Die Nufs, d.i. Ker-
be, Ainne auf der Kat^ulta, wotwq die
Sehne mht uidd aua welcher £e hei^v^ge-
fchnellt wird. G. £pitoxis. I. Epitoifi* A.
£pitoxis. . .
Rpitritos. III. i, triens alterum (irrig
tertiarium^ d. i. if ♦
Epizygis. X.16.17. S, epifchis» .
EquHia. VI.io. PfcrdeftalU G. Ecu-
rie. I. Stalla. A.^ Stahle.
Equus. IX. 3. (VI.) Pegafus, das Stern-
bild. '
Erectio firma, VIIL Praef. Steif-
heit, Vermogen lich aufiKurichten^ Zeu-
gungskraft. G. Erectton. I. £rezzione. A.
Erection. ,
Ergata. L 1. X. 4. eine Winde, i^rd-
winde, eine perpendikular ftehende Win-
de, welche von einem Orte zum andern
gehracht werden kann« G^ Cahertan. Vin-
das^ I. Argancr A, Capftan.
Erismae. VI. lu X. 1, Strebepfeiler,
Gegenftutzen, /. a, anterides,
Efchara^ X. 17. fio. Fufsgeftelle der
Balifta, oder deis Schirmdach», G« Bafe.
Griite. I, Bafe, A, Bafe»
- Efculus, 11. g. Die Sp^eidie oder
kleine Eiehe. G. Petit cheue. ,U Ifchio«{ A»
Efculus.
Et iurjivef odet: III* a. Pler^m^os
enim ratio :et cotiimnarum circwn aedetn
difpofiticK Vi.Q. vecMus e.4h^ prel0^ Vlh<.
Inccmatur marmor et fupra loricae ex
calce et arena inducantur. YII. 5» arena»
tumet marmor et omne tectorium indu*
catur.. VIIL7; degftomofucis rd>us et.hO'^
rologiorum ratiouibUs^ VUI. 7. quemad^
jnodum.An rivis et. canaUbus dictum eft.
X. ^.moduli quadrati pice et cera folidati.
Ej^efiaeA.Qi WdUDriticl-Nowiweft-
wind«. i . . ;
Euangelus, X.7. GutcrBQtc,der eine
-firohe Botfchaft bringt., <5. Porteur de bon-
nea:Xiau£cUe3« K.PortatQre.djLbuonenuo*
ve. A« fiear^ i>f good tidings.
* Etraiiidus^ 11« 8« 10* Wandelbar, bau-
faUig, hinfailig, Vll.fl. Kraftlos. G.i Mau-
gre. {.LMagtow A. Wcak. Vli» 3. MsXt^
fchwach von Glanz.
Evanefcere. Vll.3« Den.GIanz Yer-
liereny mact, blind wcrden. 6. Pcrdrc le
liiftre« I. Sm.ortire. A« to Fade« H ,
Evergkneae trabvs^ V, i^ iWohl-
v«rbunderic odcr eingcbundcile Balken*
G.* Poutres jointes* I, Travi conoatdnati ,
giunti« A. J^ms . well wrought*. ..i
Eurkythmia. \. a. Vl. 2, Ueberein«
ftimmung, Wohlgereimtheit, d. i, ScUop*
heit,^ gefiUiges Anfehen deS* Xbeilein der
Zurammenfetzung» G. Eurythniie» 1. £u-
ritmia« A; Eurithmy.
Euripus. VU.5. Kaodl. G. .Canal. L
Canale. A. Canal,
Euronotus, L 6« Sud.Drittel-Sudoft.
wind.
Digitized by
Google
VITRUVIANUM.
29
JEurus. I. 6. Siitloftwincl,
JB nft ylos, III. 2. Schonrauiig, in Ruck-
iicht der Saulemveitien. G. Euflyle, k co-
lonnes bien placees* !• Euflilo, a giufto in*
tercolumnio. A. Euflylos, viz, with juft
dilbribution oF the intercolumns*
Rutkeia. X» 8. /. «• porrectum f die
gerade Linie.
Enthygrammus. I. 1, i^ a. regula^
Richtfcheid, Lineal; G. Regle* L Riga,
A. Ruier*
Exactio. IV. K VI. 2. VoUendung,
Volllconimenheit. G, Pr^dAon, L Preci-
fione. A. Precilion. '
Examcn. X. 9. Die Zcinge an derWa-
ge. G* Languette. I. Linguetta» A* Ton-*
gue.
Examinare alicui rei. X. 8. Mit
ctwas iiii Gleichgewicht ftehen. G. Etre
eh equilibre. J. Equiiibrare. A* to poifei
- eqiiilibi^te.
Examinatio^ X. 8. i. a. libratiOf d\e
Abwage, d. i. dle Entfemung fowohi der
Lafl, als der Kraft, von dem Ruhepunkte,
der Abftand. G. Equiiibre. L E<juiiihrio.
J\. Equiiilirium»
Excernere, Ih^ Ausfieben. — cri^
hris. VII. 6. Durclifieben^ G.Sasser, LCer-
nere. A. to Sift.
Eikcidere, Vll. 5. Ahhauen. G. Cou-
per. L Tagliare. A to Cut,
Excoquere 11. 6. V. 3, Vlt 4. Aus-
dorren. G. S<^cher. L Seccare. A. to Dry.
ExcUrrere. IV. 6. Hervortreten. G,
Saillir. L Sportare. A. to Project,
' Exedrae'. Vii. VI. 5. VlLS.g. Hor-
fale, d. i. groCse offene Sale anSaulengan-
gen, mit Sitzen verfehen , d^mit die rhi«
lofophen u« f. f. darin fitzend Unterricht
gebenod^r fich unterhalten konnten. G^
Grandes salies. Cabinets de conversation*
L Sale. A. Exedrae, viz. rooms for con-
verlation pr difputiation, VI. 10. Gefeli-
fchaftszimmcr. G. Cabinets de converfa-
tion. L Stanze da ricevere. A» Pariours.
ExempHar. X.M. ModeU. G, Mode-
le. I. Modeilo. A. Model. VIII. 6. Abbii-
dung. G. Figure. L. Figura. A. Figure.
Exemplum. VIL5. Vorbiid, Muftelr.
G. Modele. I. Modello. A. ModeL
Exifona. IV. 7. Ichiefe mitTume-
bus: ex his omnia^
Exofhra. f^tgetius IV. 17. 2i. 1. a, pro^
jectura. Schiebebrvclce.
Expeditionu^ rufticarum aem
dificin. VI. 8. Landwirthfchaftsgebaude.
G. Maisons de campagne. I. Cafe di cam-
pagna. A. Houfes in the country. .
Expertiones. VIII, 5. i. a. experi^
menta.
Edcplicare. \U 6. Anordneyi, reguli*
ren. G. Disposer. L Difegnare. A. to Dif-
pofe.
. Expolitiones. VLii.' VIL Praef. i.
5. Putz, Auszierung. i. a. politiones, G.
Enduits. L Pulimenti. A. Piafiering. Piai-
rterworlc.
Expotitus, Vll.g. Angeftrichen. G.
Colore. I.Colorito. A. Coloured.
. Expreffiones. IV. 4. FugenleiHen.
VII. 5. eixiRahmin, Leifte, L i. VIIL 7.
IX. 6. (iX.) X.12. Das Aufwartstreiben de«
WalFers. Druclewerlt , i. a. dxpreffus. A.
Waterpreflers. VIII. 7. G. Endroits oii
Peau" remonte ; mont^e. I. Saiita. A. Ex-
prelfures*
Exprimere. VlII. 8. Das Waffer auf-
-warts, in die Hohe treiben. G, Faire mon-
Digitized by
Google
deftuben. G, Chauibres des domeftiques»
I. Abitazioiie della fainijglia, A. Servant*
rooms.
Fanum. X, 6, Der zu einem Tempel
einer Gottlaeit geweihetePlatz; von fana^
rcj weihen, heiligen. G. Place consacr^e
et destinee i un temple. I, Luogo confe-
grato e dellinato ad un tempio. A. Place
dedicated to a tempie» VI. i. 1« 5. Der Tem*
en pente, I Coh peaden^La^ declivio, Au
Having an inclination. > . _
JFa/tigium, III. 3. Giebel, FVondfpiz,
Fronton, d. i. , das t»bere Ende der Msiuer
eines Tempels u. f.f. welches in jeinDrey-
eck zugefpitzt ift, dellen Grundlini^ 'das
Hauptgefmis ausmacht. G. Fronton. I.
Frontefpizio. A Pediment. VII, i. und
VIII« 6. Das Gefalle, d, i. die nach luid
Digitized by
Google
V I T R U V;I A N U M.
SJt
nacfi zunehinende Neignng einer Flache
oder eigentlich einesStrombetts ejnes flie*
fspnden WalTers j oc\er die J^Iohe um wi«
•v.iel ^in flulliger Korpejr fallt f ^ da^. hei£§t',
um wie[ viel T.as Strouibett eines flie-
r^eA^en Wafl^ers ficb in einer gewifl^en
Weite dem Mitt^lpjanki der Erde gena*
y hert, und vo^ ^gr w^h^^ Horizontaliinie
d^ ezfte^ Oif^ ,, >vo-^an das Gefa^l^q a;n-
rechnen will^ ^a^ ,dqn zweyten Orf , bis
\yp)|in,;ma^ das Gefalle zu nehi^n h^t,
abgewichen ift, ;g. libratio aquantm, G.
Pentp. I. rendio^ Caduta ; penden^a, A,
Declipation, d^fc«nt*
\^a^c^j^, VI,,5^.(1V0 PerFJur, Hap$-
flur, der Raum des Haufes gleicl^ nach der
Hflustthiin . Bey- den Roinern war^der Flur
ein Theil des Hofs, (atrii) weil er keine
Hintjsrn oder Hofthiir hatte, G, Allee. 1«
Anclito. Androne. A. Pailage,
" Fa-vii yil. 1. Sechseckige Stelnplatten
im PflafteV, gleich den Zellen inden Wachs-»
fcbeiben der Biei^cn* .6, Pieces coupees .ep
hexagone. I. Efagoni, A. Hexa.»j^ular pa-
' remieijc. ....
Fav i.Lla.^ VII. 4...VlIIy;7.i LodjBfafc^e,
gUUxi^nil^ Afcbe., G* Gendre menue. I.Ce-
nere. A.Afi^es.
Fa vgni U4, 1. 6. Weft wind,
Femina, IX. 6. (IX.) Die Pftnne.wor-
ip .fiqh der Zapfei^ ih«-umwendet. G, Fe-
mclle. l. Femmina. A. ^^mi.nine joint.
Fejnur^ IV. S. i^ a, menu f Schenjkel
der Triglyphen, oder Steg, d.i* die Erho-
hungzwifchen den Schlitzeiv G. Jambe.
Cuisse. I. Cofcia, pianCizzo. A. Femur,
Fe n eft r arum Inmina v alvata^
VL 6. Fepfter deren OeiFnung uiit Fen-
fterihiire£)i verfehen ift. Gewo^nlich I^ei-
fsen dergleiehcn Fenfter B alk o,n f o n ft e r.
G^ Fqietres qui s'ouvrent.comme,des por- .
tes,; I, Feneftre a guifa di porte. A.yal-
ved windows, ,. . .
Ferramentum\X.^, Eif^rnes Weirk-
zeug jeder Art. VII. 2. Mauerkelle. VII. &.,
Breohhammer^ eine Art von Picken oder
Hack^i^. G. Pip. I. Ferro. A. Irpn infln,mient.
Fer^la. VIII.p. Steckenkraut. G.PIan-.
te fe'ruJo.ce'e. I. Fjerola. A» Ferula.
Fibula^. X. <i^S.iQ,. Bolzen, grofser.
runder Nagel^ der an dem einen Ende ei-
nen KopF, an dem andern aber eine hin-
langliche peflnung I^at, ein Splint vorzu-
fleckenr, G^.BouIon. I, Gavicchio. A>.Bolt.
Fictilis^ VI II. 7, ir4en, aus Thon.
' FigUnu.m opus^ V.io, A"sXhonge-
branntePIatten; Fliefe. G.Potepe, I. Cre-
ta. A. Potters-w^ork.
Figura., VII. 5» Rift , Abnfs , Abbil-
dung, G Fignre. I. Figura, A. Figure.
Filex^ Vll. 1. Farnkraut. p. Fougere,
I. Felci, A* Fem. , '
jpines corpornm^ V. 5. Umriffe,
Contours. G, Contours» I. Contorni. )S#
Contour, \ . • .
Finitio. nX.iPraef, D^iQ|tion,. G.D^-:
finition. I. Defmizione. i /^, DLefinit^on.
lirmitas, I. 5. VI, 10. 11. . Dauerhafr
tigkeit, Feftigkeiti G. Solidite. I. Stabili-
ta. A. Strength. Stability,
Fijluca, VIL Ramrnef. . G. Mouton^.
I, Montone. A. Ram. { .c).7j
Fifcucatio. 111,3. X,5fjdasRammen..
— : folidarefifcjtcationibus^ Feftrammen.
G Ficher, I. Confic^^are. A. to Ramen.
Fifcnla.y 1.5, VIII, 7. Rohre. G.Tujr-
aux. I. Condo.tti, cannjelle, A* Fipea.fpu-
lae fyrcpllae fgura. . X. 12, Gabelformige
Digitized by
Google
3*
L E XI C O T^
KropfrShren, odcr Gurgeln amDruckwer-
ke. G» Tuyaux qui font une fourche. I.
dnnoni a foggia di forchetta» A.Fipeslike
the fhape of a fork.
I^iftulofus. 1L5. Locherig, G.Spon-
gieux. I. Porofo. A. Porous.
Flos. IV. 1. Blume am Korinthifchen
Kapitale im Mittel der Fronte der tlatte. -
IV. 7. eine Blume, welche oben auf die Kup-
pel gefetzt wurde ; dergleichen fieht man
auf der fo genannten Lat^rne desDe«
uiofthenes zu Athen. VIII. 3. Bahm.
G. Fleur. !• Fiore. A. Flower, Jlos nitri,
VII. 11. Salpeterftaub oder Bliite, ein zarter
Salpeterbefchlag, der lich wie der Froft an
den Wanden anlegt.
Fodina. VIL7, Bergwerk. — argeiuiy
Silberbergvverk. G. Mine d'argent. I. Mi-
xiiera d'argento. A. Silrer^mine.
Folia. IV. 1. Die Akanthusblatter am
Korinthifchen Kapital. G. Feuilles, I. Fo-
glie, Frondi, A. Leaves.
Foliatura. IL9. Laub. Blatter,
Follis. X.i. Blafebalg. G. Soufflet. L
Mantice. A. Bellows.
Foramen tro chleae. X.a. Das Ge-
hange, der Haken oder Bing eines KIo-
benS) oder einer Fiafche. G. Trou* 1. Bu-
c^. A. Hole. ,
* Forcipes ferrei. X.2. EifemeZan-
gen. G. Tenailles de fer. I. Tenaglia di
ferro. A. Iron tongs.
Fores, IV, 6. Holzerne Thiir, womit
cine ThurofFrtutig verfchloffen wird. G.
Menuisiere de la porte. L Porta di legno.
A.Door, valvatae, Tbur mit EinemFIu-
gel. bifores» Dopp^Ithiir. quadrifores,
Kreutzweis gebrochene Thiir.
Forma* 1.6. Figur, Zeichnung, Abbil-
dungy Rifs. i. a^fchema, G. Figur^. T. Fi-
gura. A. Figure. II. Praef, Schoner*
Wuchs. II. 8. Rahmen» G. Enchaffure. L.
Caffa. A. Cafe. fonnaeei parieter Plin.^
l, XXXy. 4S. Wellerwande , Lehmwan- '
de, Formenwande, /; e, luto inter format
(Formen) elaufo, vide Pallad, I S4*
JF o rnacui a. Wi{,io. Kleiner Ofen,
Fornax. 11.5. Brenhofen» G*Four-^'
neau. L Fomace. A. Furhacei ' ' -
Fomi^ationes, VI.ii. G^Mbe,Bo»
gen. G. Arcades. f. Archi, A. Arches. —
cuneorum divifionibus, Bogen aus keilfor-
migen Steinen. G. — de pierres taill^ies^
en coin. 1." — commeffL di con),' A^^
of wedges.
ForuThi V. 1. Markti d. 1, Platz znm
Verkauf allerley Waaren , ingleichen zum
Gerichthalten u, f. w. G. Piace publique*
I» Foro. A. Forum.
Ecffura, VHLi. Grube, G» Fosse. L
Foffo. A.Pit,
lof/or, VII. 8. Bergmann« G; Mineur.
L Cavatorft. A. Miner;
Fraces. VII. 1. Oelhefen. G. Lic d'hui-
le. L Feccia d*oIio. A. Dregs of oil.
Fragilis. IL9. Sprdde,* zerbrechlich.
G. Fragile. I. Fragile. A. Brittle.
Fraxinus, IL 9. Aefche. G* Frehe.
L Fraffmo. A, Alh.
Fricare, VILi. Reiben, abreiben. G.
Ufer.frotter. I.Levigare, fpianare. A.to Rub*
Fricatura, VII. 1. Abreibung. G.
Frottement. I. Spianatura. A. Rubbing.
Frigida lavatio. V. 11. Kaltes Ba.
dezimmer, Xourfov. G. Bain d'eau froide»
I. Bagno freddo. A. Cold bath.
Frigidarium. V. io. Keffel mit kal-
tem Waffen G* Vafe pour Teau froide.
Digitized by
Google
V I T RU VI A N U M.
33
I» Vafo freddo. A. Veffel containing cold
waten V. ii. AbkuUungsziltumen KuhU
«immer* ^Ma fti^aria, Plih. Caec^ lU
17. G. lieu frais^ I. Stanza fredda, A.Fri-
gidarium.
Irons aed ifi c i /. Die Fronte, Fa^a-
de, Anllclit eines Gebaudes. G* Fa^ade. L
Facciata. A. Fromifpiece^ — deiitieuli.
die Breite desZahna. —trbtae. X.9. Stirn,
d.i« aufsererUaifang euies Aades. Gl Le
devant d'une roue. I. Cerchio di fuoxi*
A. Front.
Frontes, II. 8. Stirnmanem, die zwey
Mauetti,. .^elch^ die Falle enihalten. ' G.
Piremens. LFronti. A. Fronts; faci]igSy>
faces* .1
Irontati iitraque pc(rte, i» a,
Diatoni, II. 8. Durchbinder, Bindedeine,
^velche quer durch die Mauer gehen, fa
dafsiie auf beiden Seiten der Msiuer gefe*
hen werden konnen , indem sie beid^
Stirnmauem mit einander verbinden. G.
Fierres a deux paremens. I. Frontati. A»
Stones extending fromoneface to the other.
Fulig o. VIL 3. 4. 10. Rufs. G, Suye.
I^ Fuligine. A. Spot.
- Fulmina: IV .\ 3. Donnerkeile, Aus^
zie^ng, de^.Stcahlen des Blitzes gleich,
auf.cier unlern Flache des Kranzleiftens,
G, Foudres. h Fulmine. A. Thunderbolts.
FuUurae. VI. 11. Stiitze. G. Euye, !•
Puntelli. A. Props.
. Fundatio. III. 3. Grundgraben, d. i.
die zu dem Grunde eines Gebaudes in die
Erde gegrabene OelfnUiig G, Fondeniens.
I. Fondauienta. A. Foundatiou.
Fundamenta. 1.5. V.3. Grund,Mau-
en\'erkinder£rde. G.Fondeitiens. I Fon*
daliienta A. Foundation.
VlTR. ToM. IL
Fi/i2Jiix.*Vn.7. Grnndltuck, Gut. X»
i5. Der Kolben an der Katapuita, vermiu'
telft deifen die Sehneaus derNufs gedriackt
wird. . t
Funduli ambulatiles. X. i3. Kol-
ben, die im Stiefel auf und nieder gehen.
G. Pc^tits fonds qui se haussent et qui se
baissent. I. Fondi mobili. A. Moveable
piftons.
. Funes ductarii, X. fl.S. Zugfeile.
G. Cables. I. Menali» A. Drawing ropes.
Furca, 11« i. Gabelholz, Holzmitzwey
Armen in Gedalt einer Gabel, G. Fourche«
I. Forca. A. Forked ftakes..
F uft erna..' II J 9. KndrrenAi^ck^ • obe-
Tes Stiick einer Tanne> ungefahr in der
Hohe von 2oJFufs|Woran dieAefte befihd-
ILcIl. G. Partie d'en haut du sapin. I. Parte
fuperiore deir.abete. A. The upper part
of tlie fir.
: Fufus. X. 6. Sproffe, Stab. G.Fufcau.
I. BacchetU« A. Spindle.
Crallicus. L 6. Nord-Drittel-Nord»
oftwind.
- Gelicidia. II. 7. VU.i. Froft. G. Ge-
Ue. I. Gebte A. Froft.
Genera col^umnarum. i. a- fymmem
triae, mores^ rationes, infcitnta. Saulen«
gattung, Saulenart, SauUnordnung. IV.
Fraef 1. G. Ordre. I. Ordine. A. Order.
Genethliologiae ratio, IX. 4.
(VII.) die Nativitatftellerkunft , d. i, die
Kunft aus jemandes GeburtsftuxMle delTen
Schickfale vorher zu fagen. G. Art g^
nethliaque, c'est a dire, Vart de drelfer
1'horoscope. I. L*arte di tirare la figura
della nafcitl^. A. The fcience to drefs the
horofcope.
Digitized by
Google
54^
3L EiX'i,c o;n .
Genieulas. VIIL^.eiii Knie in der
WalTerleitung; ein Bng^ ein6 Ecke wo^
zwej Bxjhren unter einemWirikel zuram»
nien kommen. G. Coude. I. Gomito» A./
Bbnding. '
Genus lonicum^ W, Praef. loni*-
fche Ordnnng. G. Ordre lonique. I. Or-
diine loni^o. . A. . lonic. order* i i -
Corinthium, IV. i. Korinthi-
£che.0rdriung..Xj.Ordr^Ccte-inthien.^ LOr-
dine Corintio.^ A. Corinthian erdre. K
' — * — ' Doricurh, IV. 3, DorifcheOrd-
nung. G. Ordre Dorique. I. Ordine Po^
rico, A* iDoric order.
^•Q<erufi€u 1I..8I Altmannerhaus.
Unter dieifemNamen faaben dieSarderden
Pallaft d^i Crxifus ahgelebten Biirgern
als einen Zi^fluchtsort angewirfen. G. H6-
pital des Tieilbrds. I. Ospitale de Teccbj.
A, Hofpital for the aged.
G/area. IL4.. VllL i. Ki^s,' Kic^sland,
G. Gravier. I. Ghiara^ A. Gravel; « * ' .'
Glebae marmoris.Wl.G, Marmor-
fcholleri.VII.fi. calcis, Kalkfteine. G.Pier-
res de chaux. I. Pietre di calce. A. Lime-
Aones. VII 8* Eric; jede Xrd- oderStein-
art, welche Metall oder Halbmetall ent*
halt. G. Mbtte de terre. I. Zolla. A. Maft.
Glutinum, VlKio. Leim. G, CoUe. I.
L CoUa. A. Glue.
Gnomori, 1. 6. X. pafflm, Zeiger, Wei-
fer» G. Style. L Gnomone, Ililo. A. Gno-
xrion» . ' •
Gnomonice^ I. 3. i, a. horologtorum
ratiOi die Gnomonik, Kunft Soiinen- nnd
andere Uhren zu machen. G. Gnomoni-
que. I. Gnomonica. A. Dialling.
Gonarcke^ IXi 6, (IX.^ Eine Art von
Sonnenuhr.
Gradation^s^ V. 3, Stufenerhdhun^
111 Theater; die Cch fiuferiweiCe i^ber ein-
ander eiiiebendenSitzreihen. G. Gradins;
I. Giradini. A. The rrfn^er of feats^ *
Gradus. II L 3. Stufen. V.3. Sitze ith
Theater. G Gradxhs oh les spectateurs etoi-
ent assis. L Sedili. A. Degrees, feats of
the theaters. VII.i, Hocker, emporIlehen<^
de Eihohungen, Ungleichheiten auf eineiii
Conft^benen' Korper. G^lnigd^tL £mi-^
aimce. I. Ddnti» A. Rxfings. '
Grammatica, L 1. Philologie ini
wehlauftigen Sinn.
. iGramm aticus. •!, i« Wa» die Rdoiet
^amitfureinenfiejgrifiEhrerbiiaden, erhelli
aus folgender Stelle S ue t o n s (^de illuftr»
grainm, //^») j^ppeUatto Q ram mat-ico»
rum Graeca. confuetudine invaluit : fed
iidtio Literati vocabantur. Cornelius
quoque Nepos ^ iulibeUo^ quo difdaguit
literatum ab eruditOy .literatos
qaidem iHtlgo appellari^ ait^ eoSf qui ^alim
quid diligenter , et accurate , fcimterque
poffmty ^aut dicere^ aut fcrihere : ceterum
prqprie fic appellandos poetarum inter^
pretes^ qui a Graecis ygxfXfJLaTiHCi nomi*
Hentur ; edsdem Literalores vocita^
tos^ Meffalu Corvinus^ in quadam epim^
ftola oftendit^ ndwejfe Jibiy dicens^ rem
cum Furio JBihaculo, nec cum SLgida qium
dem , aut Uteratore Catone : Jlgnificat
enim haud dubie Valerium Oatonvm^ pocm
bam ftmul^ gramntaticumque notijfimum,
Suntj qui literatum' a literatore' diftinm
guanC, ut Graeci Oratnmaticum a GranU
matifta^ et illum quidtm abfolutej hunc
medio ritcr dociUm exijiiment^ quorimt
opiidonem O r bi lius .^tiam exemplis conm
frmat» Nam apud majoreis^ ait, -cumfam
Digitized by
Google
V I T R U V I A N. U M.
"35
jfuUa alicuju^. v^ialis Kprodukereturynon
t^m^rc qnem l it eratum'^ int tUiilOy pfd
litermt or e m iufdribi^foliiaan Gffe : quafi
non perfectum , fifd. ihibulUm. Vetvres
Grammatici et Rhetoricam docehant : nc
muhorum de utraque , arte coniui^itarii
feruutur f feaindum^ quam confuetudinem
pofieriores quo^Ue^ fixiftimOf^ quatfiquam
jam difcretis profeffionihus y nihilo minus
vel retinuiffcj vel inftituiffe et ipf&s quae»
dam genera inftitutionum^ ad eloquentiam
praeparandam^ ut problemata^ paraphra»
fes^ elocutionesy ethologias ^ atque alia
hoc genuSy ne fciiicet ficci omnina atque
flridi pueri Rhetoribus traderentur : quae
quidem omitti jam videOy . defidia quorun^
dam et iftfantia : non enim fafiidioputem*
JSfle quideni adolefcentulo ^ repetOj quen^m
danij Frincipem nomine ^ alternis diebus
declamarc^ alternis difputare^ nowudlis
vero mane differere^ poji nveridiem^ re^
moto pulpitOy declamare folitum, Audie»
bam etiam , memoria patrum , quosdam e
JBrammatici ftatim ludo tranfifje in fo^
rum^ atque in numerum praeftantiJfimOT
rutn patronorum receptos. Clari profef
f(Xres\ et de quibus prodi poffit aliquid
duntaxat,a nobis^ f^^^ hifuerunt : etc.
Grammicu s^^ IX. Praef (I.) Aus Li-
nien beftehend. Gramndcis rationibus .
IX. Praef, (I.) G, En se servant de Li-
gnes. L Coir ajuto di lin«e. A. By th^
aneans oE^lines. Vermittelft Linien. de*
fornia^o granurdca, eiji llifs, .eine Zeichr
nung. G. Dessein. I.Diregno* A. Draught
Granarium. VI. 9. Kornbehaltnirs,
Speicher. G. Grenier I. Granaro. A; Re-
pofitory for grwn ; granary.
Granum marmoreum. VIL 3« Ge-
iftQfs^rveiP Mvtxtif^, : (?. Poudr^ de mirhi^.
JiPuIvecQ di^tiiaroK^. A.. Marble-powder.
Graphis I 1 Zeichnen. Zeichenknnft.
jG.Dessfiiii.. LTCfegno. .A.Drawing. .
GraphidiOterus. IV. 4. Zierlich;
fein. G, Gracieux; I. Vago. A. Fine. • '
Grav itu d 0. J. Q. Der Scbntipfeiu
Grumus. l\.i. Haufen Erde. VIIL 3.
^HiJgel. G, Tertre. I. Poggio. A. Hill,
. Grus. X. 19. i^ a^ corvus demolitor,
Gu m mi fu bactum^ VII. 10. Gummi«
brei. G. Gomme. I. Gomnia. A. Gum.
Guttae. ly. 3» Tropfen. Kleine Zier*
irathen der Dorifclien Ordnung. Nehmlich
untei; jeden Dreyfchlitz kommen fechs
Julchfe Tropfen in Forna abgeftutzter Ke-
gel ; auch werden dergleichen an dem Kin-
ne der Kr^zleifte angebracht. G. Gouttes.
I. Gocce» A. Drops*
Gymnafium. I.7. VL Praef VII.. 5.
/. a. palaejlra. V ik
Gynaeconitis. VI. lo, Weibervvolu-
«ung bey den Griechen. G. Appartemens
diQS femmes. I. Abitazione per le doune.
A. Apartments for the women.
Gypfum VIL3* Gips. Q. Piatrev L
Geffo. A.Plafter. ; ,
Haerefis,^. Praef Sekte. G. Secte.
I. Setta» A. Seot.
i Ham ata^ tegula e. , VIL 4.^ Schlufs-
ziegel, platte Zi^el, auf^beiden Jangen
^eit^. itlit ' einen^ . er|ia|>Aen Aande , der
von derSeiteangefehen die Geftalt einea
Haken {Jiama^ hat. G. Carreaux \ rebords,
I. Embrici con orlo A Brimmed tiles.
lia maxopodes, X. 20. Q.\ i. a arbufcu-
lae. Drehgabeln, AKenfcheeren, Zapfen-
fcheeren. G. Petits arbres^ pivots, pies de
')
Digitized by
Google
56
IJ E X I C O N
cfaanatSrI*Arbo(celfi{ A;Lhtktrees. Beyrh
'.DiodQr Ton Sicilien heiDsensie ^xi-
tifireptes.
Ilarmoftla. V.5,/^. VI. i, «•^. canb^
jticd ratio. Harmonikjder^Theil der theo*
retifchen Mufikjder die hraiichbdren TOnfe
und ihtf Verhaltnifs gegen einander feft-
letzt* ^ '
HarpaginetuU. VIF. 5. Hakleili,
kleine Haken ; von harpagO' G, Crochfets.
I. Uncinetti» A. Little hooks, fcrollsJ
Helepolis, X»22, Belagerungsuiafchi-
nc von erftaunlicher Grofse.
Helice>Sf IV. i. Schnorkel; die kleine-
ren Schnecken am Korinthifchen Kapttale.
G. Peiites volutes. I, Volute minori, A.
LeHer volutes.
Hemicyclium. IX, 5. CVIH) 6. (IXO
Halbzirkel. G. Heniicycle. L Semicerchio,
A» Semicircle.
Hemicylindrus. IX. Praef. (111.)
Halbcyhnder, . G. Hemicylindre. L Semi-
cilindro. A. Hemicylinder.
Hemioliuyfi^ III. i» i. a. fesquialte'^
rum, li.
Hemifphaerium. IX. 6. ClX.) Halb-
kugel. V. lo. Kugelgewolbe ; KelTelgewol-
be, Kuppel. G. Voute en demi-rond. L
Emisferio. A. Heqiifphere.
Hemitonium, V. 4. ein halber Ton.
Hemitriglyphus. IV. 3. Haibtri-
glyph^ halber Drcyfchlitz^
Hermedone, IX.4. (VII.) BasBand,
ein Sternbild,
Herones. V. i2. Korbe» G. Paniers.
I. Paniere. A. Baskets. '
He xachordos, X. 10. i.e. hydrauli'
ca^ cine fechsftimmige Wallerorgel. G, a
fix jeux, I, EQacordo. A. Hexachordic,
Hexaphi>rir<Xi^. Sechstrager, da ih-
rer fechs eine Laft tragen. 6. Fprtefaix k
Cx. I. Facdxini a fci. A., Six porters.
• HexaftyloT^llLn, Sech^faulig *— ein
Tempel der in der Eronte fechs Saulen
hat, G. k fix colonnes, LEfaftilo. A.With
fix columhs.
Hi ber na culum^ ■ VII, 4. Win tergCr
mach, Wintervvohnung. Winteraufenthalty
G. Apartemens pour fhiver.^^ I. Stanze di
iiiverno. A. Winterapartments.
Hqmotoni^ L 1. Die Einklange ; Na-
me der Seile in der Katapulta, welche die
Arme fefthielten. Sie mufsten alle gleidi
ftraff gefpannt feyn, fo dafe fie insgefamt^
^venn 11 e beruh|rt wurden, niit einander
im Einklange waren. G, Cordes paHees
dans les trous de la catapulte, L UnifonL
A. Unifons,
Horizon. VL 1. IX. 5. (Vm.) Hori.
zont. G. Horison. I. Orizzonte, A. Horizon,
Horologium. \li\.jAX,pa//im.St\m'
denverkiinder, Uhr, es fey Sonnen- oder
Waireruhr, G.Horloge. I. Orologio. A.Ho-
rology.
- Horreum. VLS,^. Speicher, Vorraths-
haus, Scheuer. G. Grangc. L Granaro. A»
Repofitory for grain, barn.
Hofpitalia. VI. 10. Gaftgebaude,
Fremdenhaufer. G. Maisons pour les dtran-
gers, 1, Forefterie. A, Suiall lioufes for
ftrangers. V. 7. Die beiden Thiiren der
Scene, zu Seiten der Hauptthiire. G, En-
trdes ^^% elrangers. I. Porte delle forefte-
rie. A. Hofpitalian doors.
Humeri pronai. IV. 7. DieSchultern
der Vorhalle eines TempelSr > G. Cdtds du
porche. I, Fianchi dell' antitempio, A.
Fltoks of. the pronaos. • -
Digitized by
Google
VITRUYIANUM.
• 37
' Ilyalon.VU, 14. Ich lefe dafiir mit
Ortiz ifaiUi, VVaid. S. d, Anuierk*
Hy draulae, X. 10. lies. hydromylae.
G. Moulon^ eau, I. Muiino ad acqua» A*
Watermill.
Hydraulicae machinae, I.u IX. 6.
CIX.) X. 12, WalTerorgel. G. Machines hy-
-drauliques. I, Organi ad acqua» A. Hydrau-
lic organs.
Hypate. V.4. Der obere oder hochfte
Ton.
Hypaethrus, I.<2. Unbedeckt. G. De-
couvert. L Scoperto. A. Uncovcred. V. 9.
Hypaethra ambulatio, OfFener Spazier-
gang. I. a. Xyftus, ohne Dach. G. Proine-
nade a decouvert. I. Spaileggio fcoperto.
A. UiKovered walks. Hypaethros^ III. 1.
Ein Tempel , vorn und hinten zehnfiiu-
lig; ringsumhdr einedoppdteSaulenftel-
lung; ini Innernieine doppelte Keihe Sau-
len iiber einander, (alfo einen Bortik un-
ten und oben) , den mittleren Raum aber
imbedeckt; und fowohl in der Vorder- als
Hinterfronte eine Thiir, G. Hypethre» I.
Ipetro. A. Hypaethros.
Hyperthyris^ Hyperthyrum. IV.
6. Fries, uber der Thiir. hyperthyra,
IV. 6. Alle Verzierungen uber der Thiir,
aufser dem Sturz ; alfo Fries uud Kranz.
G. DciTus-porte. I. Stpraporta. A.Frife to-
gether with the bed-mould pf the cornice*
Hypocauftum^ Hypocaufis, V.io»
Ofen ; er befand Hch bey den Alten un-
term Fufsboden der Zimmer. G« Four-
neau. I. Fornace. A. Furnace.
Hypogea. VI, 11. Gewolbe unter der
£rde. Souterrains, Kellergefchofs. G.Sou-
terrains. Voutes fous terre. I. Volte fotto
terra, A. Vaults under ground.
Hyponiochlium. X. 8. i, a. prejjlo.
In der Mech&nik, Unterlage ; dasjeuige was
den Ruhepunkt eines Hebels tragt oder
halt, fo dafs Iich der Hebel zwar mn den-
felben drehen, nicht aber auf und abwarts
weichen kann. G. Appui. I. Puntello. A.
Fulcrum.
Hypofcenium. S. JuL PolluXfOnO"
mafucon. IV.ig. Unterbiihne, welche un-
ter der Zocke der Biihne lag, und gegen
die Zufchauer zu mit Saulen und Statiien
verziert war.
Hypothyron, VI. 6. Thiiroffnjung ,
Thiir im Lichten« G. Ouverture de la por-
te. I. Lume delia porta. A. Aperture of
the door. — Imgleichen, SohUtiick oder
Unterfchwelle einer Thur.
Hypotrachelium. III. 2. 5. Saulen-
hals. G. Col, gorge. L Collo. A. Neck of
the column.
Hysginum. VIL14. Waid; farbtblau.
G. Guede. L Glafto, glaftro. A. Woad.
Janua. VI. 8. 10. Hausthiir. Hauptthiir.
G. Premiere porte. Portail. L Porta mae-
ftra. A. Gate of entrance. — huerior. VL
10. Hinterthiwr, Hofthiir. G. Portc de der-
riere. L Porta intcriore. A.Innergate.
Ichneumon. VIIL C. Pharaonsratze.
Ichnographia. Lfl. Grnndrifs, Ri6,
welcher die.Eintheilung eines Platzes im
Grunde, zeigt. G. . Ichnographie, plan d'un
edifice* I. PiaXita. A. Pian of a. buil-
ding.
Idea. Li. i.a.fpecies.Baiirits^ G.Des-
sein, 1. Difegno. A. Draught.
Idoneus. Vn.i. Angemeflen, tiichtig.
G, Suffisant, folide. I. Atto, conveneVole ;
fiabile. A» Fit, convcnient^ folid. :
Digitized by
Google
38
L E X I C O N.
Jejunitas teffularum.Vlh^.Txok"
kenheit. G. Sdcheresse etc. L ^iditi ctc.
A. Drynefs —
Imbecillum vinum. VI 9. Schaler
.Wein» G. Jnlipide — I. Sv^ito — A. Va-
pid —
Imbricata caementa, II. 8, lies
implicata, Imbrices heifsen iibrigens Dop-
peirchlufsfteine.
Immiffarium, VIIF.^. Einfang, Rohr-
kal^en , *. a. rectptaculum, Ein bey dem
WafrerfchloITe belindlicher , und damit
durch Rohren verbundener Kaften , aus
welchem das Waffer der Wafferleitung sei-
ner verfchiedenen Bedimmung gemafs
vertheilt wurde. G. Refervoir. I. Immif«
fario. A. Imuiiffary.
Imp ages. IV. 6. Leillen an derThiire*
G. Traversans. I, Traverfe. A. Rails.
Imperitus, X, Praef, ein Pfufcher,
G. Ignorant. I. Ignorante. A. Unfkilfol.
Impetus. VI. 3. Umfang. So fagt Lu-
cre z, V. 201. : impetus coeli ingens^ \md
Creech erklart es durch ambitus.
Impluvium, VI 5. (IV.) Der unbe-
deckte mittlere Hofraum. G. Partie decou-
vejrte de la cour. I. La parte fcoperta del
cortile. A. The open part of the court.
Inambulationes. 1.5. OrtzumSpa-
zierengehen, Spaziergang^ Promenade. G.
Promenoirs. I* Paffeggi. A. Ambulatories.
Inaurare^ VIL8- Vergoldcn. G. D()-
rer. 1« Indorare. A. toGild. -
Incernere, VILi» Sieben, 'burchfie-
ben. G. Sasser. L Cernare. A. to Sift.
Incertum, II. 8. i. a, antiquum fcil.
genus ftructurae, Das ungewiffe Mauer-
werk. Es beftand aus Bruchlleinen , die
fo wie iie aus dem Bruche kaimen iiber
einander gelegt wurden. G. Md^onnerie
incertaine ou ancienne. I. Fabbrica incer-
ta, antica» A* Incertain» or ancient fort
,of walls.
lucllnationes coeli. I.i VI.i.KU-
ma. G. Climat. L Clima. A Climate. 1. 6.
Polhohe, G. Inclination du Fole. L Incli-
nazione della sfera, A. Inclination of the
heavens.
Incumbae. VI. 11. Kampfer, d. i. Sims«
werk an den Nebenpfeilern einer Bogen-
ftellung, worauf der Bogen ruhet, (incum»
bit.) G. Impoftes. L Impofti. A. Inipofts,
IndagatOr umbrae. 1.6. /; e, gnOm
mon und fnuot.^,f9u;y Schattenfpiirer, Son-
nenzeiger, Zeiger» Wetfer,
Indicum. VII.9. 10. 14., Indig, Indigp.
G. Indigo. L Indaco. A. Indigo. VII. 10.
ChinefiCche Tufche. G. Encre de la Chi-
ne. L Inchioffro di China. A. Indian Ink.
Infectiva^ VIL 14. Tinkturen; d. i.
aus Krautemgezogene Farben. G. Tein-
ture. I. Colori iittize. A. Infective co-
lours*
Infernas, i„ e, ahies. IL 9. Unter-
meer-Tanne; d. i. ciie aai Geftade des
Tyrrhener-Meers wachft. G.Sapind'en do-
^a de TApennin. L Abete di quA dell* A-
pennino. A Fir from this fide of the Ap-
pennine mountains.
Infundibulum, X. i3. Trichter. G.
Entonnoir. L Imbuto. A. Funnel. X. 10»
RumpF, hdlzernery viereckter Trichter in
den Muhlen, wodurch dasr Getreide auf
den Stein fallt. G. Tremie. L Tramoggia.
A. Jlopper.
Ingreffus operis, I.i, X.i, PraxiSy
Ausiibung. G. Pratique. I. Pratica. A. Pra-
ctice.
Digitized by
Google
V iT.R u V ia:nu m.
S9
tnfidentes paludes. Tieflicgchde
frehende Siiinpfe.
' Tfijulae. L 6. Mehrere' an einander
gebauete , f reyftehende , ifolirte Hiiufer ,
d i..dic ariEallen Sciten an Gallen licgeny-
fa dafs uian rings uuiher gehen kann.
Stadtqnartierc. G. Isles. I. Ifolc delle cafc.
A. A Pile of houfes furrounded bj ftreets.
InfupeTj 'cum accus^ IV. 7, X.ao. cum
allat.V.i. X.21. Auf. li i
^ Inter cardinat ae trabes, . X. fto.
Mit einander verzapfte Balken. Siehe car^
dinatus, G, Sablieres qui otit des tenona.
I, Razze incaftrate. A. Mortifed beams.
- ^ntercaiumnium, III. fl. IV. 3» Zwi-
fchenwcite zwifchcn den Saulcn, Sau^cn-
weite. Sic wird von der Mitte oder den
AchCen der Saulen gcrechnct. G. Entrc-
colonnement. I. Intcrcolunnio. A. Intcr-
colmnn.
Interpenfiva, VI. 3. Wechrel, d. i.
Balken, die zwifchen andem Balkcn win-*
kelrccht cingezapft werdcn. G. Entrc-
toife. Chev^trc. I. Travo trapendentc. A.
hiterpenfivac, viz. beams bctwccn the
joifts.
Interfcalmium. I. Q. Raum von ei-
ncm zum amlcm Ruder auf dcn SchiiFen.
G. Espaccd^uneramc a rautrc^ I. Intcr-
fcalmio. A. Interval of the oar holes in
galleys. Scalmi (X. 8.) wrtrcn rundc Hol-
zer, Nagel, woran die Ruder gingen.
laterfe ctio. L a. jwerox,*?* ^^^* ^. Ausi
fchnitt zwifchcn zwcy Zahnen. Zwifchcn-
d^fe. G. Coupure des denticulesv I. Intcr-
vallo fpartimento. A. Intcrfecti^n, fpacc
'betweert tlic dcntils.
Intertignium, IV. a. £. a. metopa.
Zwifchenticfe^ Raum zwifchcn zwej BaU
ka». 'G. Espade eritre dcux poutrcs. I. Spa-
zio fra' travi. A* Intcrjoift:,
Idtervenium. II. 6. 10. VIIF. i.,^.
Rfltim zwifchen dcn Adcrri. Q. Efpace ea^
tre les vcines. I. Interftizio. A. IntcrfticC'
Intervertere. IV. 3. Vertheilen.
Intefcihum opiis.' U.g.^IV.^.. V. 2.
VI. 3. Tifcblerarbeit. G, Mcnuiserie.I.ta-:
voro di Falegname. A. Joinery» ./.
Introrfus. VL 3. (IV.) dcrGcgenfbtz
von in transverfo ; alfo in die Lange.
Inverfurae, V. 8. Wendungen. G.
Detours. I Svoltatc. A. Intricacy.
Involut io. \.iu Schraubcngewinde.
G. Circonvolution. L Girb. A. SpiraL
Ifatis. VIL14.. Waid. /. a. vitfnm^ '
Ifodomum. IL 8. Das gleichc Mauer-
werk der Griechen , worin alle Steinlagen
von gleicher Hohc. G. Ma^onncric a as-
sisses ^gales. L Fabbrica ifodoma. A. Wall
in which thc coturfcs are of an equal thick-
nefs.
Iter. 1. 5. cotitignatum. Steg von Bal-
ken G. Font dc bois. I. Ponte levatojo.
A. Paflilge way made with timber. VL 9.
10. Gang. G, Corridor. L Palletto. A.Paf-
fafee. II. 1. V. 6*7. 11. Eingang*. Thur. «VzV
nerum fupercilia, ObcHchwcllen dcrThii-
ren. Itinera verfurarum^ Seiticneingangc^'
Seitenthiiren auf der Biihne.
Judicium. ILi. IV, 1. VII. 5. Gt;
Ichmack. G.Gout. L Gufto. A.Tafte.
Jugum. X.19. Joch, Querbalken. Joch-
trager, G. Traversant, I. Palo traverfo,
A.Yoke.
Jugumentare. II.i. Durdi QuCrbal-
ken v^bindcn. G. I*oser des pieces dc
bois cn travers. L Concatenare con legna-
mi. A* To bind togtitherwith \vood«
Digitized by
Google
Ao
I. E X I C O N
JuHcturu. IV. Q, Verbindung. C.Liai«
8on. I. Unione, A. Union»
^ Juniperus. II. g. VIL3. Wachholder-
baam. G. Genic\TO. I. Ginepro. A. Ju-
niper»
Lahrum. V.io, Badewanne,Wairerbek-
ken, X. 9. Waffertrog. G. Basain. I. Lab-
bro. A« Bafon.
Laconicum^ V.io. VII. lo. Schwitz-
ftube, dergleichen bey den Lacedamoniern
Mode war; trockenes Schwitzbad. G.Etu-
ve seche. I. Laconico, A. Dry-bath.
Lacotomus. IX. 5. (VIII.) Sehne ei-
nes Zirkelabfchnitts, G. Corde. I. Corda.
A. Cord.
Lacuna.V\\.r. Liicke. G. Creux. I.
Foffe. A. Hollow. VIII. 1. eine Lache. G.
Marais. I. Lagnna. A. Lake.
I Lacunaria, IV. 3. VIL2» Felder der
untern Flache des Kranzleiftens. G. Pla»
fond de la Couronne. I. Formelle. A. Co-
fers, pannels. Vli.c. Felderdecke, Pla-
fond. G. Plafohd. I. Soffitu. A. Ceiling.
Lacus^ Vin.7. Wafferbecken. G. La-
▼oir. I. Lago. A. Cifteniv VILfl. Kalkloch*
G. Foffe. I. Fofla. A. Pit. *
Lamna. V.3. VIL9. VIIL6. Blecb. G.
Lames* I. Piaftre. A. Plate. t ^
Lancula..X.8. Wagefchaale. G. Baf-
Iin de la balance. L Gnfcio. A. Scale.
Lapicidin]a, IL 7. Steinbruch. X.6..
7. Marmorbruch. G» Carriere. I. Cava.^
A. Quarryv
Larix. IL9. Larchenbaum. G. Larix*
L Larice. A. Larchtree.
L afe r. VIII. 3. Laferfaft, vielleicfct Teu-
felsdreck oder ftinkender Afant, G^Laser»
I. Laf er pizi. A. Afaioetida, 6r elf e Benzoin.
Later. 11.3.8. Ein ungebranntdr Zie-
gel. G. Brique non cuite. LMattonecruda.:
A. Unburnt brick. lateres cocti, Brand^
fteine, Backfteine, gebrannte Stmne. G«;
— cuites. I. — cotti. A. fiumt bricks. —
crudi. ungebrannte Ziegel. lateritius pa^
ries. 11. 8. Ziegelmauer, Mauer aus unge^
brannten Ziegeln.
Lateraria. X.2o.2i. QuerriegeL G.
Chevrons en travers* I. Panconcelli. A.,
Jlafters.
Laxamentum. VIL Fraef, Baumy
Geraumiichkeit. G«Commoditd. LComo-
do. A. Conmioditjr.
Lentus. VIIL 5. Dehnbar. •r-* plum^
hum. G. Tenace. I. Tenate. A. Tough.
Leshius aftragalus. IV, 6. Stab
xnitSaamenkornern oder Oliven. Pa.ter«
nofter. Perl- oder Fruchtfchnur. G. Ba-
guette avec des grains, ou oUves. Xhape-
let. I. Fiifarole^ fufajuolo. A* GiapUt,
viz« Aftragal with grains.
Leucophacus color, VII L 5. Falb«.
G. Gris. 1. Grigio. A Fallow.
L ev igatio. VIL 1, Das GJatten, Schlei-
fen. G. Poliment, poUlFure. I. PuUm^to.
PoUtura./ A. Levigation. ,
. Levitas luti. 11.3. Fettigkeit, ^ah*
heit des Lehuis, G. Douceur» I. Paftoliti,
A. Fatnefs.
Lex. L I. VIL 5. Kontrakt, Verlrag,
freywilUge Verbindung zu gegenfeitigen
Pflicbten. G. Contrat L Patto. A. Th«
condition^. .
- Libonotus. 1.(5. Siidweft-Dri(tel«.
Siidwind.
Libra^ libella. VIL 3. Setzwage,
Bieywage. Horizontal.wage. Schrotwage.
adlibellam wagrechty horizontal. librn
Digitized by
Google
V I T R U V I A NtU M.
4i
tufuaria. VITK 6. Waflerwage. G. Niveau;
I; Livello cVacqua. A. Water-Level,
Liibramentum. VII. 4. VIII. 7. X.9.
Horizoncalebene. G. Nrveau, LLivello, A.
Level, acl UhramentUTti, V.7. VIIL7. Ho-
rizontal, wagereclit, »
JLibrare, VIII. €. Wagen, abwagen,
Die Abweichung einer Flache von der wah-
ren. horizontalen Linie zu beftiinmen fu-
chen. G. Prendre le niveau. niveler. L
Livellare. A to Level. 2n librata plauitie.
yill. 7. in wagerech ter Flache. \
Librarius, VIII.7 Pfiindig, ron der
Schwere eines Pfundes. G. Pesant unfe li-
mre. L Di una libbra. A« Weighing a
pound.
JLibratio aquarum, VIII. 6. Waf-
ferwagen, Nivellireh. Diefen Namen fuhrt
jede Operation, durch welche man findet,
um wie viel der eine von zwey entlege*
nen Punkten iiber oder unter der verlan-
gerten Horizentialebene der andem liegt^
oder wie weit die z wej Horizontalebenen)
welche durch beide Punkte gehen , loth-
recht von einander abftehen. Man nennt
diefen lothrechten Abdand das Gefalle
^oti einem Punkte zum andem. G. Ni-
vellement, I. Livellamento. A. Levelling.
LicM-anos, V,4. Ton ^ in der Muiik.
Lichanos hypaton enharmonice P x ~
chromatice Cis^
Liminares trabes. VI. 3. (IV.)
Grenzbalken, ivelche die Decke des Zim-
iners ausmachen. G« Poutre liminaire. I.
Travi liminari. A. Lintel-beams.
Linea. V.2. Schnur, Richtfchnur, G,
Cordeau. I. Linea. A. Line. ad lineam, IL
3. nach der Schnur. G, a la ligne» L A Ii«
vello. A. to a level.
VlTR. TOM. IL
Lingua vectis, X. 8» Die Zunge
dder das kurzeEnde des Hebels. G. Bec
de la pince, I. PunU della ftanga» A. Ton-
gue of the lever.
Lingulati tubuli, VIII. ^. Rohren,
dEe an cieui Einen Ende enger, als am an-
dern lind , damit /ie in einander gefiigt
Werden mogen. G. Tuyaux plus ^troitt
par un bout. I. Doccioni da una parte piu
ftretti. A. Tubes fo made that one end
is tongued.
Linire, IL 8. bekleiben, G. Enduire.
L Intonicare. A, to Plailler. Vili.S. luto.
— mit Lehm bekleiben.
Lividum, VII. i3» Griinlich. G. Livi-
de* I. Livido« A. Livid.
Loca publica. V. 12. Oeffentliche
Gebaude. G.Ediiices publics. I.Edificjpu-
blici. A. Public buildings. Locus. I. n,
Bauftate. G, Place -d*un edifice. L Suolo.
A. Place. locus communis^ II. 8. Gemein-
ort, Ort der dem Publikum zugehort,
Locator. L 1. Verdinger, Bauherr. G.
Bailleur. I. Affittatore. A. Employer.
Loculamentum. X, 14. i5. Gehaufe
Kapfel, Buchfe. G. Bpete, Etui. L Caf-
fetta. A. BoK«
Loge^um. V. 8. i. a. pulpitum^
Lorica. IL 8. Schutzmauer« G. Mas.
sif. LArmatura» A» Covering. VlL 1.9»
Ueberzug, Decke, /. a. loricatio. G. Cou-
chc. L Coperta» A» Coat,
Lotio. VIL 9. Das Schwemmen, Wa-
fchen der Erze. G. Lotion. L Lavare. A.
Wafhing.
Lumen hypothyri. IV. 6. Thiiroff-
nung, die Thiir imLichten. G. Ouverture
de la porte. L Limie della porta. A. Aper.
ture of the door»
Digitized by
Google
4^
L E'X I,C O N
• JLzimina. V. i, Beleuchtnng» Fen(ler«
G* Fen^tres. I/Fineftre. A*-Window4 >
Lunar^is menfis. IX. i. (IV.) Perio-
difcher Monat, d. i. die Zeit binnen wel-
cher der Mond den ganzen Umkreis der
Ekliptik durchlanft. G. Mois lunaire. I*
Mefe lunare. A. Lun$r month«
JLutea, VILi4* Streichkraut, ein gelb*
farbendes Kraut. G. Gaude. L Guado. A.
Weld.
Lutrum, VII. ii. /. a^frigida lavatio.
Kaltes Badezimmer.
Lutum, IL u Lehna. G. Terre graffe»
L Lota. A. Loam»
- Lydion, II. 3» Ziegel 1 1 Fufs lang und
1 Fttfs breit. Gewohnlich» aber irng, wird
didOron dafiir gelef^n.
Lyfis. m.S, V.7. i. a, cymatiumf un»
da. KehUeiTte. VI. lu Aufldfung, Bruch.
G. Cymaise. L Gola* A. Ogee ; or» as fome
think, the weathering or flope above the
cjmatium on the corbna*
JVLaceratio ifaleis. VII.Q* Das Waf-
fern, Ldfchen dcs Kalks. macerave calcem^
VIL a. walTernj lofchen. G Eteindre, D^-
tremper. L Mccerare,fpegnere. A» to ma-
cerate, to kill, to flake.
Machina, VII. G. Das Geriifte, Bau-
geriifte. X.i. Mafchine, Rnftzeug.. G, Ma-
chine. L Machina» A. Machine.
Machinatio. IX. 6. OX.) X. Prae/li,
• Das Mafchinenwefen. Mechanik, G. M^-
canique. L Meccanica. A. Mechanics.
3Iacritas arehae IL 4. Magerkeit
des Sandes. G. Maigreur. L Magrezza. A«
Meagrenefs*
Malleoli. X. <2a. Branrfpfeile, d. L
Biindlein mit Pech und Schwefel iiberzo-
genen Wergs> welche brennend an einem
Pfeile abgefchoffen wilrdcn, um Schiffe u*
L w. in Brand zu ftecken^ G« Bculots. I»
Fuochi. A. Arrows having combuAible
compofttions fixed to them.
Manacus. IX. 5» (VIII.) Monatskreis*
circidus menftruus,
Manubrium epiftomii, XL i3. Der
SchliilTeL Wirbel, Zapfen einea Hahns. G.
La clef du robinet. I. Manico* A. HandeL
Manucla, X,i6, i. a. chele. DasHand*
chen , die Scheere an einer Katapulta. G«
Petite main. L Manucla. A. Manucla*
Ad manum, VLa, InderNahe. G.Va
de pres. L Sotto gli occhj. A. Viewed near«
Marcescere. 11, 9. Verftocken, G*
Pourrir. L Marcire. A. to Rot.
Marmorarius, VIL 6. Arbeiter in
Marmor« G. Celui qui travaille en mar-
bre» I. Marmorario. i\. Sciilptor.
Mafculus, IX. 6. (IX.) Der Zapfcn
einer Welle. G. Pivot male. L Perno ma-
fchio. A. Mafculine joint.
Maffa plumhea. VlLi2. IX. Praef
(III.) Bleymaffe.
Mataxa. Vll 3. ein Seil, Schnur«
Materia. 11 8. MorteL G. Mortier«
1. Calcina. A. Mortar*
Materies et Materia. IL 1, 9^ VIL
S. Bauholz. materiem caedere, II. 9. Bau«
holz fchlagcn , fallen. G. Bois ^ batir. £•
Legname. A. Timbcr.
Materiare aedifieium. V. iSt« Aus
Holz erbauer^ Holzwerk in einem Gebau-
de anbringen« G. Employer du boia etc»
I. U(ar legname etc A. to ufe timber etc.
Materiatio IV. 2. Holzwerk, Zim-
merwerk. G. Charpenterie* 1. Travatura.
A* Timbers,
Digitized by
Google
V I T R U V I A N U M.
43
. Matetidtura, IV, fl. Bearbeitung des
Bnuhoizes, G, AlTemblage de pieces de
bois« !• LaToro di legnaiui. A. Difpofition
of timbera.
Mechanicias. X. i« auf eine zufaut-
-xnengefettte Weife» G. Me^ctoiqtiement,
I. Meccanicamente» A» Mechanic^lly.
Medicamentofa aqua^ VI1L5» Ge-
fundbrunnen» G. £aux medidnales, I.
Acque medicinali. A, MineraJ water. ^
Medulla.Wi^, .^ZiiV, einj&s . Baums»
G, Coeur. I. Midolla. A. Pitb*
Me^ alographia. VIL 4.. 5. Ge-
fcbichtmalerey« i. a. pictura 'magni fump-
tus. G. Hiftoire, I. Quadridi figure, A*
Large paintings of figures.
Melinum. VII. 7. Meliner Weifs, G.
Meline» L Mclino. A. Wliite eartb from
Melus.
Membra,_\, 11, Theile eines Gebau^
des. G. Pieces. LMenibri. A, Apartments,
Meniana. V, i. Logen, offene Galle^ ,
rien. G. Galleries, L Loggie. A. Galleries;
V. 8. Balkone, Austritte. von grofsen Fen-
ftqrp. G. Balcon. L Balcone* A* Balcony.
Men tum coronae. IV, 3. Das Kinn
de3 Kran^leil^en, G. Bord de la comiche»
L Sotto graildole. A. Edge of the corona»
, Meridiana Ccircinatio, linea) IX, 5»
CVllI.) Mittagskreis — Linie. G, M^ri-
dien. L Meridiano. A. the Meridian.
Merus. IV. 3. i. a.femur^ Schenkel
einqs DreyCchlitzes.
Mcrulae. X. la. Amfeln. G. Merles*
L Merli,
Mcfaula, VL 10. Durchgang, Zwi-
fichenhof, Zwifchengong , fchmaler Gang
zwifchen der Manner- und Gaftwohnung
bey d^n Griechen» /, a, aitdron, G. Passa-
ge entre deux palais. I. Andito a mezzo
di due abitazioni* A, Palfage between two
houfes..
Mefe^ V. 4» Der mittlere Ton ; siehe
die Anmerkungen»
Mefolabium. IX. Praef (III.) In-
firument, womit man die zwey mittleren
Proportionsllinien zwifchen zwey andem
gegebenen finden kann. G. Mesolabe» L
Mefolabio. A. Mefolabium.
Meta. 1.6. 11 1. Kegelfaule, ZielkegeL
G. Pyramide ronde. I. Piramide tonda. A,
Round pyramid.
Metallum, VII. 7. 9. Grube, Berg-
werk. G. Mine. L Miniera. A. Mine.
Me toche. IIL 3. i. a. interfectio, Aus-
fchnitt zwifchen zWey Zahnen^ Zwifchen-
tiefe.
Metopu. IV. 2. 3. Raum zwifchen
iwey Dreyfchlitzen und zwifchen zwey
Zahnen, Zwifchentiefe» i. a. intertignium,
G. Metope, I, Metopa» A, Metope.
Mica. VI L 6» Kom, kleiner runder
Korper» G» Grain. I, Pezzettino.' A. Par*
tide,
3Iilton. IX, Fraef Bergzinnober,
Miniaceus. VIL 6, 2innoberroth.
Miniftratio. VLg, Herbeyfcha£Fung,
Zubereitung.
Minium. VII, 8. Zinnober. G. Cinna-
bre mineraU I. Onabro» A. Native cin-
nabar.
Modice, Nach verj&ngtem Malsftabe,
G» En petit, I. In piccolo^ A. Abridged.
Modicus. IX. 6. (IX,) Abgemelfen,
G. Regulier. I. Regolare. A. Regular,
Modiolus. X.g. Kaften am Schopfra-
de, G. Caille, L Caffetta. A. Bucket. X. 12,
Stiefel, d. i. Kolbenrohre eines Druckwerks.
Digitized by
Google
44
L E X I G O N
G. BariHcw. r.Bariletd; A.Buckets. X.i4«
J\ad-Nabe. X» iS. G.Mojen^ I. Mozzo.
A^Navc of thc wheel. — Gehaufe desSeils
in der Kaeapulta. G. Wrillet. I. Barilotti.
A. Modiols.
Modulus. I.a. IV. 5. Model, d. i. die
Einheit nach welcher in dcr Baukunft die
verhaltnifamafsige GroCse, jedes zur Vct-
zierung dienenden Theils, beftimmt ^rird.
Der Model ift keine beftimmte Grofse,
^wie ein Fufs oder eine Elle, fondern un-
beftimnU* G. Module. I. Moduld; A. Mo-
dule.
Modulatio. V. 9. Modelmaafs. V. 4.
KIang« genera modulationum. Klangge«-
fchlechter. 6. Genres de chant. I. Gcneri
jdelle modulazioni. A. Spccies of xnodu-
lation.
Moenia. IL : Protf/". Ringmaucr,Sladt-
xnauer. G. Murs. Murailles de villea. I.
Muro. A. WaU. I. 7. VIII.4. Stadt. O.
Ville. I, Citli. A. City.
Mo l a. X. 10. Miihlftein , Laufer. G.
Meule. L Mapiua. A. Millftone. .
Momentwm, X. 8. Moment, d. L das
Produkt einer bewegcnden Kraft am Hc-
bel in ihre Entfernung vom Ruhepui^te.
G. Moment« L Momeuto. A. Moment.
Monas. i a Jingularis res. Einheit.
Monopteros. IV» 17. Einfliigel; d. i.
ein runder Tempel mit Saulen rings um*
her, ohne Zelle. G. Monoptere, temple
rond qui n'a que r^ile, c*cft 'i dire, qui n'a
que des colonnes fans muraiHes. 1. Tempio
Totondo fenza cella, chiufo folo da un colon-
nato. A.Round templebuilt withcolumns
without a cell. VII. Prf^, i, a, Peripteros.
Mo notriglyphos. IV, 3. Einzelncr
Triglyph.
'Monumentum.il>'], GrabinBl. G.Mo-
nument. L Monumento. A. Monuracnt.
Morbusvencreus. II. 8. Liebca^
krankheit. G. Maladie d'amour. L Morbo
Vcrierea. A. Love-Jt.
iW^<7rtf <?rtf€?co. ImGriechifchenGc-
fchmacke; nach GriechiCchor Mode.
Mo rta ri u m. V. il. Trog, VIL u 3.
Vll. 10. VIII. 7. Moitelpfanne. G. Fosse.
I. Foffo. A. Pit.
Motio. IX. 6. OX.) Bewegung.
Mundus. IX. 1.4. (VII.) u. f. f. Dcr
Himniel. G. QeL L Ciclo. A. Heaven,
Municipium, VIIL4. Municipalftadt,
Landftadt; ^d.L die ihreeigenen Gefetzc
und Obrigkeit und zugleich das Romifchc
Biirgerrecht hatte. -
Muhitio. ILg. X.22. Schanze, Befc*
ftigung. G. Foitification. I. Fortificazione,
A. Fortification.
.- Murus, L5. VIIL4. Stadtmauer,Ring*
mauer. G. Murailles de villes. Murs. L
Muro. A.WalL
Mufcarii clavi, V1L5. Breitkopfigc
NagcL G. Clous si tStes. L Moscardini^ A»
Fly-headed nalls»
' Mutuli, L I.' IV. 1, fl. Sparrenkopfc:
ein hervorftchender Zierrath unter der
. Kranzleifte des Dorifchen Gcbalks, deiren
Ur^riingVitruv von den hervorftehenden
Daclifparren herleitet; der aber cher von
dcn hervorragenden Dielen (^axes^ herzu-
riihren fcheint, und deswcgeiv auch viel-
mehr Dielenkopfe genanntzu werden
vcrdient» G. Corbeaux» Mutules. L Modi-
glioni. A. Modillions, mutules. IV.7. Haupt-
balkenkopfe in der Tuscanifchen Bauart.
Mjrrhae ^/tf ^w/atf VIIL5.Myrrhcn,
G« Myrrhe. I. Minra. A, Myrrhc.
Digitized by
Google
V I T R U y I A N U M
45
^^(^s fn Paraftafin, UUi. di^ Grle^
chifche Benennung.eines Tempels in An^
^M". Siehe uedes in antis,
Nares canalis, VU. 4. X. lU Mun-
dungen, Mundlocher einer Rinne, G. Ou-
verfurqs. l. Sbocchi. A. Openings, VII, 10.
fornaqulae^ — einer Ofenro^hre.
Nativi colores^ VJI. 7. Natiirliche,
urfpriingliche Farben. G. Couleurs natu-
relles. I» Colori naturali, A« Natural co*>
lours,
Navalia. V.iG. Schiffftellen , Ort wo
die SchiiFe ihren Stand haben, Locus ubi
naves fubducuntur.
Neos (vewO S, Naos.
. Nervicus oder neuricus, VIII. 5.
contract. G. Perclus. L Attratto. A. Para-
Ijtiok.
N^ete. V. 4.. Der letzte Ton.
Nitrum, VII. lu Salpeter. G. Nitre, L
Nitro. A. Nitre.
. Nodus. VII. 3. Knoten. G, Noeud. L
Nodo. A. Knot.
Norma, IX. Praef IX. 11. Winkel-
maafs, Winkelhaken. G. Equerre. I. Squa-
dra. A, Square. .VIL3. ad normam.Winm
kelrecht, im rechten Winkel, nach dem
Winkelhaken. G. A r^iuerre. I. Ad ango-
lo retto. A. At right angles.
Nucleus. VII. 1. a. Der Kem der An-
ftrichmaire, d. i. das Feinfte imd Reinfte
diefer Materie. G, Noyau. I. Anima. A.
l^ucleus,
Numerus perfectus» HI,i. i, a, an»
tiquus. VoIIkommene ZahL
Oholus, III. 1. Eine Griechifche Kupfer-
miinze, \ Drachma an Werth.
O c A r a. VII. 7. I. afiL Ocher, Berggelb.
Qctaflylos. m. 2, AchtfauUg. G,\
huit colonnes. I, Otuftilo. A, With eight
columns.
Octans. X, 11. ein Octant, abgetheil-
ter Bogen eines Zirkelausfchnitts Ton 46
Graden. ;
Octochordos. X, i3. WalTerorgel
von acht Stimmen, G, )k huit jeux. 1, Ot-
tacordo. A. Octachordiq.
Octosenariafiftula.^lW,^. Acht-
zigzoUige Rohre (im Umfange.)
^Octogonum, 1.6. Achteck. G. Octo-
gone. L Ottangolo, A. Octogon.
Octonum. VIII. 8. Achtzollige Rohre.
O culus volutae. III. 3. Schnecken-
auge, ift in den Schnecken der lonifchen
Saulen mitten inne eine kleine Zirkelfla-
che, woran fich der umlaufende Saum dei
Schnecke anfangt. G. Oeil de la volute, le
milieu de la volute lonique. L Occhio del-
la voluta. A. Eye of the volute.
Odeum, V. 9. Odeum, ein kleines be-
decktes Theater, zu poetifchen und mufi-
kalifchenWettftreiten. G.Odeum, I.Odeo.
A, Odeum.
Oeci. VL5,io. Sale, Salons. G,SaIons.
I. Sale. A. Saloons,
Oeconomia^ i. a. diftriiutio,
Offenfio, V.3. Anftofs, G. Obftacle.
I. Intoppo. A. Obftacle,
Officina. III. Praef Werkftatc.
yil.8. Hiitte, d. i. die zum Bergbaue iiber
der Erde gehorigen Gebaude , in wclchen
das aus dcrfelben gefbrderte Erz gepocht»
gewafchen, gefcbmolzen, oder verarbeitet
wird. G. Laboratoire. 1. Lavoratorio. A,
Laboratory. VII. 9. Fabrik, G.Fabrique. L
Fabbrica. A. Fabrick.
Digitized by
Google
46
JL E X I C O N
Officinator. VI. ii. Werkmciffer.
G. Artifan. I. Artefice» A. Workman.
Olea. VII. 3. Oelbaum. G. Olivicr. L
Olivo, A. 0*live-tree.
Olearia, VI. 9. /. ^. ^^//tf. Oeikeller.
G. Lieu ou Ton ferre les huiles. I. Oiiariol
A,Oil-roonu
Opa, IV. S2. /. a. cubile. Lager, worin
fovyohl die Balken als Latten liegen.
Operculum, VII, 12. Deckel. G. Cou-
vercle. I. Coperchio. A. Cover.
Overa communia, IV. 8. Oeffentli-
che Gebaude, G. Edifices publics. I.Edifizj
puhlichi. A. Pubiic buildings.
Op erimentum, X. 17. Dccke. G. COu-
verture. I. Copcrtiira. A. Cover.
Operis iugreffus. 1, 1. X. 1. — ef»
fectus. 1. 1. Praxis, Ausiibung.
Ophiuchus. IX. 5. (VI.) Schlangen.
trager, Sternbild.
Optice. I.i. Optik. G. Optique. l.Ot-
tica. A. Optics.
Opus albarium. V. G. lO. VII. 2. 5.
Weifsftuck.
_ arenatum. VII. S. 4. ^- Auftrag
von feinem Kalkniortel. /. a. arena.
^ fabrile. Zimnierarbeit.
figlinum. V. 10. Fliefen.
— intefcinum. IV. Q. V. 2. VI. 3.
Tifchlerarbeit.
— jnarmo ratum, VII. S. Marmor-
ftuck.
tectorium. VII. 3. Bekleidung. V.
10. VII. 6, Marniorftuck.
reticulatum, II. 8. Netzformiges
Mauerwerk,
— fiS^^ ' '' " "^* I^- 4« ^* **• ^^l\l* 7-
SigninifchesWerk, eine Art von Tarras,
Trafs odcr Trafsftcin, woratisAnftrl-
chc verfertiget wurden. >
Opus topiarium, V. 8. Landfchafts^
gemalde»
Orbiculi. IX. 1. (IV.). i.a. PcU.
Orbiculus. V.a.8. Rolle, oderSchei-
be in einem Rioben. G. Poulie. I. Girella»
A.Pulley.
Orcheftra, V. 6. Das Orchcftcr, der
von den Sitzftufen und der Zocke der Biih-
ne eingefchloflenc Raum im Theater. G.
Orcheftre. I. Orcheftra. A. Orcheftra,
Ordinatio. Gr. ri^ic. I. 2. Anord-
nimg. G. Ordonnance. I. Ordinazione. A»
Ordination.
Ordinaria ftruetnra. VII. 8. Ge-
wohnliches Manerwerk. G. Mafonncrie
ordinaire. I. Fabbrica ordinaria. A. Ordi-
nary mafonry.
Ordo. 1.2.7. /. a. rdtio^ genus operis^
UI. 1. IV. 7. infne. Ordnung. Saulenord-
nung. G. Ordre, I.Ordine. A.Order. ordo
columuariim. III. 1. I. 5. Eine Reihe. G»
Rang. I. Fila. A. Roav.
Orgauicus. IX. Pracf. (lU.) X. u
Mcchanifdi.
Organiccas. i, a, organice. X. 1.
Auf dne einfache Weife. G. D'une fa^on
nniple. I. Orgnnicamente. A. OrganicaHy»
Organon. X. 1. Inftrument^ Werk-
zeug. G. Instrument. I. Iftmmento. A. In-
ftrument. X. 11. Mafcliine^ X i3. Or-
gelpfeife. G.Tuyau. I.Canna. AOrganic-
pipe.
Ornamenta colniiinnrum, IV. 52,
Da€ Gebalk. G. Entablement, couronne-.
ment. I. Corniciame. A. Entablature.
— cpi ftyliorum, V. i. 7. Kran2,Kor-
nitche. Vil. Praef. das Gcbalk.
Digitized by
Google
VITR.UVIANUM.
47
,,QrnaMus^ ,¥.7. DecoradonderBuhne.
G, Decorations. I. Decorazioni. A. 5cene»
ry. VII, 4. — jjoUtioiiis, Verzierung der
]^kleidiing. G. Ompmens des enduits. I»
Qrnato de' pulimenti. A. Omaments of
the plaftering.
Ornithiae. L 6. Ofi.Drittel-Siid.
•ftwind.
Orthogoniiis. X. 11. Rechtwinklicht»
G. Rectangle» I. Bettangolo. A, Right#an*>
glod-
Orthographia^ I.<2. AufriCs, Stand-
rife. Abrife eines Gebaudes , wie folches
von aufsen, wenn man nahe davor deht,
gefehen wird. G, Orthographie, reprefen-
tation de Televation d'un batiment, I, Al-
zato, A. Elevation.
Orthoftatae. II. 8. X.19, Strebepfei-
ler. G. Arc-boutans, I. Speroni. A. But-
treCTes.
• Oryges. X. fii. SchirniHacher beym
Miniren. G. Pionniere. 1. Teftiigiiii pergli
Icavkmenti. A, Teftudos for undermining.
Oftiarius. VI. 10. Pfortner, Thiirrte-
her. G Portier. f. Portin jo. A. Porter
Oftixim, VI. 4. Hauptthiir, Hausthlir.
G, Portail. I. Porta. A. PortaL
Oftrum. VIU5. i3. Purpur. G. Pour-
pre. l. Oftro. A. Purple.
Ova. IX 6. (IX,) 9. Andere lefen ^o-
nd. Ovale Steinchen bey den Walferuhren,
wriche durch ihr Herabfallen in ein eher-
nes Becken die Stunden vermittelH eines
Halls andeuteten^ G. Pierres en forme'
d'oeufs. I. Pietre avali, A. Stones of an
oval form.
Ovilia. VI 9. Schafftalle, G. Berge-
ne%y L Stalle per le pecore, A. Sheep-hou-
fes.
Jl alaeftra, V. 11, VI. 8. Kainpffchule.
i, a, gymnafium. G, Paleftre, I. Paleftra, A.
Paleftra.
Palatio. IT. 9, Pfahlwerk unter det
Grundlage eines Gebaudes» G. Pilotis. I,
Palizzata. A, Piles.
Paleae^W.Z, VII. 1, X,2o. Spreu. G.
Pailles. I; Paglie, A. Straw.
Pallor. VI. 7 Schimmel. G. Moissi.
I, MuiFa, A. Mouldinefs.
Palma remi. X. 8. die Schaufel des
Ruders, G» £xtr^mit€ de la rame. I, Pal-
letta del remo, A. Blades.
Palmipedalis. X. 20, Von derGrofse «
eines Fufses und einer Querhand. G. D'un
pie oi d'un palme. I.D*un piede ed'un pal-
mo. -A. One foot and a palm.
Palmus. II. 3. III. 1. VII, 4. /, a. do^
ron. Eine Qu^rhand , eine Palme ; Maafs
von vier Zoll, Sechs Querhande machten
eine Elie. (cubitus.) G. Palme. I. Palmo.
A. Palm.
Pandare. II. g. VI. 11. Sich biegen,
werfen ; vcim Holze, wenn es feine Geftalt
in etwas verliert zufammen dorrt, krumm
wird, aus den Fugen geht> oder gar Ritzea
bekommt, G. Plier, se courber» I. Piega-
re. A. to Bend.
Pandatio. VII. 1, Das Werf en des
HoIzes«
Paraetonium. VII. 7. Paratoner-
Weifs. G.BIancPar^tonien. I. Bianco Pare-
tonio. A, Wbite earth fromParaetonium.
Paradromides. V. 11, VI. 10, «, a,
Xyfli, OfFenftiick. i. a* hypaethrae am^
huiationes.
Parallelos linea. V. 6. IX. 5. ( VIII,)
Parallel-Linie. G. Parallele. I. Linea para-
lella. A. Parallel line»
Digitized by
Google
48
L E XI C O N
Paralleii. X, i5» i. a, tahulae, An
der KatapuUa» die horizonulen Bretter,
welche fich zu oberft und zu unterft der
Kapitale befinden.
Taralyjis. Viri. 3. Der Schlag, lah*
mende Gicht, G. Paralyfie» I. Paralifi. A,
Palfy.
Paramefe, V. 4. Ton zunachft dem
mittleren.
Paranete, V./].. Ton zunachft dem
letzten.
Parapegmata. IX,^.. (VII.) Aftrono-
mifche Tafeln, worauf der Geftime Auf-
' und Niedergang, imgleichendieWitterung
fiir eine beftimmte Reihe von Jahren be-
merkt war» Ueberhaupt hiefs parapbgma
eine kupferne Tafel, welche zu allerley Be*
kanntmachungen offentlich angefchlagen
wurde. G. Tables d*airain fur lesquelles
etoit grav^e la figure du ciel, le lever et Je
coucher des etoiles et les saisons de Tan-
n^e. I. Tavole di rame con reprefentazio-
ne aftronomiche. A« Brafs t^.bles contai-
ning aftrononiical reprefentations.
Paraftatae. V.i. Pilafter, d. i. vier-
eckige Stutzen, Pfeiler, welche von den
gemeinen Pfeilern darin verfchieden find,
dafs fie, nach BefchaffenheitderOrdnung,
wozu fie gehoren, diefelben Verhaltnlffe
und Verzierungen bekommen, welche die
Saulen haben^ nur werden fie nicht ein-
gezogcn oder verjiingt wie die Saulen.
Sehr Telten werden £\e. freyftehend ange-
troffen. G. Pilaftre. I. Pilaftro. A. Pilafter.
X. i5. Die aufrecht ftehenden Holzer in
dem Kapitale der Katapulten und Baliften.
Paraftatica. IX. 6. (IX.) idem,
Parergon, IX. 6. (IX) Nebenzierrath.
Operis appendix, vel omatus«
P arh^^pate: V.ly. Ton zunefchA dem
Oberften.
Parietes communes, f 1. n.-8. VI. gv
Gemeinfchaftliche Wande, d. ^. aufserc
Wande eines Gebaudes. Siehe communisi
«— medii, V. Q, die inneren Wande,
d; i. die Wande innerhalb des GebSudes»
G. Murs cn dedans. A. Tlie inner part or
fide of the wall«
" Paffus, X.14.. Schritt, wird zu funf
Fufs gerechnet. pedum millia quinque, *\ e.
pafTus mille^ •
Paterfamilias. VI. Praef S. BaU'-
herr, Hausherr, G. Celui qui fait batir;
bailleur. I; Chi da in affitto. A. Employer,.
* Pavimentum, VH. K 4. Kiiiiftlich-
ausgelegter Fufsboden. G. Pav^. I, Pavi-
niento. A. Pavement.
Pectinatim, 1.5. Kammformig. G.
k la maniere des dents d'un peigne» I. A
guifa di pettine, A. Like the teeth of a
€omb.
Pelecinon. IX. 6. (tX.) Art von Son^
nenuhr in Geftalt eines zweyfchneidigen
Beils.
Pe^ndens coaxatio^ VII. 1» Hange-
werk. G. Plancher su^endu. I. Palco fo-
fpefo. A. Sufpended floor.
Penfio, X.8, Gewicht, Laft. G.Foids.
r. Pefo. A. Weight.
Pentadoron. II. 3. Ein Ziegel, der
fiinf Querhande ins Gcviert hait. G. Bri-
que qui a cinq palmes en quarr^. I. Matto*
^e di cinque palmi« A« Brick which ha$
on every fide five palms.
Pentamoiro n, III. i» i^ a, quintarium^
Fiinffechstel. ^,
Pentafpaftos. X» 2. -Pentafpaft, d.i
Flafchenzug von fiinf Kollen oder Schei-
Digitized by
Google
VITRUVIANUM.
♦>
ben» MecTitnirches Werkreng ans zwej
Klobcn oder Fhrchen zulaimuengeretzt,
deren unterfte zwejr RoUeni die oberfte
«ber ihr^ tlrej e^thalt*:. 6. f entaspayte,
t; Pentarpiifto. ,A* P^tal^Niflof .
FenuLa^ X.i2. Deckel dea Windkesaels.
6. Ch^ppe I Cappa. A. Qover.
P^rcolare, VIU. fi. Di^rqhseihen^^ Q.
Filtrer. I. Colare. A. to Filter.
Percolari, VIII. u D^rchCiitemy
darchfickern. G.D^ouuer. LStijiare^goc-
ciolare. A. Transcolate.
PeriactL V.7. i, a, fpatia ad oriia*
tus. Drehraum; Ort, wo die dreyeckigen
Drehmafchinen auf der Biihne ftanden;
JVaum x\\ den Pekoratioxie^. G. Places pour
les decoratiors. I. Spazj deftinati per le
decoraziQni. ; A. ' Phccs aUgtted for the
fcenery,
Peribolui^ Der mit einerRinginauer
nmgebene Vorhof eines Teuipels. confepm
^um^ atrium templi^
Periechuntes^ V. 8» i. a^ circunffom
nantes loci.
, Perimetros, V. 6. Feripherie, Cir-
cumferenz, Uaifaug. G. P^ripherie» I.Pe»-
rifcria. A. Pcriphery.
Peripteros. IH. 1. (Ringsnmherllu.
gel ) Ein Tempel, rings nmber mit einer
eHifttchcn Saulenftellung, in den Fronten
fechs Saulen. G. Periptere. I. Perittera. A.
Perip^er.ps. . IV. 7. Runder Tempel, der
aus einer Zelle» nebft SaulenfteUung mn-
her, Mtebt, G. Xemple jond, dont la
cellule est .entour^e d^une colonigade. I,
Tcnipio rolondo con-ceUa chiufa da un
^i^imato; A. Round tempieAvith a co-
lumiAad?. roni^^ l^npeU. . ,^ i, . ,
Perifcylium V.ii. VU5. ClYJ Ein
VlTIV. TOM. II.
Periftjl, d« i. ein gerierter oder ablanger
luit Saulen umgebener Platz. G P^tyle»
h PeriftiUo, ioggi^lo. A. Priftyie, viz. an
open area furroundedbjacoIumruidQ. VI.
10», •— Mukii^cw^ , eiiv R^odiscli^s Peri«
Ajl- .wo.die^ gegen A^i^tag gekehrte Seito
hohj^re Saiiien, batp: ala idif , drciy ^hngfin
Seiten.
Peritretum, L d. X 17. Loch in dem
Rapitale der Balifta. G. Trou de la BaUfte.
I. Buoo deUa balifta. A. Hole of the Balifta»
Peritrochium. X.4* i* a* amphireu*
Jis. JFVad an der Welle.
Perlibratio aquftrnm. VIII. 6. i.it.
libratio, Das Wasserwagen, NiveUiren.
Perpendiculujn VIII, 6. Perpei^di-
kel , be\yegUcher Faden od^r Schnur mi^
einem Gewichte. G. Perpendicule. I. Perv
pendicolo^ A. Perpendicle. 'od perpendim
culum,ll, 8. ^erpendikular, seukxecht.^. .
Perpetuitas, IL 9. £ine Strecke
Landea.
. Perones. V. li. Ues erones, •
Pervolitantia piundi circa ter^
ram. IX. 4. (VIl.) Umwalznng des Him»
jnels uui die Erde. ' G. Le cours des aetres
autour de la terre. I. Giro del cielo intorw
no alls^ terra. A. Revolution of the hea«
vens around the earth.
Pes. III. 1« Fuls, Maals von 16 ZoU,
pder 4. Querhanden. G. 'BU. I. Piede. A.
Joot.
P'h^lariga X 8, Tmgebaum, ftarke
Stange, eine Mft yeiiiui^telft derfelben zu
trageo., G.Baton» LStanga^ A.PoIe. Pha»
langarii. X. 8« Laft^^er. G* Portefaix»
1. Facchini. A. P^rters.
. Pkar4tra% .X^6. (IX.) £ine Art von
Son^euuhr iii Geftait ein^. K.ocher9r
Digitized by
Google
io
HE^iClCO^
feruhr der Gork, ein umgekehrCerNaclrtn,
4der eine Pauke. G.trBge; t SoVerorA^
Cork: ' - X'^ ^ =»• •■ ■' ' ' ^^'-'i-
' i>// iioldgiit i^h^^. Wl. PMiff} Ssrcheri
^rfchfe aen Uelihaber ff** Waifeifdiarten
Ittoreinrto. ^W^fcAifchifrfidi^Gegetiftan-
de. G. Choses qui appartiennent auK bdl-
le* kttt^. !• t!ofe apirttsiieiili alle telle
lettere. A. Liter^ fubjecly. ^
Fhilotechnne r^s. Vt» Praef.
KYinltfachen. i i ^
Fhthificus. Il.g. Schwindfiichdger.
- Fhthongos. V. 4» /. a. fonitusy ein
Ton. G.Son. I.Suono. A.Tune.
P :^ yyV aX o^ia, 1. 1. Di* N^turlehre.
Phyfik. G.PIf^ique. I: Fifica. A. Natural
PhHofophy. ' ^ - '
Picare. •VII. 4. Auspichen. X.$. Thee-
renV G,- Poisser/ I. Impeciare. A: to Pitch.
Fila. W^. S. 1. 11. VI 11. Pfeiler. G.
pile. I. Pilaftrini A; Pillar. VII. 6. Mdri^
fer. G. Mortier. I. 'Nllof tajy. A; Nfortan V.
10. VILn. IX.i. <IV.) Ball.Kugel. G.Bal-
ie. I. Palla. A. Ball.
^Tildiim^yiw. ' VenPfttlfcr zu Pfel:.
ler. aedificia quae pilatim aguntur etc.
Bogenftelltingen. G. Arcrftles. I. Portico ad
archi. A. Arcades. ,
• ' FVnacotheca. \. ct. VI, 5. Bilderfaal,
Bildergallerie. G, Cabinet de tabteaux. I.
Galleria cla quadrL A. Pictuie- room. ^
Finavc. X.^;!®. - PfeifenftOek ^iner Waf-
ferorgel. G. 'thbleiT. TaVok: A. Table. ^
' Finna^J X. idi Sthayifelh an eineM
W«fferralde^ d^^i^JBi^ttet-, -wor^auf das An-
fchlagewalFer fallt iind dsfs nad in Bewe^
gungfetzf. 6. Aiferohs^ I.PsleteeV A.fead-
les. X tt. ^ AlaVc^, T^ftiAi an dei^ Org^.
G. Tbu^hes. 1. Tafti.* A. Keys. ' X.'i3i. 2lii3
nen. G. Creneaux. I. Merli. A Baltie^
n^enti^» • '* ' "' ^ - .■ j- '■> j
FLnfaf\f. VII;5. P-t/t/f rip. ' VII.^
Stofsen, ftampfen. O.^Battr^. 1.: Batterfl
F infa tid. ' VILm. TlaB StofsenV '^
'Fthus. IL9. Ficht6. G. Pin» I. Pifto.
A. Pine. ^"^ * ' ' ^
Flfcina. * X. ^Qi Wafferhalter. G. Vi-
vlfec. I. HfciBa. A; Tlfh - poiid.
Fiftrinum. VI. 9. Mahl- und Back-
hau*. ' G. MouKn. I. MuUno. A. MiU.
Fix. Vlil. 5. Thcer. G. Poix. I. Pece^
A. Pitcii.
Flanitia.^. 5. IX. 5, CVUL) Hi-
cte, Ebene.,
Flano pede. l. 5 VI.iu VII. 1. X.^i
Auf gleichemBoden, auf ebener Erde^ (A
Sur le rez de chauff(5e. I. Dil pian di torra.
A. terel witli the ground. conclavia qntu
plano pede fuerint. VII, 4.. Zimmer iin
ihitergefcb^e. G. Apartemeiis a rei de
chaussee. I. Stanze a pian terreno. A. A»
partmend on the ground ftory. X.19. De
plain pie. L.In piano. A. Level.
Flanus. glatt, flach. G. Uni. L li-
fcfo. A.PIain.
Flhftica^ L 1. Bik)nerknnft.
Flaftes. L I. Bildner. G. Sculpteur,
I. Scultore. A. Statuary.
" Flat^noiteSi V. ii.- Platanerivald-
chen^ Luftgebufch. G. Uois de platanes. I.
Bosch^tkd di flatani. A. Grove oF plitanea^
* Fhatea. I. <>. -Strafse. G. Grande rue.
1.'Stra(l^l"A:Sti-edt'- '
'^^Pli\kVitidei. X. i5. Die Begifter ih
einer Orgel. G. Regitrea. L Regiftro d*or-
^no. • 'A. IVe^ifter. •
•II ,:ior ..T I /
Digitized by
Google
V I TR U VII^ NU M.
5fi::
PUnritis, 1. 6 Seitenficchcn. G.Pleu-
r&ie, I. Pleuriaia. A* Pleurifjr.
.iPiin^kigonatuj^ Xyi^, Gebogenjer
PUntliaAvotlpruxig. Alii lcgant FUfUhi-^^
goniatosj pterigo?natou\ • • ' .t i .
^ Flint/iis. FlinthuK U.&. i.a.la^
tary ein Ziegel III. q. 3« u. s. w. Plintlie»
Tafel, d. i. dAS unterfte. viereckige Glied
am Saiilenfufse y welches einem Ztegel
glnicht* .G..PUnthe. LPlinto« A; Hinth.
IV4 3. Ddr Darifche Abacus, oder Platte*'
IX 6. (iX.) Art Sonnenulm .
Floftrum. X. 8, ein Wagen, Karren.
G. Charrette.^ I. Carro. A Cart.
. Plumarius. VI. 7^ Ein Sticker, ver-
QlUtlilkh wtil dieStickerej-anfangshaupt'^.
fachlich die Pflauinfedem nachahmtel. G^
BcQkleuT. L 'nicamati[!>f'e. .JV. Eiubroiderer.
So heifsen Biuma^ duch: i^goldene oder
purpurne, federformigr^Figuren^, wttittit
Hiaxi die G^iinder zierteu i.a) Eiferhe,
£ederfd:rmige BlecHe ^ worauis» ^l^idiwie^
aos fchuppenf&rmigen Blecheu; i^m/qftap^
mae hiefsen , Panzer verferti^ wur-.
dfin. 5) Lullftucke im Garten. • PUunario^
rum textrina, VI .7. Stickerwerkllatt. G^
At^Ufi&.dci.brqd^r' 1. ^Btaj^ita cU ri^^a-
t,<?re. A^ ^n^b^o^dcring xoqm^ ,
Plumbarii artifices. VIII,7. piey-
atbfiter. G. .Plombier?. I.Artefici dipiom-
bo.. A. Workersof leacl. . . ^ .
rii^mb,o vincire^ II. Lothen. G.
Joindre avec du plomb. I. Impiobare. A.
To (^s,e \yith lead. \ ^
'[j^luteiis. Pluteum.tV./^, V.i»7.io.
Gielandef, Braftlehne! Batiirtrade. G. Ba-'
lustrade. I. Parapetto, balaullrata. A. Ba-
hiftrade. X. 21. Braftwehr. G. Parapet I.
Firapdtto. A» Parapet. X. ai. Schirm-
dadi. G; GudrilB. - T/ Vedetta; >, Shel.
ter. . , :
Pneumaticae res. IX.6. (K.) J, tf.
ffjiritusuaturales. Luftformige Stoffe, Gar»
Pneuma tic o^n, X. 1. i^ a. ffjirUcde.
Luftmafchine.. G\ Pjieumatique. I. Spiri»
tale. A. Spiritale, in wliich the prelTuce^
of the air gives che impnlfe.
P/*/^cMj. X.i3. Dampfer, ein Werk-
zeug in der Waflerorgel, gleich einem<
umgekehrleii Trichter. A a. infundibidum
ifiverfum. ' , w
^ Pddiiim. IIL5, Unterlatz, lortlaufen-v
des Poftament. G. Socle, Pi^destail. . I. Pie«
diftaUo. Bafamento. Zoccolo. A. Socle.
V. 7. VII. 4.. Zocke, Sokel. zocco. focle.
..Poii. IJti. (IV.) i a. orbicuU. diePo-
larkreife. „ Circulos quotjue ait (i. e. M^^
Varro) in coeio circum longitudinerh axis
fefjtem , kjfe .}.:.e. quis duos ^iidmos , qui
aoGcm eoctremum •tangunt y ^roXou? appella»
ri dicit ;• fed eoxv infphaera^. quae Hfnidr^^
wcatur^ propt^r brevibattm non ineffe,^^.
Slehe Noctes y^ttic. ^. GeUU lU.to. Aack
liehe Martini von deh Sonnenuhren der
AUen, Seiteao.szr, a- Pioi3i*.IXi3.(Vl.)
dec Polarftem. .
. PoiiVtf. VIL3v PeKren. Schleifen. G.
Polin IJPuiire. A to Polifh.
't alitidnes. Vll. fl, diePolitur. G. Po*
lissure. I. Uscio. A Smopthneb. ^11.4^7.
politiones i. o. tectoria. die Bekleidung.
VIL7.9. politiOf Putzanftrich*
Politurd^ VII 1. Polierung.
Politus. IL8. ^laugehauen. G Poli*
L Pulito. A PoUfhed.
Polygonia turris. L 5. Vieleckiger
Thurm. O. Tour polygone. L Torre poU-
gona. A Poljrgonil tower*
Digitized by
Google
sa
X.EXI C O N
iP^ly^pafibs^XlS.tS. Polyfpaft, He.
bemarchine mit vielen Rollen. G. P0I7-
«paste/ (feBt a dire, moafle i poultes mul-
tjpU^es. I. PoUrpafto. A. Polyrpafios«
Populus alba, II, 9. Weilse Pappel.
*^ nigra, Schwarze. G. Peujdier. LPiop-'
po. A* Poplar*
Porrectum. X. 8. Gerade linie. G»
Lijgnie drOite, I. Linea diritta. A« RectiU-
nearity. ' . .
Porticus. I.i. .V. 9« 11; iVLto. Portikj
Saulengangi Saulenlaube, SaulensteUung,
Halle. G. Portique, L Portico. A. Piazza,
portico,
Portus. II. 8. V. 12. Hafen« G. Port.
I. Porto. A. Havcn.
Postes. VI. lu Pfoftto, G. Poteaax»
I.' PuntelU* A. Pofts.
Pofticum. III. I. Hinterthur. G, Portc
de derriere. UPorta di dietra.. A. Back-
door. III. 1. Hinter&ontCy Hintertheil,
Hinterhalle eines Tcnipels*.G. Face de der-
rierie. I. Frontefpicio daUa pi^e df dietra*.
A. Back-front ..
-Poteftas. 11. 6. VII» 3. Maflc. G. Masse.
Substance.I.Potenza.A.MB(s. S\\\.Fraef\
Einwirkung. G.Vertu. I.Ajuto. A.Aid»
Prueciuicftiones., V.S.* /.a. diazottia*
Abfatze derSitzeiiidhungln den Theatem,f
G. PaUlers die repos. K Precinzione, ripia-
no. A» Landing-piaces between the ran»,
gesoffe^ts, '
Praeclufiones aquarum» IX.:6.'
(IX.) WaiTerftopfer in den .Wafferuhren.
L SerragU delP acqua, A. The Aoppe» of
the vvater.
Praefurnium. V. 10. VII. 10. Ofcn-
lach. G. Boiichc du foumeau I. Bocca di
fornace. A. iVloiuh o£ the fumace.
Praefeminsitfo. li.Q\ Lcibea&ucht,
G, Fetus. I. Feto. A. Foetus. < ;
Prelum, VI, 9» PreCsbaum. O; Visi L
V^te. A. Screw. X. i. 8. Preffe» G. Pras*
soir. L Strettojo. A. Prc£s. ' ':
IfrrffiO. X.8 i.a.IIypomochlion.Vn^
terlage eines Hebels. G. Appui, L Puntel»
lo. A. Fulcrum X.8. Druck, . ^
Principia rerumi I. 4« ^L &• £le«-
mente; Urstoffe. Uranfange, Grtmdftoff»
cjrste Beftandtheile derDinge G. Princi-
pes. 1 Elementi. A.£Iements. — aedium-
III. i. /. a. genera aedium, IV. Praef.
Probatione/ aquarum^ VllL 5.'
Bcwahrung des Waffers, Probe des Waf*
fers. . G, Epreuve ~, 1. Priunra — . A.
PrOof of water. ' t .i i
ProclinaZio. V*' i2. Albhang, Bd^
fdiungy Abdachung. G; Pente. L Indina*
alosve/ A. DecUvky.'
Projectura. IL8» IIL2.'5.'1V.6. Aus-.
laduslg, Auslauf, i. a ecp^kirar. G.Snil^e.
I. Sportil A. Projectures. X. fii. 1. a. est^
ojlra. Schijebcfarucker
P roli X u s. IL t). Langfadenig. G. k £1
long. I. Proliffo. A. Prolix.
Pr&minens. VlL Praef Herausfprin*
gend. G. Av^n^ant. L Awidnandoft^ A.
Prdjccting,
Prominentes expreffiones^ VfL
4.. £rhabene Bahmen, Leiften G. Cadre \
rebords. I. Quadro rUevato. A. Prominent
divilions.
Pronaos, IV.7.V.1, VorhalledesTem-
pels. G. Porchc. L Antiteuipia A. Vefti-
bule of a temple, the Pronaos. III. 1. V.u
Vorderfronte.
Propnigeum. V, 11. Einheis^epU^z^
Digitized by
Google
V IT^R U VI.AN U M.
Od
Beizgcinadi* ' Q» L'avaat*f6ur]!ieirtu !♦
]c^«opnlg^o; A« ProjiQciigeuiii* i
Proportio, I. u das glite VerhfiUnifoi
G; Firbportibnv I; Jfroporzione, A. Propor-
tton; •• ■ >■: !'•
^ froprietas lumi\nis^ dd lumenl
IX, I, OVO «Neigung, Syinpathie des Licht^
zum Lichie, G. Symp^ithie de la lumiere
k la luniiere» I. Siiwpatia dl lam^ a lume«
A« Sympathj of Ughtito light.' .
^ Pr opria l^cu.^ VI. 8; Orte^Theiltilea
Baufes^ die blofs fiir Aks Hansherrn eigend
perfop b^/Unimt> fmd. G. /Appan^mens
particnliers. I Luogbi particolari; A. Places
appropritited to the ^alterof th» Houfe»
^Br ofc en ium^ V.- 6. . V^fcenen ^ Biih-
M; Ort Wo die Acteurs fpielteru- G, Lieu;
oi\ les com&iiena jonoient, le devant.de
la scene. I Profcenio^ ^cio e , palco^ fopra
del qnale ufcivano a nsprefentare gli attori^
A« The ftage, '%ace>ef6re the fcena.
Broslambanomenos. V, 4, In der
Mufik^d^ Ton 4. -
Proforthas. IX.5. (VIII.) senk- und
winkelrecht.
Prospanclima. IX. 6« (IX«) Soimen*
lAx for aile Polhoheh.
Proftahifcorumena. K, 6. (IX.)
Sonnenuhr des Parmenion^ Ciur die PoU
hohe beriihmter Orte.
Proftas f. Pdrafias. Vh 10. ^Eigent.
lich fo viel als aiUa^i alier Uerj El4|r>ikii
Eckwandpfeilem. G. Piece entre deux
Antee dans le p^iriAyM L Pi^bftide. A^ pial
•e between^ two antae in the. Periftyle^ \ >
' trofpylos.ULi. Tempel, glelch dem
irtanlis, ilucnoch mit einer:davur ftelieii**
4en Reihci Sauien verfeberM^ Pio^t^liei
I.^PrortiUv A;'Pl»%iqe*'tuhi.^ n j j>
ProtJiyt^.. VLio. i. a. JDiatJiyra,
Schranken, Befriedigung vor der Thur,
Die Griechen «her verftehen pin veftibu^
Imi der Romer d^unter. G. Barrieres,
avaAtportet. I. Caucello, riparo avanti,
una porta, antiporti. A. Barriers.
Prothyrid,es^ IV. 6. «. a. anconcs,
Riagfteine, Confole;i, SeitenroUen. G- Cpn-
soles. I. Ca.jctelle, menfole. A. TruIIes, 01
Gonfolesi /;
> Frovindemia majop. IX. S. O^L)
VindemiatrLK, Protiygetes, S^em iiber der
rischten Scbulter der. JungErau.
Pfeudifodomos. IL 8* Dias unglei,-
ch^ Mauerwerk, d. i. \Vorin die L^en un-
gldch hoc& gemacht werden. G. Ma^on-r
nerie i assised inegales. I, Fabbrica/ pfeu*
doifodoma,' Ai Wall in which the courfes
are 6f an uhequal Ihicknefs.
Pfeudodipteros. IIL i. FalfCh dop-
pelfluglig ; d. i ein Tempel, der gleich dem
Dipteros eingerlchtet ift, mit Weglaffung
der zweyten, zunachft den Tempelmauem
ftehenden Saulenrcihe. G. Psendodipt«re>
faux Diptere. L Pfeudodittero. A. Pfeudo-
dipteros»
Pfei^doperipteros.lV^^. ein fal-
• fcher Peripteros, ' ^. L ein Tempel ,' der .
gleich dem Peripteros eingerichtet ift,
nijr dafs die Zellenmauern bis an die2wi-
fcheivw,9iten des Sauienganges CpUrojua}
^iin^ g^ruckt iind, und alfo die Zelle^
yu^ fo :viel eijyeitert worden ift , als die
Mauem hii aus geriickt worden find. G.
P^eudopiriptere^ faux P^iptere. I. Pf^iju-
dp^^rittero. ^. Pfcudtperipte^o$#
.iJtf^uApurb a^a ^ aediftcia VI. B.
Stadtifche i^M^^lhiiuf^r. &}.&^9on fle «^aiq-
Digitized by
Google
54-
L fi^XiLlxCUD.Ni
pagne dligante. I. Villa> A« Elegant oomi-
tryhoufe, or part of the villa ^h^e the
niafter and hb femiljdwell. ' i
Pter^ma, 111*2', IV, 4* 7, /. W, colum^
narUrh bircutn dedem difpbfuto, Saalen*
ftellung rings um cUe ZeWe her. G.Colon-
Tiade autour dutemple.- I. 11 circuito^di
porticato. Colonnato attorno il tempioi
A. Cblonatleround thd temple»» -
Pterigoma. X. 17. Ues plifUhigonatiui
Publitani VI. 8. Staatsplchter. G.
t*artisans. 1. Gabellidri. A. Public farmeri
PuLlus. VHI. 5.-^Braun.- G.Brun. !•
Btuno. A; Brbwn. —
Pulpitum..^. Q^ Zocl^e; 4eir .Voirfcen^,
derBiihnet .Ich wiXrde esid^ch die vor-
d e re W a n d . d e^s P r f c e n i u m s,., iibejr-
fetzen,wenn es, nach dem J^pllux, nicht
auchnocheine Unterbiihne (Jiypofcem
itiufiiy rgegeben hatt^, welche u n t e r d e r
Zockeder Buhne Jag, und nach den
Zufc^auern zu niit Siiiilen und Statiien
geschmiickt war.. G.Pupitre,socle duPro-
3ceniun;>..,l Zocco, bafamento del profce-
nio. A. Socle of the profcei^iuui.
Pulvinatum capitulum 1,2. IIT.3.
IV*, 1. Polfterkapital ; das antike )omfche
K^ital, welphes aiis^zwey paraileleri fciis-
feh oderUollen befteht, die ih der Mitte
mit einem breiten Biande enger zufammen
gebuhden, imd vom iuit Schnecken oder
Voluten geziert fmd. b. CMpiteiu Jfbal-
luftre ou en forme d*6reiller. ^ I. tSaiiftbllb
a piumaccio/ A. Capital in^ tne fdriit of
bolfter or cufhion. . • 1
Pulvinujr V. 10. Sitz im Bslde. G;
Coussin* L Ctifcino. A. Seat at the bbt-
tom 6f the batli. V. il.' Gmndui^uer,
G. Massif. L Let€d. A. ButtveCB» , .:
.i Pu^livis Putvjoldnu^. IL6. •PttzWi
lanerde. G. Pozzolaue. . l Poz^eolafUi. . A^
Pbzzolana fand. j j . .v/i\\'i . . /\
P-u tn e.». (P o mpejan <ij);ill».6* Btt|iS4
ftein. /. a.fpougia. G. Fonces Pompeiaiiea^
I, Pomice SompejamL Ai Pumpe^ian
puiiiice.
Puncta, Frontiiws XXV, ia5. moduli
exiles, Diimle Bobceaa ' 1 > i
Purus. IV» 3. VH.j3. Ceer, fchlichtjUTH
gefctiiuiickt^ glatt. Xj. VfiLi L Xifcio» .A.
Plain. . - .:■',■ . \ T
Puftulai emittere. VI I. 2, Blasen
treibon. G. Faire dea pustules. I. Geti^r
f uori dblle bullette. A.:.to emit puftulef^;;
Puteuj. VU/7, Wfetterfchacht, I^ilft-
loch) eiher d^rcli etoen 'Berg gehehd«%
Waiferleitung ; -weil es sich.wie ein Bifuii*
nen von der Obeill^che..des Betgc^ In die
Tiefe hinab fcnkt Denn Plin. XXXI. 5x*
heifst es lumeH: d..i.T<agefch$cht« G. ^i^itav.
l.jPoEio.. A./Auf-hoJe. vt <
Puteuinfodere, deprimere.^Vili^
I. einen BrUntien grabep, abfenken.. G.
Creufer un puits. I, Profondare un ^zzi^y
A. To '.fink A welL .,. ^ ^
Pycn oft ylos. IU< &. Engfaulig,idicht«j
falClig. .fG.<Fyc»o«tyJe. a^6|onne$ aerr^es.
L<^Di CQlQotie Cpeflei . A. With colmuns
very clofe.
Pyta. H. ()• Scheiterhaufen. G. Budier«
L^Bogo^pifiJ A;Pxi^ v .
i' oiJ;.? r tVi ..♦ •: • : ; . ; ;
yuadrh^MWTi Gr^ndfteiii,^^ tuiteni
fte vierkant%ei!Sti«ick. eines SaulenitubU^
das Ui!iter%iick^dieP!atte G;Socle. l ^oc«
60I0. . A;<Piintlij. IIL 3; Biem, Biemlein^
Plattleijn, ift* an Siiulenordnungen das kl^g»)
«te unter geradeii.?pbQiMdikulavren.;(il|e^
Digitized by
Google
V ITVRU.V: tA
NOJ
M.
55
rlcte GKM«)P^^ a^ick w&hl grofsb gemde v^
ftjilde» (Slife^lem za anteTsch^iden. jG,
QiWrr^sJ I; tiftelli: A. Sqoare». ' (
puadragenayid fiftui)a. WlL^p
Ti^rSigfeoSigi^Rdferej •).'/♦ * h - V
p7/a»rfra%Ji'Hf.u £in VierteL 1 V
p-ii^tdr^rioy q^Uadra^4$ defcrifM^
tio. IVi^. i. ui guadraHim. I
' pualirat^m faocum}\V. 4. 11. ^i^ 8.
QuaderAeitie;-Werkft&cke. G. pierre d^
tarHe. l!. Pietra fftvorata. A» Free-ftone.
pnddTsatiiih. VII. 1. Viereck. IX.
th-aef.-^^y Qulki^Ml/gklklireitigesiVierecki
Puadrifluviis difparatus. II. 9.
ih vier Kliifte getheilt G. Fenda en quatre
pieces. I. Spaccato m qoattro; A* Heivjl
intd fouir^qnarWJrs.- • ' -
• puad r^ifow 4 • oft iu m. I V. 6. ? Kreuz*
weisgebrochene Thiir. G, Porte coup^e en
quatre. I. Porta' a ^juattropezzi. . A. Door
«](tiadrifor.
pue^ i.a.fhe^'g. V.^, percentrum^
Tbue.' V;Yo. \Lc^mntunt fudationesque. VI •
'Pr€^iff.Jifie lit(^atUra encyelioifUe doctrim
narum omniiim. Vli n. JFfyfWgea^ coiAcame»
i^atfOnestpie.' Vlll. 6. in mediq^iff/Utdioneut
iurvainriimque. IX. 4.. ^VII.) qui ad eoc^
tremas Aegyjjti regiones ^' proocimasqiM
ultimis^jftrtibl^ t^ac terminatienes fue^
^ntl i^4. (Vll.) wwi occidunt neque-fub
t&rrxtm faheiini:. IX. 6. (VlIL) fol etequi'
^octidir^mpift\edriet4iibraque verfandcL
IX. 6 (iX.) fpiritus naturales pmumati^
i]isque tesikveiutj
'^^'puercu^s. 11.9. diegemeineEiche. G.
Chene. I. Quercia. A.©afc.^ - ^
" p M / « a/ / a y i/i u l a. Vlll, 7. ffinfkol-
iigeIV6hrierhiiUnifa»|^i < »-' »i '-
:'. puiM^dSSfi^at^iafifMMla.yi\h:h
funfzigzollige Ilobi». . ,, ; j ^
. 'Pu//^^^ari7/i7i. IH.ij ir^ pentamoiron.
Fdnffeisbrtel. ^.^ qui/U^ium afterum. if.
<i *«. ,efiipentamO(eros^
puinumdcj^uyi^ yilU % funfzehn-
^iaiigeJlohrpj , . .,
1 p.uq^t menfib^Sf }X. 1. (IV.) ^X. 7^
profmgulis mejtfibus. Alle Monate.
Hadius. VII. Praef Die Entfernung
eiiies Segenltandesvdn dem gegebeven
Gefichtspuiikt. G. Px>im de dijstance. .1.
Punto di dilianza. A. Point of diflance,
X, Speiche am Rade. ' GrRais d^une roue.
I.Razzo dirota. A Spoke of a wheel. rpta
radiata. ein ^ad mit Speichen. IX. Zei»
ger an der Ulir. /. a. gnomon.
Rdritds. Vlli G,3. PorofitatdesWaf-
fers. *G. Subtilit^ I. Poroliti. A. Porofitj.
Hatio. IV. 3. 6. 7. u. f» w, Verhaltnifs»
W, Q/ i.a. gejws^ .
Rdtio coeli. 1. 1« Die K^nntnifs dea
Himmelslaufs^ Himnielskunde.
R atipcinatio: 1. 1. Theorie« G. TWo-
rie. I. Teorica. A. T*ieory.
Ratis^ 11.9. einFlob. G. Radeftu. I.
^t^i' AvRaft.
» Reideptuculum. VIII. 7. Rphrkaftqn.
R^ferroir. G. Reservoir^ L Immiffar^.. A.
Receptacle. .* ; * .
Rcceffus parietis. IV. 7. Aeufserer
Umfang einer Mauer. G. Qrconference
mieiAevitt da mur. I. Ricellb. A« Rcceb
Of theivaB.
► iRechamus. X.2. j^loben^ Flafche, d.i.
Gehiiufe, welches xhehiiere ufm ihre Axe
bewegliche Rollen enthalt. G, Moufle. I.
Digitized by
Google
5^
LEXI C O N
Carrncuola, taglU. A. Block, Oxnl^ c^ife
conuining a fet of puUeys.
Recognitlo. I. Praef» Gnadengeh^It.
Penfion. Gleichfam Dank , £>rkenmUch^
keit fiir nicbt erhaltene Dienfte. G. i'ea-
aion l. Penaone. A,Penri.n» -
Rtd,emp^or, VII, 5. Unternehiner^
Entrepreneur, det cinen Bau u. nw^zu
verfertigen dingt, oder fi^r ein gewiffe^
Geld za liefern verfiuicht, und nach def-
fen Leiftung da» Bediingene erhalt. i. a.
coftiueior^ / ' .
Reduudans. 1.6. V^ f3. ZiiruckwOr
gei*d, gleich Welleri, die vam Ujfer zw^
riickgetrieben werden. G. lijsdotidant. It
Ridondante, A.R^huidant.
Refectio. VI. 3. Rep.iratur, Au^befle-
tung. G. UeparatLon* I. IVip^razioiKe. A»
Reparation. i
Refriseratid. .VIII. 2. Abkuhlung.
Starke Kalte. G. Refroidiaseiuent. I. Raf-
freddaniento. A. Refrigeration.
Regiones ventorum. 1« 6. Wind»
ftridie j 'RicUiang der Winde. G. R^ions.
I. Regione. Av Regi.ons.'
Regreffus reirorfum facdre^
IX. 1. CIV.) Riicklaufig fcyn; ^ird in der
Stenikunde von einem Planeten gefagt,
wenn delfen Beweguijg der Qrdnuiig der
himmlifchen Zdthejx i» der Ekliptik txiU
^eg^xi -ge^icliteti fohetnt. G. RetrogradeK.
\ I. Formar retrogradazionU A. to be retro^
grade. . , -
R eg u la. IV. 5. Riemlein. G. Tringle,
r^gle. t Regolano, A^JFiiler. IV. 3.; 4 «•
femur. Steg, Sclienkel des Triglyphs. Vfl.
5. u. f. w. G. Regle. I. Regolb. A. Ru-
ler. Lrnealy Richticheit. X. i2^ Kolbei^
riange. - «r- "- •
rReiinfuitur. VHI* JV. i^ Iplgt. G. II.
8^en •att. 1. Ne (iegue. A.tlt.avgues. ,
Remiiter0 colQrem. Vll. 3. Diij
Earbefahrenlaffen. G.De^r0en LSmon-
tiire.; /A. .to lolp colour. i .- \ . .
Replum. 1 V. 6. Ral|mf a, , EinfalTung
der FiiUang eiiaes TM^rflug^ls. X. ^7 R«h«
miin uberhaupt. G. Chas^ia, |. Teiajo. A.
RaiGng, riHng part of tlie panneis*
Repraef^ntare, V1L5. Liefem. G.
Fourair.^ L Fornire. A. to Delj|Ken . . t
JR epugji a^Qriae r^ s, X. ^. Yerthei*
digimgsiiiafQhiiien..i(7. Mf^ye/is p.Qyr sfi d^
fondre. L Difefe* A. Tl^in^ relativ^ ^o de^
fenfe. . • ....... *
RefiBH^ IL9. VII..1QU Hacz. G^Reline;
I. R^&nHw A. Rea&m in .- ;
R efo nantia. V. 3. Qas. Zunipkpailf ;i
desSchalles. G.Resonnem^nt^ .LRij;^bom«
bo. A. Rifonance* [^ .
RefonanteslocL V.Q, Widertc^ial»
lende Orte. G. Lieux resonnans. I. Li;oghi
rtfouanti. A. Refona^t^bces. \ ,.
'Refponder^ ^ontf.q qu{d. Jill. S*
IV. 7. auf etwaa vtreffe^. Q, j^^po/ic(i;e* ^
Corrifpundere* At to AxifwerWii ^
H^fpKOvfuA corjT^ijfi^fu^n^^.^ll, u
'Uebereindimmung de^ YerhaltfHi£^). /, n^
C(^mm(idi4Uuio^ , ^ >n' V ,u ,4
. Rcfi.LoMli^ X. 4,,Weir*cr,$t|Tfck,
.. fl0ticHiati4iM ^pus, ^)&« Netzforf
miges M^uerwerk. ^. ^laiUee^murimiil<6«
I. Fabbrica reticalata» A* Heucu^ted kixid
-of walla. . . .;, . ,-. :,i.^ . , , .
Retinaculum. XxS^, l?ail%ii. (5.
JDclwrp»; X yentot:, A. Jiop^.to fuftain
the inachine Qrefs^ / ,.1
f RetrctctTfo gr^^dp^ufn. 111,5. Breite
oder Tiefe der Stuf^^«i. 9. Larg^ur de la
Digitized by
Google
VITRUVIANUM.
57
inarchc. I. Piano de' gradi, A. Breaddi of
the fteps,
' Rh eda, X.i. Offener Wagen. G. Carosse.
I, Cocchio. A, Sort of vehicles, or thariots.
Rhythmus venarum. f, i. O, Pro-
pOreion du iiiouvemeht des arteres. I, TVo-
rica delle^battute delle vene. A. Pnlfation
of ihe veins.
Rigidus, II. 9. 10. Straff, fteif. G.Roi-
de. I. Rigido. A. Stiff.
Rigor. 11.9.10. ^traffheit, Steife. '
■ Rima, 11.8. Rifs, Spalt, rhnas Jhcere,
Rifle bekommen. G. Crevasse. I. Crepatu-
ra. A. Rent. '
• Rivus. VIIK7. Das Gerifine. G. Ruis-
seau. I. Rivo. A. Sink channeU
Robur, Ih 9. VII, 3. Steineichc. G.
Ghene, I, Qaercia. A. Oak. ;
RobufteusiV^iQ,^ £ichen^ Steinei-
chen.
Rota. V. la. Trctrad. ~ X.^i Rad an
der Welle, i. a, tympanuih. - *
' Rotuud>ctH6i Yotiinditns, 1.6.' X.
fr. Ztrkel. rotnndMohislitiMl Zirkellinie.'
G. Ligne circulaire» T. II circolare. Ai Cir-
cfilarity. • ^' ' " *'
Rnbiae radiot.' VII. 14.. Krappwur-
zel. G. Garenfce. F. fiadicc' di robbia. A.
Root of-madder. • > » '
Rubrica. VIt.7. Rotiiel, rothe Erde.
G. Rubrique. f, Terra roffa. A. Red earth.
Rudens. X: 3. ein' Tau. G. Cable, h
Cnnapo. A. Cable, rope,
Ruderare^ VII. 1. Ein Aeftrich ver-
fertigen, giefsen, d, i. einen Fufsbodefi
nrit einemGemengfel von grobgeftofsenen
Brandfteinen und Kalkiiberziehen. G.Fai-
re la ruderatiou. I.Far lo fmalto, A. tolay
a p.velncnt.
VlTI\. ToM. IT.
Rnderatio, VIT. 1, Verfertigung des
Aeftrichs. G. Ruderation. I. li far lo fmal-
to. A. The laying a pavement of plaifter»
V.12. Die Aeftrichmaffe, G. Mortier fait
de chaux et de cailloux. 1« Calcinaccio, A.
Rubble.
Rudus, VILi. Aeftrichmaffe. G. Rudus.
I. Calcinaccio. A. Rubble. -— redivivum.
VII. 1. Schon einmal gebrauchte Aeftrich-
maffe, G, Cailloux de vieilles de'moIition8.
I. Smalto rifatto. A. Rubble from mate-
rials which have been ufed in a former
building, — inducere^ VII. i.ausbreiten.
Ruttum, VII. 3. Mortelkelle, Mauer-
ktlle. G.Petite truelle. I.Pala. A.Toot.
Sabulo mafculns, II. 3. VIII.i.Mann-
licher Sand,'d. i. grober mit Thon ver-
mifchter Sand,der fi^^h durch Reiben nicht
kleiner machen iSfst. * G. Sablon male. I.
Sabbione mafchio. A. Mafculine kind of
fandi ^folutus. Vlll. 1. Staubfand. G. Sa-
blemouvant. I, Sabbione fciolto. A.Loofe
find.
Saburra. VIII. 7. Ballaft, Laftfand, G.
Saburre. Lest. I. Savorra. A. Ballaft.
Saburralis. IX.6. CIX.) aus Laftfand '
beftehend.
' Sacoma. IX. PraefXlll.') 6. (IX.) Ge-
gengewicht. G. Contrepoids. I. Contrape-
fo. A. Counter-balance. ad facoma ap'
pendere quid cui^ jemand etwas zuwagen.
Saliens. VIIF. 7. IX, 6. (IX.) Spring-
birunnen. G. Fontaine jiiilliasante. I. Fon-
tana. A. Fountain.
Salix erratica. VIII.1. Wilde Wei-
de, Weide die von felbft wachft. G. Snule
fauvage. I. Salice erratica. A. Wild wil-
low.
77.
Digitized by
Google
53
L E X I/C p N
S a l/u ^o: II ^. yil.i3. SalzwalTer. <}.
Saliire. I. Salfedine. A. Saltnefs
Sambuca. VI. i. Dreyeckiges Mufikali-:
fches Inftruiuent G. Instrument de^iuusi^
que triangulairc. X 22. SchiiFsrtiirmleUery.
oben eng und unten weit. Beiui Vege^ius
IV. 21. Zug- oder Fallbrucke. Pontlevis.
Sandaraca. VI L 7. VIII, 5. Sanda-
rach, rothes Operment, rother Arfenik^
G.Sandaraque, I.Orpimento roffo. A.San-
dara. VII. i2. — (^factitia) kiinftUcherr
Sandarach; Mennig. G. Cerufe brulee^
1. iiiacca cotta. A. Bumt cerufe»
Sanguijiis ejectio. 1.6. Blutfpeien.
G. Crachement de fang, I.Sputo di £^ngue«
A. Emiirion of blood.
SappinuT. 1.2. II. 9, StammdcrTan^
ne, ungefalur 20 FuCs hoch von der Erde,
fo weit er ohne Knorren ift. G. Partie in-
ferieure du fapin. L Parte ii^feriojre deU*
abete. A, The bottom part of the fir.
Sarmenta. VI.K10. Reisholz* G. S^r»
ment, 1. Sermento. A. Twijs.
Sarracum. X. 1. Karren, Fuhnverk,
^yelches von Einem oder mehreren Pfer-r
den gezogen wird. G. Charrette. *I. Ci.r-;
retta. A. Cart. .
Scaeva portarum itineru, I. 5. r
Wege, die nicht gerade zuy fondern von
der linkenSeite her, nach denThoren fiih-
ren. G. Chemins toumans a la ganche dc •
la porte. I.Strade torte a finiftra della por- .
ta. A.Roads tuming to theliftof thegat^s. .
' Scalae. V. 6. IX^ Praef. (11. III.; Trep- ,
pe. G. Escalier. I. Scale. A- Staircafes,
Sc alaria. V. 6.-Treppen,
Scalmi, X.8.Ruderiiagel; Holzer, wor-
in die Ruder gehen. G. Chevilles ou Ton
attache les rames. I, Scaiini. A. Oar pins.
Sculpturae. II. g, III.3. Schnitzwerk.
G. Sculpture. I. Sculture. A. Sculpture.
Scalpjtm:afima. IV. 6. Flaches Schnitz-
\yeVlff, G.TSculpture. peu releyi^e, , .1. Rilieyo
Iliacfia^o. i\. Raflb ifilieyo. ,
, .^familli impuve^. IIL 3, V. 9. V^-r
glei;cbe B^n^chen, £j(hohiuigen , Anfatze»
G. Scamilies inegales. I. Gradi Ineguali. A.
Sma|I rifings or adjections.
Scandulae. XI. 1. Schindeln» G. Bar-
deaux« l^ Alljtceli^, A. Shing|es.
ScanfiPf Vivi. Das Steigen der Tojae.
G. Echelle.- I. Spaja de' tuoni. A. Scal(?,
Scanforium. X, 1. Steige^^ll;er..z.a.«
acrobaticon^ ^ G. Macjbine pour mq^ ter, I»
Salitoja. , , . , , / .; .
Scapke. IXv6.:(IX.) Nachen, Art. einer
rund aubgehohlten^ Sonnenulir, die auch
HeuiifpUare ge;^f»nnt >yird* G. Navire. J.
Scafa. A. ScuIIer.
Sc aff hi «^//j^ y III. 1, ■ ein Gefchirr. G.
Vase. I. Scodella, A.Balofi^, \ . ^,
-^c-fff^ u l(j^f^macHiua^\f^jK^ncpQ ricke.
X, -5' ^^^ A^^^He. cines H^bezeugs, jdie. Jj^^^r
den Nebexiltntzen deflelbeqj vve/ciie den
Uaiiptrtander in feiner gehorigen Stellung
halteii, weii|i eii^e^ir^ ii^ dieHph>e,ge\>run-
den werde^i^IifJU^ <^^'Le hai^t de la iui dii-
ne. I. L4 fchiena della macjhin^ . ^* fhe
fhouliler^ o^ the ;QQ^hme.i; / . .
Scapus. III. 12. /.a. truncus. Scliaft,
Stamni chfrSiiu^e» G.^-iiV^^^^^P- l.Fusto»
A. Shaft of the colu^ip. IV. 6. fcapi fe^ ,
cundf/m fLnJtppa^m^cnuup. Seiienlchwinge.
fcapi. car\dini^es. die Zapfeiifchenkel einer
Thiir. ' Gt Mon^tants oii soat les gonds. 1»
luipoftc. A. Hinge Itilesr IX. Praef (II,)
X.17. Trcppenwangen. G, Liuion de Te-
cliiiFre» I. Fufto delia fcala» A. Shafts pf thc
Digitized by
Google
V I T R U V I A N U M.
59
Hairs. X. S. /^«/^wj, Wagebalkcn. Cr. FJ&u.
r. Stanga. A* Shaft* Beam^
Scena.V.6. Hintere Wand der Biih-
ne, die eigentlich so genannte Scen^.
Vv6.7.ft. Die Biihne iiberiiaiipt, Schati-
biihne, Oct aut' welchem Sehaufpiele vor*
ge8tellt werden. G. Th^tre. I. Teatro. A.
Stage.
Scenogrdphia^ 1.2. Anficht. Pro-
fpekt : Kifs, in welchem ein Gebaude durch
malerifche Kunft fo vorgeflellt wird, wi«
es (ich deui Ange in einer gewiiTen Ent-
fernung wirklich darftellet, G. Sc^nogra-
phie, reprdsentation d*un ^dihce en per-
speciive. 1. Profpettiva. A. Perfpective ap-
pearance,
Schema. 1.6, W. JPraef, i, a,forma»
Figur,.Zeichnung, Abbildung, Rifs. G, Fi-
gure. I. Figura. A, Figure. Vlll» 6. iDie
GeftaU.
' Schidiae, Il.i.' VII. io. Spane, Abgan-
ge vom Holze. G. Echalas. 1, Schegge. ' A,
Ctiips.
Sehdla, V. lo. Dcr Raum im Bade-
-ziinmer, welcher die Badewanne umgab;
Gang um das Beckcn , wo m^kxi fich auf-
hielt| ehe man in das Bad Itieg, oder wo
die Perfonen Handen, welche die Baden-
den bedienten. G. Repbsoir. I. •Scola, A*
.Walk around the bafon. .
Sciather^ I- 6. Sdiattenfpiircr, Zei-
ger,-Weifer, /. tf. ^«omo/i/
Sciograph la, I. a. We^ fcenographia.
Scobs. VII. 11. FeilfpSne. -*
S£ois citr^tLS,; Vllt. 3. Gerifebehe
Zitronenfchaale. G. RaGliiire ^\in citron.
!♦ Rafchiatura di^ced^ro. A. Filingsbfci-
trx>n-peeis. ^
. Scorpio. IIL3. X.i. 8.i5. Skorpion,
^ntegsmafaiifte zum PfeilfGhlersen ; klei-
Tie Katapulta. Deui Vegetius id fcor^
pio eine Ariubruft, manuhalifta, G. Arba-
lete. I. Baleftra a mano. A Small military
engine difcharging arrows.
Scotia. III. 3. i, a, trochilus. finzie-
hung, Hl bey den Saulenordnungen ein
gebogenes aus zwey Quadranten zufam-
mengefetztes Glied, wovon der oberfte
-Quadrant nur einen halb fo langcnDurch-
meirer.als der unterfte Quadrant hat. G.
■5cotie, nacelle. I, Scozia, cavetto. A. Sco-
tia, trochilus. IV. 3. Regenrinne am Kin-
ne des Kranzleiften, G, Scotie, nacelle. I.
'^cozia, canaietto. A. Scotia, groove»
Scrupulum, VII. 8. Skrupel, Gewicht
G. Scrupule. I. Scrupolo. A^ Scruple.
Scutula. VII. 1. Ein Oval im Pflofter,
gleich einem kleiiien Schilde. G. Piece
ovale, I, Scudetto. A. Oval.
Secti li a, VI L i . i, a, llthoftrota, Viel-
formige Platten, zur Belegung des Fufsbo-
dens. G. Pieces rapportees; I. Commeffo.
A. Pieces of various forms.
Securicula. IV. -7. X. 17, Schwalben-
fch wanz ; eine Art von Zapfen, in der Ge-
ftalt eines Schwalbenfchwanzes , womit
zwey StiJckchen Holz an ihren Enden zu-
-fdmmen verdniget werden. G. Queue d*a-
Tonde, I. Traverfo a coda di rondine. A^
i3(5vetflils'. Securiculatus, X. i5. Schwal-
benfchwanzformig. G. A qneue d'hirondeI-
le. I. A coda di rondine« A» With a dove-
I
tail.
Sedes. V.3. X.i. Sitze» G. Gradins. I.
^edili. Ai Seats.
Segmina facere, VII. 3. Sich ab-
blattern. G. Se peler. I.Far peli. A. to get
fcraps, chips.
Digitized by
Google
6q
L E X I C O N
Semicanaliculi^ IV.'3. HalbfcliKtze
des Tnglyphen. G. Demi-canaux. I. Mez-
zi canali. A. Semi-channels.
Semilateres. I[,3. Halbziegel. G.De-
mi-briques* L Mezzo matoni. A» Half
bricka.
Semimetopium. IV. 3. Halbmetope»
. Semisy Sem iffi s^ III. i. Ein Zwey-
tel, dieHalfte. i.
Septentrionalia fidera. IX. 3«
(VI.) Nordliche Sternbildcr. G^ Constel-
lations septentrionales. I. Coflellazioni fet-
.tentrlonaii. A* Conllellations that are ,on
the Nord.
Septentrio. W.'^. (VI.) «. «. arctffif
flelicey dcr grofse Bar. G\ Oarse, !♦ Orfa
iiiaggiore. A. Grcat bear.
Septentriones, VI. i. IX. 3. (VI.)
Di^ beiden Baren, G. Les ourfe«« I. Le
orfe. A. The great and little bear.
Serr atim. VI, ii. Sageformigi wie ei-
- xie Sage gezahnt. G. £n forme de fcie. I,
A guifa di denti di feghe. A* Like a faw*
Sefijf uialterum, III. i. Anderthalb. i|.
Seffimonium deorum.Vll. Fraef.
Gotterrath, Gotterverfammlung. G. Le con-
seil des Dieux. I. Adunanza degli dei. A.
Aflembly of the gods.
Seftertius^ ilL i. Senerz, Drittehal-
ber ; weil er 2j As enthielt. Ein Viertel-
Denar. In fpateren Zeiten beftand derSes-
terz aus vier.As.
Seta, VII. 9. Borrtpinfel, G, Brosse. I.
Pcnnello, A. Hog's hair brnfh,
Sextans, III.i. Sechflel. ^^,
Sextarins, VII.8. Sechfter Theil ei*
iies grofseren Maafses, der Seller.
Sicilicus^ X, 15,17, Das Viertel eines
Ganzen, f»
Sidera. fX fi. (V.) StembiMer.Geftir-
ne. G, Constellations, L Cortellazioni, A.
Conftcllations.
Sidere. VU. 1. Sich fetzen. ILS. fich
ienken, G. S'aSaisser. I. Ritirar/i, A. to
Shrink. Vll. 1. Jidentes. lateres.
Sigilla. VII. 5. IX, 6. (IX.) KleineSta-
tiien. G. Figures. I. Figure. A. Figures.
Signifer cirtulus. IX, 6. (IX.) der
Thierkreis. G. Zodia(|ue. L Zodiaco. A*
Zodiac.
. Signinum apus. II, 4. V. 11. VIlL 7.
Signinifches Werk, Art von Tarras odef
Trafs, woraiis AeHriche vcrfertiget wur-
den. G.Ouvrage avec du ciment. LSmal-
to, A. Signine work, kind of terras.
Sn. VIL7, Ocher; Berggelb. G. Ocre,
jaune pale. L Ocra, terra gialla. A. Ochre.
Silaceus. . VIL 4» Ochergelb, Berg-
gelb,
Silex. IL8* KiefcL G, Caillou. LSel-
cc.A. Flint,
Sima, III. 3. Rinnleirie^dasjenige we-
fentliche Glied des Kranzes , welches von
feiner Vorftechung (Ausladung) an ausge-
hohlt ill, bis auf die Halfte der Hohe und
durch die iibrige ganze Hohe durchaus
bauchig ifl. £s wird am fchonften aus zwey
.vollen Viertelskreifen dergeftalt gebildet,
dafs die Ausladung der Hohe gleich wird.
Esha^die Benenilung^ weil es die Rinne-
bedeut^t, die Jiian clem Dache. zu linter-
?,iehen pflegt. um den Regen von der Mau-
cr ubzuhalten, G. SimaisCy simey grande
doucine. L Gola maggiorc. A. Sima.
Simare. IV, 2* i.^a. fimum^rvtld<r&.
Auftjtutzqn, aufwarls biegen, G. Retrousser,
replier. I. Ripiegare. A. toTurnup. ^mwx.
Aufwarts gebogen, aufgeftutzt. ftmae ua^
Digitized by
Google
V I T R U V I A N U M.
61
res, Stutznafe. fcalpLura fima, IV» 6, Fla-
ches Schnitzwerk.
Siticulofus. VII. 2, i3. Durrtlg*
Situlus, X» g* Eimer. G.S eau. I»
Secchia. A» Bucket;
Solanus. 1. 6. Oftwind, der aus det
Hiimuelagegend wehet, >vo die Sonne in
der Nachtgleiche aufgeht.
Solidare. III. 3. VII, 1. Den Boden
feAmachen. G, Rendre solide. I.AlTodare.
A* tb Confolidate,
Solidatio. V*3,VII. 1. Feltmachung
des Bodens.
Solidum. 1,5. IH.3. FefterBoden. G.
Solide. I, Sodo. A, Solid. 111.5. das Maf.
five. der Wiirfel, das Mittelft^ eines fort-
laufenden Poftaments. G. De. I.Sodo. A.
Dye, middle.
Solium. IX, Praef (III.) Badewanne»
G. Bassin. I, Labbro. A. Bafon.
Solumfurni. VII. 8. OFenherd. G.
Aire du fourneau. I. Suolo del forno, A.
Floor of the f uriiace. Solum. Vlll. 7, Die
•Sohie, d. i. der Boden oder Gruud eines
Stollens, Walferlaufs u,f w. G.Lit. I.Let-
to. A. Bed.
Spartum Vll. 5. Spartgra&. G» Gcnet.
I. Giunco. A. Brooni. ^
Spatium medium Bafilicae. V.
1, Das Schif der Bafilica. G. Ncf — . LVa.
no del mezzo — . A. The uiiddle part,
the nave — . porticus bafilicae. dieAbfei-
^en — . G. Portiques. I. Partici. A, Porti-
€US — .
Species I. G Baiirifs. i. a. ided*.
Spectacula. V. 1. X. Praef SchiiU^
plmz. V.3. Scliaur}uel. V G.Sitze. G.Gra^
dins. I, Sedili. A. iJeitts.
Speculu>m. VI L 5, SpiegeL VIU3. Der
Aehnlicbkeit w^gen, elne glatleFlache auf
derWand, mit einer Einfaffung. G. Car.
reau. 1. Riquadratura. A. Mirror.
Specus. VII, 7. Gruben, Oerter u, f. w.
d. i. die zur Auffuchung und Ausforde-
rung derErzein dieErde gegrabenen Hoh-
lungen. VIII. 7. Aushohlung zum Waifer-
leiten, G. Passage fouterraint I. Speco. A.
SotterraHeous palTage. X. 122. Mine^—age-
re. Minen ziehen, fiihren , graben.
Sp haeroides fchema. VI II. 6. Spha-
roid. Ein Spharoid entfteht aus der Um-
drehung einer halben Ellipfe um ihrc
Achfe. G.Spheroide. I.Sferoide. A. Sphe.
roid»
Spica, VIL 1. Brandftein, womit das
Aehrenformige Pflafter verfertiget wurde.
G. Briques rangees en forme d'^pi. LMat-
toni a fpica. A. Tiles ranged in form of Ears.
Spieatum pavimentum^ VII, 1.
Aehrenformiges Pflafter. G. Pave en for-
me d*epi de ble. I. Ammattonato a fpiga.
A. Ear- like pavement.
Spirae. III. 3. Bafe, Fufs, Fufsgefimsi
fo\\ohl einer Saule , als eines Saulenftuhls
und fortlaufenden Poftaments. G.Base, L
Bafe. A. Bafe.
Spiramenta. VII. 4. Luftlocher. G.
Sbupiraux. I. Sfog^tion. A. Vent - holes.
fpiramentum, VII; i2, Ausdiinftung, G.Va-
peurs. I.Vapori. A.Vapours. -^^enti. IV.
/^. 4)a» Welien cfes Windes ; Zugluft.
Spiritale. X, /, a. pneumaticon. Luf t-
mafchine*
Spiritiis^ V. 3. Vm. Praef Luft.
VJIL7. Wettcr, Luft in der Grube. G.Va-
peurs. I. Soffi d'aria, A.Vapours. — gra*
Ves,' b<5fe Wetter', Sohwaden, d. i. von
fchadlichen Dunften angefteckte Luft.
Digitized by
Google
62
L E X I G O N
Spiritus aiiimales. VIIF, Praef, Lc-
bensgeifter. G. Fsprits vitanx» I. Spirito
airimale. A. Vital fpiiits. VIII. 7. Athem.
Spiritus naturales, l.i. IX.6.(1X.)
/. a, pneumaticae res, Das Gas; luftformi-
ger Sto£F , elaftifche fliilTige Materie, G a 8
kommt wahrfcheinlich von Gafcht her,
welches einen Schaum oder Aiisbruch d6r
Luft aus einem Korper bedeutet; und das
Wort lafst fich> weil es keine ihm eigene
Bedeutung hat, bequemer als andere , zur
Bezeichnung der luf tformigen Stoffe iiber-
haupt gebrauchcn. Siehe Gehlers Phy-
fik. Worterbuch. Art. Gas»
Spongia. IL 6. Bimsftein. i^ a» pU"
mex,
Stadium. V. 11, Rennbahn. G. Stadc»
I. Stadio. A. Stadium» — - porticus Jiadia^
ta^ V.ii. i. a. xyftum, V. 11. Periftylium
Jladiatum, i. a. — ^ duorum Jladiorum ha»
hens circuitioncm ; ft adium autem cxxv
paffuf ejficit.
Stamen^ X.i. AufzugbeydenWebern,
dasjenige Garn, welches in die Larige auf
dem Weberftuhle. ausgefpannt wird, G.
Treme, I. Trama. A. Warp.
Statera. X. 8. Schnellwagc. G. Sta-
tere. L Stadcra. A. Stecly^rd.
Statio, I. 2, i. a^ thematismus. Das '
Koftum. G. Costume. L Poftume/ A. Cu-
Hom. 11.8. Schildcrhaus. G;.Guerite. L
Vedetta. A. Centry-bojt. V.;ifi. RohepUtz^
I.Ripofo. V.12. Anfurt Ankerplatz, Rhe-
de. G. riage, Rade. I. Spiaggia. A. Road.
IX. 1. (IV.) ScheinbQrer StilMland dcr Pla-
neten in ihrer Bahn. G. StatioH, J.Stazio-
ne. A. Station.
St atume /1. VII. 1. Untcrzug, < Un terla-
ge eines Aellrichs» G, Statumen^ premie-
re couche. I. Primo fuolo. A. Statumen.
fcatuminare» VII. 1. die Unterlage, Aen
Grund eines Aeftrichs verfertigen. G. Met-
tre la premiere couche. I. Stendere il pri,
mo fuolo. A. to Jay the ftatumcn.
Stellde. IX 1. (IX.)X.i. Planeten,Irr-
fterne. G. Planetes. I.Piancte. A.PlanetB»
Stereobata, III. 3. /. a. ftylobata.
UnterCatz, Grundftiick, Saulenftuhl, d, i.
fortlaufendes Poftauicnt; denn von abge-
fonderten Poftamenten unter den Saulen
wufste Vitruv nichts G. J^iedeftail conti-
nu. I. Zoccolo, piediftallo. A. Stereobatae,
viz, walls above ground, under the co-
luums.
Stigmata imponere alicuiy eincn
J)ramlmalen. G.S tigmatifer. L Stimattiz^
zare. A. to Stigmatizc.
Stillicidium. IV. 7. VI. 3. VII. 5.
Dachtraufe. G. Goutiere. L Scolo. A. Eaves.
Stilus. X. 11. i5. Bolzen. G. Boulon.
L Pemo. A. Pivot.
Stocchia» I. 4« i* a* principia» Ele»
mentc» G.Principca. I. Elcme;titi. A.Ele-
mcnts*
Stramehtis tecta cafc^. IL 1. eine
mit Stroh gedecktc Hdtte. G» Cabane cou-
verte de chauuie. L Cala coperta ^ ftramQ.
A. Hut covered with ftraw. c
Strategeum. V^g. Ort zur Ratbsvcri-'
lammlung der vornehmften 0£Ei<iQre.
Stratum faftigii. X. 19, Dic
Grundlinie des Giebels. G. Plate-formc. J.
Piano. A. thc uppcrmoft levcl part.
Striae^ und Striges, Vitruv ge-
braucht bcidc W5rter gleich fiir Steg.
(d. i. das Glattc dcs Saulenftaamifes,zv(ri-
fchen zwey Riefcn^ G. Entrci-xlciix \\fiSQar.m
nclures. L Pianuzzi. A. FiUets pr fquares
Digitized by
Google
V I T R U V I A N U M
63
between the channels; und fur Riefen,
Streife, Ausholungen, Canneli-.
rungen. G. Cannelures. I. Strie, canali.
A. Flutings, or channelings» IIL5. IV. u
Striare, IV. 4. Streifen, niit Streifen
verfehen, canneliren« G. Canneler» I. Sca-
' nalare. A. to Chaniiel.
Striatura, IV, 3. Streif, Riefe, Strei-
fenforin, /. a, Stria* Cannelirung G. Can-
nelure. I. Scanidature. A. Flectings.
Strophae, X. 8. Seile, Ruderbande.
G. Cordes. I.Funi. A.Thongs.
StructiLes cLoaaae, V. 9. VIII. 7.
Geinauerte Schleufen. G. Canaux cou-
verts de ma^onnerie. I. Condotti di fabri-
ca. A. Channels 6f njaffonry.
Structura, 1.5. 11.8. Mauerwerk. G.
Ma^onnerie. I. Fabbrica. A. Mafonry.
StructararumJ*eptiones, VI. 11.
Uiiifair«ngsiiiauem G. Enceinte. 1. Ricin-
t9 delle fabbrichat ^.incloling walUr.
Struma. VIII. 3. DerJlropf. G.Ecfou-
elles. I Scrofole. A. Scropholous tumonrs.
StyLobata. IM 5. IV. 7. i^ a.jlercom
hata. Saiilenftnhi, nehmlich fortlameiides-
rpftamenc CweiiVitruv die abgefonderten
Sauleiiltuhie, Poftamente, Piedellale nicht'
kennt) . wor^ifif dip Saute^ftellung ftand.
G. Soubassement. I. Piediftallo. Baiameu-
tp; A, Stylobatae.
. Subarefcere^ VII. 2. Zu trocknen
a^fangen. , _ .
Subcuneare. VI. 11. Verkeilen. pojtcs
fubcuneaU* G. Soulager Jj^r tles decharges
en foime de coin. 1. Alleggerirc il pefo
delle mura con degii nrchi iatti a coiij. A.
Dilcharge the weight of the walls by.ar-
ches ol: wedges.
Sub dio. Unter freyem Hlmmel. G.
^ de'couvert. I. Allo fcoperto. A. In the
open air.
Suber, II. g. Gorkeiche. G, Liege. I.
Sughero. A. Cork.
Subgrunda. X. ai. Vordach, vorfto-
fendes Dach^ G. Auvent. I. Tavolato. A.
Declining eaves.
Subgrundia. II. 9. Dachrinne. G.
Gouttiere. 1. Gronda. A. Gutter.
Subgrundatio^ IV. a. Dachtraufe.
. G. Gonttiere. I.Gronda. A» Gutter.
Subjectio. IX.5. CVin.)6. (IX.) Dar-
Ilellung. Verzeichnung. X. i5. Unterfatz
an einer Katapulta, G. Chevalet. I, Bafa-
mento. A. Bafe,
Subjugia. X. 8. ein Gefpann d. i. an
Ein Joch gefpannte Zugthiere. Einige wol-
len hier J 6 cTi r i e m e finden, G. Couple
de boeufs. I. Coppia di bue. A. A yoke of
oxen.
Subigere, VII. i. 5., Unter einander
kneten. G. Abbreurer. I. Abbcverare A.
to Saturate, — caLcem. Kalk einmachen»
Subjiga. III. 5. Rolt, d. i. Kreurweia
gerchraiikte uiul feft niit einander verbun-
dene Schwellen auf einer Pfahlftellungj^
G. Grille. I. Canceilo. A. Grate.
SubLimat.us. VI.9. In der Hohe an-
gelegt. G. Eleve. I. Fatto in alto. A. Ele-
vated from the grQuud.
Sabfcudes. IVt^. X.6. Dobel. G.Te-
nons. I. rerni, biette. A. Pivots. fubfus.
feirea; X. 16. Die Haue, d. i. ein ftarkes
Eifen, welches zwey in der Mitte znfam-
luengefetzten Schwalbenfchwanzen glei-
chei, oben aiif dem fej^krechien Viiilileifen
bcfcUi-et ilt, den lanfer tragt, und die-
fen Miihirtein tmmittelbar umwiilzt. G.
Digitized by
Google
L E X I C O N
Tenon en forme de liache a deux tran-
chans. I. Spranga di ferro. A. Dovetail.
Subftructlo, 1.5. V. 5. VI, u. Gfund-
bau. Unterbau. VIII. 6.7. Waflerleitungs.
briicke. G. Substruction. I. Softnizione.
A. Subftructure.
Subtegmen, X. i. Eintrag, G. Chaine.
I, Intreccio. A. Woof.
Subv efp erus, L 6. Sudweft-Drittel-
Weftwind.
Sucula, I. 1. X. i, 2. 17. Kreuzhafpel,
HafpeV. G. Moulinet. I. Perirocchio. A.
Windlafs.
SudatioJies. II. 6. V. 10. Schwitzbad.
Dampfbad. G. Etuve. !• Stufa» A. Suda-
tory.
Suffoffio. 1.5. Untergrabung, Minc.
G. Mine. I. Mina. A. Mine.
Sulphuratifontes^ VIII.3. Schwe-
felbrunnen.
Sulphurofi fontes. VIII.3. Scliwe-
felhaltige Quellen, G. Foiitaines sulphu-
r^es. I* Acque fulfuree. A# Sulphureous
fprings.
Supercilium. 111.3. Ucberfchlag,d.i.
bey einem jeden Gefinafe das oberfte gera-
de Glied , welches einem breiten Rieuien
gleicht, und uber olle daninter befindliche
Glieder hervorfticht, oder iiberfchlagt. G.
Filet. Orlet. I. Liftello. A. Molding, reft-
ing upon the fcotia. IV. 6. Sturz. Ober-
fch^velle. G.Linteau* I. Arcliitrave. A.Ar-
chitrave.
'Supernas, 1.6. Nordoft-Drittel-Nord-
wind. — II. g. (^abies) Obermeer-Tanne, d. i,
die am Adriatifchen Meere wachft, G. Sa-
pin d*au de-U des Apennins. I. Abete di
\h deir Apennino. A. Fir from beyond the
Apennine mountains.
Supputare, zii(ammenrechnen,fum«
miren, addiren.
Surdus, V.3. Dumpf. G.Sourd, I.Ot-
• tufo, A, Stifling the found^ -
Sufpenfura, V. 10, Schwebender
Fufsboden. G. Piancher suspendu. I. Solo
fofpefo, A. Sufpenfures,
Symmetria. 1.2. III. i. Ebenmaafs,
gutes Verhaltnifs der Theile eines Gebau-
des gegen einander; und der einzelnen
Theilegegen das Ganze, nach Maafsgabe
eines beftimmten Theils, Models. G. Sym-
jnetrie I. Simmetria. A. Symmetry.
Sy mp athia, 1, 1, • Sympathie,
Symphoniae. I.i, V.4, Confonanzen
in der MuTik.
Synechuntes, V.8. i. a, confonantes,
Syrinx, X, i5. /, a. cojidliculus. Ainne
der Katapulta.
Syftylos. ni.fi. Nahefaulig. G.Syfty-
le, ^ colonnes moins pressees. h Di colon-
ne \m poco piii diflandL A. With columnt
a little more apart.
Taberna^ II. 8. Wirthshaus, Schenke.
G. Cabarct* I. Tavenia. A. Tavem. V. 1.
Kram, Kaufladen. G.Boutique, I. Bottega,
A. Shop. ' ' t' *
TabliniLm. VI. 3. (IV.) Tablin, ^o-
fses, mittleres Zimmer, Gemach, dem^Bin-
gangeldes Hofes gegenuber. G/ Cabinet
Archives. Salon. I, Tablino; archiVio. A,
Tablinum; place for the prefervation of
the family records, •
Ta bulae. X^iS. i, a, paralleliy an der
Katilpulta,
Tabulae lo cat ioUis, II.' 8. Bau-
kontract. G, BaH. I. Scrittura. A, l\e-
cords.
Digitized by
Google
V I T JR. U Y I A N:U M.
65
^i.!:R»^^iqA^ffk .X. p^.'ii\9: eoutigUdtio.
,StOcfcw«rk. X M., a.TrttttepUrtcthe». I.
.?Pax^torQ4 iAi JPbnJting. Brcltwteft Bed».
Taedae fchidi ae. VIL ick» Kien-
; rp»ne« . , G. Cppeavx M {<n. I. Scfeegge di
ipiQQ. - A. XllUips ;itf th# jnne i^ tiree.
v^ Tuemi^k. ly. Oi .Band> ocler Sti^eifen,
nnerklM^ brdjtcr 2ili.eijl)I\teuient, weksber
.^i!i eiDeiiAUeberrctibgian. eineAi ArchitraV
idient. jG.Vlatte bande. f. Fafcia. A.Fafcia.
Talea* 1.5. ScbmcherBalkehziirVer-
•biiuiuijg, ^we)?er.iJ&ilteiraiaiifim, lAnk^r.
G. Pieu. I. Palo. A. Tile.
:•: : T^0^iiluir;, X. iS.^Klftiner WHLTfdvllei.
^lieriKlotz^ G> bJUqit. LTaflfello. A^ Wcdge.
Taxis^ /. a. ordinatio, 1. a. Anord-
:touJOg.
Te,ctorfti YILS^io. Stuckarbeiter. G.
^tucateur^. k Stuccatori. A. Phifterers.
i. A^roriww. II. 3. VII. 3. Bekldidung
ider Maiier. ' G. Enduit. 1. Intonaco» A.
Plaifter-work. — o/>«j". .V. lo. VII. 6. Mar^
imprftuck, : G. Stuc I. Stucco. A. Stucco-
»woi;k.
t. .TectUiin,ll.u'D^t\u GTTolt. l.Tetto.
A. Roof.
. u.Te^ulae. 11 8. 'Dithriegel. G. Tuiles.
J. Tegole. A.Tiles. III. 3. aereae. kuTp-
.fcme DachpIattCTL -r- hamatae. VII. 4.
Schlufsziegel. f. hamatae tegulae, : i
TeldmoiieL VL lo. Mann^che ^ld-
JSiilen,. iTeltQhf Sparrenko]^ lodcri dAa
Kranzgefims tragen. /. a. atlantes. . • i
Tvleian* lil. i. Die vollkDninJene
.Zahl.
-i lerH^erare ca/.^iff>n.rVn. a.. 3. Kalk
anmachen. G. Eteindre, f ufer. : l. Sp^ere.
.A. to Tortiper.
VlTR. ToM. II.
. T»^>«Vr^nrrtf; IV.4.^VI.a. Ttempe-
rament, AuswegitG/IVemefdei LBim^^.
A. Ittmwryi . ^' ^inii^ Vllr ^» Beneitung
des Zinnobets. G.'Pr^niti^n; I-. Pre^^ra^
-ziODCi^^ A««Piieparation.'i**^ chtapult>M9Him\
,X. 18. Beziehmig der Hata^ullen.
TemperatusJ VII »4^ Gafk^/<genugge^
.kotht^ G. Allescuitr h^A fu^pnntot A
.Ready.' " .^' ./.-,:-*. -.^.\ k . . . .,
: T> i/r^/ ^jt. I V. 5 fl. 7J ' Daokfetten , Q «ei-^
hqhser/^elche bey den Alteii auf denSpat^
ren .lagto. G.- Pannes. I.^Ptaraddfli. Av
Cross pieces ferving to fiippbrt the:^ir^6l^
' ..TempduT^i JV.h. Ein^den^^ttetT^ge-
iveiheterPlatk. G.^ Phce d^i^e auk> ctieus^.
I. Luogo confegrato ai dei. A. Placed^edi-
iated to Hie god^. . templa conJUbueHtes
coeperunt fana aedificare, IV. 6rU. f , nV^
*-/* 4. fiaium^ Uedes. Tdmpelhatt9,T^iApel.
G. Tetmple. LTempio. A. Tettiplo. I.m'.
fummum templum architectnrae, ' hotliTtyt
-Grpfel li. f. w. G. Derriiere perfeodon. 1.
Ultima perferionc.. A. Perfect knoA^ledga.
Uno tenore, 11.5. VII. 2. S, Gleich-
-mabig. G.'£galeni:ent. L Oonxm iiiedcri-
mo grado. A. £quBlly. ■*
'■ Tepldiarium, V. 10. ^Lau^ Badeiiii/.
mer, A. Warm apartiiient. V. 10. K^lfiil
mit laueiii WalTer. G, Va^e po\ir l'eau tie-
-de. I. Vafo tepido. A» Veffcl containirfg
ilrBrm water. . ' -' t
Terchra, X, 19. M^U^bohrer^ liing^
eiferhe Stail^e mit lugefpiczten Enden.
G» Tarriere. USticchielio. A. Borer.- '
Terebratio. IX. 6. (IX.) X. i3. eiii
Loch. G.Trou. I.Buco. A.Hole.
Teredines. V. 12. H^iz4i(»hfer, HdIz-
wiicili. G. Percc- bois. I. Tarlb. > A. Fimbser^
low. WobdfriBtteri. ^
Digitized by
Google
6«
L E X I C O N
Ttalo» . A> Wood-Virprmi.
Terrninatii>\ IL >* D«finition , Efkla-
zung. VLiiiGrcnzlinie. G. Sdparation. L
T^iyrine. A. Limits. Vill.^, Eigene Be-
rchafiFenbeil. G» Qualiti particuliere, I,
Qualiti^ pa]^Colar«. !A; Proprietj.
^ yerr^num C^pus.) XS. YL ii* i. o.
congeftio terrae. Erdwerk. G. Terre- L
T^iipieno. A. llite^nBl ittifa^^fearth. 1L
^♦. Werke luiter der Erdc. G. Ouvrages
^us terre. h Qpere Totto terra. . A. Works
in/tbe.ground. r- , i i
Tern fyfa^ # r ^»^^« - H. 4» Erdiger £and,
Erde entiialtender Sand. G* Tenreubt* I.
Terrofo/A. Earthy^ !
Tertiarium, IV. 7. ein DritteL -f»
III. 1. lied triipfis alterum,
Tefjera. V. traef. WnrfeL VIL i.
Wti^Mforffuger Stein zum Fu£sbod«n« 6.
P^. LP^do. A. Die.
Tefta. II. a. ViLi.4* Brandftein, ge^
l)rann(er ZiegeL. . G. Brique* I. Mattone.
A. Brick-
Tpftaceta fl^ructura. H. 8. Mauer-
^erk aus Brandfteinbni tefiaceus later,
VIII. 3. '1 a^cQCtwi, G.Brique. I^^Mattone.
^, Bricfc /.
Teftudo. V. 1. Gewolb, gleich dem
S^hilde d^r Scbildkrote. G Voute. L VoU
ta. A. Vault. X 20. u, f. w. Schxrindach.
Q. Tortue. L Teftuggine. A. 1 efteido.
Teftudo\arietaria, X. 1. Sturm^
bock-$childkrate; ein bedacheterSturu»-
bock auf Radeni. G.Tortue a belier, LTe*
Jtugine coir ariete» A. Ram«tortoife.
Teftudindtum cavaedium^ VI. 3.
ZugewolbterHof; G.Courvout^e. LTeftu-
Ainato^ofiacoperto, A» Conrt teftudinated»
Tetrachx>rdat. X.i®» fy\ e. iydram^
lica) Wafferbrgd;^ di^ vier Stiaitiien d."^
vierKeiben gieicbai^ger ^feifen batv <?•
A quitre j^ux. • L Tctracordow A* TetraM
cbordic.
TetrachondMmi V, 4. Tetracbord;
in der Mufiki der Ajten ein Tonfyftem vofi
vier Saiten eder Tdhen, davon die «cwey
aulserften eine Qtiarte gegen einander
klingen^ Die Alten ^tbeilte» ihre Tonff-
ftemenacb Tctrachorden ein, fo wie itat
das unfrige nachOctaven eingetheilt wird*
G. Tetracorde; . I. Tetracordo; A- Tetra/-
cbord. * ' '
Tetradoroni VL^. Zlegel dervier
Querbande oder EisMnFufs lang und brett
ift, G.Brique qni aquatre patmes en quar-
r^. L Mattone di quattro paimi. A. Brick
.which hks 011 every fide fout palms.
Tetrans. UL 3. IV. a.' X. »1. Viertel-
airkeL Quadirant. G. Quartier. L Quarta
di cerchio. A. Quarter iVi 3. < Tetrantes
iiiif^'/.*Da8MituldervierVierteizirkeL d L
^es vermitteift eines iiredxes in 4. Viectel
getheilten Zirkeis. G. Le milieu dt» ^Har-
tiers. I Mezzo de* qdartu' A.vTke middle
of the quarters*
Tetrdfxhori^ XvB. Viertrager, LaA*
trager, die zu vier eioe groise Laft tra^en
G.. ^urtefaix k quatre. U Facchini a quatro*
A» Four porter». : I
2?<?:^ra/r>r/^j, VI.5.5. Viemulig^ G,
Aqvatre coloniiles» I; Tetraftiio« A. Tc-
traityle.^ ^ i .•
Texirin a» VI» 7. Ort w^ gewebc, ge-
wirkt, geftickt wird. G. Atelier de bro«
deors. 1. Stanza di ricamatore. A.Embroi-
dering rooms.. ^ • . t :
Thaiamus. VL xo« Schlafzimmcr.
Digitized by
Google
V I T^RU VI A N U M.
«7
Qi Chambre k cducher. I. Stahza da lettd»
A. Bed - chamber.
A Theatrum, V. 3, u. C \v» Schanrpiel*
liaus. G Tb&tre. I.Teatro. ATheatre.V.S^'
Sitze der Zufchaner. Aber nienials, wie be^r
unS| dieSchaiibiihne relbft, G.Lesgradinir
ou les spectateurs ^toient assis. I. Sedili,
A. The nunges of Coats £»f the theatre* «
Theca, X.14. Futteral, Kapfel, Biichre,
Gehaufe. G. £tui, boSte. I. Cafla, fodera.
A. Box.
Th emat ifm us^ L 2». /• a^ flaiio» das
Koftum, Uebliche. G. Costume. I* Coftu*
me. A. Cuftom.
Theodotiu m. VII. 7. Befte Art der
grunen Kreide zu Smyrna, alfo nach
dem Theodotus genannt, in delFen
Grunilftiicke fie zuerft entdeckt worden.
G. Terre verte de Smyme, I. Terra verde
di Smiilia« A. Green earth from Smyma.
Tholus^lM.'], VII. Pra^.undS. Kup.
peU Kugel^^dlbe. RundesDach. G. Cou-
pole. Dome. 1« Cuppola« A. Dome.
Thrafcias, L 6. Nord-Driuel-Nord»
weftwind*
^Thuribulum, S, Turibulum.
' Th y tn elici. V. 8. Diejenlgen Schau^
fpider der Griechen, welche nicht auf der
B&hne felbft agirten , fondem im Ordhe« *
fter; dergleichen waren Sanger, Muftker
und Tanzer. G. Ceux qui danfoient ou
qiri chantoient dans rOrcheftre» L 1 Soint*
tori e ballerini nelF Orcfaeftra, A. Perfor.
inera in die Orcheftra»
Thyroma. iy.6, Die Thiir* G. P6rte»
L-PaSrta. A.Door.
Thyrorion,Vl. 10. Hausflur, Gang
:twifchen derHaus^ und Hinterdiur, G.AI«
166, LPalTolto» A.£aIIage.
Tignu 771/ rV. 2. u. f. w, Balke, ein init
beiden Enden^ bisweilen ^uch in derMitte
aufruhendes horizontal liegendes ftarkes
Holz odet Zlmm^ucL G.Poutire. LTra-
vo* A/Cross beams.
r/^-wj/Va^^M^/. X.I, LeiterbSnme. G:
Montans. Branches dMchelle. I. Travi
conficcati. A. Krected beams — transver-m
farii. X^ 1. Leiterl^roffen, G» Echelons»-
I; Trarerfe. A Stale» ^
Tilia. n. 9. Liiide^Lindenbaum» G;
Tilleul. L Tiglia A. Lime-tree.
Tinea, V.xfl. Holzwurm. G. Artison»
L Tarlo. A. Timber-fow. VI. 7. Blicher-
vmrmi G. Cir6n^ fer. L Tignuola, A.
Worm.
Tomica^ tomex. VIL 3. Bindfadert;"
HanffeiL G. Fijcelle. L Spago> fiinicelta.
A. PaCk - thread.
Tona. Si*he ova. IX. 9, /♦ e. calcuU
rotundi,
Tonus^, X, i5. Spaxinung* C— mollis.
fchlaff» vehtmens. ftraff») G, Ton. I^Tuo-
no. A. Tonus.
Tophus. IL6. Tof, Tofftein. G.Tuf/
I. Tufo. A. Tuff.
Topium. Vn. 5. Landfchafbgemalde;'
Vn.5. Ulxjfiserrationesper topia. Ldinm
der, Orte. G. Paysagids. L ^aefinL A.'
Landfcape.
Topiarium opus. V.8. tandfchafts-
gemalde. 0«pa7sages« LPaefini. A.Land-
fcape,
Toreula r. VI. 9. Oelkelter. G, Pres-
8oir. I.Lbftrettojodaoglio. A. Prefo-roonu
Tormenta. I. Praef Kriegsmafchi-
nen. G. Machines de guerre. L Macchine
di guerra. A. Military engines.
Tornus. IX. 1. ^IV.) X. 1. 8. Dreheifen.
Digitized by
Google
6«
li^/xiivc x);K'
ev^^onio y^rfectunr, IX,-6r C^^O g^dtjetk-
felt. Q F^fppiji^,^ fait a^r^^rXl^lWatei
voin Holze. G, Se touni^^ntar^ I. Tor*er6v
Aj, to, Wflrp.
Tori^lu^, II. 9» Der Spint odcir dcr
SjpUiit dcjs^ liol^^$r dcf weici^ere ttnd h,«}-M
lQrpTbeil|d^H(Uz^a^;dQn^aupi«n ?twi*
fchen der Rinde und d^i^r^^i^^ G^ Atir
ba^ur. L.Spvjgna^ A,Sap^
Torus. 111.3. EterKuUl, grpraes, nach
eineiil halb^n , Zirkel ge^ildet^ Glied. am
SauJfB^fufsfi. G. TJtw)r§i menibria rpnd. ciii
f cj^me, «Vun grps ani^^^, ^ I. Tor©. A., To-/
rus. X. 19. Walze. G. Rouleau. I. SubbiQ^
A, RpUer.
Trabfi^s civc^mjolufae^) X», flu:
Schlufsbaiken.
. r^-fl^^,^ IV.,2. .Uni^rb^lk^Du G^^Arfip-
travc» I. Architrave. A. Arcliitrave. v
Tr^ctaJ?iUtas., H. g.; Wegfafi^^eit ,
da^ Gc^nUipil yvn/r^//ffAf^, Q.J?li^t^->'l
te. I. Maneggevolezza. A. Pliabilit.y.. .Ma-rr
nageabl^n^rs.
Tractorium. X. 1. Uif.yir. /• f»v ^^' v
naitfon,, Zieh-pde^Wel^eni^hip^ (lc^bp-
zeug^ G^J^ta^i^iAe.pjo^tijq^tiref. I.vTratjoj^;/
A..Tractari^ ii^actiifi,^^ .\ -
*trans contra.lX.i, V.). Au£ rde^ 1
cn;geg|ei;i g;^fetz^ef> Sjpii^.^egei^ .iit)cr> .
' Tra,nfUll^^^^^^ V. *2., lOei^p^erJj^lkftJa^T»
Wliat is meant by tranfiiUa is uiicertajfli^;»
but^.i^ n^ay^b^,,fHj^ol^d|i^ie;^ ^vrefc^^^i^e
kind pl map^Vies ir> uFeampnfi th^ aj^T,,
cierit&, for the purpofe of ^learing .and lc-
velling the ground under the wa^er^ iVh^w,^
ton^s Vitruvius y.i2u j
Tranftra. 11. i. X.flv Qticrb^e. |Y*?-
V,i. Spanjnriegerin den Dachftiihlen. Gv
Entrait. 1. Afticciuole. A .Prii»cipal rafttrai^
.: Transi^^rf&riuiiWL^xyW S. Vni.6.
3tui5.aa.;Riegei, Querhob, QuerbiilkeiiJi
Q^TraverJ. 1. Travicello traveirfo. A.Tra»^
verfc piece. '^ froiu. X^i^. Qucrfronte» -
In transv^erfo.Vt^S. (IV. } In cUe
Quer, fchrag. GL En travers. I. Atraverfo:*.
A* Transterfel^.
TtikunaJ.lW\fj. Erb6bung, erbfiHe;^
ter Platz. Hiigel. G. El^vation, tertre. L^
Elevazione, poggio^ coUe. *A. Elevation,
bilU V,7. Im Tbeaicr, ein auf Stufen cr-'
habener Ort auf der Eckedes Orchefters,:
g][ci^b. $n der Zocki: der Biibne y wo des
KratQra pder^ auch des^Kaifers Stublftand.'
Jn p9'diaiJhetUri locus editior^ ih cujus
rnedia prindi^es^ praetor^s etc fedebant^
V. 1. Ricbterftahl, crbabencr Ort mehren-
tb^ils i» Gc^Uteines HaibtiilLeix. G.TrL''
bunal, L Trih^nal^ A. Tribiuial» >
^Tti ceuatia.fiftuia,.\m.j.nej^
fsigzolligCiRilhr^.Cini Upifan^e.) : ^
, Trichalcti^ ]M,i. Vijertelobol«
Tricl i n i u m., VI. 5 u. C. w. Speirefa^, ;
Speifezkii^er», G;\SalIe ^ manger^ I Tii-
cLMm^. Af Pij^ing^roxuii; .Vi;6i! Tafdlla-
gf «n §P^if^pb% Tafe^ophib: . G; Lit& fur^
le^el^> Qi)iSQ;«aucboitipoiir:manger.. K..
Lfi^ della ta vatoiLla jnawgiare, . A. Couchi .
opfWbich lb^)j lay te eat, .
^Tjti.tfV^A' .lU^*. /BtitteL }: tnMBftr. ;a/^«i» .
rwp^ill^iAOm^ttrttiirtum.) i^ia^.epitri^
tos^ das Gaiize und cJtiiDrLttel. :i|i.i^My»*..
t£^ j^fjirim. vtevi^Uligeii^Baiibok;.
Triglyphus. 1.2. IV.\i;iu£w, Tii-..
glypbi Di;eyfcbli|z;. grpbes^Glied indcm
DoTifchen jF^ri^fejiWelGhesLmitldreySchlit-
zen oder Vertiefiiogeii^ n^bmliirh an.bei*
Digitized by
Google
V I TR U^PAl>mj M.
«ff
Triglyphe. L TrigUfo. A. Trlgli^^lf, t^ /
. '-TrHffv hus..l u^ Xjii;:. m Lw> Tri«ngel,
Direyeck. (9. Tiiaiigle« I,- Triluigolo»^ A;i
Trianglew)
Triplinthiws p.dries. IL^ft, l>cey«^
ziegeldicke JVIiatieKv Gr Aiuv ^. tvoi» rangs
de briques/de large^ J, MtiPO'^ matCDm)
a tre ordihi.. A. Wallicontainixig clielexi|gh¥
of the bricks in thicknefs, '
Trifp aft os.X. a, 3. • FlafchenzDg voni
drey RoUen, Trifpaft. G. Trifpafte, .m6u^>
Beaitmia pouliea. I. Trlfpafto. A« Triffia-
ftao.-: ./. , ^ . ].::,>. . .:.. 1
Trite V. 4-. Die dritte Saite^derdxitie^^
Tcm» dle Terz.' • ; -
- Trochilus^ III. 3. /. a. fcotia. £in*
ziehung. Siehejcoiia..
Tro chlea, IX. 6.. CIX.) t X.. C. i ajre^ .
ci^us^il^hX^iati^ Fiafche,, GehaicTe^f wol-
chc8 mehrere um ihre Axe. gehende fioM
lMicfitfaaI6TGLiVlouile« 1. Carrucoh^ ta-
g)i9. A. Bluck, fheaf. viz. cafe contaihingx
aifet of pnlleys.
clroc/fttif.. X.ig. CyHnder. (Giwxlhn^.
lidxaberirrig tarus^). G.XJylindreC 1. Cilin* i
dxd .Ai.CyJindeiv . .
Trjtiti/far\e. V\La.5i Berappen^ mtt^
groibem Monel bewerfeni G. Endnire. J«
Rixlza&re* A. To la^ithe iirB rough coat
of tpktftei-.. J
TK-uUiffatit}. VlhS^ Belrappung.i ftf
TBaBifittW,; . i.eBlnxeffu. ^ Ajk?f ixrft rougb^.
ceatiof:X>lafttoi . ^ . \. • ./
. rh H n c i. la 5. Dcr Wurfel, d. L der
zwifohenKranz uxulFuCsbdifidlidieTheil
elnes fortlauGsndai.Peftax^euie. C«LeD^«c^
KDadO) A«^DtA» r «.. j _ ; .
TVw6ih 4 ». Sric^. ElneWage. Xx» Ba-
knceL.It Biianoi^;(A. Saidilcei: .? :
Tubm*Xi:,vii jSteihmhre} l)dfer 4ucli!
6iil6rohiid eicte^ Druckwerkab 6a Tioxnpe.
LiTioiiibai AJ Tiiba*
. Tuhulus fi4:tilis. IVJUL 7. Irdene
Rohre. G. Tuyau de poterie. I. Doccione
dl ciaatd.^.Ai Tube .o£ eelthen Ntav^r \ . .
Tugurium. ILx. Huttiei O. C^bwi^/ It
Gapanhiu' A.Hut.'; / . . v
c T« jtj ulus, YH;i.. .Huck^r ^ . emF^i; '^e-
hende Erhabeuheit. G. Bosse. 1, Kialto.f
Ak Promberance.
.Turgefrere, ILSw jQuettoni Ton dcij-
Feu£hi3gkdt.au8geciehtntfvv.«rdexi^ G, s^e^^^
Her. L Gonfiara. j\ to S^telt. j/ ,,
'Turgidus. Pliimp. G. Lourd. !• Cra^
ve. A. i'liimp.
^ / uribulunu IX.4. CVH.) Weibrauch-
fafe , . Scembihl, fonft Jer Altar. G^ L'autel ^
ou Ton bruie lencens.. I. Llncf^ief^e. A^.
theAJttar.v. ". ^ . . . ,
furtis^X$B IL ^. Ai. L w.;Thur|n. >C* ^
Tour. I. Torre.
Tfmpanum. III: 5. Giebelfeld; die
glatte JWa»er^i,das ebene Fel(l eine» Gie-
bels. G. TjFmpenvr L Tamburq. A. Tyxn^ '
pTOi: IV;) 6. : F&llwlig^eines Thurauge^s*
UQuiklri^ A. Pannels; IX. 6i (IX.) ein r
iiiit Brettern verfchl^neB Rad. X. 4,
Scheibe, . K^d an der Welle; G. Tympan^ '
L Taxtibvurrft^tufttti.. A. Tynip4xM;ux^ V. 1^4 1
X.g. Schopfrad. G. Tytnjlai/, Ljfimip^a.,
Aa Tymp^mifc „ ^. . .
f^acciniunk /Vll. ;4. Heidelbeere« Q, ;
Baie de MirtUIe. L JBacca.rti mojftfitis^ Ar;,
BiJbiw:y;j / m^
Digitized by
Google
71*
t^^jXilC OVi 1 \
yalvne regide. V. 6. KonigstHfxr,
Hauptthur im Mittd dfriScena. G. Forte
goyale.^;^ Porta realc. A. Rogal door. . V
^Vmlikata&fores. IV. 6; Thur mit
EinemFlugel; cinflugeligeThiu» G. Pbr^
te I un battont. !♦ Porta ad un pezzo, A.
Onele^f-ddor.
rara^^X.i^. Bdie»» [G, Plancheflv I^
T^wld. A. Planka. I -
f^arie^as coeli. VH, Dais Kiima*
- J>^&/a^»fl%'V.io. i. ^ ndUaria. QxxX&t
bicycme Waffergefafse in den Biidem.
Udo tectorio inducere col-ores.
VlliS. Die Faifecja wbir die natTe Baklei-
atmg riehen, d. i^den Anftrich ^ebmr
wenn die Bekleldutig noch naCs ifti abe»
nlcht wieman gewohpitch wahnt, al frefco
malen. G. Donncr la couleur l lendui*
avant qu'il soit sec I. Colorire gli intona.
chi ancor freschi. A. to give k colour to
theftucicowhile'\vet, . ^
f^ectiarius. VI. 9. Hafpelcr/ G. Ce-
luiquitotrfhe k livier, I.Fattore, A.Pref-
fcr»
yectigalia. 11.8.* EinWWrfte. V^i.
jjnblica. Zins. CJ. Denicri publica. LRcn-
dlte publiche. A. Public revonueJ ' ^ '
^Vectis, VI.9. Prefshafpcl, 'Gl Arbre. :
I^Vctte. A. Lcver. VII. 1. VIIL7. Hand-^t
rattime, Stofsel. G. Hie, demoifcUe» I.
Mazzcranga. A. Rammer. X. 8. u. f . w.
Hebel, Hebebaum. G. Levier, I. Mana-
vella. Keva. • A lieven ' ': -
Felum. X. Praef. SegdWkJi, 1fV«Iche» .
bey den Romern iiber die Theater u. f. w.
vor Rcgen od^ Sonne gezogen oder ge-
fpanntwurdc; Plane. G.A^oUea des th&-
tre». I. Tenda. A. VaiU
Venae. V.3. VIILi.3. Poren, Schweift-
lodier. G.Pores. IPoti. A.Porea. VIT.t^S,
Imfier^baue, Adem^Gange. G^Veinea.L
Vene. A.Veinf, » i , .
^ Venereus morhus» 11.8./.«* Veue*
r^ealibido.h^. Ueb^krankheit ; zugroTse
Neigung zurWoUuft. G.Maladie d*amour/
I. Morbo Vcncreo. A Lave.-iit.^
Venter. VIII. 7. /. a. coelias. Baachr
einer Wafferleitung; i. i. der Theii einei^
WaJBGedeiluiig,. wekh^ utitcn im Tbale.
faft horizontal von^dfibtn eincn FuCse de^
Bergs bid zum ^ndem fortgefuhrt wird.
G. Ventre. I. Ventre. A. ViSnter,
VergHia^. yi..\o. Die PU)aden.iSie^.
bengeftirn» G.PI^des. I.Vergilie. A.Fk.:
jadea. ■ > . ' . ^. / _ " ■ .
Verna conclavia. VILS-Friihlings-f
ximiiier, Fxiihlingsgem^cher. G. Apparte*
ments de printems. I. Stanze di pumave* .
ra. A-ApArtnients for fprlng. 1
Verfus. V. Frasf Zeile^ Reihe. G*
Ligne. J. Linea. A. Line. >
Verfura. (Eigentlichdie Pflugk«h*
re, Pflugwende, derOrt,woderAcker«.
mann mit dem PHuge umwendet; daher:.
die £ck.e, und zwar fowoiil die anfsere
fcharfe Flacke^ als.auchder innere Win-':
kel.) III. 1. in verfuris^ um die £cken. Gl^
£a tournamt le coin, ' I/ Nelle voltate. A.
Qn the returns. V. 6. itinera verfurarufHy •
die Eingange in dcr Epkc der Bixhne, die
Seitcneingange, Seitenthiiren. G..£nti^^>
des retours. I. Paflaggi nelle.reotonate. A.
A. Side entrances^ iilgrefles of tfae retumsCr
V. 7. verfuracj dieSeitenwandedqr<Bijih»«
ne, Seitehfcencn. i. a. Parafcenia^ G. Re«
tours. I. Cantonate. A. Returas. V^ 11. in *
verfura porticusj in. der £cke, im Wii^el
u. f. w. G. Dans le retour da portique» f .
Digitized by
Google
V i T R ij? V r A jf u i*.
T -■
71
' Neir iMigoio det porticb. A. Oii llitf ttftnriis
^f tlic' pdi^tico.' Y. id Wirikel, :Bii(iht:/th.
^B.fapi^iahim i>erfurae. Glebelecieiil' fe.
Coins dea frontons. I. Fianchi di frdiiti*
fpizi. Ai CornerB of chepedimfiiit, VItl.7.
I. a. geniculus. Bug, Ort wo die Wftffidrleu
tun^fich biegt ~ Knie. G.Coiidd. llVbl-
tA. A. 'Bendiiijg. " • ' * * '
Verticulum. XiS. (Gfelcnk; (j.Ctidflf-'
'literc. I. Ciamierd. A.Bent irbns. *
Vefyerugo. IX. i. (TV.) Abendftem.
G. Etoile du soir. I. Vefperugine. A.. Eve-
tting' ftar. ^ ' ' ' ' '
'yeftihutum\ VL 8. lO. Vorptktz' vbr
^er Hauptlhiir,^ bey den Griechen jjrotfij'-
'rurri: ' G. Vesdburc» I. Veftibolo. C. Vefti-
'butum. VII. Fraef i, a. yronaos,
Viae. IV. 3. Gaffen . Strafsen, Stege,
d.i, dieZwifchenrau]ne zwircllen den drey
.Heibeii^Tiroplen, sHuHinne dcsi Kranziei-
ftens fenkrecht viber den Trigtyptren ; der
•Achftlichkeit' wcgeh niit den wirklkhen
.Strafsen oderGaflen. G. Chcmins. I. Vie.
^C. Strects, viz. intertab of fpttce» between
•the guttae. . i
ViatOrium^h orr^^l cngium, IX. (?: C'Xr )
•Rcifcahr G. Cad¥aA ^ur fec Voyagc. t Oro-
*10gio da v?»ggi^ A. Wajcb^t<i trav>ci with.
Viceuari a fifttila^y\ll_2*ZyySLn'
zigzollige Rohre (im Umfangc.)
' Vicus. i. 6. eine Strafsc. G, Rue. I.
Strada. A. Street.
Villa.yig. ViI]a,Landgut,Ijmdliauf.
6. Maiso» de campagne. I. Villa^ A. Coun^
tryfaoofe. — urbana. Landhaus, Wohn*
hans^ cincs vornehmcn Mannes auf demr
Lande. G. Campagne. I. Cafa di caraps^gna.
A^The dwelling. or mafters part of a coun*
tryhoufct. --^ rujlica. Landgur^' Hof ndt
^cnitim FcldBauiilfdi^cii Grtikld)t&^en»
6. KiAkftrife, ferihi. I: F<rtJcrc. 'A.Th^f».
inJng. bh^hufyaHary j^. ' . / .. ;'
" ' ViiltcUs. ¥^arri). I.iS. Vci^TalWr. ^.
Fermicr. I; FakorCJ A. Steward. DrQntim
nus io5. Rohrenmeifter. villicorum' erat
Cattces etf/hufai tdHocare; • * ^
J^inafia celia. VI. 9. WiJihkdli^»
G. Cavei 1. Cantina. A. Wine^ccltar.- ; ^
' Viafa. ' VH 14. Lackviole, goldeilCf
Lack. G. Giroftee. L Vroh. A. YcHow vielet.
Virgula aenea. IX. 6. (IX.) Kupfcr-
drat. Gi Fil dd m^. L Filo di rame» A.
Wirc. ^ '■■ ■'■^' ' -li:^^- ■ %
* P^irguTtde. 11. 1. Reifcr»
* P^irikia. VI.6. Das Grune, Ott, ^
viel Griines, als Gewachfe, Gras — GartCH*
G. Jardins.* 11 Giardini. A. Garden.
Vitcoc. ILg. Kcufchteium^ Agnn^ck*
flus. ' ' • ■' ^' ■ V. '
Fitiare.yif.Q. Vcrfalfchen.^ G. FaMt-
fierj i. Fairificare. A. to*Faifify;" \ '
Vitrum. VIL 14..' Waid, z.a.Ifatv^.
Siehe/M/. Caefar de hellB Qcdl. V.i^.»
Vtmus. if.^^ UJme, Riifter.. e^ OfittC*
F (Mbio. A;filmv 1 ,
Uncirinsl V.w. Hickchen. G. Cmll«
-^pen. I. Uncilio. A ^Little^ lu>ok. ^
Unctuarium Flin. Caec^ II. 7. SaL»
beziiumer. /i a, £laeothefium.
Undd. V 17. t. a.cjmatiumy tjjis^
Kehlleiften. G, Cymaise. L tiola diritta»
A.-Ogee^ ir... ■ . . , ,\ ,.
I n C7'/< gM e. IV. 6. In Cdiarfer Kan te. G.
Exactcmcnt, LAdunghia. A.In theungue*
Volturnus. L 6. Siidoft-Drittcl Siid-
wind.
Votucris. ix.5. CVL)Schwan,^Stem-.
bild» G. Cygne» I» Cigno. A* Swaxu
Digitized by
Google
^^ L E X i^i) pri5f: A^ VTjR.i.Ui'Vt va n u m.
Knaufs der Ionii;c^^^r|{.Ofjfi^)^i(^ ^on^,.avjfar.fft^iv,4t^ftJ?r?^R^*b^^
^jjH^^ ; .k 1 . Bcdeck^^s Sudiuui^ l)x:e(ter Sauierjgang,
romieoria. ^i^^^Wx^ kqinf^Vt im ^<^ f^^^*^ 4^^ASft??^^^^^/^Jff^^'.i9-
.J^llljf i^in^ichf v^. Ajli}^i; ^iof^i^i/w^; X^ 4- Xyste. I. Sifto. A. Co veredXiUdiii)tjU> >i/tt»ify.
' fagt :./fliff9yw^,?^w 7- TTT.^i^/ifi^.c^, jiwjc ^Ju^^w£chifcti,e«j ift i^ef^;^.|^yqrt {wpW ein
-iWhmh^onijfifii^Jj^ctqt^l^^^^^^^ mafculinuni f\^ Jt^j^um^.^ ■^J^ji^kt ^lfo.^u^l
^ihoa^^/^B^^ff^^^f^/^ilSr^^*^^^^ y^^' f^^}fi}n^^^^ ' .^wi afigcfiilyf e^n ,I^^nitely V i-
^iiJirfdyTfurf^i(n(^^fiUo — ^ij5 '^burei^ ini ltr^v;s ift nn^. der ^^icjiii^ig^^dep^elben eif^e
•iDr^bd8^5IP9*^'Pll^.!\^iiAb]^%¥9j '^T^^.^fe® foiche Verwechfelung vorgefaUp^^^^cla^*
zu den Sitzen f uhrten. „\ r/ Tffrj^^^FbffT^i^i^S^^^^H^^^I**^'^ .?l^SW«^^^^
Z7r^ana,4^f^^7^c^.^\;^^,§tai^5u. jj^r.Sinn em^^ , - .,.;^
iCilitA.vOQiQ^ilbo^f^* ^ypo^ethrae amhulaLi&iies,. Qben ^offenw
Urae^s. i/lL i^. J^r^*^ Q. Cruche, pot. -^paziergang. Siehe Plin.. Cu^. ep. i;. ein
S.Jlim.^2.^,Arh^:./\ '^'- .... .V ' ^^^^^"^ ^f^^ >^9n LuMuck. J. ; \ .
U/tu.VU ii.GehranntctOcher.GOc^e /^^^^ H^u(JV.). : GiiVtcU G.fCeJiWult.
^^'•^"f-iy-.&.Schlecfeterdiip^s. a.Ab. r^So^A^/^iiJ, Ul.5JV,u Der Fri^,Bar-
.^laip^t, I.AfloJutamente.A.Abfolutely^ ^^^^ ^r wittlere TbeiLeiaw Gebalkea,
X^»2.i/ki..WI. lo. Gafigtfchctok, wdi^ucji z^w^fphen dfm UnierbalkjBil. nnd ^em
•<$*iWild^ , Tdife i JDvogel >0|iftisjleaf . -V^clie Kranz. Ini Griechifdien Z o n ^^ ein (JSf-
man dm Gaften zu fcUerittewpfli^t».' *• («l^^i-.f^Hi^^aTl^^iiViJAi^^Eri^ztf.i
•Pr^iAiiJt>QiuBifa»'**Hngfl|r^/ l^ I>»Ui f?er gU - ) ^(Zjgiik^il 9* ti^;^iji4)e; /rir. ^afi^inuf.
foreftieri. .A4(Glfirtixl.fti»ngfif $t -H Iftiic*ea- Gii^Umm. I,?G«»rpinio, A. S«rtof b#echtr«t»
.' .Ji fep)^is^pi:acnpininati_cii^"^s<iiic,inte^ri. jg. ficilioum,praenopiinati iiuegTi pars ijiuirta.
*i. niiart^ pai*5 fc^niJus. ^ , ,, '* driiclima, praenominati intcgiipars octavt.
**' '^. octava patVteminis. *' -^1-"' p. duodecima pars praenOTninaii inttf^l' "^
r. duella, praenominati integii ptn^Urxlii. .r. (e}^t«leot«ba>{iinrst^U(eiioitrii^arti intcgrk
.^^ j! ;8tfi'^^ili«rifliucM^ic|«iw^v4Ui M:\alioruaiin6niAiiU iu/dlvciAs eseinpiuibiu^aatie A-
fcripti cbrrMptiqup; iiBvei;iziuit|irr i^Qgulif /p^rxa fi^M; »pn' eii Jiabeada.' BuncU MUem, 94|f e xRo4^
.circularirnfDdo quadrangulari forma r^p^riuntur in decimo maxime noAu libro, non alicujus
fignificationis, fed claufularum tantum di(tinctionis gratia facta vijentur. Nifi qnis forfa^
mini^uus fui cujus^ue folidi fignificarc ea contexfderCt, ' fi, uti traclitafuerunt, incorrupta eadem
haberemus. ^ v - *
Digitized by
Google
ladex Hiitoricus et Geograpluciw*
73
Abaton. II. 8.
Abderitae. VII. 5. ~
Acanthus. IV, u ^
Accius. IX. Praef. — •
Achaja. IV, i. 11. <5.
Achin^olus. IX. 4.. (VII.) —
Acrolithos. II. 8. . —
Actores comici et tragici. V. 8# ~
Actus. VIII. 7. —
Adoratiio. ad briejitem converlU IV» 5* . —
Adriaticum mare. II, 6. 10. .. *—
Aedes ApoUinis. I. 7. III. 1. ^|—
— -- Mileti. VII. Pract —
'— — Panionii. IV. 1. — •
— — et Dianae« III. fl«
— Aefculapii^ I.fi. VII^ Pract —
~ Augulli. V. 1. —
— Caftoris in Circo. IV, 7. —
— Ccreris. i 7. III. fi. : : . / —
~ — ct Proferpinae Eleuii,
Praef.
~ Coeli. L 2»
— Dianae, I. fi. IV.. 1. ; j
— ~ Aridnae^ :IV.:7.
— T-^ Ephcft. ni. 1. VIL Pracf,
X. 6. 7.
— « , — Magneftae.. III. 1. VIKPracf^
— Fauni, III. 1, . ' ...
~ Florae. I.O. VIL'9. i
-^ ;' ttd ttes fortnnas* III. 1. • . ' v
— Fortunae equeftrisr IU# 2. . ia
— Herculis. I. fl 7. III. fl. 11.8. .
— Honoris et Virtutis. . lil. i.iViI. Pracf»
VlTR. TOM. II.
Acdes JoTis. I. 7. V. 1. II. 8.
— — Capitolini. lU. 2,
~ — fulguris. I. fl.
^ — pijnipu, Athcnis, III.u Vn.
i Praef.
— — - Statoris. III. 1. ■ ■ \
— — in infula Tiberina, III. i*
— Iftdis et Serapidis. I. 7f
— Divi JuUi. III. 2.
Junonis. I. fl. 7.
— ,- Argis. IV, 1,
— j, Sami. VlI,Prac£
Liberi Patris. I. fl. 7. V. 9. .
— — . Teo in.fl.IV.3w VII.
Pracf. —
— Lunae. I. fl. V. 5u
— Marti^. I. fl. 7»
— Mercurii. 1. 7,
— Mincrvae. I. fl. 7,
— Athenis. IH.1.IV.7.
— — Pricnc. VILPraef.
vr^ . ; . — Sunii IV. 7^
NcpjWiiPanionii^ IV. 1.
Nyimpbavum; f ontium, L 2^ . ,
Proferpinac* I, fl.
QuirinL UL u .Vll.g*
Saluds, 1. 2.
Serapidis. .1. 7*
Solis, I. fl.
Vcjovis in ^ojs lucos, IV* 7.
Veneris in foro Caefaris, III. ;fl. i
— ;i. fi.7» -
Veftae. IV. 7,
VII. ~ .-^
Digitized by
Google
H
INDEX HISTORICUS
Aedes Virtuds et Honoris. III. i. VII. Praef.
— ► Vulcani, I. fi. 7.
Aedes facrae quae quil^us diis^ I. ?. 7.
Aedes facrae ad quas regiones t^ctare de-
beant, IV. 5, -
Aegyptii oeci. VI. 5.
Aegyptioruin facerdotes. V\IL Praef.
Aegyptus. ll. Praef. IV. 5. VJ. i. VII.7.
Aerarius faber. ll.'7.
*Aeramim ubi conftitutunx V, 2.
Aereus /ignntus. III. 1.
Acs Corinthiuhi. VIII. 5» ;
— ^Cyprium. VJI. iu
Aefchylus. VH. Praef.
Aefculapius* I. fi. Vll. Praef.
Aethiopiae lacus. Vlll. 3. •
Aetbiopes mei^diani. VHI. fi*
Africa iHitrfx ferarum beftiaruxn. VIII. 4*
Aequiculi. VIIL 5.
Aetna. If. 6.
Agatharchus. VII. Praef.
Agefiftratu^. Vll. Praef. - -
Agetor ByzanQus. K £t.
Alabandei. VII. 5.
Albanae Iflpicidinae. II. 7*
Albula* VIII. 3.
Al6xander. II. Pr. VII. Pr. VUI. S.
Alexanari»; II. Pn VII. Pr. 11. IX, 5* -
Alexandriie archkectd#; JL Pti -
— B4bliothectt.Vni.Ww
— Ludi^edicati Aj^itii et-Mu-
\fi$. VII. Pr.
Alexis^ comicus. VI. Priet
AUienfes lapicidina^ IL 7» ' '
Alpes. 11. la. VlILfi.
Alpiuirt^aquae. VlH^S. ' ^
Altinum. 1.4. ^ ^ ii* '^i . .
Amiterninae lapicidinae. II. 7.
Anaxtigoras Clazomenius. IX 4.
Ancona. 11. 9.
Andrias. IX. 6.
Andronieus Cyrrheftea. L 6.
Anitianae lapicidinae. tl. 7.
Antimachides VI L Pr.
Antiochus rex. VII. Pr.
Antipater. IX. 4. (VII.). VIL P#.
Antiftates. Vlfc Pr.
ApaturiusAlabandeus. VH.5.
Apelles. I. !•
Apennini defcriplio H lo. 6.
Apollini et Mufis ludi dedicad a PtukmaeA
Alexandriae. VIL Pr. \
Apollo CoJufficus Ephefi. X. 6.
ApoUoxiia. Vlll. 3. X. fifi. '
Apollonius Perg^eus. X-i. IX. &
Aqua Stygis. VJIL 3.
Aquileja. I. 4*
Aquitania. IL 1.
Arae deorum quomodoordinandae. IV.5.-8.
ArabiaNumidarum,i.e. Momadum. Vill,5.
AratuSr IX 4..
, Archimedes. 1. 1. VliL.Pr. IX. Pn.(IIL>
Arcadia. VHL 5.
Archytas. L i. VIL Pr. IX.Pri (Ht) -
Ardeaefontes. V1IL3* .
Areopagus. 11. 1.
Aretium. II. 8.
Argelius. VII. Jr, ' . ,1 t
Argentariae^taberiiie. )1U« .1.
Argentif<>dinae. lAthertiSi *VIL 7r
Argenti inauratio. VII. 8«
Argos. VilL5. IV. u
Ariobaf zanes. V. 9. i i
Aricinum nemuaJllV..9* r • '
Ariftarchus gaiiiius^ U 1, -IX. r. 6. ; (IX.J
Ariftides.. VIJL4. .
Ariftlppus. VI. Pr.
Ariftoxaenea Thaiius, picfior^ JIL Pr.
Digitized by
Google
PT GEO&KAPHICUS.
75
Ariftophanes , comicas. VI. Pr, -r- grai|4«
maticus. Vll, Pr.
Ariftoleles. VII. I?r. IX. Pr.
Ariftoxenus, muricus. I. i, V* 4* ^*
Arfmoe* IV. 1.
ArtjQmifia. II. 8.
Arundines graecae. VII. 3.
Arufpices hetrufci. I. 7»
Afia. II. 6.
Aftabora. Vni. 2,
Aftafoba. VIII. fi,
Afirologi. V.6. IX..4.
A^q^ [. Afty. VHf. 5. VII. Pr.
Atlienje. JI. 1. III.|. IV.7* VIL Pr. IX. u
OV.). 5. (VIII.).
Athenienfes. VI. Pr. , , ,
Athletae. IX. Pr. . .,
Athos mons. II. Pr,
Atlas. VI. 10. Vm. fl*
Atomi. II. o* . ,
AttaUis. IV. 1. Atuiici rcgcs. VU. iPr. II. 8.
Atticurges. III. 3. IV. 6.
Augufti aedes. V. 1.
M. Aurclius., f. Pr.
Automata. IX. 6. CIX.)
Babylon. Vlll. 3.
Babylonis muri. I. 5. VIII; 3.
Bajanae aquae. II. 6.
Baleares inFulae. Vllt 4- VII. 7. '
Bcdas Byzantius , ftatuarius. HI. Prt
Berofus Chaldaeus. IX. 1. 4. 6.
BibliothccaeAlexanariaeetPelqgamiVILI^r.
^ftootes. IX. 5.
Boryfthenes. A^HI. si. - -'
Bryaxes. VILPr. • '^ -
Caccubum vinum. VIII. 3,
Caefiis oculis gentes. VI. 1.
Cajus Julius. VUI, 4. I, Pr.
CajusMutiua. VJI^ Pr.
Calentum. II. 3.
Callaefchros. VII. Praef.
Callias Rhodius. X. 22.
Callimachus Catatechnos. IV. i*
Callippus. IX. 4. (VII.)
Camoenae. VIII. 3.
Campania. VIII. 3.
Canopus. IX. 4. . ' , ^
Capitolium. it.i. III. 9«
Cappadocia. VUI.3^
Carae. VIII. 3.
Caria. 11.8.
Carpion. VII Pr.
Carthago. VIII, 3»
Carya. I. i.
Caryatides. 1. 1.
Cafa Romuli. II. 1.
Caftus, mons. VUI»S»
Caftoris aedes. iV. 7.
Catacecoumene. II. 6. et c^us ▼inum. Vin. 3«
Catarrhacta Nili. VIII. 2»
Caucafus mons. VIII. a«
Cephifus fluvius. VIII. 3.
Cereris aedes. I.7. III. 2. VII. I*^.
Cetras Chalcedonius. X, ig.
Chaereas. X. 19»
Chaldaei. IX. i. 4»
Charides. Vll. Pr.^^
Chufons. VIII,3^ . '
Chion Corinthius. lu. Pr.
ChionidcSi comicus. VI. &•._..
Chius. IV.i. VU.^^. /
Cicero. IX. ^, . .
Cilbiani agri I^pheJlioniin* VII. 8*
CUicia. VIII. 3.
Circus maximus. lU. s»
Citharoetdi. V. 5, ,
Clazomenae, IV« i.
Digitized by
Google
Cychri in Thracia. Vtll, 5/ ;' '
Cydnus fluviiis Ciiiciaje* Vllt 5#
CyrenaeJ VIll. ?•
Cyjticeni oeci, VI^ 6*
' 1 »
£pimachu8, AthenienHs Archi^ectus fub
Demetrio Poliorcet^.- X M*
Equiculi. C Aequiculi» ^ . ?
Eratofthenes Cyrenaeus* 1. 1, IX. Pr.
Erythrae. IV» i.
Daphnb Milefms, Architectui!' VW»'l*r; Evangelus. X. 7.
Darius. VIL Pr. Eucratcs. VI. Pr.
f -1
Digitized by
Google
RT GEOGIkAPHICUS.
37
Eudaemon. IX,.4*
Eudoxas , afbologua. IX, 4« f^
Euphranor. VII. Fr...
Euripides.VIILPr.iS.IKr*» :i
Faberius fcriba, VII. 9, \ -
Fabri, qui primi; ILi. ~ aehfa^. !l, ^7. '^
Falernum viniitti, Vllf; 3. •
Falifcusager, VIIL 51 ' ' *^^ ' ' "
Faneftrum., 11 9. V.i'
Fauni aedes. IIL i. • . i' . - -
iTe^inuV i^Uitid^ilmi, II, ^i ' •
Flaminius Circus. IV. 7.
Florae aedes. I. i, VlLg. ' *
FbrtihlaV ef{ilfel!ri> aed^s. IXtX* " -
ad tres Fortuiiai aedea. IIL u
Forum Caefaris. JflLa. '
Fundi Campantaetirbs* VIII^S^
Fufliaus. VII. Pr.
Gades X. i^ , , - -
GaUtia.. ViLi3*
Gallia. VIIL a. .
»■ j ■ • ■> > .1
Gange» \l\l^2.
Genethliaci et GenetbliQlogiv IX. 4^
Geruria. IL 8. #
Gladiatoria mtmera» V. u
Gnofus. VILPr/'
Gortyna. 1. 4.. ^ ' .
Graecorum aedificia. Vl. i2. — t^eatrr. V J8»
— majores. IX.' PV.
Gymnarmni. 1. 7. Vll Pr. W^ 5L
Gynaecomtis.. VL iQ*
Halicamaffus. II. 8»^ , , ^
Jlammon. Vlll. 3.
Hegefias. VIII 4,
Hellas Athenienlia, flatu^rius» IU,P)PW
Hellen, Dori pater. IV. i.
Heptabolus iacu». Vllir 2*. '
HeracUtus. ILfl» VlJLPi^.
Herculis aedes. L i2. 7. 11. 8. lll. s» >
Hermogenes Alabandeua, Architectus» IIL
I. d. IV. 3. VILPr*
Herodotus. VIU. 4.
Hetruria. 11.6. VIII. 3^
Hetrufci arufpices. 1. 7.
Hierapolis. VIIL 5. *
ip. BCv?Pr.<lIj,>
rie]ra fluviua. yill. 3.
f»rchua.,Di,4.(VII.) . ^
»popotamuS| Vlll. a. . ,
pocratea, medicus. L v 1
pania. VI. i. VII. 7. 9#
«AAxiioriae. V; Pr.
Homerua. VU»Pr. ,
HomeromaftiXk VII. Pr,
Hoiiorii et Virtutis aedeaw lU. i. VU. Pn
M. HoftiUus. 1. 4.
Hydria Acgyptioram facerdotum. VIU. Pn
Hymettus mpns» 11. 8.
Hypanid fluvius in Ponto» VU. 7. VUL 3..
Ichneumon. VIII. 2»
Ictinus architectus. VU. P».
Ignisinventio.,4H*
Infula Tiberina. UL i.
loUas. VIU. 3. .' .
lon, unde lones, IV, u . '
loppe. viu.5! ' ' '^
Jovis fteUa, IX. i. — . ajca. IV. 8/
Jovis a^des. L 2. 7. Ul. i. V. 1. VU^ Vn ]
liidis aedes. L 7.
Ismuc oppidu;m. VIU. 4^
Ifthmia certamina. IX. P^
luliaelaus. VL k V. i.
Juba. VIII. 4.' * .
Julia AquiUana. V. i. '
Junoi;ii8 aedes. L rj. 7. IV. i. VUf^*;
D» Joliiaeaes^ ULfi.
Digitized by
Google
"f%
•fcisjQfc sr mp-p&fij c0i
Larignum cafteliuA, II, 9»
' Lacedaeirion. 11. 8,
Lelegae. II. 8. '
Lemnos. VII. 7. i^
Leochares. VII. f Jr^ - i
Leonides. VIL Pr» ^ |
LesboSy infula. VIM. S.
Lex Romana de aedificditaoi i\/%. ,«)^i.
fiorum. IX. Pr; AthehitofiuM Mjk-
rentibus perlibfero«;' aiehdft fi'*^3^lAr.
tibus erudiffent; \M, Pr. ' ' ' .* : ^
Liberi Patris a^dts.- I;^ i. ^r.^ 4». H, IV. 6.
V.g, VIL». ^ ' '■• \
Licinius, mathematicus".' Vff. 5, '"'
Limne Afphaltitis. VIII* S.
. Liparis, flumen Qfeciae. Vlft. S» '^^
LtJcteti'6s.^IX. Pt. (HRy ^ • • -^
Lunae aedes. I. a. V. &
Ljrnccfti ftjris. VIIL 3.
Lyfippus, IlatuariiiS. ftl» Pn
Macedonia. VII. 9.
Maeonia. VIIL 3, , > -r .. '
MagL VIII. Pr,
Magnefia^ Vfl. 7.
Mamertinum vinumj ^111. 5.
Marcelliana cella. V^I. Pr: III. 1.
Marcia aqua^ VIILS.^
Mare fuperum, iirfeiruiri. ll. 10. ,
Mans ara. IV. 8.
Martis aedes. I. ft. 7.
Mifintha, A^in. 4. ^ '' [
Maffilia. X. aa. ' *
Maurufia, Mauiitsinia.' VIIT. 2;
MaxUua. II. S.
Mathematici. lll. \. T. S. Vl, i. IX, 5.
Maufoleum. II. 8. VII. Pr^
Maufolus. II. 8.
Mazaca, oppfdum inCappadocia, Vtll, 3.
Medici. I. 4*
Megalographia. VII. 4^« J* " .«' '^
Medulli. vm.;S. ^^1- - i
MeUs, fluvius. VIIL 8.
Melampus. .VI!* E«. . ^
Melite. IV. U ^ ; ., - ^
Meliten vufium. Vll^. S.; , , 1 : 1
Meto, Philofophuf ♦ IX. 4^ y 1 ; : . :
Melos, insula VII. Jv ••- ^ .• .:;:i' '!
Mercurii aedes. K y»-^ ^^ |i .'m i : u l
Meroe. IX. 4.. , ^^ .z^.y . i ;!
Metagenes, Ctfifi|)JiOj5iU,s^Uvw*. j^^^ VH.Pf.
Metrodorus» vlil*4.. . „. .: i > . *:t 1
Milo Crotoniates. IX^ Pr.
Minervaeae^. I. 2. 7. Ill.i. IV.?» VJ^L
. Pr. — pi^ouiOiJtoriiji^u Yf ^^ c
Miracula orbVs. VIL fo.
Mitjlene ^pidi^m. \.Qy, ^ i
L. Mummius. V. 5. . . ,
Muraenae aediiitas. II. 8.
Mutius , architectus. VII. Pr.
Myagrus, Phocaeus ftatuathis. iH.lfr.
Mylafa, oppidum. IL 8. • ' ' *
Myron, plaftes. Li Ill.^Pr. ' ^ ^
Myrrfeai-^leboWfe/Vm.'k- \ ^^ ' *
PJ emea certamina, IX^ Pt^ ,.,_,..;
Nemus Aricinum. iV. 7.
Neptuni Panionii aedes. IV. i»
Jl^ptunius fons. .VIILS,
Nexaris. Vll.Pr.^j
Nicomachus , pic toi;. .' UL Pr.
Niger. VlIL fi. .
Nilus. VIILfl. ILTPr. IV.5.
Nonacris, regio Arca^e. Vfil.S.
P, Numifius, (architecttes tbeatii HerctiiB-
ncnfis.) I. Pr.
Nymphodorulsi. Vrf. Pr.
Obolus. IIL 1.'
Odeum. V. 9?.
Olympia certamina. IX, Pr.
Digitized by
Google
ET OEOSRAPHICUS.
7»
Olympius Jupiter. Xtl. i. VH. "Pir, '
Optice, nympha, miiterllfori, IV/i.
Oracula de Socrate. III, Pr. _ '
~ de coloniis Graecorum in A/iam
de^cendiiu IV. i,
Orbis terrae circuitio* I, 6,
Oftrum, VII, i3. '
xaconius, Arcbitectus, VII. Pr. X. 6.
Padus, VIII. 2. .1
Paeonius Ephefius, architectutf, V1I# Pr, X. 6,
Palaeftra, V. u. VI. B.
Panionii ^eptimi a^des. IV, i*
Paphlagoniae fons. VIII. 3. ^
Parietonium oppidum Aegypti* VIII. 5.
Parmenion. IX. 6, ; '
Patrocles. IX. 6.
Pauran(49. 1. 1. .
Peonius , architectus Ephefios; VII. Pr.
Peloponnerns* IV, i*
Pephartuenus Tyrius faber, X. 19,
PergainusiJ VII. Pn '
Periclis Odenm. V. g.
Perfica porticus. I. 1. ^
Pharax, Ephefius,, ftatuariu«. Ilf^Pr^
Phafis. VUI. 2. .
Phidias, ftatuarius. IIL Pr»
Phijadelphiis. VII. Pr^
Phileos. VU.Pr» . .
Philippus Aftrologus. IX, 4» ' *■■'
Philo Byzantius, VI CA.^
Philolaus Tarentirms, I; H^ '
Phrygia, VIII. 3.
Phyros. VII. Pr.
<hyteua.>yaPr,-' J. .u^
Phyfici. n. I. VI. 2. V[\. Vr: Vm.Vr;u'
Pictores clari. III, Pr. 7 f / ... i r '.
Picturae e parietibfia^ixcirae^ II'*'Bk ^i • ' ^
Pinna Veftina. VI 11, 3. i
Piraeeus portus, Vll. Pr, VlYl. '3. ' '
. :.*:..:
Pifaurum. 11« 9.
Pififtratus. VII. Pr.
Pitana, urbs Afiae. II, 3>
Pitheus. 1. 1. IV, 5.^Vn,'Pr.
Fixodarns. X. 7.
Placentia. IX. i,
Plato. III, 1. VII* Pn IX. Pr.
PoUis. VII. Pr.
Pulycles, Adramytt^us, pictor. UI» Pr«
Poiycletus, plaftes, I. 1. lll. Pr,
Polyidus. VII. Pr. X. ig.
Pompejus. III. 2, V. 9, <
Pomtinae paludes. I. 4» *
Pontu?. VIJI. 3, VI. 1. V|I. j.
Porinos, architectua Adxenienfis* VII, Pr»
PorticuS'Eumenid.y.9. -^ Pompejanae.V.gr
Pofidoniiis, VIII, 4..
Pothereus fluviuai .1. 4.
Praxitele». VII. Pc
Priene, urbs Afiae. VII. Pr.
Proeti filiae. Vlll. 3.
Promontorium Minerrae. V, i2^
Proferpinae aedes. I. 2,
Ftoleuiaeus.re^c; yil. Pr.
Puteolanus pulvis.^ II. 6.
Pythagoras Samius. V,Pr. VIII. Pr; 9, VX^
Pr. 4. X. 11.
Py thagoreorum difciplina; II, 2^
Pythius, architectus, I, i.*
Pyxodorus. X. 7. ,
C^uirini aedes. III. 1. VII. 9»' r , .
Itavei^na, 1.4.. IL o.
Rhenirs.*^yift:2.^'* :
Rhodanua. VJL^I. 2- p., ,
Bhodiacum Pedfty^um^ri VJt %fK
Rhodiorui|XcH4es^ 1|{3» /^ r
Rhodos. vi. Pr. VII. i3. aK.5. X. flO; ^
Romae laus. .VI. 1. H. 8. JX. 5.
Komuli cafa, 11» 1. " ' ^^
Digitized by
Google
80
INDEX HISTOR. ET GEOeRAPH^
Salmaciclis fons. 11. 8* ' '
Salpia oppidum. 1. 4..
Salutis aedes. 1. 2.
Sambuca. VI. v X» J^a,
Samacus. Vll. Pr.
Satyms. VIL Pr.
Scopae. VlUPr. IX. 6.
Scopinas, Syracufiu^. Uu
Serapidis aedes, 1. 7. '
P. Septimius , fcriptor, VIL Vr» ^
Seftertius. Ul. u ^ ^
Sicilia. VllU 5. ..
Silanion. VU. Pr, .
Silenus. VU. Pn ^
Sinope. Vll. ^* yi
Smymaeorum civitas. IV. 1. V, 9.
Socrates. lU. Pr. VU. Pr.
Soli, oppidnm CiUciae. VUI. 3.
SoUs aedes. 1. fi.
Statonicnfis praefectuta. U. 7.
Sutuaru infignes. lU. Pr*^
Sunium. IV. 7. . 5 '
Sufac. VUKS.
Stygis aqu^. VIU. 3,
Syene. VUL 12.
Tarchefius, archit^ctus. IV. 3»
Tarentum. IX. 5. (VUl.)
TArquJj^cnfea./ IL 7.
Tarfos , Ciliciae civitas. VUl, 5*
Teanum. VIU^ 3.
Telamones. VI» 10»
Telochares. IL 8. ,, ^
Teosinfula. lU. 2, VIL Pir.
Tcrracina. VIU. 3*v * ! :
Terrae ara. IV. 8.
Thales. H. 2.^ ViL Pr. VIU. Pr. IX.
Theocydes. VIL Pr.
Thcodorus Phocaeus. VU. Pr.
Theodoruff Phoc/eus'. ' VU. Pr.- '
Theodorus^ Rhoeci fiUus. VlI.'Pf*
Theodofius. lX/«. * • ' -'-
Theophraftus*. VL Px. VUL 4.
Theffalia. VUl. 3.
VIL7,
\ \ I fol
TholusDelplifa^ VW.*r.
Tiburfina^via, ViU. ^. , ^
Tigri8.'vUL 5.
Timacus. VllL 4^
Timavus. VUL 3.
Tiuiotheus, ftatuarius. U.8. VlLPr.
Tralles. VU. Pr.
Tres Fortunae. UL i.
Troezeji. ViU. 3. IL 8.
Troja. L^ VUVPr. VUL 3. .
Trypho Alexandrinus. X. 22.
Tuana. VllLS.
Tufcanae rationes aedium. IV. 7»
Tufcaniciim cayacdiouw. VL 3. /
Tybris. VIU. 2. ; V
XJlyflJs eirationcs; ViL 5. '
Umbria. IL 7. . i
Uticenfe». U. 3» - i
Varro, (Ter.) VIL Pr. IX. Pr.iOMO* ' I
Vas.Cbrihthiain. VULdii . , • l
Vafa aenea in theatris,r V. 5» . £
VectigaUa pubUca V. 1.
Venereusmorbus. U.8. VenemUbidp. Ly.
Venetia» U. 7» , ^
Vejovis aedes. IV, 7»
Veneris aedes. L 2. 7I lU.fi. |
Veftad aedes. IV: 7. — ara, IV. 8.
Veftorius. VU. 11.
Vefuvius mons. U;'6.
Virtutis et Honoris aedes. lU.i» VIL Pr*
Vini varia genera» VUl. 3. . . .
Vireha. VIU. ^.f,//: .. r . , ,
Vulcani aedes. \\%\ 7* / . !
Vumnienfis laci^Jj U. j^,^.,; ^^^ ^
Xanthus. VUL 3.
Xenia. VL 10. . .' V . . I
Kenophancs Colophonius. y|l,f|r4X.4. CV|I<)t
Zacynthus. VUL 3. .i'f i i if '" i *- ^
Zama o^itfcm*^ VUL^*! i-.u : .'
Zeno. VU. Pr. ^ ; . i. ^ .
Zoilus. VlLPr.' ; ^ . ,,., .
Digitized by
Google
iEmendationes et Obfervatioiies i|naedaml
Pig. 2 lia. i4- Txo reliquo qnoque tempire fenfds et anfej .flagitant reU^uoque^temj^in
BUTTMAKN. , ' ,
6. ^«fl« mmtib,us •perRcitur, tifgendaitt ytt/»/ liili maris yofle perfivhr^lu»
^^ 14. Praeferri clebuu" vulgatiim iir*wme/m*i hie. enarratione^rgimteiirorum;
Legendum haud dubie : Nee tamen arclUtecti tantum non po/funt. Buttm.
deficiat. W01.FIUS •) : ileficiatur ; ut VIII. Praef. corpora defidentur»
a fine: Pro non idem /teiitas it^iiiiritnon item, Buttm. • ~
Eadem Tox J^ic ite]:am iu mendo cttbat; vox enim Idem depraVitta cx /ff*
dem, *Sed ne £c c[uideni integer rcnfus^ ct^excidit haiid dubie Terbiim
rati, foria/Te yoR futuram. It}. -
Poft lienes repone femicolon. - - -
ot 17. Perperam hic in duo cola disjuncta eft oratio a typOgrapha.
Mitylene; Wolf. Mytilenae.
polt fol repone ^comma. ^- ' "
pro ihipetum 1. impetu, ,^~
Pro adverfis legfenduin credo averfit deleta interptinctionis nota. Buttwn
linea 1. litera*
qusi 1. quis.
Nexas ct ratio grammatica fcribcre jubentt pofteuf eum animadvertirent*
BUTTM.
et p. 40. 1. 16. Codd. fortuitui (uti ci p. 78. 1. 1.) Wotp.
l5. pruinis cohgefta,friantur; WoLT. pruina congefta friantur.
pro feparatis J. feparatim.
pro planm repolitum volebam plena. vid. Vcrf. m. Germ.
pro parietes legendum Patris (urbis nomcn)
improbtrc I. improbari.
naturae I. natura.
pro parvam legendum pariter, . > .\' . \
Tra^xrsta-u 1. flrrt^df**"!,
Praeferam vulgatam ornanCque^ homines fcilicets nam videtur omatus hio
non necelTarius cAc in hoc geflcrer Buttm.
pro adempto legendum cum PJiilandro addito,
17. Dedi quod codices praebebant; fed jam piget me nimiae obfequentiae :
pro verbis cnim minus et altiorem ratio grammatica jubet reponi minor
ct altior (fc. faciendus elt Zophorus).
isdem 1. iisdem.
poft faftigiis infere : mutulos aut ^
18. femora; Wolt. /rm£wa
pro: non amplius, guam legendum : hoc amplius, dimidiatum et; nota 6. de-
Icnda. (Vid. Verf. m. Germ. p. 172.)
•) Pauculas hasce, quas mecum communicavit Vir Docti/T., cmendationes plerasque ductas
^e mouuit cx Codd. Batavis> Leidd. et Franeck. quorum lUio venerandae eile aniiquitatis.
5 —
6.
4 -
j5.
8 -
3.
8 -
ult.
»2 —
4.
16 —
21.
17 —
s.
»9 —
16
ai —
8.
24 -
16.
— —
»7-
25 —
5.
26 —
4-
28 -
uh.
35 —
4.
35 —
18.
41 -
14.
44 -
21.
— —
23.
45 -
i3.
48 -
1.
51 —
8.
52 -
1.
62 —
20.
65 -
8.
72 —
1.
73 —
»6.
78 -
».
83 -
»3.
85 -
18.
86 -
i3.
Digitized by
Google
Pag. 91 h pexii4t. poil amplms deL cdmma; pofi lathndo pone femlcolon; 'in feqaentibQi
parenthefieoi ilgna demantnrj et poA ^ comma ponatar* '
— X 01 — 14. qui 1. qitae.
•— — — x5. ^oi 1. quae. ^*
•— 1x2 — • 6. pofi plutei del. comma«
— xi3 — 5. pro perfectus legeudtuix profpeetui* ,,.-.'
— xx5 — x2. poft reftituit pone colon*
— x5x — 22. alteram obU^uam 1. altera obllqua.
•«- x35 — xg. I^eleatur parten\^xii glolla; in duobof codd. fimilit legitur glolTa poteftatau,
WOLT.
— X45 — X2. lavationis : WotF. lavationi,
— 145 -'.12. x3. periflylon - lum L - lion • liuro*
•*-• 148 -^ i5. coeperic i. ceperit. i^
f 149 -I- x8» qtupnvis fint : duo optimi Codd. dsLtit funt» VfOLt*
.— i53 — 21. pro conjectos Oudendorpius conj. congeftot^
— i55 — 6. Leonidas L Leonides»
— — ^ 9^ Charitas 1. Clmridas»
— 163 — i5. Uniuntur; WoLt« linuntur*
— 167 — ij. qua I. quo.
— 179 -^ 20. 21, poft tenuis cornma^ et poft invenietw femicolon ponatur*
•— 182 '•—8. Comma poil coeli retralie poft egreffi, '7
— x83 — 2.5. remittitur — fuftineri: Wolt. rsmittit ^ fnftimre*
•— 194 — 14. Terba eos fontes. non Utia faat exprella. ^
i— 199 — 8. He L eft.
— 211 — 2. aqua L «^ilao.
•^ i» — . 4. porrectus LpOTrectU tcomntAte pofir<> poft «i^A^mMf.)
— £i5 -7 18. Colon poil Arietis retraliendam poll humero. " ' ' ^
m^ 2x6 — olt. 1. Cynofurae capiit.
— ^ 227 — • 14. -j^oR, fefiffent dele tjfuody gloflam adeo male latinam. WoLr.
•-* 256 — • 3. contrivit, Leg. contricavit h. e. intricayit^ et contarbayit ita ut pecdniam
cxpedire non polTet*
In Lexico p. 3i* T« Fiftueatio: ro Raraen I. to Ram in.
Digitized by
Google
Digitized by
Google
Digitized by
Google
Digitized by
Google
Digitized by
Google
Live Music Archive
Librivox Free Audio
Metropolitan Museum
Cleveland Museum of Art
Internet Arcade
Console Living Room
Open Library
American Libraries
TV News
Understanding 9/11